IV, 3.

Jadwiga Kowalikowa, Helena Synowie, Miejsce nauki o języku w kształceniu językowym uczniów.

- Autorki opowiadają się za stanowiskiem, że wiedza gramatyczna jest każdemu użytkownikowi niezbędna, by świadomie posługiwać się językiem.

- Celem artykułu jest zastanowienie się nad wymiarami funkcjonalności nauki o języku.

Wykładniki funkcjonalności w dydaktyce języka i w nauczaniu szkolnym:

Według współczesnej koncepcji kształcenia językowego:
- podporządkowanie nauki o języku nauce języka;
- preferowanie praktycznych umiejętności w zakresie mówienia, słuchania, pisania i czytania, w które winny się przekształcać wszelkie wiadomości;
- przyjmuje komunikacyjny i pragmatyczny punkt widzenia na zachowania werbalne nauczycieli i uczniów, wprowadzając kategorię nadrzędnej kompetencji komunikacyjnej;
- traktuje język jako narzędzie i tworzywo;
- docenia praktyczne doświadczenie komunikacyjne uczniów w potrójnym wymiarze: jako punkt wyjścia do działań dydaktycznych, płaszczyznę odniesienia oraz ich cel ogólny, tj. wspólny oraz indywidualny, uwarunkowany konkretnymi potrzebami;
- miernikiem przydatności wiedzy czyni komunikacyjny i pragmatyczny sukces użytkownika języka;
- za weryfikator skuteczności samego kształcenia uznaje tekst: odbierany, nadawany, tworzony.

Autorki artykułu wyrażają swoją wątpliwość co do braku interpretacji i komentarza dla tych pojęć i uważają, że jest to niezbędne do wydobycia elementów sensu, przekładających się na projektowanie i wykonanie określonych rozwiązań dydaktycznych.

Wiedza o języku w koncepcji kształcenia językowego Anny Dyduchowej

- koncepcja prof. A. Dyduchowe torowała drogę tzw. podejściu komunikacyjnemu w nauczaniu języka ojczystego:
kształcenie sprawności systemowej (poprawności) Dyduchowa uznaje za podstawowy składnik szeroko rozumianej sprawności językowej (komunikacyjnej): socjolingwistycznej, pragmatycznej, sytuacyjnej. Nie wystarczy zaznajomienie ucznia z budową i odmianą wyrazów, zasobem i znaczeniem słownictwa i związków frazeologicznych, chodzi także o to by uczeń dostrzegł zależności między faktami językowymi, orientował się w regułach rządzących zjawiskami językowymi, świadomie dokonywał operacji językowych. Autorka zapoznanie dzieci i młodzieży z opisem struktury języka wpisuje w wypracowane przez siebie metody kształcenia sprawności językowej - norm i instrukcji, okazjonalnych ćwiczeń sprawnościowych, a także analizy i twórczego naśladowania wzorów. Wykorzystanie wiadomości z nauki o języku, m.in. o znaczeniu i funkcji struktur językowych pomoże uczniom w podejmowaniu decyzji odnośnie do wyboru elementów języka jako tworzywa tekstu. Działania twórcze będą wtedy świadome, nieintuicyjne, będą też sprzyjać motywowaniu uczniów do dalszego poznawania języka, skoro efekty zdobytej wiedzy przydadzą się w praktyce. Największe szanse spożytkowania szkolnej nauki o języku stwarza metoda okazjonalnych ćwiczeń sprawnościowych, jednak należy te ćwiczenia zaplanować tak, by przydały się do doskonalenia wypowiedzi, jej poprawności gramatycznej, bądź stosowności.

Wymiary funkcjonalności

Ramę funkcjonalności w kształceniu językowym wyznaczają trzy komponenty: powszechne, a zarazem zgodne ze słownikiem języka polskiego rozumienie terminów: funkcjonalność, funkcjonalny, funkcja; założenia tak zwanego językoznawstwa funkcjonalnego na aktualną koncepcję edukacji językowej wyłożoną w Podstawie programowej i rozwijaną w licznych dokumentach i materiałach dydaktycznych; wszystkie aspekty procesu nabywania i doskonalenia umiejętności językowych, a pośrednio wspomnianej kompetencji komunikacyjnej, a mianowicie: sprawnościowy, normatywny, pragmatyczny, aksjologiczny, które winny być uwzględniane w dyskursie edukacyjnym:

• Bez zrozumienia funkcjonalności wewnątrzsystemowej uczeń nie uchwyci istoty pełnionej przez język roli narzędzia porozumiewania się oraz tworzywa tekstów. Zrozumienie oznacza zaś samodzielne obserwowanie i odkrywanie jak powstają i jak funkcjonują układy hierarchiczne w obrębie systemu widziane dynamicznie;

• Uczeń rozumie, wie oraz potrafi - osiągnięty poziom sfunkcjonalizowanej wiedzy, jako podstawa kompetencji nadawczo-odbiorczej i tekstotwórczej, pozwala mu poruszać się w sferze pragmatyki.

• Integracja - języka i literatury. Uczeń przez filtr językowy poznaje świat i w języku dokonuje jego projekcji i rekonstrukcji.

• Kreatywność - kreatywny aspekt wszystkich działań językowych.

• Wymiar pragmatyczny i retoryczny - ważne przy tworzeniu tekstów.

• Obróbka świata widzialnego na językowy obraz świata - wymiar kognitywny.

• Wymiar komunikacyjny - wspólny mianownik wyżej wymienionych.

Egzemplifikacje, postulaty i wskazówki

Zachodzi w dzisiejszym świecie obawa, że słabo przygotowani pod względem wiedzy o języku użytkownicy polszczyzny będą obojętni na sposoby jej używania, nieświadomi manipulacji za pomocą języka, niewrażliwi na inne negatywne zjawiska: niestosowne zachowania językowe, wulgaryzmy i eufemizmy oraz błędne oraz błędne formy językowe. Szkoła może przeciwdziałać zasygnalizowanemu tutaj zjawisku, ucząc nie tylko posługiwania się językiem w określonych sytuacjach, wyrażania różnych intencji wypowiedzi z uwzględnieniem ról nadawczo-odbiorczych, ale równolegle poszerzając - traktowaną funkcjonalnie - wiedzę uczniów o języku. Ucząc o języku należy wyrabiać w młodzieży przekonanie o jego wartości - jako składniku i nośniku kultury, spoiwie narodowym, środku budowania więzi międzyludzkich i międzypokoleniowych.

---