Pojęcie finansów publicznych.
Finanse publiczne to zjawiska i procesy związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych publicznych, zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego.
Finanse publiczne wymagają posługiwania się pieniądzem,
Finanse publiczne są kategorią dynamiczną, co oznacza, że procesy gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych dokonują się jednocześnie.
Sektor publiczny obejmuje zaspokojenie potrzeb zbiorowych (obrona narodowa, bezpieczeństwo, sądownictwo, administracja) oraz część potrzeb indywidualnych (oświata, ochrona zdrowia, kultura); potrzeb indywidualnych finansowych z funduszów publicznych. Sektor publiczny obejmuje finansowanie wszystkich potrzeb finansowych z funduszy publicznych.
Finanse publiczne służą finansowaniu wytwarzania dóbr publicznych.
Dobro publiczne może mieć postać usługi (usługa kształcenia) ale może mieć postać dobra materialnego (budowa szpitala),
Kryteria wyróżniające dobro publiczne od dobra prywatnego. Dobro publiczne charakteryzuje się kryterium użyteczności większej grupy obywateli np. droga, szkoła. Kryterium ekonomiczne wyróżniające dobro publiczne- dobro publiczne finansowane jest ze środków publicznych.
Możemy mówić o dobrach mieszanych- dobra publiczno- prywatne gdzie występuje finansowanie mieszane z finansów publicznych i z dochodów obywateli.
Dobra publiczne są stosunkowo upowszechnione w krajach które są opiekuńcze (Skandynawia).
W gospodarce rynkowej zjawiska finansowania dzielimy na:
Finanse publiczne (42%PKB)
Finanse prywatne (58%PKB)
Związki finansów publicznych z innymi dziedzinami nauki:
Finanse publiczne są częścią ekonomi. Mają ścisły związek z prawem (prawo finansów publicznych). Finanse publiczne muszą być normą prawną. Mają ścisły związek z zarządzanie i kierowaniem, socjologią, psychologią, polityką. Finanse publiczne służą realizacji doktryn i programów partii politycznych.
Podstawowe prawo regulujące finanse publiczne to prawo Stanleya.
Prawo Stanleya- inwestycje w wymiarze finansowym i rzeczowym dokonywane przez inwestorów prywatnych są o 25% efektywniejsze od podobnych inwestycji dokonywanych przez państwo z funduszy publicznych.
Finanse prywatne są efektywniejsze od finansów publicznych:
25% wskaźnik umowny, ponieważ w różnych dziedzinach może być większy lub mniejszy
Przyczyny działania tego prawa:
Filozofia własności prywatnych- to co prywatne to się dba,
Finanse publiczne ze swej istoty muszą finansować nieefektywne dziedziny działalności, których nie chcą się podjąć sektor prywatny,
W finansach publicznych kryterium zysku (stopy zysku) jest majoryzowane (podporządkowanie) przez kryterium zaspokojenia potrzeb publicznych (stopa zysku= masa zysku/nakłady niezbędne do wytworzenia zysku)
Prawo stanleya działa również dlatego iż konsumpcja dóbr publicznych finansowano z funduszy publicznych jest mniej racjonalne niż konsumpcja dóbr prywatnych za które należy bezpośrednio płacić z dochodów osobistych.
Efektywność finansów publicznych zmniejsza też korupcje występującą w tych finansach. (przykład system zamówień publicznych).
Nepotyzm polityczny powoduje zmniejszenie efektywności finansów publicznych (obsadzenie stanowisk rodziną).np. politycy obsadzają stanowiska przez członków tej samej partii politycznej.
Efektywność finansów publicznych jest też zmniejszana przez istotę podmiotu tych finansów. W związku z tym mechanizmy finansów publicznych nie mogą być tak rygorystyczne jak mechanizm w finansach publicznych.
W finansach publicznych kryterium zysku jest majoryzowanie przez kryterium zaspokajania potrzeb publicznych. (majoryzowanie -podporządkowanie).
Prawo Stanleya działa również dlatego że konsumpcja dóbr publicznych finansowano z funduszy publicznych jest mniej racjonalne niż konsumpcja dóbr prywatnych ze które należy bezpośrednio płacić z dochodów osobistych.
Efektywność finansów publicznych zmniejsza też korupcja występująca w tych finansach. (system zamówień publicznych).
Nepotyzm polityczny powoduje zmniejszenie efektywności finansów publicznych (obsadzenie stanowisk rodziną).
Efektywność finansów publicznych jest też zmniejszona przez istotę podmiotu tych finansów. W związku z tym mechanizmy finansów publicznych nie mogą być tak rygorystyczne jak mechanizm w finansach publicznych.
Sposoby przeciwdziałania prawa Stanleya:
Decentralizacja środków publicznych- uprawnienia i kompetencje dysponowania tymi środkami przekazuje się na szczeble niższe. Podmiotem finansów publicznych jest obywatel, ponieważ on tworzy te finanse (płacąc podatki) jak również jest obiektem wydatkowania środków funduszy publicznych. Jest to podmiot właściwy.
Potrzeba wynika z konieczności potwierdzenia efektywności finansów publicznych im wyższa efektywność tych finansów tym więcej potrzeb publicznych można zaspokoić
Niektóre ze sposobów ograniczania prawa Stanleya:
walka z korupcją i nepotyzmem
polepszenie organizacji i kierowania finansami publicznymi
prywatyzacja nieefektywnych sektorów finansów publicznych
dekoncentracji i decentralizacja systemu finansów publicznych inaczej mówiąc po prostu przekazywanie uprawnień i władzy na szczeble niższe. (jednostek samorządu terotyrialnego
Finanse publiczne w klasyfikacji zjawisk finansowych.
Zjawiska finansowe dzielimy:
podział przedmiotowy
podział podmiotowy
W klasyfikacji przedmiotowej wyróżniamy 3 grupy zjawisk:
ekwiwalentne (regulowane przez mechanizmy rynkowe; zakup towarów)
redystrybucyjne czyli transfery ( są poza rynkiem i są typowe dla finansów publicznych: podatki, dotacje, darowizny)
kredytowe (związane z działalnością bankową)
kryterium podmiotowe: 5 grup zjawisk:
finanse firm (przedsiębiorstw)
finanse ludności (budżety rodzinne, finanse gospodarstw domowych),
finanse publiczne
finanse banków
finanse ubezpieczeń.
