1.Przedmiot nauki o finansach
FINANSE - to ogół zjawisk ekonomicznych związanych z ruchem pieniądza w procesie podziału i wymiany wartości.
Na ruch pieniądza składa się: gromadzenie, podział i wydatkowanie środków pieniężnych.
Przedmiotem zainteresowania finansów jest pieniądz będący w ruchu, czyli jego emisja poprzez system bankowy, cyrkulacja miedzy różnymi podmiotami gospodarczymi oraz gromadzenie w nim oszczędności i rezerw.
Finanse zajmują się analizą zjawisk pieniężnych na tle i w związku z przebiegiem takich zjawisk realnych w gospodarce jak: produkcja, podział, spożycie indywidualne i zbiorowe, inwestycje oraz wymiana z zagranicą.
Finanse są jedną z dyscyplin, które zawierają się w obszarze nauki szeroko pojętej ekonomii. Finanse maja charakter wiedzy teoretycznej. Jest też ona wiedzą stosowaną, pragmatyczną, praktyczną i użyteczną.
Problem związku finansów z innymi naukami:
Nauki o charakterze społecznym zajmują się problematyką finansową. Wiedza stosowana opiera się na praktyce obserwowanych rzeczywistych działań kategorii finansowych a także na teorii praw, związków finansowych. Ważną cechą finansów jest to że teoria z praktyką się warunkują, nawzajem przenikają. Badanie zjawisk finansowych wymaga znajomości praw, które nimi rządzą. Efekty badań służą do takich teoretycznych uogólnień by były one zgodne z rzeczywistością. Przedmiotem badań finansów zarówno teorii jak i dyscyplin są zawsze zjawiska pieniężne. Finanse to wiedz u podstaw której zawsze i wszędzie leży występowanie pieniądza.
Zarys historii nauki o finansach:
Wyodrębnienie nauki finansów jako samodzielnej dyscypliny nastąpiło na przełomie XVIII i XIX wieku. Wg A Smitha nauka finansów początkowo zajmowała się wydatkami i dochodami państwa oraz długiem publicznym. Rozwój krajów, pojawienie się kredytów spowodowało pojawienie się pieniądza papierowego. Finanse objęły również badania nad wydatkami i dochodami gospodarstw domowych. Objęły one wszystkie sfery życia społecznego i gospodarczego.
Finanse są ściśle związane z pieniądzem, gdyż przedmiotem zainteresowania nauki finansów jest przede wszystkim ruch pieniądza, jego kreacja w systemie bankowym, cyrkulacja między różnymi jednostkami gospodarującymi oraz „osiadanie” w postaci oszczędności i rezerw pieniężnych.
2.Finanse a pieniądz
Pojęcie finanse i pieniądz nie pokrywają się ze sobą co do swego zakresu .Każde zjawisko finansowe jest jednocześnie pieniężnym ale nie każdy proces pieniężny jest finansowym. Procesy przepływu strumieni pieniężnych w tę lub ową stronę w końcowym efekcie prowadzą do podziału produktu. Procesy gromadzenia i podziału zasobów mają charakter realny- występuje tu realny pieniądz(bilon, bilety, substytuty)bo mają zwolnienie z zobowiązań.
Istnieją takie zjawiska, które nie wymagają wystąpienia pieniądza w postaci realnej.
Pieniądz w postaci realnej- wykorzystywanie miary pieniądza, jednostek pieniądza dla wyceny wartości jakiegoś produktu .Zjawiska ewidencji wartości pewnych zasobów materialnych
(np. ewidencja procesów rzeczowych przez wykorzystywanie miary jednostki monetarnej)
Wycena- określenie wartości, rozmiarów jakiegoś zjawiska.
Pieniądz jest to środek wymiany, powszechnie przyjmowany jako zapłata w transakcjach gospodarczych. W praktyce pieniądz spełnia funkcje:
a) miernika wartości: mierzy wartość wszystkich towarów i usług;
b) środka płatniczego: obsługuje transakcje pomiędzy kupującymi a sprzedającymi
c) środka tezauryzacji ; Traktowanie zasobu pieniądza jako skarbu
d) pieniądza światowego; Pieniądz krajowy może pełnić funkcję pieniądza światowego pod warunkiem, że Państwo prawnie gwarantuje jego wymienialność zewnętrzną po kursie tynkowym.
Finanse są ściśle związane z pieniądzem, gdyż przedmiotem zainteresowania nauki finansów jest przede wszystkim ruch pieniądza, jego kreacja w systemie bankowym, cyrkulacja między różnymi jednostkami gospodarującymi oraz „osiadanie” w postaci oszczędności i rezerw pieniężnych.
Przyjmując określenie, że finanse są to zjawiska pieniężne, należy odpowiedzieć na pytanie, czy wszystkie zjawiska pieniężne są objęte pojęciem „finanse”. Otóż nie wszystkie, bowiem wykorzystywanie pieniądza jako miary procesów produkcyjnych nie daje podstawy do objęcia go pojęciem „finanse”, ponieważ nie wymaga to obecności zasobów pieniężnych. Ponadto zjawiska pieniężne, które obejmujemy terminem „finanse”, mają też swoje idealne odbicie: w odniesieniu do przeszłości (np.: księgi rachunkowe) lub przyszłości (planowanie finansowe).
Podsumowując można powiedzieć, że finanse jako nauka zajmują się badaniem gospodarki funduszami i starają się uchwycić związki przyczynowo- skutkowe między gromadzeniem środków pieniężnych a procesami gospodarowania, procesami politycznymi i społecznymi.
3.Pojecie finansów i ich funkcje
Finanse publiczne-to sfera obejmująca podział i gromadzenie zasobów pieniężnych wszystkich instytucji związków publiczno-prawnych o charakterze rządowym i transferowym, które inicjują dominujący wpływ na kształt zjawisk, określają zakres zjawisk. Ważna jest ich rola redystrybucyjna. Nie ma na celu uzyskiwania dochodu. Instytucje prowadzące działalność zarobkową to przedsiębiorstwa, zjawiska finansowe w nich to finanse przedsiębiorstw. Do sektora publicznego należą przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, są definiowane przez państwo lub samorządy terytorialne.
Podstawowym elementem finansów publicznych są sfery reprezentowane przez budżet państwa, sferę parabudżetową, scentralizowane samorządy. Finanse publiczne czerpią dochody w sposób bezzwrotny-metodą podatkową. Ma miejsce korzystanie z dochodów transferowych (z dywidend przedsiębiorstw) Nie są zasilane ze sprzedaży aktywów państwowych czy samorządowych, dokonują repartycji poważnej części PKB. Przedstawicielem finansów publicznych są także fundusze scentralizowane parabudżetowe. Obecnie jest ich kilkanaście np. Fundusz ubezpieczeń społecznych, Fundusz pracy, Fundusz alimentacyjny, Fundusz kombatantów, Fundusz ochrony środowiska, Wojewódzkie fundusze zasobów geodezyjnych i kartograficznych. Te fundusze w zakresie repartycji podlegają finansom publicznym. Większość z nich nie zamyka się dochodami, często muszą być dofinansowane z budżetu państwa lub budżetów samorządowych. Zasoby budżetowe są niedostateczne. Wydatki nie są pokrywane przez dochody państwa bo brakuje pieniędzy.
Nauka o finansach szuka odpowiedzi na takie pytania, jak:
· dlaczego władze publiczne zgłaszają popyt na pieniądz w takiej, a nie innej wysokości i jakie czynniki kształtują wielkość tego popytu
· w jaki sposób popyt na pieniądz może być zaspokojony
· jakie skutki dla gospodarki przyniosą wydatki dokonywane przez władze
· jakie skutki dla gospodarki spowoduje kreowanie popytu na pieniądz przez władze publiczne, itd.
Podsumowując można stwierdzić, że klasyczna nauka o finansach publicznych bada zjawiska i procesy związane z tworzeniem funduszy publicznych, w szczególności takich jak: budżet państwa i samorządów, fundusze ubezpieczeń społecznych itd. Nowoczesna nauka o finansach nie ogranicza się do badania gospodarki funduszami publicznymi, ale wyjaśnia treść ekonomiczną i społeczną funduszy publicznych.
Gospodarka rynkowa ma charakter pieniężny, co oznacza, że wszystkie procesy odbywają się w niej za pomocą pieniądza. Dziedziną gospodarki pieniężnej są finanse. Określane są one w szerokim tego słowa znaczeniu gospodarką pieniężną, polegającą na gromadzeniu pieniędzy z różnych źródeł i ich wydatkowaniu na różne cele, w różny sposób. W rozumieniu potocznym finanse utożsamiane są z pieniędzmi, którymi dysponują publiczne i prywatne podmioty gospodarujące.
Finanse określa się również jako zjawiska i procesy związane z gromadzeniem i podziałem zasobów pieniężnych.
Finanse pełnią rozmaite funkcje:
· Funkcja rozdzielcza. polega na powodowaniu (poprzez przepływy środków pieniężnych) podziału produktów i usług,
· sygnalizacyjno- motywacyjna. polega na uzyskiwaniu sygnałów i informowaniu o przebiegu zjawisk gospodarczych, poprzez przepływy strumienia środków pieniężnych. Dzięki temu powstają pewne reakcje ze strony podmiotów gospodarczych.
· Alokacyjna: polega na dostarczaniu dóbr publicznych, jako podział zasobów pomiędzy dobra prywatne i społeczne oraz na ustalaniu ich struktury.
· Dystrybucyjna :polega na dostosowaniu podziału dochodów i bogactwa do sprawiedliwości społecznej.
· Stabilizacyjna: polega na wykorzystywaniu polityki budżetowej dla utrzymania wysokiego poziomu zatrudnienia, stabilności cen i właściwej stopy wzrostu gospodarczego, z uwzględnieniem ich efektów dla bilansu płatniczego.
4.Rodzaje i zakres zjawisk finansowych
Rodzaje zjawisk finansowych:
-podatki(stosunek finansowy pomiędzy podatnikiem a urzędem skarbowym)
-pożyczki
-odszkodowania z tytułu ubezpieczenia
Kryterium (podmiotu) z jakiego powstaje dany proces (związek) finansowy i podmiotu z którym wchodzimy w stosunki finansowe:
*prawo i przymus państwowy powoduje przepływ: podatnik- państwo
*dobre serce i sympatia- dobrowolna pożyczka: darczyńca- darbiorca
Zjawiska finansowe mają bardzo zróżnicowany charakter. Wszystkie występują w sferze produkcji i spożycia.
Zjawiska finansowe (pieniężne) mają zróżnicowany charakter. Dlatego należy dokonać ich klasyfikacji. Ale ta klasyfikacja może być oparta na różnych kryteriach- przedmiotowym i podmiotowym.
Kryterium przedmiotowe pozwala wyodrębnić zjawiska finansowe niezależnie od tego, jakie podmioty biorą w nich czynny udział. Wyróżniamy tu trzy zasadnicze grupy zjawisk: ekwiwalentne, redystrybucyjne i kredytowe.
Kryterium podmiotowe. Podmiotowa klasyfikacja zjawisk finansowych opiera się na kryterium rodzajowego zróżnicowania jednostek gospodarujących, które dokonują operacji pieniężnych, tzn. realizują przychody i wydatki pieniężne oraz dokonują gromadzenia zasobów pieniądza.
5.Polityka finansowa a system finansowy
Polityka finansowa- to świadome wyznaczanie celów i środków ich realizacji przez władze państwowe oraz posługiwanie się nimi oraz szereg analiz, decyzji mających na celu korektę danej polityki gospodarczej.
