19 listopad

POLSKIE RADIO W CZASIE II WOJNY ŚWIATOWEJ

DZIAŁALNOŚĆ RADIA PODZIEMNEGO Edmund Rudnicki

• Polskie Radio zamilkło 27 września 1939r, przestała funkcjonować Warszawa II, Raszyn został zdemontowany. W Forcie Mokotowski był osadzony ostatni przedwojenny dyrektor KONRAD LIBICKI , który opuścił Warszawę 6-7 wrzesień 1939r. Polskie Radio nie było przygotowane do pracy w okresie wojennym. Został niewielka ekipa dziennikarzy pozostających w konspiracji a na ich czele stanął EDMUND RUDNICKI kierownik redakcji muzycznej. Głównymi zadaniami grupy było rejestracja sprzętu radiowego jakiego udało się ukryć, przed okupantem (ten zdemontowany też z Raszyna), to co Gestapo nie zajęło to nasi zarejestrowali i sporządzili na nowo dokumentację. W latach 1941-42 działają obok siebie dwa segmenty medialne (radiowe) wojskowy związany z AK przygotowujący się do walki konspiracyjnej i cywilny Rudnickiego. Obydwie działały niezależnie ale współpracowały podczas powstania warszawskiego. Wchodzą w strukturę DEPARTAMENTU INFORMACYJNEGI I PRASY DELEGATURY RZĄDU NA KRAJ.

• Rudnicki stworzył zespół redakcyjny w skład którego wchodzili; spiker radia cywilnego Jeremi Przybora (w PRL-u tworzył Kabaret Starszych Panów) Edmund Jan Osmańczyk i Jan Nowak-Jeziorański, pisali komentarze do sytuacji politycznej i powstańczej w kraju, wygłaszali je w języku angielskim i niemieckim.

• 9 sierpień 1944 rozpoczyna działalność POLSKIE RADIO, słowami „Tu Polskie Radio Warszawa” tak brzmiał nadawany kilka razy w ciągu dnia program na przemian w j. angielskim, niemieckim i polskim. Ważną rolę dla zachodu spełniało, współpracowało z BBC i Radiem Watykan. Informowało o bieżącej sytuacji w Warszawie, komentowało wydarzenia polityczne z późniejszą perspektywą wolności. Radia krytycznie i politycznie nastawione do Związku Radzieckiego, że nie pomogli Polakom. Dochodzą do tego słyszalne dwie rozgłośnie Sekcja Polska BBC i Radio Watykan. W tym czasie w Chełmnie i Lublinie gdzie stacjonują Armia Czerwona i Wojsko Polskie powstaje komunistyczne i socjalistyczne Radio ale i zupełnie innym profilu. W tym okresie przestrzeń wypełniają 5 rozgłośni radiowych: BBC, Radio Watykan, Polskie Radio Lublin i Polskie Radio Warszawa oraz powstańcze Radio „Błyskawica”

• Stacja nadawcza „Błyskawicy” działała od 8 sierpień - 4 październik 1944r, (ruszenie i upadek powstania), emitowała cztery razy dziennie bez względu na okoliczności, podawali wiadomości z frontu i ze świata a także nasłuchy ze stacji niemieckich. Formacja była inteligencka bo miała również programy artystyczne, muzyczne i literackie. Nadawana w trzech wersjach językowych angielski, niemiecki i polski. Mają bezpośredni kontakt z BBC, RW i przekazują wszystko na bieżąco. Spikerem „Błyskawicy” był Zbigniew Świętochowski. Zaczynała audycję „Warszawianka”.