Finanse firm zasilają finanse publiczne podatkami, opłatami i karami jest to powiązanie jednostronne, (jednostronne w zasadzie powiązanie ) finanse firm zasilają finanse publiczne poprzez podatki, obowiązkowe składki (para podatki), cła. Finanse publiczne zasilają f. firm państwowych w sposób jawny i ukryty (dotacje dla PKP) (likwidacja zadłużenia firm).
Finanse ludności z finansami publicznymi- powiązanie dwustronne.
Finanse ludności są nazywane budżetami domowymi. Nie finanse te składają się dwie części: dochody, wydatki. Źródła dochodów ludności: dochody z pracy obejmujące wynagrodzenia pochodne od wynagrodzeń (różne obowiązkowe składki) oraz różnego rodzaju bonusy.(tel. służbowy). W finansach ludności wyróżniamy 2 rodzaje dochodów z pracy :dochody nominalne (ilość złotówek otrzymanych raz w miesiącu jako wynagrodzenie), dochody realne (dochód nominalny skorygowany o wskaźnik wzrostu cen dóbr i usług nabywanych przez ludność na rynku). Nasze są dochody realne i one są podstawą rozważań.
Dochody z kapitału - im kraj bogatszy tym większe część pochodzi z dochodów z kapitału (np. lokat bankowych) dochody z akcji, bonów skarbowych, obligacji, inwestycji rzeczowych.
Są dwie grupy ludności utrzymujących się z dochodów z kapitału.
aktywni inwestorzy (inwestorzy na giełdzie) inaczej kapitaliści
bierne operacje fin. (depozytariusze) mający depozyty bankowe (żyją z odsetek bankowych).
Dochody ze świadczeń socjalnych: (finansowane z funduszu publicznego ): emeryci, renciści, zasiłkobiorcy (bezrobotni).
Dochody z szarej strefy gospodarczej (działalność nie rejestrowana). W Polsce około 30% ludności zdolnej do pracy podejmuje prace w szarej strefie.
Dochody z czarnej strefy gospodarczej (dochody z narkotyków, handel alkoholem, handel organami). Inne nie sklasyfikowane dochody (wygrane, spadki, darowizny).
Wydatki ludności -wydatki bieżące konsumpcyjne na towary i usługi pierwszej potrzeby. Wydatki na towary luksusowe (na zabiegi medyczne, czesne). Wydatki na inwestycje kapitałowe (zakup papierów wartościowych). Wydatki związane ze spłatą kredytów i pożyczek.
Finanse swobodny powstaje w finansach ludności w grupach bardziej zamożnych i służy finansowaniu II i III-ej grupy wydatków.
Prawo Engala - wraz ze wzrostem dochodów ludności maleją w tych dochodach udział wydatków na dobra i usługi objęte I grupą.
Finanse ludności zasilają publiczne (opłaty, podatki, kary), z drugiej strony finanse ludności są finansowane przez finanse publiczne (wynagrodzenia pracownika strefy budżetowej, emerytury i renty, zasiłki).
Finanse banków a finanse publiczne.
Banki płacą podatki, kupują skarbowe papiery wartościowe lokują środki pieniężne, a z drugiej strony zwiększają budżet. Banki też są zasilane przez finanse publiczne. Bank należą do najbardziej dochodowych firm w gospodarce i płacą wysokie podatki zwłaszcza podatek dochodowy. Dekapitalizowanie banków z budżetu (BGŻ).
Finanse publiczne a finanse ubezpieczeń.
Firmy ubezpieczeniowe płacą szczególnie wysokie podatki, kupują skarbowe papiery wartościowe lokując wolne środki finansowe; wielkie firmy ubezpieczeniowe korzystają z finansowania budżetu gdy tracą płynność finansową. Na finanse firm ubezpieczeniowych składa się strona dochodowa oraz wydatkowa (koszty). Do dochodów zaliczamy dochody ze składek podmiotów ubezpieczających się przed ryzykiem wystąpienia szkody losowej. Dochody z inwestycji kapitałowych, do wydatków zaliczamy odszkodowania wypłaconych podmiotom, które dotknęła szkoda losowa, wydatki na profilaktykę i prewencję ubezpieczeniową (wały przeciwpowodziowe). Wydatki na inwestycje kapitałowo inwestycji. Firmy ubezpieczeniowe osiągają zazwyczaj wysokie dochody, podobnie jak banki płacą wysokie podatki zasilając w ten sposób finanse publiczne. Firmy ubezpieczeniowe skupują skarbowe papiery wartościowe. W wyjątkowych przypadkach zdarzają się sytuacje dekapitalizowania firm ubezpieczeniowych z budżetu.(PZU 60% ludności).
Do finanse publiczne a finanse firm. (jednostronne w zasadzie) finanse firm zasilają finanse publiczne poprzez podatki, obowiązkowe środki (para podatki), cła. Bywają jednak sytuacje zasilania odwrotnego np. finansów publicznych zasilają finanse firm państwowych w sposób jawny i ukryty (dotacje dla PKP), Likwidacja zadłużenia firm.
Finanse publiczne a finanse ludności.
Finanse ludności są nazywane budżetami domowymi. Na finanse te składają się dwie części: dochody i wydatki.
Źródła dochodów ludności.
Dochody z pracy obejmuje wynagrodzenia pochodne od wynagrodzeń (różne obowiązkowe składki) oraz różnego rodzaju bonusy. (tel. Służbowy).
W finansach ludności występują 2 rodzaje dochodów z pracy:
dochody nominalne
dochody realne
Dochody nominalne (ilość złotówek otrzymanych raz w miesiącu jako wynagrodzenie).
Dochody realne -dochód nominalny skorygowany o wskaźnik wzrostu cen dóbr i usług nabywanych przez ludność na rynku). Ważne są dochody realne i one są podstawą rozważań.
Dochody z kapitału- im kraj bogatszy tym większa część pochodzi z dochodów z kapitału (np. lokat bankowych), dochody z akcji, bonów skarbowych, obligacji, inwestycji rzeczowych.
Są dwie grupy ludności otrzymujących się z dochodów z kapitału
aktywni inwestorzy (inwestycje - na giełdzie)inaczej kapitaliści.
Bierne operacje finansowe (depozytariusze) mający depozyty bankowe.(żyją z odsetek bankowych). Rentierzy.
Dochody ze świadczeń socjalnych: (finanse z funduszu publicznego znacząca część finansów publicznych).
emeryci
renciści
zasiołkobiorcy (bezrobotni).
Dochody z szarej strefy gospodarczej (dziedziny nie zarejestrowane). W Polsce ok. 30% ludności zdolnej do pracy podejmuje prace w szarej strefie.
Dochody z czarnej strefy gospodarczej (dochód z narkotyków, handel alkoholem, handel organami i żywym towarem).