Cele dotyczące finansów publicznych:
-jaka ma być wielkość deficytu, jakie dochody, jakie wydatki
-środki realizacji celów: podatki, cła, akcyzy, określone normy wydatkowania i formy wydatków
-Rada Polityki Pieniężnej i NBP określają cele polityki pieniężno- kredytowej jak np. zakres akcji kredytowych, powiększenie pieniądza w obiegu, określone rezerwy finansowe, obowiązkowe stopy procentowe= środki realizacji tych celów
System finansowy- to zespół metod i środków realizacji celów polityki finansowej. Zespół norm prawnych, zasad organizacyjnych i instytucji, który służy realizacji zadań finansów a przez to też celów polityki finansowej. Wszystkie te zasady są skodyfikowane lub mają charakter pojedynczych ustaleń władzy ustawodawczej lub wykonawczej. Owe normy prawne regulują i korygują sposób, charakter przepływu strumieni pieniężnych.
6.Gospodarka finansowa: jej zakres i cechy
Każda osoba fizyczna i prawna prowadzi gospodarkę finansowa która charakteryzuje się tym że jest ona działaniem świadomym i racjonalnym.
Proces gromadzenia przychodów i realizacji wydatków- jest to zorganizowany proces racjonalnego gromadzenia i podziału środków w celu osiągnięcia korzyści.
Gospodarka finansowa - świadome działania składające się z całego szeregu czynności o charakterze:
v Przygotowawczym do zgromadzenia środków pieniężnych (prognozowanie i planowanie)
v Działania realizacyjne- (rzeczywiste uzyskiwanie i wydatkowanie środków pieniężnych)
v Rejestracja ewidencyjna zaszłości w dziedzinie gromadzenia i wydatkowania
v Analizy tych zaszłości finansowych
v Wyciąganie wniosków z kształtowania się procesów finansowych po to by ukształtować racjonalne wnioski na przyszłość co do gromadzenia i wydatkowania
Zjawiska nieuświadomione, nie zaplanowane
F>GF
Gospodarka Finansowa są to czynności polegające również na finansowaniu, planowaniu i gromadzeniu pieniądza
7.Rodzaje strumieni pieniężnych
Najbardziej rozpowszechniony podział form pieniądza obejmuje jego postać towarową i kredytową
Pieniądza towarowego (pełnowartościowego) - praktycznie już nie ma.
W gospodarce światowej występuje pieniądz kredytowy, który charakteryzuje się tym, pieniądz ma wartość płatniczą znacznie większą niż wartość nominalną.
Inny podział pieniądza wyodrębnia jego dwie podstawowe formy - gotówkową i bezgotówkową:
a) pieniądz gotówkowy - banknot, bilon i moneta (numizmatyczna)
banknot - znak pieniężny drukowany na papierze, który na mocy decyzji władzy państwowej ma na określonym terytorium charakter prawnego środka płatniczego, stanowiący powszechny ekwiwalent towarów;
bilon - drobne znaki pieniężne
moneta - to jedynie wartość numizmatyczna
b) bezgotówkowy - coraz większe ma znaczenie w gospodarce ma pieniądz żyrowy lub wkładowy.
Na pieniądz żyrowy składają się; depozyty na żądanie lub terminowe w bankach, które jako środek płatniczy nie będący prawnym środkiem płatniczym są używane w obrocie bezgotówkowym w postaci polecenia przelewu, czeku, karty kredytowej lub płatniczej.
Ze względu na pochodzenie można wyróżnić:
pieniądz żyrowy (bezgotówkowy) emitowany przez Bank Centralny - powstaje on z wkładów na żądanie instytucji publicznych (banków, przedsiębiorstw) poprzez obniżenie stopy rezerw obowiązkowych, udzielanie kredytów lombardowych i dyskontowych oraz operacji otwartego rynku.
pieniądz żyrowy Banków Komercyjnych tworzony jest z lokat gospodarstw domowych
i innych podmiotów w bankach komercyjnych na rachunkach bieżących i terminowych pomniejszony o wysokość rezerw obowiązkowych oraz powiększony o mnożnik kreacji pieniądza.
Współcześnie występują również substytuty pieniądza (quazi pieniądze, surogaty) - to udokumentowane lub nieudokumentowane wierzytelności pieniężne, które w każdym momencie lub po określonym czasie mogą być przekształcone w środki płatnicze gotówkowe lub bezgotówkowe. Jakość substytutów pieniądza zależy od:
- stopnia płynności przekształcenia w pieniądz odpowiednio do możliwości i terminu;
- ryzyka utraty wartości podczas przekształcania w pieniądz;
- poziomu / wysokości oprocentowania tych substytutów
Substytuty pieniądza to np.: papiery wartościowe, akcje i obligacje, dzieła sztuki, działki budowlane, znaczki pocztowe, sztabki złota, itp.
8.Oszczędności rzeczowe, pienieżne, dochody kredytowe
9.Zjawiska inflacji i deflacji
Inflacja jest to stały wzrost przeciętnego poziomu cen rynkowych na towary i usługi. Jej głębokość opisuje tzw. stopień ostrości.
Wyróżniamy wiele podziałów inflacji, ze względu na różne czynniki:
I. Ze względu na tempo:
a) pełzająca- niewielkie wskaźniki wzrostu cen (poniżej 1%)
b) umiarkowana- jednocyfrowa (do 9%)
c) galopująca- dwucyfrowa lub trzycyfrowa
d) hiperinflacja
II. Ze względu na zmiany cen i płac:
a) zrównoważona- ceny i płace zwiększają się w jednakowym tempie
b) niezrównoważona- ceny rosną szybciej niż dochody
III. Ze względu na możliwość jej przewidzenia:
a) antycypowana- można ją było przewidzieć
b) nieantycypowana
IV. Ze względu na rodzaj gospodarki:
a) otwarta (jawna)- w gospodarce wolnorynkowej
b) tłumiona (ukryta)- występuje jedynie w gospodarce, w której ceny są regulowane przez państwo (tzw. gospodarka centralnie planowana)
V. Ze względu na źródło pochodzenia:
a) popytowa- kiedy popyt przewyższa podaż rynkową
b) kosztowa- gdy ceny rosną z powodu rosnących kosztów produkcji
Ogromną wagę przykłada się do problemu zwalczania inflacji, jako że stanowi ona oprócz bezrobocia największą plagę współczesnych gospodarek. Jest kilka środków, jakie może podjąć rząd, aby zrównoważyć następstwa inflacji:
· Wprowadzenie indeksacji płac- oznacza to, że płace (także renty i emerytury) będą wzrastać proporcjonalnie do wzrostu cen.
· Uzależnienie podatku dochodowego od wielkości dochodu realnego- poszczególne progi podatkowe i przypisane im stawki powinny być corocznie zmieniane zgodnie ze wzrostem cen.
· Uzależnienie stopy procentowej od wzrostu cen- stopa procentowa nominalna powinna koniecznie uwzględniać wzrost cen.
Deflacja jest to stały spadek przeciętnego poziomu cen rynkowych na towary i usługi.
10.Popyt na pieniądz i podaż pieniądza
Podaż pieniądza to ilość pieniądza dostępna w gospodarce. Tworzy ją gotówka w obiegu, czyli banknoty i monety oraz depozyty na rachunkach bankowych. Bank Centralny ma uprawnienia do podejmowania decyzji o ilości pieniądza w gospodarce, czyli o podaży pieniądza. Najważniejszą rzeczą jest zapewnienie odpowiedniej regulacji dopływu pieniądza do obiegu i odpływu z obiegu, aby nie występował on w nadmiarze lub niedostatku.
Nadmiar pieniądza w obiegu w stosunku do podaży dóbr i usług powoduje inflację, która znajduje wyraz we wzroście cen. Niedostatek pieniądza w obiegu oznacza deflację, czyli kurczenie się podaży pieniądza i drenowanie rynku pieniężnego. Deflacja może przyczynić się do ograniczenia efektywnego popytu, spadku cen i zahamowania wzrostu gospodarczego.
Istnieją dwa przeciwstawne poglądy na kształtowanie podaży pieniądza.
Podaż pieniądza ma charakter endogeniczny: zależy głównie od takich czynników jak nominalny dochód narodowy i stopa procentowa,ale bardzo ważnymi czynnikami są jednak preferencje jednostek gospodarujących co do posiadania rezerw pieniężnych. Ważnym czynnikiem jest skłonność do utrzymywania związku między potrzebami a praktyką kredytową oraz związek między strukturą lokat finansowych a reprezentowaną przez Bank Centralny polityką kredytową. Szkoła postkeysowska twierdzi że podstawową sprawą jest fakt, że podaż pieniądza kredytowego określona jest przez popyt na pieniądz. Ten popyt na pieniądz natomiast wynika z zachowania na rynku podmiotów gospodarczych: (ze zgłoszenia zapotrzebowania na kredyt) Bank Centralny może w dziedzinie popytu na pieniądz zajmować stanowisko neutralne, może działać restrukcyjnie lub też stymulować popyt na pieniądz przez ustalenie stopy procentowej i kursu walutowego.
Podaż pieniądza ma charakter egzogeniczny-pieniądz powstaje w wyniku działania czynników o charakterze zewnętrznym. Zwolennicy skrajnego skrzydła koncepcji egzogenicznej w zasadzie odrywają się od popytu jako decydującego czynnika wyznaczającego podaż pieniądza. Podaż wyznaczana jest niezależnie od popytu na pieniądz a w konsekwencji niezależnie od nominalnego dochodu narodowego i stopy procentowej. Ten pogląd odnoszony jest zwykle do długiego okresu. Dopuszcza więc w krótkim okresie oddziaływanie czynników wewnętrznych stopy% ,inflacji. Zwolennicy zewnętrznego podejścia do podaży pieniądza (Friedman Schwartz)twierdzą że zmiany w dopływie pieniądza są efektem zmiany w emisji środków pieniężnych w długim okresie. Zgodnie z tą teorią występuje znaczny wpływ instrumentów polityki pieniężnej.
Popyt na pieniądz określają charakterystyczne elementy. Można je podzielić na grupy:
· motywowany względami transakcyjnymi-jest to zapotrzebowanie na pieniądz wynikające z dążenia przez podmioty do realizacji zakupów i pokrywania zobowiązań.
· popyt wynikający z motywu ostrożności- wyraża się w dążeniu do utrzymywania sald gotówkowych w celu finansowania nieoczekiwanych zakupów dóbr i usług (oszczędzanie)
· popyt ze względu na dążenie do posiadania aktywów z przyczyn przezornościowo- spekulacyjnych, wynika z ostrożności i działań spekulacyjnych, umożliwia uzyskanie większych zysków w przyszłości.
Czynniki determinujące popyt na pieniądz:
1) bogactwo jego skala określa zapotrzebowanie na pieniądz w celu dokonywania coraz znaczniejszych zakupów.
2) stopa% motywuje do korzystania z kredytu lub do utrzymywania własnych zasobów w kasach banku w formie depozytu.
3) poziom cen wpływa na zapotrzebowanie na pieniądz.
4) oczekiwana stopa inflacji-wzrost inflacji powoduje obniżenie środków pieniężnych i popytu na pieniądz
5) czynniki instytucjonalne np. stawki wynagrodzeń w gospodarce państwa, stabilność polityczna-jeżeli względnie stały to stały popyt na pieniądz.
SZKOŁA MONETARYSTYCZNA -centralne władze pieniężne za pomocą takich instrumentów jak operacje na wolnym rynku, zmiany stopy dyskontowej, wymogi rezerw obowiązkowych-mogą regulować wielkość bazy monetarnej.