• Sytuacja medialna była trudna, Niemcy rekwirowali radia, jedyną formą info była prasa i ewentualnie megafony miejskie. Radia konspiracyjne lub „Błyskawica” prowadziły działalność związaną z powstaniem

POLSKIE ROZGŁOŚNIE POZA GRANICAMI KRAJU- EUROPA

• RADIO WATYKAN Sekcja Polska rozpoczyna listopad 1938r, twórca był ojciec jezuita FELIKS LASOŃ pomagał mu ksiądz Fodochowski. Ogólnie Radio Watykan powstało w sierpniu 1931r i z biegiem czasu powstała 1938r Sekcja Polska tego radia. Główne działania wymiana informacji i wiadomości. Wysoką rangę uzyskało po 1939r nadawała w j. polskim i miała duży zasięg. Sytacja tego radia też nie była najlepsza bo naokoło byli Niemcy. Lasoń w trakcie i po zakończeniu wojny został w Rzymie i był autorem akcji zjednoczenia rodzin polskich rozbitych po wojnie. Myśl integrowana pod działalność charytatywną, ankieta RW czy wracać do kraju w nowym systemie socjalistycznym.

• Polskie Radio podczas wojny zależne od rozwoju sytuacji militarnej i frontowej.

• W listopadzie 1939r dziennikarze znaleźli się we Francji, gdzie zwrócili się do władz francuskich o pozwolenie na emitowanie programu polskiego radia na falach francuskich. Regularna działalność do momentu gdy Francja jest wolna. Szefem staje się Zygmunt Nowakowski (przedwojenny dziennikarz radia Kraków). Dobiera sobie do współpracy Zenona Kosidowskiego (poznańskiego dziennikarza specjalistę od słuchowisk radiowych). To radio było bardzo aktywne w pierwszym okresie wojny. Nadawali 7 audycji dziennie dzięki pomocy Francuzików i Słonimskiego, Lechonia, Tuwima (uciekinierów polskich), którzy pisali teksty i kontynuowali pracę poza granicami Polski. Radio wyróżniło się na przełomie 1939-40. Później w 1940 Niemcy zajęli Francję. Zdrajca i kolaborant Vichy Peten i jego rządⁱ Wydaje kasację i zamyka polskie radio. Dziennikarze uciekają do Wielkiej Brytanii bo tam działa Sekcja Polska BBC w Londynie.

• SEKCJA POLSKA BBC rozpoczęła działalność sierpień 1939r. Twórcą był Franciszek BAUER-CZARNOWSKI. Współpracownikami byli; Konrad Syrop (brytyjski korespondent prasowy w Warszawie, Żyd) oraz Zbigniew Grabowski (dziennikarz krakowski) dobrał ich bo przed wojną z nimi współpracował. Regularną działalność Sekcja Polska rozpoczyna 6 września 1939r słowami otuchy i tłumaczeniem czemu Polsce nie pomogli. Pierwsze komentarze były polityczne. Struktura była podpatrywana od Anglików: 1. Serwis informacyjny (aktualny o charakterze europejskim, wiarygodne źródła info co się dzieje w Europie), 2. Komentarze i wystąpienia polityczne Brytyjczyków (Churchil i Sikorski). Szefem SP był anglik Michael WINCH, nadawana w j. polskim , 6 programów od 1940-44r.

• RADIO KAIR powstało w maju 1941r w Kairze. Konkretna sytuacja polityczna i wojenna zmusiła Anglików a co za tym idzie również Polaków (uciekinierów i emigrantów) do przejścia na front do Afryki. Działalność regularna i bieżąca informacja dla żołnierzy stacjonujących w Afryce. Struktura brytyjskiego BBC. Twórcą był JAN FRYCHLING. Skierowana do Samodzielnej Brygady Strzeleckiej w Egipcie, Twórca był jednocześnie wszystkim redaktorem, spikerem itd. później ściągnął do współpracy oficerów atrakcją był teatr wojenny. Rozgłośnia nadawała 1,5 roku. Armia Andersa wydalona z Związku Radzieckiego bo w 1942r Stalin nie ufał Polakom że nie będą stawali do walki po jego stronie. Armia Andersa poszła do Iraku, Iranu, Libanu itd. i tam tworzyły się radia.