Inne nie klasyfikowane dochody (wygrane, spadki, darowizny).
Wydatki ludności
Wydatki bieżące konsumpcyjne, na towary i usługi pierwszej potrzeby. Wydatki na towary luksusowe (na zabiegi medyczne, czesne,). Wydatki na inwestycje kapitałowe (zakup papierów wartościowych, obligacji akcji). Wydatki związane ze spłatą kredytów i pożyczek.
Finanse swobodne powstaje w finansach ludności w grupach bardziej zamożnych i służy finansowaniu 2 i 3 grupy wydatków.
Prawo Engla- wraz ze wzrostem dochodów ludności maleje w tych dochodach udział wydatków na dobro i usługi objęte pierwszą grupą.
Rys historii finansów publicznych.
Szkoła kameralistów -XVII wiek - konieczność polityki protekcjonistycznej (powinny być wykorzystywane cła i podatki graniczne), byli zwolennikami podatków w formie fiskalnej i regulacyjnej.
Podatki powinny być pobierane tam gdzie trzeba.
Budowanie budżetu powinno się rozpoczynać od potrzeb państwa i do tego powinny być do tego dostosowane dochody.
Szkoła merkantylistów - XVI - XVII- tylko ziemia tworzy bogactwo.
..kwacienie gospodarki przed zewnętrzną konkurencję może przybrać zjawisko fizyczne. Byli zwolennikami protekcjonizmu posuniętego do autarhi gospodarczej (zamknięcie owe własnej gospodarce). Podatki i cła powinny być wykorzystane w postaci fiskalnej.
Szkoła fizjokratów- XVIII- zerwali z protekcjonizmem gospodarczym, uważali że ziemia była podstawowym bogactwem, podatki płacone od ziemi są realnymi. Byli zwolennikami wolnej konkurencji.
Myśl liberalna - liberalizm w gospodarce- twórca Adam Smith.
Podstawowym hasłem jest wolność, wolność gospodarowania (człowiek w gospodarce jest wolny także dla bankructwa).
Gospodarka pozbywa się konkurentów, gospodarkę pchają do przodu najlepsi. Z wolności gospodarczej wynika wolna konkurencja:
w wyniku wolnej konkurencji zostają najlepsi na rynku
wolna konkurencja zmusza do akumulacji (inwestowania).
Podstawą wolności gospodarczej i wolnej konkurencji jest prywatna własność. Każda własność komunalna, spółdzielcza, państwowa jest sprzeczna z rynkową gospodarką. Podatki są złem koniecznym (czym niższe podatki to lepiej). Są zwolennikami oddzielania gospodarki od państwa ze względu:
Jeżeli państwo prowadzi działalność gospodarczą o słabej wolnej konkurencji (państwo brało w ochronę najsłabszych)
Działalność gospodarcza państwa prowadzi do nieefektywnego wykorzystania środków, co prowadzi do nieefektywnego wykorzystania PKB
Jeżeli podatki jak najmniejsze to i wydatki państwa jak najmniejsze, jak najmniejszy budżet państwa i to budżet zrównoważony (równowaga wydatków i przychodów).
Byli zwolennikami zasady równowagi wydatków i przychodów. Byli zwolennikami podatków neutralnych tzn. podatków nie zmieniających struktury dochodów i majątku ukształtowanej w gospodarce rynkowej.
Neoliberalizm- odświeżona myśl liberalna- połowa lat 70-tych XX wieku.
bezwzględnie zrównoważony budżet (złota zasada budżetowa),
ograniczenie udziału funduszów publicznych w PKB. Zmniejszenie stopy redystrybucji PKB przez finanse publiczne.
cięcia w wydatkach gospodarczych i socjalnych
zmniejszenie obciążeń podatkowych (zmniejszenie stopy redystrybucji PKB przez podatki co powinno być związane z mniejszymi podatkami i wydatkami)
podatek neutralny jak najszerzej stosowanych
jak najszersze wprowadzenie podatków pośrednich - wolność człowieka- podatków pośrednich można unikać
radykalne zmniejszenie długu publicznego
Dług publiczny -skumulowane deficyty budżetowe
dług publiczny obciąża bieżące wydatki budżetowe
każde pokolenie powinno żyć na swój koszt
Kensizm- (szkoła socjaldemokratyczna) -doktryna lewicowa- uważali, że ingerencja państwa w gospodarce jest potrzebna, a w niektórych fazach koniunkturalnych (kryzysu i depresji) wręcz konieczna. Jest potrzebna żeby pobudzić koniunkturę poprzez bezpośrednie wydatki. Państwo powinno kreować dodatkowy popyt efektywny. Dla tworzenia tego popytu dopuszczalny jest deficyt budżetowy. Zerwali z doktryną złotej zasady budżetowej. Keynes udowodnił że deficyt nie jest utożsamiany z nierównowagą gospodarczą, deficyt może przywracać równowagę. Uważali że stopa redystrybucji PKB przez finanse publiczne powinna być osiągana przez stosunkowo wysokie podatki oraz szeroki zakres wydatków gospodarczych. W tej szkole różnie znaczenie polityki fiskalnej państwa działalności gospodarczej.
Od początku III RP finanse publiczne w Polsce prowadzone bliżej szkoły liberalnej niż socjaldemokratycznej. Rośnie udział podatków pośrednich.
Funkcje finansów publicznych.
Finanse publiczne pełnią podobne funkcje jak całość finansów:
Redystrybucyjna
Alokacyjna
Stabilizacyjna
Funkcja Redystrybucyjna- w sensie makro dotyczy redystrybucji PKB a w szczególności jego wtórnego podziału. W pierwotnym podziale otrzymają wynagrodzenie czynniki jego tworzące. Zadaniem tej funkcji jest korygowanie dochodów ukształtowanych w procesach rynkowych. O stopniu wykorzystania tej funkcji świadczy wysokość stopy redystrybucji PKB przez finanse publiczne. 3 podstawowe stopy:
1 stopa Wielkość dochodów budżetowych/ wielkość PKB * 100
2 stopa Wielkość wydatków budżetowych/ wielkość PKB * 100
3 stopa Deficyt budżetowy państwa/ wielkość PKB * 100
Zakres funkcji redystrybucji:
terytorialny- w tym zakresie następuje przenoszenie środków publicznych z regionów kraju bogatych do regionów biednych. Dzieje się to przez wysokie podatki w regionach bogatych i wysokie wydatki w regionach biednych.