Według monetarystów przez regulowanie wielkości bazy monetarnej określa się podaż pieniądza. Ten pogląd spotyka się z krytyką ze strony zwolenników koncepcji enologicznej. Podkreślają oni, że prawdą jest iż Bank Centralny może dość skutecznie regulować rozmiary bazy monetarnej (bo emisja gotówkowa i rezerwy są pod jego kontrolą).Trzeba natomiast wątpić czy można za pośrednictwem bazy monetarnej kontrolować pozostałe składniki podaży pieniądza (zwłaszcza pieniądz bezgotówkowy, kredytowy) Sądzą oni, że podaż pieniądza kredytowego jest określana przez popyt odbiorców. Ten popyt ma związek z aktywnością podmiotów, które nie zależą od bazy monetarnej. W stosunku do monetarystycznego poglądu wysuwany jest kolejny argument:
MNOŻNIKI PIENIĘŻNE mają decydujący wpływ na związek bazy monetarnej z globalną podażą pieniądza. Zmiany w bazie mogą powodować na skutek tych mnożników duże zmiany podaży.
Np. mnożnik- relacja zasobów gotówki do wysokości depozytów na żądanie, ten mnożnik zmieniony oznacza zmianę proporcji w jakich podmioty utrzymują swe pieniądze poza kasami banku i w postaci depozytów na żądanie, spowodować muszą zmianę w zakresie kredytów bankowych, a to z kolei jest równoznaczne ze wzrostem lub spadkiem pieniądza w obiegu. Zmiany poziomu stopy procentowej powodują przesuwanie zasobów finansowych z ,lub do banku.
MNOŻNIK REZERW BANKOWYCH-banki centralne poprzez określenie wymogów dla depozytów na żądanie i terminowych spowodować może zmianę preferencji podmiotów. Przyczyną zmian są zwykle zmiany w stopie%.
MECHANIZMY REGULOWANIA KREACJI PIENIĄDZA oddziałują na siebie nawzajem i przenikają się
(Bank Centralny, banki komercyjne, podmioty gosp.).Fakt iż podmioty gosp. mają wpływ na popyt to niewątpliwie realne procesy gosp. wpływają na podaż pieniądza. W gruncie rzeczy zakres podaży pieniądza może występować jako przyczyna i skutek zmian w PKB. Występuje tu teza, że podaż pieniądza jest przyczyną zmian w PKB. Wzrost PKB określa zapotrzebowanie na pieniądz, wytworzone wartości wywołują określone zapotrzebowanie na wzrost owej podaży.
11.Wpływ pieniądza na realne procesy gospodarcze
Możliwość działania Banku Centralnego w kierunku regulacji emisji pieniądza w drodze kredytowej. Instrumenty oddziaływania Banku Centralnego na emisję pieniądza. Całość regulacji stosowanych przez BC stosuje narzędzia o charakterze:
1) bezpośrednia regulacja masy pieniądza-są limitowaniem kredytów (kontyngentowane). Adresowane do banków komercyjnych. Limituje się rodzaje kredytów (przedmiotowe)lub limitowanie podmiotowe-ograniczanie możliwości udzielania kredytów pewnym grupom podmiotów. Kontyngentowanie ogólne- Bank Centralny może określać dla banków komercyjnych dopuszczalny poziom przyrostu kredytu.
Limitowanie podmiotowe-stosuje się tylko w niektórych przypadkach. Stanowi określenie kwoty dopuszczalnego zadłużenia. Limitowanie bezpośrednie ma tą zaletę, że jak każdy nakaz przy założeniu posłuszeństwa ze strony nakazobiorcy jest przestrzegany. Ma też wady: ma charakter administracyjny, prymitywny, nikła elastyczność, nie uwzględnia szybkiego tempa zmian ekonomicznych, które powinny wpływać na reakcje kredytobiorców.
2) Pośrednia regulacja masy pieniądza -Wśród narzędzi regulowania pośredniego należy wymienić instrumenty Banku Centralnego:
a) stopy kredytów podstawowych udzielone bankom handlowym -. Wpływa to na wysokość stopy% w bankach komercyjnych. Oddziałuje na procesy gospodarcze. Zwiększa lub zmniejsza korzystanie z kapitałów obcych, ma wpływ na inwestycje. Niższe stopy% spowodują wzrost popytu na kredyt, wyższe spadek popytu.
b) operowanie zakresem kredytów udzielonych bankom komercyjnym-wzrost lub hamowanie kredytów finansujących działalność banków komercyjnych wpływa na zwiększenie akcji kredytowej stosowanej przez banki komercyjne. Jest to uwarunkowane wielkością posiadanej przez banki komercyjne rezerwy gotówkowej, która jest podstawą do akcji kredytowej. Zmniejszanie zakresu ogranicza płynność.
c) rezerwy obowiązkowe w BC obowiązujące banki komercyjne-stosowanie ich powoduje blokadę pewnych środków jakimi dysponują banki komercyjne. To zmniejsza zdolność akcji kredytowej.
d)stosowanie operacji „otwartego rynku”- polega to na sprzedaży/zakupie papierów wart. przez Bank Centralny.
Obrót transakcyjny-przesuwanie przy pomocy pieniądza wyprodukowanych dóbr i usług od producenta do konsumenta przez ogniwa pośredniczące (przedsiębiorstwa obrotu towarowego, hurtowe).W tym obrocie pieniądz nie tworzy dochodów.
Masa pieniądza-to pieniądz transakcyjny, jest uwzględniana stała. Przy założeniu stałości, produkcji i obrotów, względnej stabilizacji gospodarki.
Wzrost gospodarczy to wzrost popytu na pieniądz transakcyjny. Spadek aktywności gospodarczej to spadek popytu na pieniądz transakcyjny, oznacza przesunięcie części tego pieniądza do obiegu dochodowego. Występują zjawiska nie doprowadzenia do ostatecznych odbiorców PKB ale do pośredników. Powstaje zapotrzebowanie na pieniądz transakcyjny, trzeba przeciwstawić taką masę pieniądza, która spowoduje przesuwanie tych produktów.
Pieniądz transakcyjny-nie ulega wahaniom miedzy podmiotami gospodarczymi. Jeśli jego ilość nie jest nadmierna do potrzeb obsługi obrotu transakcyjnego to jednostki gospodarcze nie mogą ich przemienić w wydatek. Równowaga jest zachowana.
Deficyt budżetowy pochłania w rzeczywistości środki powstające bezpośrednio lub pośrednio w drodze kredytowej lub jego finansowania. Finansowanie deficytu w drodze kredytowej były równoznaczne z nadmiarem pieniądza nad popytem na pieniądz. Ten popyt jest dynamizowany na potrzebę finansowania deficytu.
12.Podmiotowa klasyfikacja zjawisk finansowych
Kryterium podmiotowe- zróżnicowanie rodzajowe jednostek gospodarujących które dokonują operacji pieniężnych :
a) finanse przedsiębiorstw (sektora zarobkowego)-
. Przychody
*przychody rynkowe- gromadzenie przychodów pieniężnych z tytułu sprzedaży towarów i usług
*przychody kredytowe- zaciągnięte kredyty bankowe
*transferowe- z tytułu kapitałowego, z budżetu państwa.
Wydatki:
*wydatki rynkowe- dokonywanie zysków materialnych czynników produkcji i wynagrodzeń pracowników za pracę *wydatki kredytowe- przy opłacie poprzednio zaciągniętych kredytów
*wydatki transferowe- podatek
b) finanse ludności-
przychody:
*rynkowe-wynagrodzenie za pracę
*transferowe- dochody właścicieli przedsiębiorstw, dochody właścicieli kapitałów, emerytury i renty, zasiłki z tytułu ubezpieczeń społecznych, dodatkowe ubezpieczenia osobowe
*kredytowe- gdy gosp domowe zaciągają kredyty.
Wydatki :
*rynkowe- zakupy towarów i usług w przeznaczeniu konsumpcyjnym
*transferowe- podatki, składki ZUS, oprocentowanie kredytów bankowych
* kredytowe- w momencie spłaty wcześniej zaciągniętych kredytów
c) finanse banków i innych instytucji kredytowych-
przychody mają charakter transferów: podatki z tytułu oprocentowania kredytów i pożyczek bankowych, prowizje. Wydatki:
* rynkowe- związane z zatrudnieniem osób w sektorze bankowym, zakup towarów i dóbr wykorzystywanych w działalności bieżącej i inwestycyjnej
* transferowe- oprocentowanie depozytów, obciążenia z tytułu podatków i opłat publicznych
d) finanse ubezpieczeń-
przychody o charakterze transferowym- pieniężne przychody w postaci składek od jednostek ubezpieczających wartości materialne i osoby od wszelkiego rodzaju ryzyka.
Wydatki:
*rynkowe- płace pracowników sektora ubezpieczeniowego, pokrywanie wydatków rzeczywistych
*transferowe- odszkodowania za straty wywołane wypadkami losowymi, podatki i opłaty publiczne, zakup obligacji
e) finanse publiczne-
przychody:
* gromadzenie środków pieniężnych w postaci transferów- podatki, grzywny
*kredytowe-emisja obligacji.
Wydatki:
*rynkowe-wynagrodzenie osób ze sfery budżetowej, inwestycje, zakup dóbr i usług niezbędnych do funkcjonowania jednostek organizacyjnych sektora publicznego
*transferowe- różne świadczenia z tytułu np. ubezpieczenia społecznego, renty emerytalnej, subwencje i dotacje
*kredytowe- zwrot wcześniej zaciągniętych kredytów bankowych
13.Charakterystyka strumieni pieniężnych ich struktury i wzajemnych powiązań
Wyróżniamy trzy grupy strumieni pieniężnych:
Strumienie ekwiwalentne (rynkowe). Ich cechą charakterystyczną jest powiązanie wydatku pieniężnego jednego podmiotu gospodarczego wzajemnym świadczeniem ze strony innego podmiotu gospodarczego, który realizuje przychód pieniężny. Do przychodów i wydatków ekwiwalentnych należą ruchy pieniądza związane z zakupem i sprzedażą towarów, a także wynagrodzenia za pracę. Dla przychodów i wydatków ekwiwalentnych w warunkach gospodarki rynkowej charakterystyczne jest to, że są one regulowane przez mechanizm rynkowy, który wyznacza ceny towarów i usług oraz stawki wynagrodzeń za pracę.
Strumienie redystrybucyjne (transfery). Ich cechą charakterystyczną jest brak wzajemnego świadczenia ze strony podmiotu gospodarczego, otrzymującego środki pieniężne od innego podmiotu. Do takich strumieni zalicza się podatki, opłaty przekazywane przez jednostki gospodarcze na rzecz budżetu państwa oraz z budżetu na rzecz jednostek, np.: renty, emerytury. Strumienie te nie są regulowane przez mechanizm rynkowy, ale przez normy prawne na podstawie różnych kryteriów.
Strumienie kredytowe. Są to przychody i wydatki związane z operacjami kredytowymi banków. Wszystkie pozostałe operacje pożyczkowe (np.: prywatne pożyczki pieniężne) nie należą do tej grupy zjawisk finansowych i powinny być uznawane za transfery. Przychodami kredytowymi nazywamy przychody pieniężne, jakie osiągają niebankowe jednostki gospodarcze, zadłużając się w bankach, a więc wykorzystując pożyczki (kredyty) bankowe. Wydatkami kredytowymi są wydatki tych jednostek związane ze spłatą poprzednio wykorzystanych kredytów bankowych. W określeniu przychodów i wydatków kredytowych brak „drugiej strony”, czyli banku. Rola banku nie jest pominięta w operacjach kredytowych, ale stanowi odbicie faktu, że dla banków udzielanie kredytów nie jest wydatkiem pieniężnym, a spłata kredytów przez kredytobiorców nie jest przychodem pieniężnym. Termin „wydatek” oznacza tu zużycie posiadanych zasobów pieniężnych, a termin „przychód”- powiększenie posiadanych zasobów.