• POLSKA SEKCJA RADIA W JEROZOLIMIE. Palestyna 1945r,szefem był WŁADYSŁAW KAŃSKI, regularnie nadawana, kapitalne audycje. Specjalnie dla żołnierzy nadawano polską wigilię z groty pańskiej w Betlejem w formie reportażu z komentarzem.

• POLSKA ROZGŁOSNIA RADIA TEHERAN (Iran) i RADIA BEJRUT (Liban)

SYTUACJA NA WSCHODZIE EUROPY – ZWIĄZEK RADZIECKI

17 września 1939r Związek Radziecki wspólnie z Niemcami zajmują wschodnią część Polski jednocześnie przejmując tamtejsze rozgłośnie Lwów i Baranowicze. W okresie 1940-41 w stalinowskich informacjach Polska tak jakby nie istniała. 22 czerwca 1941r Hitler atakuje ZR, które nie jest przygotowane do takiego obrotu sprawy. I ten dzień staje się początkiem działania radia polskiego w Rosji. Propagandziści doszli do wniosku, ze trzeba komentować po polsku wojnę bo można manipulować informacją. Dwie pracownice Wydawnictwa Literatury w języku obcym w Moskwie tłumaczą na j. polski tekst Stalina i to była pierwsza audycja. Twórczyniami tego były Maria Rozwadowska i Jadwiga Krzyżanowska. Było to radio totalitarne i stalinowskie. Bazuje na dziennikarzach komunistach tj. KON, KAPŁAN, BILING (I dyr. PRL-owski polskiego radia) oraz FINDER. Ci dziennikarze uczyli się zawody w warunkach radzieckich czyli państwa ideologicznego z myślą, że zostaną dziennikarzami w Polsce. O wszystkim decydowała WANDA WASILEWSKA tworząc Związek Patriotów Polskich. W 1945r intelektualna ludność została wyniszczona np. Baczyński, polska elita była zesłana bądź ginęła w obozach. Komuniści szykowali się na polskie stanowiska Delegatury Polskiej przy Ukraińskiej Radiostacji im. Tarasa Szewczenki. Później powstała przez inicjatywę Stalina rozgłośnia Radiostacji Polskiej im. Tadeusza Kościuszki do której ściągano najwybitniejszych lewicujących pisarzy i aktorów. Podsumowując te radia propagowały w nich polityczne, ideologiczne rządowe i komunistyczne trendy.

SYTUACJA NA ZACHODZIE – USA

POLSKIE CENTRUM INFORMACYJNE powstaje Nowy York skupione na rozgłośni radiowej ma jej wydział, powstaje POLSKA SEKCJA RADIOWA NEW YORK oprócz tego powstają również słowiańskie sekcje, podobnie słyszalne w Guberni. Działalność pełni podobnie jak Sekcja Polska BBC, RW. Podaje bieżące info z sytuacji w Polsce, miał swój format radiowy i nadawał dla Amerykańskiej Polonii pod kątem integracji z narodem. Miał wysoki poziom techniczny i merytoryczny. Emitowane w kilkudziesięciu rozgłośniach w kilkunastu miastach np. Columbia Broadcasty. Charakterystyczne wersje językowe to angielski i ibisz ze względu na emigrantów żydowskich. Szefami byli : Stanisław Strzetelski, Henryk Szoskis, Tery tep

SYTUACJA W WIELKIEJ BRYTANII

RADIOSTACJA „ŚWIT”- 1942r charakter typowo wojskowy, rozpoczyna działanie w trakcie walk powietrznych w Anglii, działalność związana z gen Sikorskim, który zwrócił się z prośbą o zorganizowanie radia. Pierwsza audycja był prowadzona przez J. KOZIELEWSKIEGO, (Jan Karski), emitowana spod Londynu, celem było słyszalność w Polsce przez oddziały AK. Odtwarzane wielokrotnie w ciągu dnia, hasła o cichociemnych, mobilizacji, o walce z Niemcami. Audycje tworzyli STRASZEWICZ i CHCIUK.

