GENEZA JĘZYKA POLSKIEGO

Początki języka

Język polski należy do wielkiej rodziny języków słowiańskich. Języki, należące do tej rodziny dzielą się ze względu na położenie geograficzne oraz ze względu na podobieństwa między nimi:

• Zachodniosłowiańskie: (45 milionów mieszkańców), język polski, czeski, słowacki, łużycki (dolnołużycki i górnołużycki), dialekty słowiańskie: połabski (zaginął w XVIII wieku, posługiwali się nim ludzie, mieszkający u ujścia rzeki Łaby), pomorski (wyginął na przełomie IX / X wieku, posługiwali się nim ludzie, mieszkający nad brzegiem Bałtyku. Zachowały się: wytrzebiony podczas drugiej wojny światowej sławiński oraz kaszubski).

• Wschodniosłowiańskie: (168 milionów mieszkańców), język ukraiński, białoruski i rosyjski.

• Południowosłowiańskie: (27 milionów mieszkańców): język serbski, chorwacki, słoweński, bułgarski, macedoński.

W IX wieku języki słowiańskie były bardzo podobne. Słowianie, zamieszkujący obszary Europy środkowej i wschodniej bez problemu porozumiewali się między sobą. Owo podobieństwo świadczyło o tym, że wywodzą się z jednego wspólnego języka - prasłowiańskiego. Lud, nazwany przez językoznawców prasłowiańskim żył w dorzeczu dwóch rzek: Wisły i Odry. Z czasem Słowianie zaczęli rozchodzić się ze swojej kolebki. Udali się na zachód od Łaby (jej lewego brzegu) oraz na wschód (przeszli Bug i osiedlili się aż po dorzecze Dniepru i jego dopływu - Desny). Owa wędrówka zapoczątkowała rozpad wspólnoty. Działo się to między III i VI wiekiem naszej ery.

Rozpad wspólnoty prasłowiańskiej

Języki słowiańskie należą do grupy językowej, którą nauka określa mianem wspólnoty praindoeuropejskiej. Należały tu cała Europa i Azja. Istniały w języku podobieństwa fonetyczne i morfologiczne. Językiem praindoeuropejskim posługiwał się lud indoeuropejski, który zamieszkiwał stepowe równiny Europy środkowej. Z czasem związki językowe zaczęły słabnąć, gdyż ludy przemieszczały się i zmieniały miejsce zamieszkania. Nastąpił podział na wspólnotę zachodnią (europejską) i wschodnią (azjatycką).

Wyodrębniła się więc m. in. grupa bałtycka (języki: litewski, łotewski, pruski - wytępiony przez Krzyżaków, jadźwieski) oraz grupa słowiańska (wschodniosłowiańska, zachodniosłowiańska i południowosłowiańska).

W grupie języków zachodniosłowiańskich wytworzyły się trzy wspólnoty językowe: czechosłowacka (wykształciła język czeski i słowacki), łużycka (języki dolno i górno łużyckie) oraz lechicka (wykształciła język połabski i pomorski). Do tej ostatniej grupy należało bardzo wiele plemion, zamieszkujących tereny Wielkopolski, Śląska, Małopolski, Mazowsza: Bobrzanie, Dziadoszanie, Lędzianie, Opolanie, Polanie, Ślężanie, Wiślanie. Plemiona te zjednoczyli Piastowie w państwo piastowskie. Mieszko I w połowie X wieku panował nad zjednoczonym państwem polskim. Na podstawie połączenia wymienionych wyżej dialektów wykształcił się język polski, a jego początki datuje się na wiek X. W 963 roku księżniczka czeska Dobrawa przyjechała do Polski i została żoną Mieszka I, który w 966 roku przyjął chrzest.

Z plemion lechickich powstał język ponad dzielnicowy. Każde z plemion posiadało własny dialekt. Istniało pięć dzielnic ( w testamencie Bolesława Krzywoustego zawarty został podział na dzielnice plemienne): Wielka Polska, Małopolska, Śląsk, Mazowsze i Pomorze. Zaczął więc kształtować się (wśród elity społecznej) język ponad dzielnicowy i ponad dialektalny. Z połowy XIV wieku pochodzą najstarsze teksty - zabytki języka polskiego. Przypuszcza się, że są to odpisy z wcześniejszych tekstów. W tych zabytkach język polski jest już scalony - ponad dzielnicowy. Jednak przejawiają się w nich cechy dialektalne.

Periodyzacja wg Klemensiewicza

1. Epoka przedpiśmienna (nie jest epoką historyczną w ścisłym sensie tego słowa)

2. Epoka piśmienna

• Doba staropolska od poł. XII w. (1136r. - papież Innocenty II wysyła do abpa gnieźnieńskiego Bullę gnieźnieńską) do przeł. XV i XVI w.

• Doba średniopolska od pocz. XVI w. Do lat 80. XVIII w.

  1. I poł. XVI w. – okres przejściowy

  2. poł. XVI w. – lata 30. XVII w. – okres rozkwitu renesansu

  3. 30. XVII w. – koniec XVII w. – czasy sarmatyzmu, upadek języka

  4. XVIII w. – dalszy upadek kultury języka

• Doba nowopolska od lat 80. XVIII w. do 1939 r.

  1. czasy stanisławowskie

  2. 1795r.-1815r.

  3. 1815r.-1831r.

  4. 1831r.-1918r.

  5. 1918r.-1939r.