PODRĘCZNIK DLA SŁUCHACZA

ROZPOZNANIE I ZAPOBIEGANIE ZJAWISKOM PATOLOGII SPOŁECZNEJ

SPIS TREŚCI

J E D N O S T K A S Z K O L N A N R 01
Przewodnik dla słuchacza	3
Materiały dla słuchacza	5
Literatura uzupełniająca	20
Sprawdzian postępów	21
J E D N O S T K A S Z K O L N A N R 02
Przewodnik dla słuchacza	22
Materiały dla słuchacza	25
Literatura uzupełniająca	40
Sprawdzian postępów	41

PRZEWODNIK DLA SŁUCHACZA JEDNOSTKA SZKOLNA - JS.01 Nazwa jednostki szkolnej: Rozpoznanie i zapobieganie zjawiskom patologii społecznej. Nazwa jednostki modułowej - numer kolejny. Przeciwdziałanie zjawiskom kryminogennym - SZP 01.JM 08. Nazwa zawodu/stanowiska pracy: policjant/aplikant Zakres pracy: Przygotowanie do przeciwdziałania zjawiskom kryminogennym na poziomie podstawowym. Stron: 2 Opracował: M. Baranowska, A. Urban.

JM08JS01PS01

Wskazówki dla słuchacza: 1. Wymagania wejściowe. Wymagane są postawy zawodowe i podstawowe umiejętności z zakresu: etyki zawodowej policjanta legitymowania, zatrzymywania osób, stosowania ŚPB, nawiązywania kontaktu z dyżurnym jednostki oraz przekazywania drogą radiową danych do sprawdzenia, sporządzania notatek i meldunku informacyjnego. 2.Cele szkolenia. Po zakończeniu jednostki szkolnej będziesz potrafił: określić podstawowe uwarunkowania zachowań patologicznych, rozróżnić i scharakteryzować wybrane zjawiska patologii społecznej, określić wpływ patologii na przestępczość, sporządzić meldunek informacyjny, notatkę urzędową lub służbową z czynności rozpoznania w zakresie patologii społecznych, rozróżnić podstawowe pojęcia z zakresu prewencji kryminalnej, określić podstawowe założenia community policing. przeprowadzić analizę stosując metodę trójkąta kryminalnego na potrzeby rozwiązania problemu kryminalnego. 3.Metody nauczania i uczenia się. W początkowej fazie zajęć podczas wykładu zostaniesz zapoznany z pojęciami z zakresu patologii społecznych (patologia społeczna, dewiacja, przestępczość, alkoholizm, narkomania, prostytucja, subkultura, sekta destrukcyjna). Pracując w grupie określisz katalog czynników warunkujących zachowania patologiczne. Następnie biorąc udział w pogadance poznasz charakterystykę zjawiska patologii społecznych oraz ich związek z przestępczością. Pracując w zespołach na podstawie przygotowanych założeń opracujesz i sporządzisz notatkę lub meldunek informacyjny dot. opisanego zjawiska patologicznego. Sporządzona dokumentacja zostanie oceniona pod względem merytorycznym i formalnym. Popełnione błędy zostaną omówione. Przedstawione ci zostaną podstawowe pojęcia z zakresu prewencji kryminalnej oraz podstawy prawne działań profilaktycznych. Zostaniesz zapoznany z założeniami Community policing. Pracując w grupach na podstawie przedstawionych założeń dokonasz pisemnej analizy problemu kryminalnego na potrzeby działań profilaktycznych. Opracowana analiza zostanie oceniona a popełnione błędy omówione. Sposoby oceniania. Nabywane przez Ciebie wiadomości i umiejętności, sporządzone notatki urzędowe, meldunek informacyjny oraz analiza problemu kryminalnego, podlegają bieżącej ocenie według zapisu uogólnionego - zaliczono (zal.) lub nie zaliczono (nzal.). Każda negatywna ocena uzyskana w trakcie jednostki szkolnej musi być poprawiona na ocenę pozytywną, Prowadzący zajęcia dokonuje wyboru formy i sposobu zaliczenia jednostki szkolnej określając czytelne kryteria oceny, o czym zostaniesz poinformowany. Zaliczenie jednostki szkolnej polega na ocenie testu osiągnięć i stanowi ocenę okresową. Obszary podlegające ocenie przy zadaniu praktycznym: Umiejętność komunikowania się. Umiejętność kreatywnego myślenia. Obszary podlegające ocenie przy sporządzaniu dokumentacji: Merytoryczna zawartość dokumentu. Poprawność dokumentu pod względem formalnym. Estetyka i przejrzystość dokumentu. Poprawność językowa.