pokoleniowy- trzy pokolenia; dzieci, rodzice, dziadkowie. Między tymi pokoleniami następuje redystrybucja środków poprzez finanse publiczne. Część tej redystrybucji odbywa się przez gospodarstwa domowe a część przez finanse publiczne. Podatki płaci pokolenie rodziców aby pokolenie dzieci korzystało z bezpłatnej edukacji, finansowanej ze środków publicznych. Pokolenie rodziców płaci składkę obowiązkową na podstawowy fundusz publiczny jaki jest ZUS z którego otrzymują renty i emerytury pokolenie dziadków.
bogaci - biedni. Następuje przenoszenie środków między bogatymi warstwami społecznymi, które płacą podatki i biednymi którzy korzystają z różnorodnych świadczeń socjalnych.
działowo- sektorowy. Następuje przenoszenie środków z sektorów gospodarki i wysokiej stopie zysku płacących wysokie podatki do sektorów gospodarki deficytowych gdzie koszty są wyższe od dochodów.
czynnik- bierny zawodowy. Czynni - aktualnie zatrudnieni, bierni -aktualnie bezrobotni. Przenoszenie środków od zatrudnionych na fundusz pracy z którego korzystają bezrobotni.
Funkcja alokacyjna- obejmuje ona niewielką część alokacji w gospodarce. W tej funkcji państwo przy pomocy instrumentów polityki fiskalnej wpływa na alokację wyników wytwórczych. Państwo wykorzystuje tę funkcję dla korygowania mechanizmów rynkowych. Funkcja alokacyjna dotyczy także dóbr dokonuje się poza mechanizmami rynkowymi.
Funkcja stabilizacyjna-zapewnienie wzrostu gospodarczego w warunkach równowagi ekonomicznej.
Koszty i straty wynikające z bezrobocia.
jest niewykorzystanie zasobów pracy. Wielkość tego kosztu określa prawo Okuna (zależność między stopą bezrobocia a spadkiem PKB)
Prawo Okuna- każdy wzrost bezrobocia powyżej naturalnej o 1 punkt procentowy powoduje obniżenie PKB o 2,5%.
obniżenie popytu efektywnego w gospodarce
zubożenia gospodarstw domowych (poziom bytowania rodzin bezrobotnych)
zmniejszenie wpływów z podatków bezpośrednich i pośrednich
koszty zasiłku dla bezrobotnych (finansowanie z funduszu pracy)
koszt aktywnych form zwalczania bezrobocia.
Korzyści wynikające z bezrobocia.
wzrost elastyczności gospodarki (rośnie chęć ludzi do dostosowania się do potrzeb kapitału)
zwiększa dyscyplinę pracy (dyscyplinuje rynek pracy)
wymusza restrukturyzację kwalifikacji
ogranicza inflację (Przez zmniejszenie nacisku na wzrost płacy)
Instrumenty finansowe wykorzystywane w funkcji stabilizacyjnej.
wydatki na aktywizację zawodową bezrobotnych. (dotyczą 5 form aktywizacji zawodowej -roboty publiczne, prace inwestycyjne, szkolenia, pożyczki, staże absolwenckie)
ulgi podatkowe dla firm tworzących nowe miejsca pracy (dotyczą ulgi podatków dochodowych od osób prawnych)
kredyty preferowane na tworzenie miejsc pracy (część oprocentowania tego kredytu spłaca państwo, może być wnoszony- płaci państwo).
Dopłaty do eksportu (eksport pracy)
Instrumenty, które dynamizują wzrost gospodarczy
Dobrze realizowana funkcja stabilizacji powinna zapewnić wzrost gospodarczy w warunkach równowagi przy naturalnej stopie bezrobocia.
Funkcja stabilizacyjna powinna zapewnić o wzrost gospodarczy w warunkach równowagi (przy naturalnej stopie bezrobocia).
-Nowa definicja funkcji stabilizacyjnej.
Wzrost o osiągnięcie z roku na rok tego samego wolumenu PKB przy zamierzonej strukturze tworzenia i podziału PKB.
System finansów publicznych.
Cechy systemu:
system musi składać się co najmniej z 2 podmiotów
podmioty muszą być uporządkowane
muszą być powiązane ze sobą
podmioty muszą realizować wspólne cele
Przekrój instytucjonalny
Przekrój instrumentalny
Ujęcie prawne systemu
Ad1. Instytucje lub podmioty, ogniwa tworzące ten system. Podstawowym podmiotem jest budżet państwa (jest łącznikiem całego systemu). Znaczenie budżetu maleje ale jest podstawowym podmiotem. Drugi podmiot to budżety JST. Są trzy szczeble: budżet gmin, budżet powiatu (oraz miast na prawach powiatu), budżety województw samorządowych.
Trzeci podmiot- fundusze ubezpieczeń społecznych powiązane z budżetem państwa. (I to ZUS, KRUS- II fundusz), URUS- 10% płacą rolnicy a 90% budżet państwa.
Czwarty podmiot - fundusz celowe, pozabudżetowe, (pozostałe fundusze publiczne)- fundusz pracy, PEFROM (państwowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych), fundusz alimentacyjny.
Piąty podmiot- fundacje publiczne z udziałem dochodów budżetowych.(PKC, PKPS).
Szósty podmiot- finanse agencji rządowych (do realizacji niektórych zadań rządowych, najważniejsze są związane z rolnictwem, -Agencja własności skarbu państwa.
Siódmy podmiot - Narodowy Bank Polski (ale tylko funkcje gdzie NBP jest bankiem Państwa)
Ósmy podmiot - finanse kas chorych (tworzone są z obowiązkowych składek- służą finansowaniu publicznego zdrowia)
Dziewiąty podmiot- obowiązkowe składki płacone na otwarty Fundusz Emerytalny.
trzeba znać na pamięć te podmioty
budżet stanowi 25-30% całego systemu finansów publicznych
fundusze publiczne oraz finanse agencji rządowych to szara strefa finansów publicznych
od dawna w Polsce staramy się ograniczać fundusze publiczne i finanse agencji rządowych.
Ad2. Instrumenty lub urządzenia wykorzystywane w finansach publicznych. Rodzaje instrumentów:
-podatki (typowy instrument finansów publicznych). Dzielimy na :
podatki centralnie zasilające budżet państwa
podatki lokalne lub samorządowe, które zasilają budżety gminne (podatek od nieruchomości).
Udziały budżetów JST w podatkach centralnych (25% dochodów z podatków od osób publicznych stanowi budżet gminny, 75% budżet państwa).
opłaty (ekwiwalektność- cecha opłaty tzn. za wniesioną opłatą obywatelowi należy się wzajemne świadczenie państwa - opłata skarbowa). Podatek jest świadczeniem nie ekwiwalentnym.