14.Teoria kredytu: kredyt towarowy i bankowy
Teoria kredytu
Kredyt można zdefiniować jako źródło zasilania działalności, umożliwiające realizację konsumpcji
Zjawiska finansowe funkcjonują jako przepływy między różnymi grupami wydatków jak i wewnątrz poszczególnych grup, w różnych kierunkach z potrzebą tworzenia oszczędności. Problem kredytowania i występowania kredytu w różnych postaciach historycznie wywodzi się stąd że występuje jeszcze w prehistorii zjawisko konieczności pokrycia potrzeb jednej osoby wcześniej niż stworzone są po temu warunki umożliwiające pokrycie tych potrzeb.
Charakterystyczną cechą kredytu jest jego zwrotność- pożyczone dobra muszą być zwrócone, odpłatność- udzielenie kredytu wiąże się dla kredytodawcy z uzyskaniem dochodu z tytułu udzielenia takiej pożyczki.
Kredyt- pewna sfera stosunków, zjawisk finansowych które wyrażają związki i zależności między wierzycielem a dłużnikiem.
Pierwotna formą występowania kredytu był kredyt towarowy. Miał miejsce wówczas gdy akty wymiany produktów między ich posiadaczami były rozerwane w czasie. Wraz z rozwojem wymiany, pojawieniem się pieniądza takim aktem wygaszania pożyczki była zapłata w pieniądzu.
Kredyt towarowy- Jest zasobem środków przekazywanych w postaci produktów lub usług przez jednego kontrahenta na rzecz drugiego, pod warunkiem zwrotu środków (bez względu na ich formę) po pewnym czasie. Kredyt ten związany jest z wymianą towarów. Powstaje w drodze jednostronnego świadczenia wierzyciela.
kredyt towarowy udzielany jest zazwyczaj przez funkcjonującego producenta bądź pośrednika. Kredyt towarowy wiąże się ściśle z finansami, nie jest w momencie udzielania kredytu stosunkiem finansowym bo nie było przepływu środków pieniężnych. Natomiast gdy spłacamy kredyt towarowy przy pomocy pieniądza to występuje tu przepływ pieniądza, zwrot zobowiązania, występuje zjawisko finansowe
Kredyt bankowy: Polega na pożyczaniu środków pieniężnych. Celem zaciągania kredytu jest możliwość zwiększenia konsumpcji. Stwarza to też możliwość osiągania sporych zysków. Dla kredytobiorcy taki kredyt staje się formą kapitału obcego. Wypełnia luki w źródłach finansowania działalności gospodarczej i powoduje możliwość uzyskania większych dochodów z prowadzonej działalności.
Warto pamiętać o zjawisku tzw. dźwigni finansowej. Oznacza to, że jeśli w strukturze kapitału przedsiębiorstwa rośnie udział kapitału obcego, to uzysk z zaangażowanego kapitału własnego wzrasta, czyli wzrasta rentowność przedsiębiorstwa.
Ograniczeniem jest cena tego kredytu oraz zdolność kredytowa ewentualnego kredytobiorcy. Formy kredytu towarowego i bankowego się przeplatają, to przeplatanie występuje na tle pojawienia się instytucji weksla- opiera się na możliwości dyskontowania weksla przez banki.
15. Weksel: rodzaje i rola
Weksel to dokument świadczący o zobowiązaniu płatniczym. Może zastępować pieniądz, stanowi pomocniczy środek płatniczy. Jest dokumentem zobowiązującym wystawcę weksla lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia określonej kwoty pieniężnej w oznaczonym terminie
Zgodnie z prawem wekslowym:
1. nazwa WEKSEL
2. powinien być bezwarunkowym zobowiązaniem lub poleceniem zapłaty
3. zawierać nazwisko osoby która ma dokonać zapłaty
4. oznaczenia terminu i miejsca płatności
5. nazwisko osoby na rzecz lub zlecenie której ma być dokonana zapłata- remitent
6. data i miejsce wystawienia oraz podpis wystawcy weksla- trasanta
Weksel jest wygodną formą płatności. Po terminie płatności podlega tzw egzekucji w uproszczonym trybie. Weksel cechuje to że w terminie płatności posiadacz weksla może nim regulować swoje zobowiązania(jest środkiem płatniczym).
Może być zamieniony na kredyt bankowy w drodze dyskonta lub redyskonta weksla. Weksel może być źródłem uzyskania gotówki w banku w postaci kredytu pod zabezpieczenie jakie stanowi wystawiony weksel. Kredyt bankowy uzyskiwany na podstawie weksla jest oprocentowany na zasadzie dyskonta. Bank odkupuje weksel i pobiera określoną kwotę odsetek z góry za otrzymany kredyt. Kwota weksla równa jest w takim przypadku kwocie uzyskanego kredytu powiększonego o oprocentowanie należne za termin ważności weksla. Zabezpieczeniem kredytu bankowego w postaci wekslowej jest weksel handlowy i finansowy.
Weksel handlowy- gdy następuje dyskonto weksla będącego dowodem wystąpienia wcześniej kredytu towarowego.
Weksel finansowy- to dokument potwierdzający zaciągnięcie pożyczki bankowej
Weksel denty- to fikcyjny weksel handlowy nie mający odbicia w rzeczywistości.
Dyskonto i redyskonto weksla- „sprzedaż” weksla bankowi komercyjnemu a ten z kolei centralnemu w zamian za kredyt pieniężny.
Indos weksla- przeniesienie prawa własności weksla na inną osobę. Osoba przekazująca- indosant osoba na rzecz której nastąpiło przekazanie- indosatariusz. Odstąpienie weksla powoduje odpowiedzialność osób umieszczonych na wekslu za realizację danego weksla.
Rodzaje weksla:
Weksel własny- jest przyrzeczeniem uregulowania zobowiązania złożonym na piśmie przez wystawcę tego weksla.
Weksel ciągniony- stanowi bezwarunkowe polecenie wydane przez wystawcę (trasanta) trasatowi zobowiązujące tego ostatniego do wpłaty przez niego w oznaczonym terminie określonej sumy pieniężnej remitentowi lub innej osobie posiadającej weksel w terminie płatności legitymującej się nieprzerwanym ciągiem indosów.
Weksle pełnią funkcje: kredytową, gwarancyjną (są zabezpieczeniem kredytów) i płatniczą.
Istnieją dwie teorie pochodzenia weksla:
1. teoria kontraktu- weksel wynika z umowy między wystawcą a osobą której ma być wypłacona kwota weksla w określonym terminie. Weksel jest skutkiem zawartej umowy. Weksle powstają w wyniku transakcji handlowych.
2. teoria kreacyjna- zobowiązania wekslowe powstają w momencie podpisania weksla i jest jednostronnym oznaczeniem woli, stanowi jednostronną obietnicę uregulowania długu. Dowód oświadczenia woli jest stwierdzeniem zobowiązującym w stosunku do innej osoby.
16.Potrzeba występowania kredytu
Przyczyny występowania kredytu w gospodarce:
1) Przyczyną występowania kredytów w gospodarce jest zjawisko nie pokrywania się w czasie momentu konieczności realizacji zobowiązań, a momentu uzyskania przychodów. Czyli termin konieczności realizacji zobowiązania jest wcześniejszy niż uzyskanie dochodu. Przyczyn takiej sytuacji jest wiele. Wyróżniamy przyczyny obiektywne i subiektywne.
a)przyczyny zobiektywizowane:
nierównomierność przebiegu procesów gospodarczych mająca miejsce w każdej gospodarce
- przyczyny przyrodnicze (sezonowość produkcji, transportu, obrotu towarowego)
Procesy sezonowości działają na produkcje wielu artykułów, gdyż producenci musza się zaopatrywać w surowce potrzebne do produkcji powoduje to zwiększone zapotrzebowanie na środki pieniężne w danym okresie.
b) przyczyny subiektywne
wpływają na nierównomierność zapotrzebowania zasobów
- celowe zainteresowanie w wykorzystywaniu środków pieniężnych i kredytowych po to by dzięki dodatkowemu kapitałowi obcemu zwiększyć efekty gospodarcze z kapitału własnego
- złe prognozy, przewidywania efektów cyklu koniunkturalnego
- złe przewidywanie koniunktury, błędy spowodowane że nie uzyskaliśmy tyle co zaplanowaliśmy, powstała luka którą przejściowo trzeba zapełnić kredytem
2) fakt występowania zjawiska szeroko pojętych oszczędności
3) Ponadto kredyt to jedyna możliwość powstawania pieniądza i dostarczania go do obieguf
Funkcja emisyjna pieniądza uzasadnia potrzebę istnienia kredytu w każdej gospodarce.
17.Funkcje kredytu
Kredyt jest w gospodarce kategorią niezbędną. Pełni on rozmaite funkcje.
Funkcja dochodowa. Jest niejednoznaczna. Niektórzy sądzą, że funkcja ta występuje zawsze przy kredytowaniu, gdyż dostarcza dochodów obu stronom. Inni sądzą, że funkcja ta określana jest przez przyrost kredytu udzielanego w danej gospodarce, w danym czasie. Jeszcze inni twierdzą, że funkcję tę trzeba rozpatrywać z mikroekonomicznego punktu widzenia i z punktu widzenia okresu, w którym kredyt funkcjonował.
W tym ujęciu kredyt pełni funkcję dochodową, jeżeli danemu kredytobiorcy w danym okresie dostarczył dodatkowych środków pieniężnych, umożliwiających pokrycie wydatków ponad właściwe kredytobiorcy przychody i dochody. Czyli w takim rozumieniu ta funkcja nie występuje zawsze.
Funkcja rozdzielcza. Nie jest pełniona przez każdy kredyt. Uzależnione jest to od charakteru kredytu oraz podmiotu zaciągającego kredyt. Funkcja ta występuje wtedy, gdy kredyt służy bezpośredniemu podziałowi i ostatecznej alokacji części rzeczowo rozpatrywanego PKB. Czyli, gdy kredyt służy do zakupu takich artykułów, które trafiają do ostatecznego odbiorcy, dzięki wykorzystaniu tego kredytu. Im kredyt na ten cel jest większy, tym zakres funkcji rozdzielczej jest większy. Kredyt w tej funkcji występuje wtedy, gdy służy finansowaniu dóbr konsumpcyjnych lub inwestycyjnych oraz gdy kredytobiorcami są konsumenci i inwestorzy.
Funkcja motywacyjna. Polega na działaniu procesów kredytowania na decyzje kredytobiorców. Oddziaływanie to ma charakter ekonomiczny oraz organizacyjno- administracyjny. Pod względem ekonomicznym oddziaływanie to odbywa się przez
· zakres udzielonego kredytu (jego rozmiar), według zasady, że im większy zakres, tym większe możliwości podmiotu, więc większe możliwości wpływania na podmiot.
· zmianę wysokości oprocentowania kredytu: oferowany przez bank kredyt prezentuje stopę procentową po jakiej może być udzielany. W zależności od jej wysokości są różne warunki opłacalności dla potencjalnego klienta i różne będą jego reakcje.