MATERIAŁY DLA SŁUCHACZA JEDNOSTKA SZKOLNA - JS 01. Nazwa jednostki szkolnej: Rozpoznanie i zapobieganie zjawiskom patologii społecznej. Nazwa jednostki modułowej - numer kolejny. Przeciwdziałanie zjawiskom kryminogennym - SZP 01.JM 08. Nazwa zawodu/stanowiska pracy: policjant/aplikant Zakres pracy: Przygotowanie do przeciwdziałania zjawiskom kryminogennym na poziomie podstawowym. Stron: 11 Opracował: M. Baranowska, A. Urban.

JM08JS01MS01

Kluczowe punkty nauczania Pojęcia z zakresu patologii społecznych. Uwarunkowania zachowań patologicznych. Charakterystyka zjawisk patologii społecznych. Związki zjawisk patologii z przestępczością. Dokumentowanie czynności rozpoznania w zakresie patologii społecznych. Omówienie sporządzonej dokumentacji. Podstawowe pojęcia z zakresu prewencji kryminalnej. Podstawy prawne działań zapobiegawczych. Podstawowe założenia community policing. Analiza problemu kryminalnego. Kluczowe punkty nauczania 1-4. Pojęcie patologii społecznej. Patologia, jako zjawisko, występuje w różnych grupach ludzkich i jest ściśle związana z rozwojem społeczeństw. Początkowo termin patologia (z gr. pathos - cierpienie, logos - nauka) był używany w medycynie, a dopiero w końcu XIX wieku zaczęto odnosić go do zjawisk społecznych. Wykorzystano wówczas ten termin do określenia działań ludzkich przeciwstawnych ideałom stabilizacji, własności, oszczędności, solidarności rodzinnej i sąsiedzkiej. Od końca XIX wieku powstało wiele definicji patologii społecznej. A.Podgórecki uważa, że: PATOLOGIA SPOŁECZNA - to rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego czy ten rodzaj struktury jakiegoś systemu społecznego, który pozostaje w zasadniczej, nie dającej się pogodzić sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są akceptowane. Wg Andrzeja Gaberle: PATOLOGIA SPOŁECZNA jest to dyscyplina naukowa zajmująca się zjawiskami społecznie patologicznymi. Przez zjawiska społecznie patologiczne należy rozumieć zachowania działające destruktywnie na społeczeństwo a przy tym niezgodne z wartościami przyjętymi w danym kręgu kulturowym. Tadeusz Szymanowski uważa, że: PATOLOGIA SPOŁECZNA to zespół zjawisk szkodliwych społecznie niezgodnych lub odbiegających od obowiązujących w społeczeństwie norm obyczajowych i prawnych oraz wpływających na przestępczość Z terminem patologia łączy się przestępczość. Często utożsamia się zakres tych pojęć. Uważna analiza prowadzi do odmiennych wniosków. Wyrażają się one w tym, że pomiędzy tymi pojęciami zachodzi stosunek nadrzędności i podrzędności. Patologia społeczna w szerszym rozumieniu obejmuje pojęcie przestępczości mające węższy zakres znaczeniowy. Z tego wynika, że każde przestępstwo jest przejawem patologii społecznej, ale nie każdy przejaw patologii jest przestępstwem. Zjawiska szeroko rozumianej patologii społecznej wyraźnie uwidaczniają się w ostatnich latach i są charakterystyczne dla dewiacji współczesnej. Świadczy o tym między innymi świadomość, że żyjemy w coraz bardziej skomplikowanej i zdehumanizowanej rzeczywistości, w połączeniu ze stale wzrastającym tempem życia, co prowadzi w konsekwencji do poczucia osamotnienia i zagubienia. Skutkiem tego są powszechne zjawiska zaburzeń emocjonalnych, trudności w kontaktach interpersonalnych i świadomość wyobcowania ze środowiska społecznego. W