Cła
Obowiązkowe składki na rzecz różnych funduszów celowych. Podatek celowy (obowiązkowe składki) realizują składki poza nie ekwiwalentnością.
Wydatki budżetowe (budżetu państwa I JST)
Subwencje i dotacje budżetowe
Kredyty państwowe udzielane podmiotom krajowym i zagranicznym
Poręczenia i gwarancje kredytowe udzielane podmiotom publicznym
Skarbowe papiery wartościowe (obligacje i bony skarbowe)
Obligacje komunalne emitowane przez JST w celu pozyskania środków na inwestycje komunalne. (komunalne papiery wartościowe).
Budżet państwa.
Budżet - zestawienie przewidywalnych dochodów i wydatków państwa. Budżet jest podstawowym ogniwem systemu finansów publicznych, jest zwornikiem finansów publicznych, dlatego że dokonuje transferów na rzecz innych instytucji systemów finansów publicznych.
Pierwszy budżet powstał w Anglii w XIII w.
Czynniki rozwoju budżetu w ujęciu historycznym:
oddzielenie majątku państwa od majątku królewskiego
powstanie i rozwój parlamentaryzmu (dlatego że parlament jest niezbędny dla uchwalenia budżetu i kontroli jego wykonywania)
rozwój politycznych i socjalnych funkcji (zadań) państwa
rozwój gospodarczy funkcji państwowych
wojny, napięcia militarne.
Wojny powodują wzrost stopy redystrybucji PKB przez budżet państwa. Po wojnie stopa powinna wrócić do normalnej postaci. Stopa po wojnie pozostaje na wyższym poziomie niż przed wojną (pewną rolę odgrywa prawo Wagnera).
Pierwszy budżet w Polsce powstał w 1768 roku. Natomiast podział majątku króla od RP/ w 1504 roku. (sejm w Piotrkowie trybunalskim)
Cechy budżetu:
plan finansowy państwa- państwo (rząd) nie powinien mieć innych źródeł dochodów i wydatków poza budżetem.
plan dyrektywny - nad budżetem można dyskutować do czasu podpisania przez prezydenta
budżet zawiera dochody i wydatki
budżet jest planem rocznym - budżet jest uchwalany na okresy roczne, rok budżetowy jest rokiem kalendarzowym, dochody budżetowe (podatki) pobiera się w rytmie rocznym, nie wykorzystane środki przepadają po roku.
Zasady budżetowe.
Złota zasada budżetowa - równowaga dochodów i wydatków. Może mieć też nadwyżkę tzn. dochody większe niż wydatki, ale nie może być deficytu. Była respektowana do końca lat 20- tych XIX wieku. Obecnie tyle samo krajów ma deficyt i nadwyżkę. W wielu krajach okresy deficytu zmieniają się w nadwyżkę.
Źródła finansowania deficytu:
Deficyt w Polsce nie większy niż 4% PKB (obecnie).
emisja skarbowy papierów wartościowych (obligacje i bony skarbowe)
kredyty w bankach komercyjnych (szkodzą gospodarce)
pożyczki i kredyty zagraniczne zaciągnięte w Międzynarodowych Organizacjach Finansowych, Zagraniczne Banki komercyjne, Zagraniczne Rządy.
dochody z prywatyzacji (źródła jednorazowe i wygasające)
kredyty banku centralnego ale tylko do 1997 roku.
Zasada zupełności (powszechności)- w budżecie powinny być ujęte wszystkie dochody i wydatki, a zatem sprzeczne jest z tą zasadą istnienie funduszy pozabudżetowych, celowych oraz agencji finansów rządowych.
Zasada jedności materialnej
dochody budżetowe mają przeznaczenie ogólne (podatnik nie ma wpływu na przeznaczenie swoich podatków)
konkretnym wydatkom nie można przyporządkować konkretnych dochodów
Zasada szczegółowości - ujęcie w budżecie dochodów i wydatków nie jest przypadkowe i dowolne ale ściśle określone zasadami ustawy „klasyfikacja budżetowa”. Dzieli części, działów, rozdziałów, paragrafów budżetowych.
Zasada przejrzystości- budżet powinien być na tyle przejrzysty by był zrozumiały dla obywateli.
Zasada jawności - budżet powinien być dostępny, jawny dla obywateli. Powinna sprzyjać świadomości obywateli zwłaszcza świadomości podatkowej.
Zasada gospodarności- środki budżetowe powinny być wykorzystane efektywnie, środki budżetowe powinny być wykorzystane racjonalnie.
EFEKTYWNOŚĆ= efekty/nakłady niezbędne do wytworzenia tych efektów*100.
Zastosowanie zasady efektywności prowadzi do odhumanizowania finansów publicznych.
Zasady te przenoszone są na finanse publiczne.
Formy organizacji gospodarki budżetowej.
W gospodarce budżetowej mamy do czynienia ze znacznym ograniczeniem mechanizmów podmiotów budżetowych, które są w otoczeniu rynkowym.
Celem działania podmiotów budżetowych nie jest kryterium zysku, tylko zaspokojenie [potrzeb publicznych poprzez wytworzenie dóbr publicznych.
W strefie budżetowej mamy do czynienia ze znacznym ograniczeniem samodzielności finansowej i samofinansowania w stosunku do gospodarki rynkowej.
Cecha charakterystyczna: dochody tych podmiotów są niższe od wydatków z zatem podmioty te muszą być dofinansowane z budżetu.
Metody: a) brutto, b)netto.
metoda brutto- wszystkie osiągnięte dochody podmiot odprowadza do budżetu, a budżet pokrywa podmiotowi niezbedne wydatki.
Metoda netto- podmiot osiągnięte dochody zatrzymuje na swoje potrzeby, a budżet pokrywa różnice między większymi wydatkami niż dochodami tego podmiotu. Jest to metoda wynikowa, budżet pokrywa tylko wynik finansowy. Metoda netto pobudza podmiot do osiągania wyższych dochodów własnych.
Metoda brutto finansowana są jednostki budżetowe (szkoły podstawowe, gimnazja, licea, jednostki wojskowe, urzędy administracyjne). W ramach jednostek mogą być organizowane 2 formy gospodarki- gospodarstwo pomocnicze i środki specjalne. Formy te finansowane są metodą netto w ramach metody brutto tzn. rozliczają się wynikiem finansowym z macierzystą jednostką.
Środek specjalny - niektóre dochody jednostki mogą być przeznaczone na określone wydatki.
