Kategoryzacja obiektów noclegowych jest w wielu krajach jednym z podstawowych mierników jakości usług hotelarskich. Nie oznacza to, ze jest ona wszędzie taka sama i gość hotelowy może spodziewać się tego samego w konkretnym rodzaju i kategorii obiektu czy tez takiego samego minimalnego standardu usług hotelarskich. Normy kategoryzacyjne są zazwyczaj ustalane na poziomie minimum, co oznacza, ze maja w stopniu minimalnym zaspokoić podstawowe potrzeby konkretnej grupy odbiorców usług hotelarskich.
Historia kategoryzacji w hotelarstwie polskim sięga okresu międzywojennego mimo tego, ze wówczas nie istniały formalne określenia dotyczące podziału obiektów świadczących usługi hotelowe na poszczególne grupy i kategorie (regulacje prawne odnosiły się przede wszystkim do wymagań sanitarnych hoteli pensjonatów i pokoi gościnnych).
Klasyfikacja obiektów hotelarskich to podział tychże obiektów na rodzaje charakteryzujące się przede wszystkim zakresem działalności (np. motele, pensjonaty). Jest to podział obiektów hotelowych w zależności od typu i zakresu oferowanych urządzeń i usług, który może być rozciągnięty także na inne rodzaje turystycznej bazy noclegowej. Rodzaje obiektów hotelarskich w świetle polskiego prawa to:
Hotele - obiekty posiadające co najmniej 10 pokoi, w tym większość miejsc w pokojach jedno- i dwuosobowych, świadczące szeroki zakres usług związanych z pobytem klientów.
Motele - hotele położone przy drogach, zapewniające możliwości korzystania z usług motoryzacyjnych i dysponujące parkingiem.
Pensjonaty - obiekty posiadające co najmniej 7 pokoi, świadczące dla swoich klientów całodzienne wyżywienie.
Kempingi (campingi) - obiekty strzeżone, umożliwiające nocleg w namiotach, samochodach mieszkalnych i przyczepach samochodowych, przysadzanie posiłków, parkowanie samochodów, a także świadczące usługi związane z pobytem klientów.
Domy wycieczkowe - obiekty posiadające co najmniej 30 miejsc noclegowych, dostosowane do samoobsługi klientów oraz świadczące minimalny zakres usług związanych z pobytem klientów.
Pola biwakowe - obiekty niestrzeżone, umożliwiające nocleg w namiotach.
Schroniska młodzieżowe - obiekty przeznaczone do indywidualnej lub grupowej turystyki młodzieżowej, dostosowane do samoobsługi klientów.
Schroniska - obiekty zlokalizowane poza obszarami zabudowanymi, przy szlakach turystycznych, świadczące minimalny zakres usług związany z pobytem klientów.
Szkolne schroniska młodzieżowe - to placówki oświatowo - wychowawcze przeznaczone do grupowej i indywidualnej turystyki młodzieżowej, a ich podstawowym zadaniem jest zapewnienie dzieciom i młodzieży oraz ich opiekunom tanich miejsc noclegowych.
Inne obiekty - za inne obiekty, w których mogą być świadczone usługi hotelarskie, uważa się także wynajmowane przez rolników pokoje i miejsca na ustawienie namiotów w prowadzonych przez nich gospodarstwach rolnych, jeżeli obiekty te spełniają minimalne wymagania co do wyposażenia oraz wymagania sanitarne, przeciwpożarowe oraz inne określone odrębnymi przepisami.
Ocena urządzeń i usług hotelowych pod względem jakości może obejmować cechy fizyczne obiektu, część gastronomiczna lub inne usługi i może być ustalana oddzielnie dla każdej cechy lub zbiorczo dla całego obiektu za pomocą liter, liczb lub symboli. Kategoryzacja oznacza określenie wymagań co do wyposażenia, kwalifikacji personelu oraz zakresu świadczonych usług dla poszczególnych rodzajów i kategorii obiektów hotelarskich.
W kategoryzacji obiektów hotelarskich wyznacza się kategorie:
Hotele, motele, pensjonaty - piec kategorii oznaczonych gwiazdkami
Kempingi - cztery kategorie oznaczone gwiazdkami
Domy wycieczkowe i schroniska młodzieżowe - trzy kategorie oznaczone cyframi rzymskimi
Specjalne oznaczenia gwiazdkami (*, **, ***, ****, *****) i cyframi rzymskimi (I, II, III) to system kategoryzacji obiektów hotelarskich, który powstał w celu ujednolicenia jakości usług świadczonych w danym obiekcie. System gwiazdek i cyfr rzymskich określa standard, wielkość i wyposażenie pokoi, funkcjonowanie restauracji i barów, dostępność i poziom usług dodatkowych, a także lokalizację. W kategoryzacji oznaczonej trzema cyframi rzymskimi, najwyższy standard to I, a najniższy to III. W kategoryzacji oznaczonej pięcioma gwiazdkami o najwyższym standardzie świadczy obiekt z ***** gwiazdkami, a najniższym standardzie świadczy * gwiazdka.
Kategoryzacja poszczególnych rodzajów obiektów noclegowych oznaczane SA na świecie, nie tylko tak jak w Polsce gwiazdkami i cyframi rzymskimi, ale również innymi oznaczeniami takimi, jak pierwsze cyfry alfabetu (A, B, C, D), diamentami, koronami, literami (np. S, L), symbolami zwierząt oraz słowami, które odnoszą się do standardu oferowanych usług, np. luxury, komfort, standard, super, extra. W Polsce zanim wprowadzono system oznaczeń oparty na gwiazdkach i cyfrach rzymskich, stosowane było następujące oznaczenie dla hoteli: Luxe, I, II, III, IV oraz restauracji: S, I, II, III. Jednakże należy stwierdzić, ze w większości krajów, które przyjmują turystów zagranicznych można spotkać się z najbardziej uniwersalnym symbolem w kategoryzacji są gwiazdki. Niekiedy można się spotkać z oznaczeniami nieoficjalnymi stosowanymi przez biura podróży. Określona kategoria obiektu hotelowego staje się pewnego rodzaju elementem opakowania produktu, który trafia do finalnego nabywcy. Im wyższa kategoria obiektu hotelowego tym możliwość uzyskania wyższej ceny za usługę, co nie zawsze idzie w parze z faktyczna wysoka jakością wyposażenia i obsługi. Dla wielu turystów dana kategoria określonego obiektu spełnią role symbolu jakości usług hotelarskich.
Zaszeregowania obiektów hotelarskich (za wyjątkiem pól biwakowych i szkolnych schronisk młodzieżowych) do poszczególnych rodzajów kategorie nadaje oraz prowadzi ich ewidencje marszałek województwa właściwy ze względu na miejsce położenia obiektu hotelarskiego. Zaszeregowanie pól biwakowych dokonuje i prowadzi ich ewidencje wójt (burmistrz, prezydent miasta) właściwy ze względu na miejsce ich położenia. Ewidencje innych obiektów, w których zgodnie z ustawa mogą być świadczone usługi hotelarskie, prowadzi wójt (burmistrz, prezydent miasta) właściwy ze względu na miejsce ich położenia. Poddania się procesowi kategoryzacji w polskiej procedurze kategoryzacyjne nie można nakazać danemu przedsiębiorcy. Zaszeregowanie obiektu hotelarskiego do określonego rodzaju oraz nadanie kategorii następuje na wniosek przedsiębiorcy podejmującego świadczenie usług hotelarskich w danym obiekcie.