wielu przypadkach niemożność odnalezienia się w złożonej rzeczywistości społecznej i stworzenia sobie pewnych stałych zasad postępowania doprowadza do utraty wiary w sens życia i poczucia egzystencjalnej pustki. Konsekwencją takiej sytuacji jest chęć oderwania się od groźnej i niezrozumiałej rzeczywistości. Dotyka to często ludzi młodych. Potęguje ten stan kryzys wartości i sensu życia. Podstawą badań w patologii społecznej mogą być następujące problemy: pierwszy - dotyczy zjawisk związanych z życiem jednostki i określany jest mianem patologii indywidualnej; drugi - obejmuje negatywne zjawiska związane z życiem rodziny i nosi nazwę patologii rodziny; trzeci - stanowią zjawiska powstające w grupach organizacyjnych (np. rówieśniczych). Dewiacja - wszelkie zachowanie niezgodne z przyjętą normą pojmowaną jako wskazówka zachowania, chodzi tutaj zarówno o normę prawną jak i obyczajową czy moralną. Do zakresu zachowań dewiacyjnych zaliczyć można: przestępczość - różne rodzaje, grupy wiekowe, społeczne, bandy, kliki, zachowania patologiczne - dysfunkcjonalność wobec rodziny, społeczności lokalnej, samoniszczenie - alkoholizm, narkomania, samobójstwa, a także inne zachowania autoagresywne, typy zachowań aspołecznych (np. działania zmierzające do zaostrzenia konfliktów społecznych, narodowościowych, religijnych, ruchy młodzieżowe, itd), dewiacyjne zachowania seksualne, zboczenia, inne rodzaje zachowań występujących na podłożu psychospołecznym, np. zaburzenia psychiczne i nerwice. Dewiacja prawna Wszystkie społeczeństwa potępiają pewne formy zachowań. Zabójstwo, zgwałcenie, kazirodztwo, zdrada i kradzież są przez większość społeczeństw uważane za karygodne. W nowoczesnych społeczeństwach działania te są zabronione przez sformalizowane kodeksy prawne, które przewidują za nie odpowiednie kary. Działania, o których mówimy nazywane są przestępstwami co oznacza, że traktuje się je jako odstępstwo (dewiację) od prawa. Dewiacje kryminalne istnieją na całym świecie, ale konkretne normy prawne definiujące niektóre zachowania jako nieakceptowalne mogą być różne w różnych krajach. To, co uważane jest za dewiację w sensie prawnym, różni się nie tylko w zależności od społeczeństwa, ale i wiary, kultury itp. Dewiacja społeczna Przestępstwo łatwo zdefiniować jako dewiacyjną formę zachowania. Trudniejsze do zdefiniowania są formy zachowań, które uważa się za dewiację społeczną; zachowania takie nie naruszając kodeksów prawnych naruszają normy społeczne. Przykładem mogą być zachowania uznawane za niestosowne jak np. do niedawna noszenie kolczyków czy posiadanie długich włosów przez mężczyzn. W latach np. sześćdziesiątych czy siedemdziesiątych zachowania te uważane były za dewiacje społeczne. Nie przystawały do ogólnie przyjętych norm społecznych, ale nie stanowiły takiego zagrożenia dla porządku społecznego, by można było je uznać za przestępcze. PRZESTĘPCZOŚĆ - ogół czynów zabronionych przez ustawę pod groźbą kary, które zostały popełnione na danej jednostce terytorialnej w określonym czasie Najczęściej popełnianie typy przestępstw: przestępstwa przeciwko mieniu w tym kradzieże i kradzieże z włamaniem - czyny te stanowią ok. 60% przestępstw w Polsce; przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu - zabójstwo, rozbój itd.; przestępstwa „bez