· obszar administracyjnego oddziaływania przez kredytujący bank na kredytobiorcę- kredytobiorca korzystając z kredytu przed uzyskaniem środków kredytowych musi spełnić cały szereg warunków postawionych przez bank, które udostępnią mu dostęp do kredytu. Trzeba udowodnić, że przedsiębiorstwo dysponuje zdolnością kredytową, dla przedsiębiorcy oznacza to konieczność weryfikacji często jego działalności, stworzenia warunków, które pozwolą dokonać spłaty
Funkcja emisyjna. Ma zasięg powszechny- występuje w każdej sytuacji kredytowej. Polega na tworzeniu (kreacji) pieniądza w momencie udzielenia przez bank kredytu. Czyli polega na tym, że kredyt jest źródłem powstawania pieniądza bez względu na to, jaka jest postać pieniądza. Sposób kreacji uzależniony jest od podmiotu bankowego.
Funkcje (zadania) które pełni instytucja kredytu bankowego:
1) funkcja dochodowa kredytu- polega na dostarczeniu korzystającym z kredytu jakiś dochodów. Każdy kredyt i w każdej sytuacji pełni tą funkcje, żaden z potencjalnych kredytobiorców nie byłby zainteresowany w pozyskaniu takich pieniędzy jeśli nie stanowiły by dla niego dochodów. Nie widziałby sensu brania kredytu. Tamto stwierdzenie podważane jest przez wiele atrybutów bo nie dzieje się tak że w rzeczywistości ten kredyt nie jest oparty na jakiś wcześniejszych zasobach, nie są to nowe dochody, zostały stworzone wcześniej i teraz inaczej podzielone. Kredyt z punktu widzenia makroekonomii pełni funkcję dochodową gdy następuje z okresu na okres. Profesor Z Fedorowicz stwierdza że f. dochodową kredytu należy rozpatrywać z punktu widzenia II kryteriów:
A- kryterium mikroekonomiczne- można mówić o funkcji dochodowej kredytu tylko w stosunku do pojedyńczo rozpatrywanych kredytobiorców
B- kryterium czasu na jaki jest udzielany kredyt- rozważania owych dochodów dodatkowych dla przedsiębiorców z punktu widzenia przyjętych odcinków czasu (kwartał, rok). Możemy określić czy w danym okresie kredyt umożliwił kredytobiorcy dokonanie dodatkowych możliwości ponad możliwości wynikające z normalnych warunków kredytobiorcy-trzeba tu wziąć pod uwagę czy kredyt został już spłacony czy jeszcze trwa
Kredyt pełni f dochodową wtedy gdy umożliwi kredytobiorcy w pewnym okresie czasu przyjętym do naszej analizy wykonanie większych wydatków niż te na które pozwoliłyby mu normalni uzyskiwane przychody rynkowe lub dochody redystrybucyjne (transfery). Przyjęte tu kryterium czasu powoduje że zakres kredytu występuje w zależności od przyjętego okresu. Jeśli jednostka spłaciła kredyt przed końcem rozpatrywanego okresu to w odniesieniu do tego kredytobiorcy i przyjętych norm czasu kredyt spełni tylko tę funkcję emisyjną ale nie spełni f dochodowej. Z f dochodową kredytu mamy do czynienia wówczas gdy z porównania dochodów i wydatków danego kredytobiorcy w określonym czasie wyniknie że wydatkujący przekroczył granicę przychodów rynkowych i redystrybucyjnych, dokonał części wydatków w oparciu o dochody kredytowe.
2) funkcja rozdzielcza kredytu- polega na bezpośrednim rozdziale poprzez kredyt w sposób ostateczny PKB poprzez doprowadzenie części tego produktu do ostatecznych użytkowników = odbiorców. F rozdzielcza nie występuje zawsze w każdym przypadku nawiązywania stosunków kredytowych. Występowanie tej funkcji jest uzależnione głównie od tego co jest podmiotem kredytu, jaki jest podmiot kredytobiorcy. Tylko wtedy gdy przedmiotem udzielanego kredytu są środki konsumpcji, występuje f rozdzielcza kredytu. Gdy przy pomocy zaciągniętego kredytu realizuje kredytobiorca jakieś inwestycje rzeczowe. W tych przypadkach możemy mówić że zaciągnięty kredyt spełnił funkcje ostatecznego przydzielenia części PKB do konkretnych odbiorców. Gdy kredyt został wykorzystany na sfinansowanie części zapasów. Dotyczy to takich zapasów które stanowią zapasy stałe zaangażowane na pewnej wysokości w działalności tego przedsiębiorstwa. Podmioty które występują gdy kredyt pełni f rozdzielczą: konsumenci ostateczni, inwestorzy. Kredyt w f rozdzielczej nie tylko doprowadza produkty pracy do ostatecznych odbiorców ale jednocześnie w wyniku udzielenia i wykorzystania takich kredytów zmienia się relacja między oszczędnościami pieniężnymi w danej gospodarce a ich materialnymi pokryciami nie rozdzielonych jeszcze wartości materialnych (oszczędności rzeczowych). Ta zmiana zmierza w kierunku zmniejszenia pokrycia oszczędności pieniężnych oszczędnościami materialnymi i rzeczowymi. Kryteria ustalenia wartości rozdzielczej kredytu są makroekonomicznymi. Wymagają analiz w skali całej gospodarki narodowej. Gdy rozdzielony zostaje kredyt pełniący f rozdzielczą to część oszczędności rzeczowych może zostać rozdzielona.
3) funkcja motywacyjna (stymulacyjna) kredytu- występuje zawsze tam gdy mamy do czynienia z udzieleniem i wykorzystaniem kredytu. Poprzez nawiązywanie stosunków kredytowych między kredytodawcą a kredytobiorcą występuje zjawisko określonego motywowania poprzez instytucje kredytu osobę kredytodawcy do podejmowania określonych decyzji i określonych działań. Każdy proces przygotowania do skorzystania z kredytu i proces skorzystania z kredytu powoduje określone reakcje, postawy kredytobiorcy. Są one związane z trzema obszarami oddziaływania instytucji kredytu:
4) funkcja emisyjna (pieniężna) kredytu- kredyt jest formą kreacji (tworzenia) nowego pieniądza, środków pieniężnych. Jest to proces w wyniku którego każde udzielenie kredytu które wytwarza, kreuje nowy pieniądz a spłata kredytu „likwidację” stosunków kredytowych. Szeroko pojęta emisja pieniądza w każdej postaci, wielkość środków pieniężnych będąca przyrostem względem poprzedniego okresu jest wielkością udzielonych i spłaconych kredytów (różnica między nimi).Obecnie kredytowa droga, forma tworzenia środków pieniężnych jest jedyną metodą tworzenia pieniądza.
18.Mechanizm kreacji pieniądza
Dwie metody tworzenia pieniądza:
1- Forma skarbowa= budżetowa- pierwotna forma tworzenia pieniądza i wpuszczania go do obiegu. Posługiwano się nią w historycznie dość dawnych czasach, gdy miało miejsce „bicie monet”. Władca miał prawo wpuszczać środki pieniężne by „łatać swą dziurę budżetową”. Gdy powstały banki centralne to władza miała uprawnienia do wpuszczania jakichś własnych znaków pieniężnych. To istniało w Polsce w latach 20-tych i miało postać upoważnienia parlamentu do tworzenia znaków pieniężnych od 1 grosza do 5 złotych.
Obecnie państwo nie ma upoważnienia do emitowania środków pieniężnych. Może emitować obligacje- czyli zaciągać pożyczkę by finansować dziurę w budżecie.
Metoda skarbowa to upoważnienie władzy państwowej do emisji pieniądza (środków pieniężnych). Jest to metoda finansowania części budżetu państwa. Polega na możliwości wypuszczania znaków pieniężnych dla pokrywania wydatków Skarbu Państwa. Przy tej metodzie występuje jednak niebezpieczeństwo inflacji.
2- Forma kredytowa- mechanizm kreacji pieniądza nie jest jednolity. Mamy z nim do czynienia i zależy on od tego czy występuje proces tworzenia pieniądza gotówkowego czy bezgotówkowego i zależy od tego kto ten pieniądz tworzy- czy bank centralny czy handlowy. Pieniądz gotówkowy jest kreowany jedynie przez Banki Centralne co nie oznacza że Bank Centralny nie jest również kreatorem części pieniędzy bezgotówkowych. Pieniądz bezgotówkowy mogą tworzyć banki depozytowo- kredytowe (handlowe, komercyjne, operacyjne).
Mechanizm kreacji pieniądza przez Bank Centralny: . Bilety bankowe, bilon o zasięgu ogólnokrajowym ma prawo emitować jedynie Bank Centralny (ma on monopol na tworzenie znaków pieniężnych). Bank Centralny reguluje cyrkulację (obieg emitowanego pieniądza gotówkowego i bezgotówkowego). Reguluje wielkość tworzonego przez banki komercyjne pieniądza bankowego. Bank Centralny reguluje płynność całego systemu bankowego. Kształtuje potencjał kredytowy banków operacyjnych. To regulowanie odbywa się w drodze udzielania kredytów refinansowych bankom komercyjnym przez Banki Centralne i wysokość oprocentowania tych kredytów. Bank Centralny realizuje politykę kursów walutowych i utrzymuje rezerwy walutowe państwa. Bank Centralny jest bankiem państwa- jest uprawniony do udzielania państwu kredytów.
Mechanizm kreacji pieniądza bezgotówkowego przez banki komercyjne:
Pełniąc funkcję depozytariuszy (środki pieniężne są składane przez klientów w banku, tworzą depozyty). Bank otwiera klientowi rachunek bieżący którym klient może dysponować. Część wkładów powstaje w wyniku bezgotówkowych wpłat klienta- jest to wkład pierwotny (w momencie otwarcia rachunku i każdy następny wkład gotówkowy). Jest on wyrazem przekształcenia pieniądza gotówkowego w pieniądz bezgotówkowy- zapis na rachunku klienta. Te wkłady lub powiększenie ich oznaczają wzrost zapasów gotówkowych w danym banku.
Historycznie rozpatrując sprawę pełnienia przez banki roli depozytariuszy i instytucji rozliczających klientów między sobą stwierdzono wraz ze wzrostem liczby klientów i ilości rachunków w bankach że w bardzo szerokim zakresie klienci rozliczają się przy pomocy czeków i przelewów a tylko nieznaczna część środków przechowywanych w bankach zostaje podejmowana w gotówce. Co oznacza że nie ma konieczności utrzymania w kasie banku pełnego pokrycia wkładów w gotówce bowiem występuje zjawisko znacznej kompensaty wpłat i wypłat. W związku z tym wystarczy utrzymywanie tylko pewnej rezerwy środków gotówkowych w takiej wysokości by istniała możliwość pokrywania nadwyżek wypłat z kas banku nad wpłatami. Środki gotówkowe które przewyższają tę rezerwę bank może wykorzystać jako podstawę udzielenia kredytu. Udzielając kredytu jakiemuś klientowi bank zapisuje sumę tego kredytu jako środki do jego dyspozycji. W ten sposób bez wpłaty gotówki na rachunku klienta w drodze udzielenia kredytu bank tworzy wkład pochodny albo inaczej wtórny. Jest on pochodny w stosunku do nowo udzielonego kredytu- jest pieniądzem bezgotówkowym wykreowanym przez dany bank. Zakup przez bank papierów wartościowych powodujący powstanie i zapis należności na rachunku ich sprzedaży oznacza również utworzenie nowego wkładu. Podobnie zapłata czekiem który klient wpłaca na dobro swego rachunku w tym lub innym banku wywołuje powstanie nowego wkładu w określonej wysokości. Banki kreują więc nowe wkłady powiększając ilość pieniądza bezgotówkowego. Jest ona jednak ograniczona przez wypłaty gotówkowe klientom, wypływające z kas banku. Ogólna ilość pieniądza bezgotówkowego którą emituje zależna jest od jego rezerwy gotówkowej- kasowej banku. Rezerwa gotówkowa banku składa się z: a) pieniądza gotówkowego w kasach danego banku, b) sum utrzymywanych przez dany bank na rachunku w Banku Centralnym które mogą być podjęte w każdym momencie przez ten bank w gotówce, c) wkładów w Banku Centralnym umożliwiających rozliczanie bezgotówkowe między bankami. Dzięki wkładom Bank Centralny może oddziaływać na ilość pieniądza bezgotówkowego w kraju. Jeśli bowiem Bank Centralny udzieli bankowi komercyjnemu kredytu lub kupi od niego papiery wartościowe to zwiększa rezerwę kasowa danego banku. Zwiększona rezerwa pozwala na kreowanie nowych wkładów bezgotówkowych na sumę kilkakrotnie większą w drodze udzielenia kredytu lub zakup papierów wartościowych na rynku. Kompresja rezerw na rachunkach bankowych w Banku Centralnym powoduje ograniczenie możliwości kreacji pieniądza przez banki.