Metodą netto finansowane są zakłady budżetowe (szpitale, dom kultury, przedszkole, żłobek, straż pożarna).
Jednostki i zakłady budżetowe są organizowane przy budżecie państwa i budżetach JST.
Dochody publiczne (budżetowe).
Dochodami budżetowymi nazywamy wszelkie wpłaty na rzecz budżetu. Makroekonomiczne źródła dochodów budżetowych
przyjęte przez budżet część PKB co określa stopa redystrybucji PKB przez dochody budżetowe
sprzedaż majątku publicznego (prywatyzacja) to źródła to przejmowanie przez budżet w danym roku PKB wytworzonego w ubiegłych latach.
pożyczki i kredyty zagraniczne czyli przyjmowanie przez budżet PKB innych krajów - jest to źródło zwrotne.
Klasyfikacja dochodów budżetowych (publicznych).
dochody rzeczywiste i rozliczeniowe. Rzeczywiste pochodzą spoza systemu budżetowego (podatki). Rozliczeniowe uzyskiwane w ramach systemu (dotacje z budżetu państwa dla budżetów JST).
Dochody przymusowe i dobrowolne. Przymusowe wynikają z przymusu państwa (podatki). Dobrowolne - margines dochodów (dary, zapisy spadkowe na rzecz państwa).
Dochody odpłatne i nieodpłatne. Odpłatne polegają na wzajemnym świadczeniu państwa za ten dochód (opłaty skarbowe). Nieodpłatne- nie ma wzajemnego świadczenia państwa za ten dochód (podatki). Dominują w dochodach budżetowych
Dochody bezzwrotne i zwrotne. Bezzwrotne są to podatki. Zwrotne - zaciągnięcia długu publicznego (emisja bonów skarbowych)
Dochody państwowe i samorządowe. Państwowe zasilają budżet państwa (podatki centralne). Samorządowe zasilają budżet JST.
Dochody zwyczajne i nadzwyczajne. Zwyczajne wynikają z ustaw obowiązujących dłuższy czas i powstają się co roku (podatki). Nadzwyczajne mają na celu pokrycie kosztów nieprzewidywalnych zdarzeń (powódź). Dochody te pobierane są przez ściśle określony czas.
Rodzaje dochodów budżetowych (publicznych).
podatki
opłaty (skarbowe, lokalne)
cła
dochód z emisji papierów wartościowych
kredyty i pożyczki bankowe
kredyty i pożyczki zagraniczne
wpłata z zysku NBP do budżetu państwa
dochody z prywatyzacji
filozofia dochodów budżetowych.
Państwu przychodzą dochody łatwo bo pobierane są przymusowo i łatwo można wydatkować. Nakładane są bariery
podatki może nakładać parlament
pobieranie dochodów budżetowych jest pod kontrolą parlamentu i instytucji (NIK).
Podatki
Najważniejsze źródła dochodów budżetowych (budżetów państwa i JST). W 2001 podatki centralne stanowiły 90% budżetu państwa.
Podatek - świadczenie na rzecz państwa o charakterze pieniężnym, przymusowym, bezzwrotnym, nieekwiwalentnym i ogólnym.
W tej definicji zawarte są cechy podatku.
Obecnie podatek powinien być zapłacony w pieniądzu, na początku XX wieku podatek był płacony w naturze (część podatku). Cech bezzwrotności - podatek prawidłowo naliczony o odprowadzony nie podlega zwrotowi.
Cecha nieekwiwalentności - za bezpośredni podatek obywatel nic nie otrzymuje.
Cecha ogólności- konkretnego podatku nie można wiązać z określonym wydatkiem.
Cecha przywłaszczenia - bank jako formę zabezpieczenia bierze jakiś przedmiot (z chwilą podpisania umowy). Z chwilą zapłacenia podatku pieniądze stają się własnością państwa.
Świadczenie proste dla podatnika, dla poboru, dla kontroli (cecha prawna)
Elementy konstrukcji podatku.
podatnik
płatnik
przedmiot
podstawa
stawki
skale
warunki płatności
zwolnienia, ulgi, zwyżki
Podatnik - osoba prawna i fizyczna zobowiązana do płacenia podatku, zobowiązana ustawowo.
Płatnik - podmiot, który oblicz i odprowadza podatek, ale nie ponosi jego ciężaru.
Przedmiot podatku - jest określony w tytule konkretnej ustawy podatkowej.
Podstawa opodatkowania - wartość, wielkość przedmiotu.
Stawki podatkowe - stawki kwotowe i procentowe.
Skale podatkowe - skala proporcjonalna, progresywna, regresywna.
Skala proporcjonalna - wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania stawka jest taka sama. Występuje podatek o charakterze liniowym.
Skala progresywna - wraz ze wzrostem podstawy rośnie stawka. Podatek dochodowy od osób fizycznych (przykład).
Skala regresywna - wraz ze wzrostem podstawy maleje stawka. Skale mogą być masami połączone.
Warunki płatności - podatki można płacić różnorodnie (jednorazowo, ratalnie, w formie zaliczek, w formie przedpład). Warunki płatności określone są w ustawie, ale urzędnicy mają dużą swobodę w dostosowaniu płatności.
Zwolnienia, ulgi, zwyżki - zwolnienia podmiotowe (podatnik nie ponosi ciężaru podatkowego np. ten kto inwestuje w SSE) zwolnienia przedmiotowe (zwolnienia z opodatkowania niektórych źródeł i rodzajów)
Ulgi - częściowe ograniczenia ciężaru podatkowego. Ulgi systemowe wynikają z ustawy. Ulgi zindywidualizowane wynikają z decyzji organów administracji skarbowej. Największe ulgi udziela Minister Finansów.
Zwyżki - podatnicy płacą podatki niż wynikałoby to z powszechnie obowiązujących przepisów.
Umorzenia i abolicja podatkowa - w szczególnych okolicznościach niektórym podatnikom daruje się zaległe zobowiązania podatkowe.(wprowadzone 2 lata temu, rzadko się stosuje)
Historia podatków.
Podatki rozwiały się wraz z cywilizacją. Podatki są ceną za cywilizację. Znane były przed narodzeniem Chrystusa. Pierwszy podatek był na kształt cła. W Imperium Rzymskim występował podatek pogłówny - każdy dorosły obywatel powinien płacić państwu podatek. Znany był podatek od sprzedaży (dzisiejszy VAT), był też podatek spadkowy (bardzo wysoki), podatek od nieystości znany do dziś. Podatki w średniowieczu - myto, opłaty targowe, większość podatków była płacona w formie nie pieniężnej. W Polsce- podworny (podatek od nieruchomości), podatek gruntowy, łanowy (podatek od zbiorów), pogłówny, podymne i od liczby kominów na zabudowaniach.