DZIAŁALNOŚĆ RADIA W POLSCE

Stacja „WANDA” niemiecka stacja dywersyjna, kolaborancka która podążała za wojskami polskimi np. Irak, Egipt, Włochy celem było przeciągnięcie ich na niemiecką stronę. Redaktorem i spikerem był krakowski dziennikarz WŁADYSŁAW KAWECKI, który otwiera listę polskich dziennikarzy którymi wysługiwali się Polakami. Kawecki antysemita, prawicowiec nienawidzący bolszewików. Drugim takim typem był Władysław Mackiewicz. W „Wandzie” byli również duchowni, bo nadawali msze święte. Radio wraz z przemieszczającym się wojskiem prowadziło działania dywersyjno –wojskowe.

POLSKIE RADIO

Szefowie przedwojenni i wojenni aż do powstania Komitetu ds. Radiofonii i Telewizji.

Z. Chamiec 1926-35

R. Starzyński 1935-38 wojskowy

K. Libicki 1938-39 wysadzenie Raszyna

E. Rudnicki 1939-45 okupacyjny okres

W. Bilig 1944-51 epoka PRL

A. Gadomski 1951-54 okres stalinowski

T. Galiński 1954-56

W. Sokorski 1956-72

HISTORIA RADIA PRL-u

• 11 sierpnia 1944r rozpoczyna się historia w Lublinie. Zainstalowano odmienne rozgłośnie w warunkach polowych i wojskowych, to dziennikarze komuniści. Pierwszy spiker TADEUSZ CHAWROS (stylistyka, „Polskie Radio Lublin na falach…”), odczytuje tekst manifestu PKWN zapowiadając nowy system polityczny państwa. Schemat obejmujący audycje: treści i serwisy informacyjne, komentarze. W pierwszej kolejności w każdym serwisie najpierw wiadomości z ZR, potem dotyczące partii komunistycznej i informacje narodowe dot. Polski. To radio działało od 1944-1960.

NAJWAŻNIEJSZE WYDARZENIA MEDIALNE

• 22 listopad 1944r dekret PKWN powołuje do życia PRZEDSIĘBIORSTWO PAŃSTWOWE POLSKIE RADIO, które w pierwszej fazie podległe było Ministerstwie Informacji i Propagandy (organizacja o charakterze cenzury)

• 4 luty 1949r powstaje CENTRALNY URZĄD RADIOFONII (3 ms po powstaniu PZPR- grudzień 1949r),to czasy uzależnienia od systemu komunistycznego. CUR cytuje treści dot. celu działalności. Jest on naczelnym organem w zakresie radiofonii i telewizji do obioru powszechnego. Bezpośrednio podlegał Prezesowi Rady Ministrów tj. Józefowi Cyrankiewiczowi (decydent polityczny uczestniczący w najważniejszych wydarzeniach medialnych PRL-u np. 1956 otwarcie nowoczesnego ośrodka warszawskiego)

• 1949r – 2 luty 1951r powstaje PRZEDSIĘBIORSTWO PAŃSTWOWE RADIOFONIA KRAJU istotne dla rozwoju kraju pozbawionego w 1/3 radiofonii (efekt zaniedbań powojennych na podstawie odpowiedniego dekretu)

• KOMITET ds. RADIOFONII POLSKIE RADIO zawierający tylko w nazwie Polskie Radio. Działał 9 lat, w grudniu 1969r powstał KOMITET RADIOFONII POLSKIE RADIO I TELEWIZJA rozszerzono bo telewizja polska rozpoczęła regularną działalność 30 kwiecień 1956r.