Kreacja kredytowa w banku komercyjnym:
Na rozszerzenie zakresu kredytu i tworzenie nowych środków pieniężnych działa popyt na pieniądz, zainteresowanie banków w tej akcji- bo przynoszą dochody. Środki muszą utrzymywać niezbędną rezerwę gotówkową. Powinna się ona znajdować w określonej relacji do depozytów na żądanie. Wysokość rezerwy jest uzależniona od decyzji Banku Centralnego. Relację rezerwy do wysokości depozytów można określić jako:
r= R/D -wskaźnik rezerwy kasowej to stosunek niezbędnej gotówkowej do depozytów
Zgodnie z naszym schematem pod udzieleniem kredytu. To znaczy, że ΔD1=ΔR(1-r). Ten wkład włożony przeniesie się do innego banku, powiększy wstępną rezerwę tego banku i w związku z tym będzie on mógł z kolei poprzez udzielenie kredytu dawać podstawę do wykreowania następnego depozytu w wielkości określonej przez funkcję ΔDn=ΔR(1-r)². Przy dużej liczbie takich transakcji w końcowym efekcie wysokość przyrostu depozytów łącznie z depozytami pierwotnymi można określić za pomocą wzoru:
ΔD=ΔR+ΔR(1-r)+ΔR(1-r)²+...+ΔR(1-r)* *=n. Jak stąd wynika możliwe rozmiary kreacji depozytów przez banki komercyjne są wprost proporcjonalne do przyrostu ich rezerw a odwrotnie proporcjonalne do stopy niezbędnych rezerw. r=R:D nazywamy to mnożnikiem kreacji depozytów. Zakładając, że początkowy ΔR=100 i że powstały one w rezultacie wkładu pierwotnego a niezbędna stopa rezerw wynosi r=10%=0,1 to łączny przyrost depozytów równy będzie ΔD = ΔR· (1:0,1) = 1000. Oczywiście czynnikiem ograniczającym kreację depozytów jest skala podejmowania wkładów w postaci gotówki. Generalnie o kredytowej kreacji pieniądza bezgotówkowego w bankach depozytowo-kredytowych decydują wkłady pierwotne zasilane kredytem refinansowym Banku Centralnego oraz aktualny poziom wykreowanych przez bank wkładów wtórnych. Ten mnożnik wkładowy może występować przy dużym popycie na pieniądz gotówkowy. Zapewnienie możliwości kreacji wkładów przez banki komercyjne wymaga wystąpienia szeregu warunków tj: banki te muszą otrzymywać stale nowe wkłady, powinny chcieć zwiększać swoją akcję kredytową, klienci muszą występować z zapotrzebowaniem na kredyt, klienci muszą część zasobów pieniężnych utrzymywać w formie depozytów bankowych. Poszczególne banki mają ograniczone możliwości powiększania kredytów. Mogą opierać się przy kredytowaniu na części otrzymanych wkładów pomniejszając przez to swoje rezerwy. Przez przepływ środków kreowanych następuje powiększanie wkładów pochodnych w innych bankach o wielkość wyrażoną formułą: ΔR (1-r) = ΔK =ΔD' gdzie r = R:D R- niezbędna rezerwa gotówki, D- depozyty na żądanie. Wszystkie banki depozytowo-kredytowe jako całość mogą powiększać ilość pieniądza bezgotówkowego (w formie depozytów na żądanie w pewnej wielokrotności do pierwotnego przyrostu rezerw zgodnie ze wzorem ΔD = ΔR · 1/r pod warunkiem ekspansji kredytowej.
Mnożnik wkładowy (1-r) może działać w kierunku zmniejszającym ogólną wielkość depozytów na żądanie w bankach komercyjnych. Jeżeli wśród klientów jako zbiorowości pojawi się tendencja do definitywnego wycofywania wkładów i powiększanie własnych zasobów gotówkowych kosztem zmniejszania rezerw banków handlowych to wówczas ogólna ilość pieniądza bezgotówkowego spadnie zgodnie ze wzorem -ΔD=-ΔR(1:r) wystąpi wówczas zjawisko RUN`U? NA BANKI (często oznacza to krach systemu bankowego)
19.Polityka pieniężna
Bank centralny, odpowiedzialny za równowagę na rynku towarowym i pieniężnym kontroluje podaż pieniądza w obiegu i koryguje jego dopływ lub odpływ za pośrednictwem kilku instrumentów. Są to:
· Operacje otwartego rynku
· Zmiany stopy dyskontowej
· Zmiany wysokości stopy rezerw obowiązkowych
Operacje otwartego rynku. Służą do oddziaływania na zdolność systemu bankowego do kreacji pieniądza oraz do regulacji płynności tego systemu. Polegają na tym, że bank centralny ma możliwość sprzedaży lub zakupu papierów wartościowych o stałym oprocentowaniu. Kiedy bank centralny sprzedaje papiery wartościowe, tym samym zmniejsza ilość pieniądza w obiegu i aktywa banku. Kiedy zaś skupuje papiery wartościowe- zwiększa podaż pieniądza w bieżącym obiegu. W operacjach otwartego rynku udział biorą banki komercyjne, inwestycyjne oraz instytucje ubezpieczeniowe.
Zmiany stopy dyskontowej. Stopa dyskontowa jest to stopa procentowa ustalana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym. Jest to minimalna stopa pożyczkowa. Podanie do publicznej wiadomości informacji o zmianie wysokości stopy dyskontowej ma na celu sygnalizowanie zmian kierunku polityki pieniężnej banku centralnego. Gdy stopa wzrasta odbierane jest to z niepokojem i banki komercyjne reagują zazwyczaj podwyżką stóp procentowych od udzielanych kredytów. Z kolei obniżenie stopy dyskontowej jest zwiastunem nadchodzenia lepszych czasów i zachęca do zwiększania inwestycji.
Zmiany wysokości stopy rezerw obowiązkowych. Każdy bank komercyjny zobowiązany jest utrzymywać nieodpłatną rezerwę obowiązkową w NBP. Maksymalna jej wysokość to 30% od sumy depozytów płatnych na żądanie i 20% od sumy depozytów terminowych. Podwyższenie wysokości rezerwy obowiązkowej ogranicza możliwość udzielania kredytów i zmniejsza przychody banku komercyjnego. Zmniejszenie wysokości rezerwy działa odwrotnie- umożliwia zwiększenie sumy udzielanych kredytów (i tym samym zwiększenie stanu aktywów pracujących), co przynosi bankowi komercyjnemu większe przychody.
Rezerwa obowiązkowa jest instrumentem sterowania płynnością systemu bankowego przez NBP i służy bezpieczeństwu zgromadzonych w bankach depozytów płatnych na żądanie oraz terminowych.
20.Budżet państwa: podstawowe wiadomości
Jest to scentralizowany fundusz zasobów finansowych państwa, gromadzony i dzielony przez władze, na podstawie „Ustawy Budżetowej”. Jest rocznym planem gromadzenia i wydatkowania scentralizowanych zasobów finansowych państwa.
Z punktu widzenia prawa jest to akt normatywny upoważniający organy władzy do pobierania i wydatkowania dochodów budżetowych. Budżet można też określić jako szereg rachunków prognostycznych dotyczących stałych wpływów i obciążeń państwa w danym roku. Polskie prawo budżetowe definiuje budżet państwa jako „roczny plan finansowy obejmujący dochody i wydatki państwa”.
Obecnie budżet państwa ma charakter jednostkowy, tzn. stanowi sumę budżetów poszczególnych resortów powiększoną o sumę budżetów wojewodów, sumę subwencji na rzecz samorządów, sumę rezerw podstawowych i celowych.
Przy uchwalaniu budżetu obowiązuje zasada powszechności (zupełności), co oznacza, że w planie budżetowym ujmowane są wszystkie dochody i wydatki państwa.
Funkcja alokacyjna :Treścią działań alokacyjnych budżetu jest kształtowanie podziału czynników wytwórczych oraz podziału dóbr materialnych w relacji między sektorami dóbr publicznych i prywatnych oraz wewnątrz tych sektorów. W sektorze publicznym proces alokacji następuje w drodze bezpośredniego określania wielkości środków przeznaczonych na konkretne działania. W sektorze prywatnym proces alokacji odbywa się poprzez regulowanie cen dóbr i czynników produkcji oraz poprzez dotacje, subsydia i podatki.
Odzwierciedleniem alokacji budżetowej jest strona wydatkowa budżetu.
Funkcja redystrybucyjna. Poprzez tę funkcję kształtowany jest ostateczny podział dochodów indywidualnych. Następuje to w drodze odpowiedniego korygowania dochodów pierwotnych (redukowanie dochodów np.: poprzez podatki, lub też uzupełnianie dochodów np.: poprzez transfery socjalne).
Funkcja stabilizacyjna polega na wykorzystywaniu wydatków i dochodów budżetowych dla celów makroekonomicznych, związanych ze stabilizowaniem gospodarki. Np.: zapewnienie wysokiego stopnia wykorzystania potencjału wytwórczego, stabilność cen, ograniczenie bezrobocia itd. Stabilizowanie gospodarki odbywa się na drodze regulowania popytu. Gdy jest on niedostateczny polityka gospodarcza działa stymulująco na popyt (np.: poprzez obniżkę podatków), gdy jednak popyt jest nadmierny (rośnie inflacja, przegrzanie koniunktury) polityka gospodarcza musi ograniczać wydatki budżetu, celem zmniejszenia konsumpcji i inwestycji. Wówczas jednak obniża się poziom zatrudnienia i produkcji.
Zasady budżetowe-odnoszą się one do uchwalania, wykonywania i kontroli budżetu.
1) zasada jednoroczności budżetu-Budżet uchwalany jest na jeden rok kalendarzowy i realizowany w ramach tego roku.
2) zasada powszechności budżetu-ujmuje się wszystkie dochody, wydatki ,nie ma możliwości potrącenia kosztów przez daną jednostkę. Nie motywuje jednostek do powiększania dochodu i oszczędzania.
3 )zasada równowagi budżetowej.
4) zasada zgodności budżetu z założeniami polityki społeczno-gospodarczej.
5) zasada przejrzystości budżetu.