ofiar” - niektóre przestępstwa są działaniami nie mającymi widocznej ofiary, osoby, która mogłaby złożyć skargę, np. hazard, publiczne pijaństwo, prostytucja, używanie narkotyków Tendencje w przestępczości: Nasilenie przestępczości w miastach jest około dwuipółkrotnie większe niż na wsi. W latach 1990-2001nasilenie przestępczości zwiększało się średnio o 4 % rocznie. Największe nasilenie przestępczości notuje się w woj.pomorskim, zachodniopomorskim i lubuskim, najmniejsze w woj. podkarpackim, świętokrzyskim, podlaskim Kategoria przestępstwa 2002 2003 Kradzież z włamaniem 304 625 294 654 Kradzież cudzej rzeczy 314 929 336 143 P-twa o charakt.rozbójniczym 46 808 51 688 P-twa narkotykowe 36 178 47 605 Uszkodzenie ciała 16 775 15 669 Bójki i pobicia 14 194 14 010 Zgwałcenia 2 345 2 322 Zabójstwa 1 188 1 039 P-twa o charakt. kryminalnym 1 083 854 1 101 387 P-twa o charakt. gospodarczym 109 698 147 658 Ogółem 1 404 229 1 466 643 Ogólna prezentacja głównych przejawów patologii społecznych w Polsce o charakterze kryminogennym Alkoholizm, Narkomania Prostytucja, Podkultury i sekty religijne, Włóczęgostwo, bezdomność i żebractwo, Alkoholizm Alkoholizm to jedna z form zespołu uzależnienia od środków psychoaktywnych składającego się z "objawów behawioralnych, fizjologicznych i zmian procesów poznawczych, które pojawiają się w toku wielokrotnego używania środka. Zespół charakteryzuje się silną potrzebą przyjmowania środka, trudnościami kontrolowania tego zachowania, uporczywym używaniem wbrew szkodliwym następstwom, przedkładaniem przyjmowania środków ponad inne zajęcia i zobowiązania, zwiększoną tolerancją i niekiedy występowaniem objawów zespołu abstynenckiego. Zespół uzależnienia może wiązać się z przyjmowaniem określonego środka (np. tytoniu, alkoholu, diazepamu), klasy środków określonego typu (np. opiatów) lub szerokiego wachlarza różnych farmakologicznych środków" (X Rewizja Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów). ALKOHOLIZM - (wg WHO) jest to każda forma pijaństwa, która rozmiarami swymi przekracza granicę tradycyjnego zwyczajowego, dietetycznego użytku oraz granicę zgodności ze społecznymi zwyczajami w tej dziedzinie. Fakty składające się na kliniczny kanon destrukcji alkoholowej: Postępujące samozniszczenie wskazujące na uszkodzenie układu samozachowawczego. Głód alkoholowy, dający poczucie przymusu wewnętrznego. Brak zdolności do skutecznej samokontroli powstrzymującej picie i powtarzające się niepowodzenia prób zaprzestania picia. Nasilający się stan cierpienia, osamotnienia i bezradności. Głębokie uszkodzenia i rozerwanie podstawowych kontaktów społecznych. Gotowość do naruszania norm społecznych i wartości, gdy znajdą się w konflikcie z dążeniem do picia. Problemy alkoholowe Degradacja zdrowia uzależnionych: dotyczy 600-800 tys. osób, w lecznictwie odwykowym zarejestrowanych jest ok. 120 tys., ale możliwości skutecznej i nowoczesnej terapii ma tylko 20-30% placówek. Uszkodzenia zdrowia u nadmiernie pijących: ok. 2 mln osób. Uszkodzenia zdrowia psycho-fizycznego pijącej młodzieży: 10-15 % zagrożonych w grupie wieku 15-18 lat. Szkody występujące u członków rodzin z problemem alkoholowym: mamy ok. 3 mln dorosłych i dzieci współuzależnionych z problemami emocjonalnymi, somatycznymi, ubóstwem, mniejszymi szansami życiowymi, demoralizacją (programy pomocy rodzinom obejmują ok. 50 tys. dorosłych i 30 tys. dzieci). Alkoholowa dezorganizacja środowiska pracy i bezrobotnych: zwłaszcza w regionach o wysokim bezrobociu, gdzie dodatkowo brak odpowiednich placówek. Naruszenia prawa i porządku przez osoby nietrzeźwe: przestępczość pod wpływem alkoholu, przemoc w rodzinie z problemami alkoholowymi i w miejscach publicznych, prowadzenie pojazdów w stanie nietrzeźwości. Naruszanie prawa związane z handlem alkoholem: szczególnie nielegalny import, produkcja i sprzedaż (ok. 20-25% legalnego obrotu), sprzedaż nieletnim i nietrzeźwym, nielegalna reklama. NARKOMANIA Narkomania - stałe lub okresowe używanie w celach niemedycznych środków odurzających lub substancji psychotropowych, albo środków zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstało od nich uzależnienie. Narkomania jest zjawiskiem coraz bardziej rozszerzającym się w naszym kraju. Wskazuje na to zarówno wzrastająca liczba osób uzależnionych jak i coraz większa liczba osób podejmujących próby narkotyzowania się. W 1999 r. ESPAD (Europejskie badania w szkołach na temat używania alkoholu i narkotyków) przeprowadziło badania wśród młodzieży w 30 krajach Europy. Z badań tych wynikało, że 18 % polskich uczniów zażywa leki uspakajające bez zezwolenia lekarza. Również 18 % miało kontakt z tzw. `twardymi narkotykami', co stawia polskich uczniów na 13 miejscu w Europie. Szacuje się, że w Polsce jest ok.40-60 tys. osób uzależnionych, natomiast ok. 200-300 tys. miało choć raz kontakt z narkotykiem. Przypuszczalnie te liczby mogą być dużo większe. Obniża się wiek, w którym dochodzi do pierwszego kontaktu z narkotykami ! Związek narkomanii z przestępczością Narkomania nie jest karalna, ale może być czynnikiem stymulującym przestępczość osób, które same nie muszą być narkomanami. Przestępstwa te unormowane są w Ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii. Produkcja, przemyt, wprowadzanie do obrotu, udzielanie innej osobie, udzielanie celem osiągnięcia korzyści majątkowych, posiadanie środków odurzających lub substancji psychotropowych jest przestępstwem. Bez narkotyków nie istniałyby przestępstwa związane z narkomanią. Dane dotyczące rozmiarów tego typu przestępczości w)g danych statystyki policyjnej przedstawiają się następująco: Przestępstwa stwierdzone (Ustawa z dn. 31.01.85 r. o zapobieganiu narkomanii, Ustawa z dn. 24.04.97 r. o przeciwdziałaniu narkomanii) 1985 r. - 1763 1989 r. - 2278 1991 r. - 3376 1992 r. - 2173 1997 r. - 7915 1998 r. 16432 2000 r. 19649 2001 r. 29230 2002 r.- 36178 2003 r.- 47605 2004 r.- 31819 Jak widać z powyższych danych dynamika przestępczości narkotykowej w Polsce wykazuje dużą tendencję wzrostową. W ciągu czterech lat 1997-2001 r. tj. od roku 1997, w którym weszła w życie Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii- poziom ujawnionej przestępczości wzrósł prawie czterokrotnie , wykazując stałą tendencje wzrostową. Jednakże należy stwierdzić, iż dane te nie w pełni obrazują faktyczne zagrożenie przestępczością narkotykową. Tzw. „ciemna liczba” w przypadku przestępstw narkotykowych jest zawsze bardzo wysoka i tylko od sprawnej pracy organów ścigania zależy jej zmniejszenie. Od roku 1989 (zmiany ustrojowe w kraju) Polska staje się rynkiem zbytu narkotyków klasycznych. Obserwuje