• Do końca 1945r ekipy polskiego radia tam gdzie mogły uruchamiały rozgłośnie regionalne Warszawa, Kraków, Katowice, Poznań, Bydgoszcz, Gdańsk, Łódź później Szczecin, Toruń, Wrocław ale nie ma rozgłośni na kresach wschodnich Lwów, Wilno i Baranowicze. Radio Lubelskie przeniosło się do Warszawy marzec 1945. Program ogólnopolski Warszawa I zacznie nadawać regularnie w sierpniu 1945r. dlatego, że odbudowano Raszyn i go podniesiono. Poza tym Rosjanie udostępnili moc nadawczą. Wrzesień 1946r rozpoczęła nadawanie Warszawa II z fortów Mokotowskich. Polacy potrzebowali 4 lat po wojnie aby odbudować.

• RADIO PRL-u Lipiec 1949r zainstalowano w Raszynie silnik 200kw taki sam jak przed wrześniem 1939r i uzyskano te same parametry. Zwiększono o 1/3 (w stosunku do 1939r) liczbę nadawanych godzin nadawanego programu. Wtedy też wzrosła ilość abonamentów i przekroczyła 1 ml 100 tys. (1949). Pierwszym dyrektorem Polskiego Radia Wilhelm Bilig , od Wandy, był członkiem Komunistycznej Partii Polski przed wojną członek KPP w czasie sanacji, więziony później pracuje w redakcji polsko-radzieckiej. Jest Żydem i dobiera sobie do współpracy: Nadźin, Mietkowski, Stefczyk (Kopaliński), Heller i Wanda Odojewska (przeszła metamorfozę i stała się czołową publicystką partyjną i ideologiczną zapominając o wojennych przeżyciach).

ZNAKOMITOŚCI RADIOWE PRL

- BILIG uczestniczył w posiedzeniach Rady Ministrów i miał bezpośredni rozeznanie w polityce i układzie państwa. Jest usytuowanym decydentem. Dzięki układom z ZR ściągnął do Polski technicznie dobry sprzęt i zapewnił działalność radiową. Wywarł odpowiedni wpływ na formę radia, później go szybko odsunięto jeszcze próbował budować stacje telewizyjne. Kres kariery medialnej i politycznej w 1968r w atmosferze nagonki i atmosferze syjonizmu. Zm. 05.08.1985r.

- WŁADYSŁAW SZPILMAN – kompozytor, muzyk angażuje się w bieżącą działalność zaczynając każdy dzień radiowy grając na żywo określone kompozycje muzyczne

- WANDA TATARKIEWICZ – MAŁKOWSKA -jedna z pierwszych powojennych osobistości , dziennikarka, odpowiadała za audycje dla dzieci i młodzieży przed wojną i kontynuuje ta działalność poza tym uczy sztuki dziennikarskiej młodych adeptów.

- TADEUSZ BOCHEŃSKI – zadebiutował w PTR , konturował swoją działalność ponieważ podobał się komunistom. Transmitował i relacjonował najważniejsze PRL-wskie imprezy np. rocznica PKWN, 22 lipca, Święto Ludowe Wojska Polskiego lub 1 Majowe.

I i II cykl publicystyczny lat 1940

• Henryk Lukrec – jako zaufany człowiek prowadził w tym okresie cykl publicystyczny pt. „Głosy życia” audycje poświęcone okresowi zimnej wojny, konfrontacji wschodu i zachodu stanowiący polskie komentarze dot. zimnej wojny i wojny w Korei. Miał bezpośredni serwis z Ministerstwa Informacji i Propagandy (nasłuch wywiadu wojskowego)

• Czesława Wojeńska – tematy publicystyczne pt. „Z dziejów barbarzyństwa niemieckiego w Polsce” zapraszała do studia jeńców z obozów, ofiary nazistów, prowadzi audycje od 1945r

Struktury programowe stworzone z 3 elementów przez BILIGA

1. Wydział kulturalno – oświatowy – odpowiadał za naukę przez radio (kraj po wojnie zaniedbany, ludzie nie umieli czytać i pisać)

2. Wydział polityczno – informacyjny – ideologiczny atakujący zachód gloryfikujący Stalina i komunizm

3. Redakcja audycji terenowych – ważna i wykorzystująca sieć korespondentów terenowych, nadawano przez łącza wojskowe i telefonem, przekazywano info z regionów tzw. ekspozytura Polskiego Radia w Olsztynie zacznie 2 październik 1952r , rozgłośnia Polskiego Radia z prawdziwego zdarzenia 1 styczeń 1958r.