6) zasada uprzedniości budżetu (uchwalenie budżetu przed rozpoczęciem roku budżetowego).
7) zasada jawności budżetu (opublikowanie ustawy budżetowej).
21.Struktura dochodów i wydatków budżetu
W teorii finansów publicznych stosuje się różne klasyfikacje dochodów. Najczęściej dzieli się dochody budżetowe według trzech kryteriów: prawnego, finansowego i ekonomicznego.
Kryterium prawne. Pozwala ono na podział dochodów na te, które ściągane są przy pomocy władczych form działalności państwa (z użyciem przymusu) oraz na te, których ściąganie nie wymaga przymusu. Dochody wynikające z przepisów prawa (przymusowe) to przede wszystkim podatki oraz opłaty, kary i grzywny. Druga grupa (pobierana bez przymusu) pochodzi z tego, iż państwo występuje jako podmiot stosunków cywilno- prawnych. Dochodami takimi są np.: dochody ze sprzedaży majątku państwowego (prywatyzacja), czy z dzierżawy majątku państwa. Według kryterium prawnego wyróżnia się kilka stałych wpływów do budżetu: podatki, kary, grzywny, wpływy ze świadczonych usług, wpływy z prywatyzacji, zwrot zaliczek, dochody z darowizn itd.
Kryterium finansowe. Dochody budżetowe są tu wyodrębnione według zasady definitywności i opłacalności. Dochody o charakterze definitywnym nie podlegają zwrotowi i nie pociągają za sobą obciążeń dla budżetu. Dochody okresowe zaś podlegają zwrotowi po pewnym czasie i związane są z dodatkowymi obciążeniami dla budżetu państwa. Czyli państwo ponosi odpowiedzialność za prawidłowe wykorzystanie tych dochodów i zwrot długu. Dlatego państwo musi zagwarantować środki na zwrot tego długu.
Dochodami o charakterze definitywnym są stałe wpływy- głównie podatki, darowizny, grzywny, a o charakterze okresowym- dochody z operacji skarbowych (sprzedaż obligacji, prowadzenie operacji depozytowych).
Kryterium ekonomiczne. Dochody dzielą się tu według rodzaju bogactwa oraz według rodzaju następstw gospodarczych. Rodzaj bogactwa odnosi się do rodzajów podatków. Mogą to być podatki konsumpcyjne (obciążają konsumpcję i ograniczają popyt) lub takie, które obciążają przychody (np.: podatek dochodowy, podatek od towarów i usług).
Wydatkowanie pieniędzy przez władze państwowe związane jest z realizacją funkcji, celów i zadań tych władz. W zamian za pobieranie podatków od jednostek gospodarujących państwo przyjmuje na siebie obowiązek zapewnienia tym jednostkom podstawowych świadczeń. Do najważniejszych należą opieka zdrowotna i społeczna, obrona narodowa, bezpieczeństwo publiczne czy oświata. O rozmiarze wydatków budżetowych decydują konkretne czynniki- wielkość potrzeb, warunki społeczne i gospodarcze. Wydatki państwa można też podzielić na wydatki realne (rzeczywiste) i transferowe.
Jeżeli wydatki budżetu przekroczą w danym okresie dochody mamy wówczas do czynienia ze zjawiskiem deficytu budżetowego.
22.Instrumenty pobierania dochodów budżetowych
URZĄD SKARBOWY, w Polsce organ administracji publicznej będący terenową agendą Ministerstwa Finansów; podlega, działa pod nadzorem właściwej izby skarbowej, dokonuje głównie rozliczeń oraz wymiaru i poboru podatków od osób fizycznych. i podmiotów gosp., prowadzi kontrolę podatkową w zakresie zleconym przez izbę skarbową.
23.Podatek: elementy konstrukcji podatkowej
Podatek to klasyczna danina publiczna. Według ogólnie stosowanej definicji jest to pieniężne, przymusowe, ogólne, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa lub innych związków publiczno- prawnych. Ogólny charakter podatków oznacza, że obowiązkiem ich płacenia są objęte wszystkie podmioty. Skutkiem nakładania podatków na obywateli przez państwo jest zmiana sytuacji dochodowej i majątkowej podatników, co wpływa na ich zachowanie i podejmowanie decyzji gospodarczych.
Realizacja pełnionych przez podatki funkcji wymaga działalności praktycznej, którą określa się mianem techniki podatkowej. Służy ona do obliczenia i ściągnięcia należności podatkowej. Elementami techniki podatkowej są: podmiot opodatkowania, przedmiot podatku, podstawa opodatkowania, stawka podatkowa, skala podatkowa oraz ulgi i zwolnienia podatkowe.
Podmiotem opodatkowania jest każda osoba, na której ciąży obowiązek podatkowy. Należy jednak rozróżnić podmiot czynny i podmiot bierny. Podmiotem czynnym jest państwo, które wykorzystując swoje atrybuty ściąga podatki, a podmiotem biernym są osoby fizyczne i prawne zobowiązane do zapłacenia podatku.
Przedmiotem podatku jest rzecz lub zdarzenie, które wywołuje obowiązek podatkowy.
Podstawą opodatkowania jest z reguły przedmiot opodatkowania określony wartościowo, choć czasem podstawę opodatkowania wyraża się w jednostkach fizycznych.
Stawka podatkowa jest to relacja kwoty podatku do podstawy opodatkowania. Stawki występują w dwóch formach- kwotowej (określa bezpośrednio wielkość produktu należnego władzom publicznym) i procentowej (określa, jaka część podstawy opodatkowania stanowi zobowiązanie podatkowe).
Skala podatkowa informuje o tym, jaką stawkę należy zastosować do podstawy opodatkowania.
Zwolnienie podatkowe polega na tym, że państwo w ramach prowadzonej polityki fiskalnej wyłącza pewną grupę podatników z obowiązku zapłacenia podatku. Ulgi podatkowe zaś, to tylko częściowe ograniczenia ciężaru podatkowego. Występują ulgi systemowe i zindywidualizowane.
24.Klasyfikacja podatków
Podatki mogą być różnie klasyfikowane, według rozmaitych kryteriów.
Kryterium przedmiotowe.
a) Podatki majątkowe i od praw majątkowych- ich źródłem jest posiadany majątek. W wyniku nakładania tego podatku wartość majątku podatnika nie powinna ulegać zmniejszaniu. Jeśli ulega zmniejszeniu, wówczas mówimy o podatku realnym, jeśli jednak źródłem podatku jest dochód z majątku to podatek taki nosi nazwę podatku nominalnego.
b) Podatki od przychodów- płaci się je w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą i osiąganymi z tego tytułu przychodami. Podatki te pobierane są przez państwo niezależnie od wyników działalności podmiotu i są wkalkulowane w ceny towarów i usług. Mają charakter powszechny.
c) Podatki od dochodów- są przykładem zawłaszczania przez państwo prywatnych dochodów obywateli. Przedmiotem opodatkowania jest tu dochód z pracy lub prowadzenia działalności gospodarczej. Za pomocą tych podatków dochodzi do dzielenia się dochodami z państwem. Mają charakter powszechny.
d) Podatki od wydatków- są typowymi podatkami od konsumpcji. Są stosowane wybiórczo. Przedmiotem opodatkowania są tu wydatki ponoszone na zakup dóbr luksusowych (np.: samochody, jachty) i dóbr, które uważa się za domenę Skarbu Państwa (sól, alkohol, zapałki, paliwa płynne).
Kryterium podmiotowe.
a) Podatki bezpośrednie (nieprzerzucalne)- obciążają bezpośrednio danego podatnika. Do tej grupy należą przede wszystkim podatki od dochodów i podatki majątkowe.
b) Podatki pośrednie (przerzucalne)- są wkalkulowane w ceny towarów, więc zostają przerzucane na inne podmioty. Do tej grupy należą podatki od przychodów, akcyzy (podatki od dóbr luksusowych).
Kryterium władztwa podatkowego.
a) Podatki nakładane przez państwo- większość podatków jest nakładana przez państwo, ze względu na konsekwencje tego zjawiska.
b) Podatki nakładane przez władze samorządowe- niewielki zakres. Jest to uregulowane ustawowo.
25.System podatkowy
Gospodarcze i społeczne skutki nakładania na obywateli podatków są podstawą poszukiwania optymalnego systemu podatkowego. Nie ma wprawdzie idealnego i uniwersalnego systemu, ale udało się sprecyzować cechy dobrego systemu podatkowego.
Niemal wszystkie nowoczesne systemy podatkowe posługują się wieloma podatkami, gdyż panuje powszechne przekonanie, że realizacja funkcji podatków nie jest możliwa w ramach koncepcji „podatku jedynego”. Sformułowano pewne zasady konstruowania systemu podatkowego oraz prowadzenia polityki podatkowej. Te zasady można ująć w następujące zadania:
a) Wprowadzanie kilku podatków, przy czym trzy lub cztery z nich są podstawą finansów publicznych.
b) Sięganie do różnych przedmiotów opodatkowania (dochodów, majątku, wydatków itd.).
c) Stosowanie podatków pośrednich i bezpośrednich (w różnych krajach w różnych proporcjach).
d) Wprowadzanie podatków bezpośrednich, gdyż są one trudniej przerzucalne na inne podmioty.
e) Podatki pośrednie są przerzucalne, ale stanowią źródło dochodów władz publicznych.
f) Ograniczanie nadmiernych dochodów podmiotów gospodarczych przez progresywną skalę podatkową.
g) W opodatkowaniu przedsiębiorstw stosowanie progresywnych i degresywnych skal podatkowych oraz licznych ulg i zwolnień podatkowych.
h) Ustalanie rodzajów podatków na szczeblu władz centralnych.
i) Stosowanie rozwiniętego systemu kontroli celem uniknięcia oszustw podatkowych.
26.Rynek finansowy i jego segmenty
• Rynki finansowe pieniężne (bankowe, pozabankowe) i kapitałowe (giełdowe i pozagiełdowe) oraz rynek złotowy, walutowy i EURO.
Rynek pieniężny- ma charakter krótkoterminowy, tworzą go transakcje instrumentami finansowymi o dużej płynności mającymi z reguły charakter wierzycielski (akcje). Przyjmuje się że termin realizacji instrumentów rynku pieniężnego wynosi co najwyżej 1 rok, a podstawowym celem funkcjonowania tego rynku jest utrzymanie płynności podmiotów gosp. Uczestnikami są przede wszystkim banki, skarb państwa, przedsiębiorstwa, rzadziej osoby fizyczne. (rynek pieniężny, hurtowy, detaliczny).
Rynek kapitałowy - tworzy transakcje instrumentami finansowymi o charakterze wierzycielskim bądź własnościowym (potwierdzającym prawo do współwłasności). Termin realizacji instrumentu rynku kapitałowego wynosi co najmniej 1 rok. Podstawowymi celami funkcjonowania rynku kapitałowego są efektywne alokacje instrumentu tego rynku oraz właściwa wycena instrumentów tego rynku i uzyskanie dochodu przez inwestorów (emitenci, pośrednicy, inwestorzy).
Giełdy papierów wartościowych
Giełda papierów wartościowych jest miejscem na którym jest oferowany kapitał i konfrontowany jest z popytem
Podstawowa funkcja to funkcja alokacji kapitału. Giełda powstała 16 kwietnia 1991 roku w Polsce.
