MEDYCYNA SPORTOWA I JEJ ZASTOSOWANIE W AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Medycyna sportowa jest gałęzią medycyny zajmującą się zdrowiem ludzi uprawiających szeroko rozumiany sport.
Historia medycyny sportowej jest prawdopodobnie równie stara jak uprawianie sportu. Z lekarskiego punktu widzenia uprawianie sportu jest ze wszech miar zalecane, gdyż sprzyja prawidłowemu rozwojowi fizycznemu i psychicznemu, poprawia samopoczucie i ogólny stan zdrowia.
Sport kształtuje charakter, uczy systematyczności, radzenia sobie z przeciwnościami losu, poprawia zdolność szybkiej oceny sytuacji i podejmowania właściwych decyzji, a także zwiększa zaufanie do swoich możliwości i sprawia wiele radości.
Specyfiką medycyny sportowej jako dziedziny medycznej jest jej wielospecjalistyczność i wielozadaniowość:
wielospecjalistyczność, ponieważ medycyna sportowa jako specjalizacja łączy wiedzę i umiejętności wszystkich specjalności medycznych
wielozadaniowość, ponieważ oczekiwania wobec zespołów medycznych związanych ze sportem obejmują zarówno sferę opieki medycznej, jak i zaangażowanie w proces szkolenia sportowego.
Aktywność medycyny sportowej wykracza poza zorganizowaną przestrzeń medyczną przychodni czy szpitala. Jednostką organizacyjną charakterystyczną dla tej specjalności jest zespół medycyny sportowej, angażujący nie tylko profesjonalistów ściśle medycznych, ale także profesjonalistów z innych dziedzin. Liderem zespołu jest lekarz. Lekarz ma nadzór merytoryczny, koordynuje i zarządza zespołem.
Prawidłowo funkcjonujący - zintegrowany zespół sportowy (team) implementuje zespół medycyny sportowej jako swoją jednostkę organizacyjną. Oczekiwania zawodników i trenerów kształtują poziom zaangażowania medycyny sportowej w proces szkolenia sportowego - aktywność specyficzną tylko dla tej specjalności. Zawodnicy i zespół szkoleniowy dążą do optymalizacji procesu treningowego.
Oczekiwania wobec zespołu medycznego nie ograniczają się tylko do procedur profilaktycznych (wsparcie bierne). Oczekuje się także zastosowania wiedzy medycznej do aktywnego wsparcia procesu wysiłkowej adaptacji organizmu zawodnika.
Zawodnik staje się pacjentem w wyniku doznanego urazu, zachorowania lub ujawnienia problemu medycznego. Kompetencje zespołu medycyny sportowej potwierdzają nie tylko sprawne bezpośrednie działania diagnostyczno-lecznicze. Zespół medyczny odpowiedzialny jest za wybór optymalnej strategii działania i nadzór nad całym procesem, od wystąpienia problemu, poprzez rozpoznanie, ustalenie metody leczenia, aż do powrotu do zdrowia.
Współczesne podejście do medycyny sportowej definiuje tę specjalność jako dziedzinę, której funkcja nie sprowadza się nie tylko do leczenia i rehabilitacji, ale także profilaktyki zdrowotnej.
Aktywność medycyny sportowej w prewencji pierwotnej i wtórnej, szeroko obecnie dyskutowana, wynika z faktu, że aktywność fizyczna jest najistotniejszym nawykiem modyfikującym negatywny wpływ czynników środowiskowych na stan zdrowia jednostki.
Przy próbie opisania funkcji medycyny sportowej warto zdefiniować docelowe grupy pacjentów.
Pierwsza grupa to zawodnicy, dla których medycyna sportowa to zabezpieczenie medyczne, profilaktyka oraz wsparcie procesu szkolenia sportowego.