Charakterystyka audycji lat 1945-50

1. W zależności od

• Prelekcji, felietony

• Transmisje

• Wywiady

• Cykle publicystyczne

• Audycje dla młodzieży

Radio pod naciskiem władz w 1947r miało wyczyścić pole z przeciwników politycznych. Mogli być z PPR, PPS- komuniści natomiast PSL –owi sprzyjał zachód. W 1948r w niewyjaśnionych okolicznościach ginie aktor Teatru Polskiego i lektor Polskiego Radia Stefan Martyka, który stworzył autentyczną szkołę agresywnego czytania tekstów. Ale była też pozytywna działalność szkolno-edukacyjna „Uniwerek Radiowy”, tzw, kołchoźniki grane całą dobę.

RADIOWY UNIWERSYTET LUDOWY powstał 1946-47 w obliczu analfabetyzmu. Po raz pierwszy 4 dyscypliny nadawano przyroda, historia, literatura, socjologia.

WSZECHNICA RADIOWA 1 wrzesień 1948r, inicjatywa 3 środowisk Polskiego Radia, Ministerstwa Oświaty i Uniwersytetów. Realizowano naukę w 2 poziomach niższym (wszyscy mogli korzystać bez wyjątku) oraz wyższy (zapisy osób o wyższym wykształceniu. Nadawano wykłady po robocie i częściowo. Specjalnie do tego dodawano materiały pomocnicze i wysyłano do odbiorców. W archiwach odnotowano że korzystało z tego 230 tys ludzi. Szybko zaczęto formatować program i wyspecjalizowano się w :

- słuchowiska radiowe – od 1948r Polskie Radio wprowadza transmisje sztuk teatralnych nadawanych na żywo i słuchowiska w których występowali najlepsi aktorzy (Solski, Ćwiklińska, Zelwerowicz). Do 1949r zorganizowano 7 orkiestr symfonicznych w tym Wielką Orkiestrę Symfonii Narodowej w Katowicach zał. Witold Rowicki a prowadził Grzegorz Fitelber. W 1949r PR zorganizowało w rocznicę twórczości Chopina międzynarodowy konkurs chopinowski i nazwano go rakiem chopinowski radio transmitowało koncerty, 1 styczeń 1950r wprowadzony zostaje system opłat abonamentowych. 15 grudnia 1951r odbywa się I publiczny pokaz telewizyjny z okazji budowy Związku Nauczycieli Polskich. Imprezę komunistyczną organizuje pn. „Radio w walce o pokój i postęp”. Reaktywowany zostaje PIT przez L. Kędzierskiego i J. Groszkowskiego. Działalność przedwojenna i nowe eksperymenty z TV wszystko montują i na oczach ludzi na żywo prezentują. W 1952r zespół ekspertów to: Eleonora Hendelson, Juliusz Petry, Tadeusz Pszczołkowski (przedwojenni dziennikarze, natomiast Petry był dyrektorem PR Lwów przed wojną. Też w tym 1952 roku działa Komitet ds. Radiofonii i Polskiego Radia pod kierownictwem Romualda Gadomskiego. Działa i tworzy bazę techniczną dla tTV, dba o kadrę i zaplecze naukowo-badawcze. 2 styczeń 1953r powierzył nadzór nad telewizją dla samodzielnej Redakcji Programów Telewizyjnych.

i^