Podstawowymi funkcjami giełdy papierów wartościowych są
· dopuszczanie do obrotu publicznego wyemitowanych papierów wartościowych
· organizowanie transakcji giełdowych
· ustalenie kursów giełdowych papierów wartościowych
· zawieszenie notowań papierów wartościowych na giełdzie
· rozstrzyganie sporów majątkowych między uczestnikami transakcji giełdy
· wydawanie zezwoleń biurom maklerskim na działanie na giełdzie
· wydanie publikacji na giełdzie
27.Elementy rozliczeń międzynarodowych
Jedną z najważniejszych klauzul bankowych w handlu zagranicznym jest klauzula dotycząca sposobu i terminu zapłaty za towar.
Ze względu na ryzyko płatności z punktu widzenia interesów eksportera jako beneficjenta zapłaty, można
uszeregować formy płatności w następujący sposób:
- płatność przed dostawą towaru nie uwarunkowany przekaz z góry
- płatność gotówkowa w zamian za dokumenty akredytywa dokumentowa potwierdzona przez bank eksportera
- płatność w kredycie w zamian za dokumenty akredytywa dokumentowa niepotwierdzona przez bank eksportera
- inkaso dokumentowe
- płatność w rachunku otwartym- przekazem, czekiem
Akredytywa to sprawdzony i bezpieczny środek zapłaty w rozliczeniach zagranicznych. Służy ona do uregulowania należności między eksporterem a importerem za wykonaną usługę lub dostarczony towar.
Akredytywa dokumentowa jest zobowiązaniem banku wobec eksportera, podjętym przez bank na zlecenie , do wypłacenia (lub zabezpieczenia zapłaty ) eksporterowi określonej sumy w zamian za złożonego przez niego w przewidzianym terminie ustalonych w treści dokumentów.
Akredytywa jest korzystną formą zabezpieczania płatności, gdyż za zapłatę odpowiada strona trzecia tj. bank, znacznie ogranicza ryzyko niezapłacenia za towar przez importera.
W przypadku zapłaty za towar akredytywą w kontrakcie powinny zostać ustalone jej podstawowe dokumenty i powtórzone w zleceniu otwarcia akredytywy skierowanym przez importera oraz w treści akredytywy otwartej przez bank.
CZEK- papier wartościowy zastępujący w obrocie pieniądz gotówkowy. Jest dokumentem, w którym wystawca poleca - w formie pisemnej - bankowi wypłatę określonej kwoty okazicielowi lub wskazanej osobie. Za pomocą czeku jego wystawca rozporządza środkami pieniężnymi zgromadzonymi w banku.
Czek spełnia głównie funkcję płatniczą, gdyż pozwala regulować na bieżąco różnego rodzaju zobowiązania. Wystawienie czeku wymaga posiadania przez wystawcę odpowiedniego jego pokrycia na rachunku bankowym od momentu wystawienia aż do chwili jego spłaty bądź upływu terminu ustalonego do przedstawienia czeku trasatowi (bank wypłacający kwotę określoną na czeku). Własność czeku może być przenoszona przez jego posiadacza na inną osobę fizyczną lub prawną za pomocą indosu.
WEKSEL - papier wartościowy stwierdzający wierzytelność pieniężną. Bezwarunkowe, pisemne, na specjalnym blankiecie zobowiązanie do zapłaty pewnej sumy pieniężnej w oznaczonym terminie określonej osobie lub okazicielowi przez osoby podpisane na wekslu; weksel może występować jako środek płatniczy, zastępując pieniądz.
Faktoring jest to forma krótkoterminowego finansowania transakcji handlowych.
Jest usługą polegającą na nabywaniu wierzytelności dostawcy towarów bądź usług przez specjalistyczne instytucje faktoringowe oraz świadczeniu dodatkowych usług z tym związanych. Instytucja świadcząca usługi faktoringowe zobowiązuje się ściągnąć przyjęte wierzytelności handlowe klienta, udzielając jednocześnie pod nie kredytu lub zaliczki Wysokość zaliczki zależy od wielkości wierzytelności, ocenianej ze względu na długość okresu wymagalności. Jest ona wypłacona dopiero jednak po upływie terminu płatności długu, lub po ściągnięciu należności.
Inkaso dokumentowe to operacja, w której bank pośredniczy , zobowiązuje się wydać dokumenty towarowe importerowi (płatnikowi) pod dokonaniu przez niego płatności lub po jego zabezpieczeniu.
Strony występujące w inkasie:
• zleceniodawca (eksporter) - przygotowuje dokumenty i przedkłada je do swojego banku razem z odpowiednim zleceniem inkasa
• bank zleceniodawcy, któremu zleceniodawca powierza dokumenty. Bank kieruje dokumenty zgodnie z instrukcją zleceniodawcy do banku płatnika (inkasującego)
• bank inkasujący (bank pośredniczący) — który jest zaangażowany w transakcje inkasa dokumentowego. Przedstawia importerowi tratę eksportera; lub dokumenty w celu uzyskania zapłaty lub akceptu zgodnie z instrukcjami " płatnik (kupujący, importer) jest stroną, której prezentowane są dokumenty wraz z wezwaniem do zapłaty, sporządzonym przez bank płatnika zgodnie z instrukcjami eksportera.
Przedmiotem inkasa dokumentowego mogą być dokumenty handlowe, ale i dokumenty finansowe, akredytywy, weksle, czeki czy kwity depozytowe.
28.Gospodarka funkcjonowania przedsiębiorstwa: cele funkcjonowania, kryteria oceny
Gospodarka finansowa przedsiębiorstwa to czynności polegające na racjonalnym uruchamianiu strumieni pieniężnych oraz ich osiadaniu, czyli tworzeniu oszczędności z uwzględnieniem opłacalności, związanej z „unieruchomieniem" pewnego, większego lub mniejszego, zasobu pieniędzy. Inaczej rzecz ujmując, gospodarkę finansową można rozumieć jako mechanizm ciągłego, odpowiednio zorganizowanego procesu gromadzenia przychodów i dochodów oraz realizacji wydatków. Oznacza to, że w toku funkcjonowania gospodarki finansowej mamy do czynienia z występowaniem zespołu różnego typu rozliczeń. W tym kontekście rozliczenia te należy rozumieć szeroko. Będą nimi np.: pozyskiwanie kapitału własnego i obcego, realizowane na podstawie prowadzonego rachunku opłacalności i dostępności źródeł finansowania, wydatki przeznaczone na inwestycje o charakterze rzeczowym i finansowym, zakup surowców, wypłaty wynagrodzeń pracowniczych, świadczenia podatkowe i quasi-podatkowe. Przytoczone tu przykładowo tytuły rozliczeń są oparte na kryterium przedmiotowym. Natomiast zgodnie z kryterium podmiotowym można, przykładowo, wymienić: procesy rozliczeń z pracownikami, instytucjami ubezpieczeniowymi, bankami, budżetem, dostawcami, odbiorcami, giełdą papierów wartościowych.
Gospodarka finansowa to prowadzenie nieustającej działalności w sferze operacji pieniężnych. Nie można jej rozpatrywać statycznie, gdyż jest ona działaniem, co oznacza konieczność rozpatrywania dynamicznego — w ciągłym ruchu i zmienności przepływów pieniężnych.
Prowadzenie gospodarki finansowej oznacza więc nie tylko samo uzyskiwanie i wydatkowanie pieniędzy, lecz także programowanie tych działań w krótkim i długim okresie oraz ich analizę i ocenę w celu kształtowania na tej podstawie przyszłych decyzji.
29.Efektywność gospodarcza i finansowa przedsiębiorstwa: akumulacja finansowa, zysk, stopa zwrotu z kapitału
30.System finansowy ubezpieczeń: funkcje ubezpieczeń, ubezpieczenia gospodarcze i społeczne
1. Społeczne - które zwykle są prowadzone pod ścisłym nadzorem Państwa
2. Gospodarcze - ochrony mienia lub osób
a) Osobowe ( dział 1 )
b) Majątkowe ( dział 2 )
3. OFE : Otwarte Fundusze Emerytalne są specyficzną formą. Dotyczą sfery ubezpieczeń społecznych. Zarządzają prywatne firmy . Są na pograniczu ubezpieczeń społecznych i ubezpieczeń gospodarczych
Ochronne - nadrzędna funkcja ubezpieczeń. Po to wykupujemy polisę ubezpieczeniową aby uwolnić się od ryzyka. Aby była spełniona musimy mieć pewność, że zostanie nam wypłacone świadczenie ( że zakłady ubezpieczeniowe są wiarygodne)
Redystrybucyjna: duża grupa zagrożonych podmiotów wpłaca składki ubezpieczeniowe, które tworzą rezerwę techniczno-ubezpieczeniowe z których wypłacane są odszkodowania
Prewencyjna: zgłaszając do ubezpieczenia mieszkanie musimy mieć dwa zamki w drzwiach . Dzięki wymuszaniu przez zakład ubezpieczeń lepiej się zabezpieczamy. Ubezpieczenie nie zostanie wypłacone osobie która źle zabezpieczyła mieszkanie. W przypadku ubezpieczeń osobowych nie zostanie wypłacone osobie która była po spożyciu alkoholu.
Finansowa : zakłady ubezpieczeniowe są płatnikami podatku i dużymi inwestorami na rynku finansowym. Dystrybuują środki które gromadzą ( zarówno własne środki jak i osób ubezpieczonych )
Ubezpieczenia społeczne i gospodarcze: różnica między nimi polega na tym, że każdy z tych udziałów ubezp. jest prowadzony przez inne zakłady ubezp, działające na mocy odrębnych przepisów prawnych, inne różnice wynikają z przedmiotu ubezp., sposobu powstania stosunku ubezp. i char. świadczeń ubezp.
Ubezp. gospodarcze mogą być majątkowe lub osobowe, natomiast ubezp. społeczne mogą być tylko osobowymi i ich przedmiotem jest zawsze życie, zdrowie i zdolność do pracy.
Ubezp. gospodarcze powstają na podstawie umowy lub z mocy prawa, społeczne tylko z mocy ustawy.
W ubezp. gospodarczych roszczenia zaspokajane są w formie wypłat pieniężnych (zasiłki, renty, emerytury) natomiast w ubezp. społecznych również w formie świadczeń rzeczowych, np. w formie bezpłatnego leczenia.
Pomiędzy ubzp. społecznymi a osobowymi ubezp. gospodarczymi występuje ścisły związek. Przedmiotem ochrony ubezpieczeniowej w jednym i drugim przypadku jest życie, zdrowie i zdolność do pracy. Różnica polega na tym, że ubezp. społ. Zapewniają minimum na koszt zakładów pracy i państwa, natomiast osobowe ubezp. gosp. Są zawierane na koszt samych ubezpieczonych i dobrowolnie.
Ubezpieczenia gospodarcze dzielimy na ubezpieczenia majątkowe i osobowe ze względu na przedmiot objęty ochroną. Przedmiotem ubezp. majątk. są różne wartości majątkowe (mienie ruchome, nieruchome, urządzenia, środki transportu) oraz interes majątkowy ubezpieczającego. W osobowych-życie, zdrowie i zdolność do pracy człowieka. Dzielą się na ubezp. następstw nieszczęśliwych wypadków oraz ubezp. życiowe. Ubezp. życiowe dzieli się z kolei na ubezp. na życie i ubezp. rent.
Ubezp. majątkowe dzieli się na ubezpieczenia rzeczowe, których przedmiotem są określone obiekty materialne, oraz ubezpieczenia majątkowe sensu stricto. Do nich zalicza się ubezp, w których przedmiotem ochrony jest interes majątkowy ubezpieczającego, czyli jego sytuacja finansowa, np. ubezp odpowiedzialności cywilnej, ubezp. kredytów eksportowych.