Druga grupa - nie mniej ważna - osoby aktywne fizycznie oraz osoby, które powinny być aktywne fizyczne, czyli wszyscy, ogół populacji. W odniesieniu do tej globalnej grupy zadaniem medycyny sportowej jest tworzenie i wdrażanie standardów programowania aktywności fizycznej, wykorzystywanych zarówno w profilaktyce pierwotnej, prewencji wtórnej jak i leczeniu.
Medycyna sportowa ma ogromny wpływ na rozwój traumatologii i ortopedii, zwłaszcza na rozwiązywanie problemów, jakie stwarzają urazy tkanek miękkich i przeciążenia układu kostno-stawowego. Dzięki temu znacznie polepszyła się diagnostyka urazów tkanek miękkich: mięśni, aparatu wiązadłowego, stanów zapalnych pochewek ścięgnistych itd. Pozwoliło to na prawidłowe postępowanie lecznicze, w tym znaczny rozwój różnych metod operacyjnych.
Do codziennego użytku weszły w medycynie sportowej: USG, rezonans magnetyczny, artroskopia diagnostyczna i operacyjna, badania wysiłkowe i wiele innych metod.
Z rozwojem medycyny sportowej w Polsce kojarzą się nazwiska wybitnych lekarzy, ale nie tylko lekarzy, np.; profesorowie Adam Gruca, Wiktor Dega, Marian Garlicki, Stefan Łukasik, Wojciech Maria Kuś; dr Jerzy Moskwa - przez wiele lat opiekujący się kadrą bokserską, dr Jerzy Widuchowski - ponad 25 lat związany z hokejem na lodzie, prof. Jerzy Smorawiński, którego osiągnięcia łączymy z hokejem na trawie, prof. Jerzy Sowiński - związany z lekkoatletyką, dr Mieczysław Kowalski - z narciarstwem, doktorzy Zbigniew Rusin, Tadeusz Trzciński - z kolarstwem, Tadeusz Trzaska, Jacek Kwarecki - z zapasami, Jan Orłowski - z siatkówką, stanowią oni czołówkę wybitnych lekarzy prowadzących oddziały urazowo-ortopedyczne i kliniki, nadal służą sportowcom najlepszą wiedzą i doświadczeniem.
Medycyna sportowa wg Zajączkowskiego - jest gałęzią medycyny, której przedmiotem badania i kontroli jest człowiek zdrowy uprawiający jakiekolwiek formy wychowania fizycznego w celu podniesienia swego potencjału zdrowia oraz sprawności fizycznej i psychicznej [1984, PZWL]
Medycyna sportowa zajmuje się:
1. Profilaktyką
orzekanie o zdolności do podejmowania aktywności ruchowej,
systematyczna kontrola wpływu aktywności na zdrowie człowieka,
bezpieczeństwo w organizacji treningów i zawodów, sprzęt i ubiór zawodnika, odżywianie, nawadnianie, wspomaganie farmakologiczne, doping,
zapobieganie nieszczęśliwym wypadkom oraz urazom sportowym,
profilaktyka zmian przeciążeniowych.
BADANIA WSTĘPNE I OKRESOWE
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22.12.2004 r. w sprawie koniecznych badań lekarskich oraz częstotliwości ich przeprowadzania w stosunku do dzieci i młodzieży do 21 roku życia, ubiegających się o przyznanie licencji albo posiadających licencję na amatorskie uprawianie określonej dyscypliny sportu (Dz .U. Z 2004 r. Nr 282, poz.2815)
§ 1.
1. W stosunku do dzieci i młodzieży do ukończenia 21 roku życia, ubiegających się o przyznanie licencji na amatorskie uprawianie określonej dyscypliny sportu, przeprowadza się wstępne badania lekarskie i wydaje orzeczenie lekarskie o zdolności do uprawiania określonej dyscypliny sportu.
2. W stosunku do dzieci i młodzieży do ukończenia 21 roku życia, uprawiających amatorsko określoną dyscyplinę sportu i posiadających licencję na jej uprawianie, przeprowadza się okresowe badania lekarskie i wydaje orzeczenie lekarskie o zdolności do uprawiania określonej dyscypliny sportu.