Funkcje podatków.
fiskalna - dostarczenie przez podatek dochodów budżetowych państwa lub JST. Czasami przez podatki celowe, które stanowią dochód funduszy celowych. O stopniu realizacji funkcji fiskalnej stanowi stopa redystrybucji PKB/system podatkowy= dochody podatkowe/wielkość PKB*100.
Teraz w Polsce mniej niż 40%. Dla liberałów to jedyna funkcja podatków, dlatego, że podatki powinny mieć charakter neutralny.
regulacyjna - kształtowanie dochodu i majątku podatnika, czyli jeżeli podatki realizują te funkcję nie są to podatki neutralne. Skala podatkowa to skala to skala progresywna. Jest niekorzystna dla bogatych podatników.
Stymulacyjna - wywieranie wpływu na działalność gospodarczą poprzez zróżnicowanie obciążeń podatkowych. W tym celu mamy system ulgi zwolnień, które np. zmniejszają podatek dla inwestujących, dla tworzących miejsca pracy, zachęcają do prokreacji.
Systematyka (klasyfikacja) podatków.
podatki przychodowe, dochodowe, majątkowe.
dochód= przychód-koszt uzyskania dochodu.
Podatek majątkowy - nominalny kiedy jest płacony z innym źródłem dochodu podatnika, nie uszczupla majątku.
Podatek majątkowy- realny- uszczupla majątek- trzeba sprzedać majątek by zapłacić podatek.
podatek konsumpcyjny
podatki bezpośrednie i pośrednie
podatki bezpośrednie- bezpośrednio obciążają podatnika sięgając do jego dochodów
podatki pośrednie - pośrednio obciążają podatnika, pośrednio sięgając do jego dochodów.
podatki państwowe, samorządowe, dla kościoła.
Podatki państwowe (centralne) jest ich 5.podatki samorządowe jest ich 7
podatki zwyczajne i nadzwyczajne.
Podatki zwyczajne - wynikają ze zwykłych regulacji prawnych. Podatki nadzwyczajne - są wprowadzone na okresy roczne, mają przynieść dochód.
podatki celowe
obowiązkowe składki zasilające fundusze celowe. (ZUS)
Podatek celowy różni się od podatku- że podatek celowy nie realizuje cechy ekwiwalentności.
Zasady i granice podatkowe.
Adam Smith - pierwsze zasady podatkowe:
zasada równości
zasada pewności
zasada dogodności
zasada taniości
Zasady skarbowe:
wydajność
pewność
dogodność
równomierność
Zasada wydajności - podatki powinny być wkładane na wydajne źródła podatkowe np. dochody. Oznacza też że system podatkowy powinien składać się z niewielu podatków, powinno pomijać się podatki nikłe.
Zasada pewności- podatnik powinien być pewien, że nie uniknie opodatkowania, pewność to jest złożona przez sankcje, budżet musi być pewien dochodów podatkowych.
Zasada dogodności - warunki płatności podatków powinny być dogodne dla podatnika, warunki poboru podatku powinny być dogodne dla budżetu. (byłoby niedogodne dla budżetu gdyby wszyscy podatnicy płacili podatek pod koniec roku).
Zasada równomierności - ciężary podatkowe powinny być równomiernie rozłożone między obywatelami.
Zasady ekonomiczne:
nienaruszalność źródła podatkowego
taniości
Zasada nienaruszalności źródła - ciężary podatkowe nie powinny naruszać źródła opodatkowania, podatki powinny umożliwiać reprodukcję rozszerzoną (lub prostą) źródła podatkowego.
Reprodukcja: prosta (z okresu na okres np. dochód pozostaje bez zmian), rozszerzona (z okresu na okres wielkość dochodu powiększa się), zawężona (z okresu na okres wielkość dochodu zmniejsza się).
Podatki nie powinny prowadzić do reprodukcji zawężonej.
Zasada taniości - dochody podatkowe powinny być wyższe od kosztów poboru podatku.
Zasady moralno - polityczne:
powszechności
sprawiedliwości
Zasada powszechności - podatki powinny być płacone powszechnie (wszystkich) przez obywateli. Sprzeczne z ta zasadą są ulgi i zwolnienia.
Zasada sprawiedliwości - ciężary podatkowe powinny być sprawiedliwie rozłożone przez członków społeczeństwa.
Zasady prawne:
stanowienia podatków
stabilizacji podatkowej
Zasada stanowienia- podatki można nakładać najwyższej rangi ustawą.
Zasada stabilizacji - minimalny wymiar tej zasady oznacza, że nie można zmieniać regulacji podatkowej w czasie roku podatkowego, natomiast pełny wymiar tej zasady - obowiązujący regulacje podatkowe przez wiele lat.
Granice opodatkowania:
związana z zasadą nienaruszalności źródła.
związane z krzywą Laffera.
Wraz ze wzrostem stawki podatkowej rosną dochody budżetowe.
Granicą opodatkowania jest punkt przesilenia.
ograniczenia działalności gospodarczej
dlaczego dochody opadają po punkcie przesilenia
wysokie podatki prowadzą do ucieczki w strefę bezpodatkową
wysokie podatki prowadzą do zaległości podatkowej
wysokie podatki prowadzą do naruszenia źródła podatkowego
wysokie podatki i cła powodują wzrost przemytu.
Wysokie podatki powodują po przekroczeniu punktu przesilenia karnację działalność gospodarczą.
Związane z efektem podatkowego spustoszenia (nadmierne podatki wpływają na obciążenie stopnia wykorzystania czynników produkcji przez co gospodarka nie osiąga potencjalnego PKB).
Związane z prawem Stanleya.
Cła
Następny dochód państwa po dochodach.
Znaczenie ceł jako źródeł dochodów budżetowych spada. 7% dochód z ceł- na początku lat 90- tych. Obecnie 4-5%. Dochód z ceł dochodu budżetowego.
Cło - przymusowe, nieodpłatne, bezzwrotne, świadczenie pobierane przez państwo od przewozu, wywozu, przewozu towaru przez obszar celny danego kraju.
Obszar celny i obszar graniczny nie pokrywają się (lotnisko).
Podział ceł:
przywozowe (importowe)
wywozowe (exportowe)
przewozowe (tranzytowe)
W Polsce nie ma ceł exportowych.
cła ochronne (najczęściej występują, ochrona rynku krajowego przed importem)
cła zaporowe (rzadko, uniemożliwienie wysokimi opłatami celnymi importu towarów)
cła dumpingowe (wówczas kiedy w wymianie międzynarodowej jest podejrzenie , że towary są eksportowane przez dany kraj po cenach dumpingowych).