3. W stosunku do dzieci i młodzieży do ukończenia 21 roku życia, uprawiających amatorsko określoną dyscyplinę sportu i posiadających licencję na jej uprawianie, które podczas uprawiania określonych dyscyplin sportu doznały urazów, w tym urazu głowy, zmian przeciążeniowych, utraty przytomności lub porażki przez nokaut, przeprowadza się kontrolne badanie lekarskie i wydaje orzeczenie lekarskie o zdolności do uprawiania określonej dyscypliny sportu.
§ 2.
1. Badania, o których mowa w § 1, przeprowadza lekarz specjalista w dziedzinie medycyny sportowej, a w odniesieniu do niepełnosprawnych - lekarz specjalista w dziedzinie rehabilitacji medycznej, na podstawie skierowania lekarza podstawowej opieki zdrowotnej.
2. W przypadku braku lekarza specjalisty w dziedzinie medycyny sportowej, badania, o których mowa § 1, przeprowadza lekarz posiadający certyfikat nadany przez Polskie Towarzystwo Medycyny Sportowej.
§ 3.
Wstępne, okresowe i kontrolne badania lekarskie obejmują:
1) ogólne badanie lekarskie;
2) badania specjalistyczne i diagnostyczne w zakresie niezbędnym do wydania orzeczenia.
Badania okresowe obejmują badania przeprowadzane:
1) co 6 miesięcy - w przypadku badań, o których mowa w pkt. 1-3;
2) co roku - w przypadku badań, o których mowa w pkt. 4-7;
3) co dwa lata - w przypadku badań, o których mowa, w pkt. 8 i 9.
Badania ogólne, specjalistyczne i diagnostyczne obejmują:
1) pomiary antropometryczne;
2) ogólne badanie lekarskie;
3) badanie ortopedyczne;
4) próbę wysiłkową;
5) przegląd stomatologiczny;
6) badanie elektrokardiograficzne;
7) badanie ogólne moczu z oceną mikroskopową osadu, odczyn opadania krwinek czerwonych, morfologię
8) konsultację laryngologiczną;
9) konsultację okulistyczną;
10) konsultację neurologiczną i badanie elektroencefalograficzne (boks, wschodnie sztuki walki, płetwonurkowanie, skoki spadochronowe i sport lotniowy, paralotniowy i motolotniowy - powtarza się co dwa lata);
11) oznaczenie stężenia glukozy w surowicy krwi (płetwonurkowanie oraz skoki spadochronowe i sport lotniowy, paralotniowy i motolotniowy oraz sporty motorowe i powtarza co roku);
12) badanie radiologiczne odcinka szyjnego kręgosłupa (judo, zapasy);
13) badanie radiologiczne odcinka lędźwiowego kręgosłupa (podnoszenie ciężarów);
14) badanie spirometryczne (płetwonurkowanie);
15) konsultację psychologiczną (skoki spadochronowe i sporty lotniowe, paralotniowe i motolotniowe).
Rozporządzenie Ministra Sportu z dnia 8 stycznia 2007 r. w sprawie zakresu opieki medycznej nad zawodnikami kadry narodowej osób niepełnosprawnych oraz kadry paraolimpijskiej (Dz.U. Z 2007 r. Nr 7, poz. 56)
§ 1.
Zawodnicy kadry narodowej osób niepełnosprawnych oraz kadry paraolimpijskiej są kierowani przez organizację przygotowującą zawodników do udziału w międzynarodowym współzawodnictwie sportowym osób niepełnosprawnych na badanie, które przeprowadza lekarz specjalista medycyny sportowej.
§ 2.
Osoby, o których mowa w §1, podlegają badaniom:
wstępnym;
okresowym;
kontrolnym.
§ 3.
ust.1. Wstępne badanie lekarskie przeprowadza się po zakwalifikowaniu zawodnika do kadry narodowej osób niepełnosprawnych lub paraolimpijskiej.
ust.2. Badanie, o którym mowa w ust. 1, obejmuje ogólne badanie lekarskie, próbę wysiłkową i badanie echokardiograficzne serca oraz przegląd stomatologiczny, a także, w zależności od rodzaju uprawianej dyscypliny sportu, inne badania i konsultacje określone.·w § 4 ust. 1.
§ 4.
ust 1. Badanie okresowe obejmuje: ogólne badanie lekarskie - co 6 miesięcy i przegląd stomatologiczny - raz w roku oraz w zależności od rodzaju uprawianej dyscypliny sportu:
pomiary antropometryczne;
konsultację ortopedyczną;
badanie elektrokardiograficzne;
badanie ogólne moczu z oceną mikroskopową osadu;
odczyn opadania krwinek czerwonych;
morfologię krwi obwodowej z wzorem odsetkowym;
rentgen klatki piersiowej (według zaleceń ochrony radiologicznej);
odcinka szyjnego (u osób uprawiających sporty walki);
odcinka lędźwiowego kręgosłupa (u osób uprawiających podnoszenie ciężarów);
konsultację laryngologiczną;
konsultację okulistyczną;
oznaczenie poziomu glukozy w surowicy krwi;
konsultację neurologiczną;
badania serologiczne w celu wykluczenia zakażenia wirusami zapalenia wątroby typu B i C oraz nabytego niedoboru odporności przez oznaczenie obecności antygenów HBs, przeciwciał anty-HCV i przeciwciał anty-HIV;
badanie EEG (dotyczy zawodników uprawiających sporty walki);
badanie psychologiczne (dotyczy zawodników z upośledzeniem umysłowym);
ust. 2. Lekarz przeprowadzający badanie może zlecić dodatkowo wykonanie innych badań lub konsultacji, których potrzeba wykonania wynika z oceny stanu zdrowia, w tym rodzaju i stopnia niepełnosprawności.
ust. 3. z przyczyn o których mowa w ust. 2, lekarz może skrócić termin wykonania ogólnego badania lekarskiego oraz badań lub konsultacji, określonych w § 6-8.
§ 5.
ust.1. Kontrolnemu badaniu lekarskiemu podlegają zawodnicy, o których mowa w § 1, w przypadku gdy:
1) doznany uraz lub przebyty proces chorobowy uniemożliwił im uczestniczenie w zajęciach sportowych przez okres dłuższy niż 14 dni,
2) utracili przytomność lub doznali urazu głowy.
ust.2. Badanie kontrolne obejmuje ogólne badanie lekarskie, a także inne badania, jeżeli lekarz przeprowadzający badanie uzna, że są niezbędne dla oceny stanu zdrowia.
§ 6.
Badania, o których mowa w § 4 ust. 1 pkt. 14, przeprowadza się u zawodników uprawiających dyscyplinę sportu, w której występuje narażenie na uraz powodujący przerwanie ciągłości tkanek i możliwość zakażenia.
§ 7.
Badanie radiologiczne, o którym mowa w § 4 ust. 1 pkt. 8 i 9, przeprowadza się co dwa lata:
rentgen odcinka szyjnego w odniesieniu do osób uprawiających sporty walki:
rentgen odcinka lędźwiowego kręgosłupa w odniesieniu do osób uprawiających podnoszenie ciężarów
§ 8.
badania, o których mowa w § 4 ust. 1 pkt. 1 i 2, przeprowadza się co 6 miesięcy.
badania, o których mowa w § 4 ust. 1 pkt 3 - 6 i pkt. 12 - 16, przeprowadza się raz w roku, a badania wymienione w § 4 ust. 1 pkt. 10 i 11 - co 2 lata.
§ 9.
Opieka medyczna obejmuje ponadto profilaktykę zdrowotną, leczenie, rehabilitację i działania koordynujące procesy leczenia i rehabilitacji - udzielane przez Centralny Ośrodek Medycyny Sportowej w Warszawie.
§ 10.
Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 7 dni od dnia ogłoszenia.
Minister Sportu: T. Lipiec