Finanse publiczne a Konstytucja RP (1997)
Skargi konstytucyjne -obywatel może nie znać szczegółowych unormowań prawnych np. karnego, cywilnego; obywatel może na podstawie Konstytucji skarżyć państwo do Trybunału Konstytucyjnego; to odróżnia Polską Konstytucję os innych w krajach europejskich a upodabnia ją do konstytucji USA. Zgłaszanie skarg konstytucyjnych jest ograniczony barierą tj. formularz który trzeba uzupełnić składając skargę, jest on bardzo skomplikowany i bez pomocy adwokata przeciętny obywatel nie jest w stanie go wypełnić.
Rozdział X:
Finanse publiczne (bardzo rzadko występuje w innych konstytucjach), rozdział ten nie jest homogeniczny (jednorodny) występują zapisy poświęcone NBP (bankowi centralnemu).
Ogólnie w konstytucji finanse publiczne
Państwo zobowiązuje się do określonych świadczeń na rzecz obywateli dokonywanych z finansów publicznych.
Są to zapisy nietypowe zwykle występujące w innych konstytucjach poświęcone finansom publicznym.
Zapisy specyficzne i oryginalne dla naszej konstytucji mające charakter ostrożnościowy i sanacyjny (poprawa, poznawcze)
Ad1)
Art.20 Co to jest społeczna gospodarka rynkowa? Społeczna gospodarka tym się różni od gospodarki rynkowej tym że człowiek w biedzie może uzyskać pomoc. Państwo musi stworzyć warunki aby mógł sam sobie pomóc, dalej rodzina, dalej grupy samo pomocne np. kościoły, związki zawodowe, dalej JST (MOPS, GOPS), centrala pomocy rodzinie, państwo jest na samym końcu tej procedury. Społeczna gospodarka rynkowa pozostała w Niemczech.
Art.24 Państwo zobowiązuje się do ochrony pracy, przez Państwową Inspekcję Pracy.
Art.65 ustęp 5. System urzędów pracy, Ministerstwo Pracy. Urzędy Pracy są wyposażone w fundusz pracy 80% zasiłki dla bezrobotnych 20% finansowanie aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu.
roboty publiczne
prace interwencyjne
poradnictwo i pośrednictwo zawodowe
specjalne programy
pożyczki na rozwój firmy
fundusz pracy powstaje z obowiązkowych składek płaconych przez pracodawców od zatrudnionych pracowników 2,42%, dotacje budżetu państwa.
Art68 ustęp2. Finansowanie publiczne służby zdrowia NFZ do 2003 kasy chorych. NFZ jest podstawowym źródłem finansowania. Jest tworzony z obowiązkowych składek 8,25% wynagrodzeń, które obywatel może odpisać (7,75%) od podatku od osób fizycznych, są one niewystarczające. Proponuje się dalsze podwyższenie tej składki lub powszechne obciążenie ludności.
Art68 ustęp4. Zwalczanie epidemii- koszty pokrywa państwo np. gruźlica, syfilis w wojsku, czerwonka itp. państwo zobowiązuje się ograniczać skutki degradacji środowiska w tym celu utworzono fundusz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Art. 70 ustęp2. Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może dopuścić świadczenie niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły wyższe za odpłatnością.(jeszcze nie ma tej ustawy; usługą będzie np. egzamin, wykład nie jest usługą, odpłatne dyplomy jako usługa)
Art. 70 ustęp4. System pomocy materialnej dla uczniów i studentów np. pomoc stypendialna, organizacja kredytów studenckich.
Art. 71 ustęp1. System świadczeń społecznych, zasiłków socjalnych, macierzyńskich którego celem jest poprawa materialna rodzin.
Ad2)
Art. 164 ustęp1. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina.
Art. 164 ustęp2. Inne jednostki samorządu regionalnego albo lokalnego i regionalnego określa ustawa.
Art. 167 ustęp1. Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadającym im zadań.
Art. 168. Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie (JST nie mają prawa ustalania podatku, mogą ustalić wysokość podatku np. od posiadania psów).
Art. 171 ustęp2. Organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego są Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe.
Art. 204 ustęp1. NIK dokonuje analizy budżetu państwa przedkłada go Sejmowi i Sejm na tej podstawie udziela absolutorium rządowi (absolutorium- rozgrzeszenie).
Rozdział X
Art. 217. Nakładać podatki może tylko parlament w drodze ustawy.
Art. 219 ustęp1. Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej. Rok budżetowy obejmuje 12 miesięcy tj. rok kalendarzowy, są kraje gdzie rok budżetowy nie pokrywa się z rokiem kalendarzowym, rok budżetowy pokrywa się z rokiem gospodarczym np. od sierpnia do sierpnia; budżet przyjmowany jest przez parlament najwyższym aktem prawnym -ustawą.
Art. 222. Rada Ministrów ma 3 miesiące najpóźniej przedkłada Sejmowi przed rozpoczęciem roku budżetowego projekt ustawy budżetowej na rok następny. W wyjątkowym przypadkach możliwe jest późniejsze przedłożenie projektu.
Wybór prezydenta:
wybory powszechne (stosowane w Polsce) USA i Francji
parlament (Niemcy, Włochy)
prezydent wybierany w wyborach powszechnych ma większe uprawnienia niż prezydent wybierany przez parlament. Prezydent wybierany w wyborach powszechnych ma prawo veta w stosunku do budżetu.
Trybunał konstytucyjny zawsze orzeknie konstytucyjność budżetu jeżeli zachowane są odpowiednie terminy.
Ad3) Zapisy ostrożnościowe i sanacyjne.
Art. 216 ust.5. Dług publiczny nie może przekroczyć 3/5 (60%) produktu krajowego brutto.
Art. 220 ust.2. Zakazuje rządowi zaciągania długu w Centralnym Banku polskim.
Art. 221. Podstawowe akty w dziedzinie finansów publicznych (projekty może zgłaszać tylko rząd). Parlament dyskutuje tylko nad projektami złożonymi przez rząd.
Podział Ad
zobowiązanie państwa wobec obywateli które pociągają za sobą finanse publiczne.
zapisy rutynowe zwykle występujące w innych konstytucjach
zapisy ostrożnościowe i sanacyjne (naprawcze).
Na egzaminie nie wymaga znajomości artykułów. Wymagane komentarze na temat zapisów konstytucji.