się ścisłe powiązania polskich środowisk przestępczych z innymi krajami w zakresie produkcji narkotyków klasycznych (amfetaminy), tranzytu i przemytu narkotyków, udziału obywateli polskich w przemycie narkotyków na terenie innych państw. Od roku 1996 Polska przestała być krajem , w którym notowana największa liczba przestępstw narkotykowych związana była z nielegalną uprawą maku i domowym wyrobem opiatów. Największą liczbę przestępstw związanych z narkotykami stanowią obecnie przypadki nielegalnego wprowadzania do obrotu, udzielania, posiadania środków odurza-jących, substancji psychotropowych. Potrzeba zażycia narkotyku powoduje, że narkomani najczęściej dokonują przestępstw skierowanych na zdobycie narkotyków . Do przestępstw tych zaliczamy: kradzieże, kradzieże z włamaniem (obiekty -apteki otwarte i szpitalne, szpitale, przychodnie lekarskie, pogotowia ratunkowe, prywatne gabinety lekarskie), fałszowanie recept, szantażowanie w celu zdobycia narkotyku. Narkomani celem zdobycia środków finansowych na zakup narkotyków dokonują również przestępstw przeciwko mieniu. Najczęściej popełniane to: kradzieże domowe, drobne kradzieże sklepowe, mieszkaniowe, kradzieże z włamaniem do piwnic, komórek strychów, altanek na ogródkach działkowych. Odnotowano również pewien udział narkomanów w przestępstwach rozbójniczych i pobiciach. Kobiety narkomanki, celem zdobycia narkotyków lub środków finansowych potrzebnych na ich zakup uprawiają prostytucję (prostytucja nie jest karalna ale ściśle związane z tym zjawiskiem są takie przestępstwa jak stręczycielstwo, sutenerstwo, kuplerstwo). Ponadto narkomanii obok homoseksualistów i prostytutek należą do grupy wysokiego ryzyka zarażenia wirusem HIV. Narkotyk odgrywa również wspomagająca rolę w działaniu przestępczym. Osoby będące pod wpływem działania środków narkotycznych popełniają czyny przestępne na wpół świadomie lub nieświadomie. Do czynów tych należą: zabójstwa, zgwałcenia, pobicia, naruszenie porządku publicznego, powodowanie wypadków komunikacyjnych. Należy jednak zaznaczyć, że żaden narkotyk sam w sobie nie prowadzi do przestępstwa. O przestępczości wśród narkomanów decydują również inne czynniki, takie jak: osobowość uzależnionego, wcześniejsze bądź aktualne warunki socjalne, wcześniejsze doświadczenia przestępcze, środowisko itd. PROSTYTUCJA - polega na utrzymywaniu przypadkowych, odpłatnych stosunków seksualnych bez uczuciowego zaangażowania partnerów i w zasadzie bez wyboru. W tym zakresie można wyodrębnić zarówno stosunki pomiędzy osobami różnej płci (prostytucja heteroseksualna) jak i tej samej płci (homoseksualna). Wg Magdaleny Jasińskiej prostytutką - jest osoba, która zaspokaja potrzeby seksualne przygodnych partnerów za opłatą, bez zaangażowania uczuciowego i w zasadzie bez wyboru. Prostytucja ma również charakter zachowań typu dewiacyjnego ze względu na związki z przestępczością i nadużywaniem alkoholu. B.Hołyst „Kryminologia” str. 673 Małgorzata Kowalczyk Jamnicka - prostytutką jest osoba oddająca własne ciało do dyspozycji większej liczbie osób w celu osiągnięcia przez nie zadowolenia seksualnego i pobierająca za to wynagrodzenie materialne Obowiązujące przepisy prawne nawiązują do ratyfikowanych umów międzynarodowych. Najbardziej znaczącą jest abolicyjna „Konwencja w sprawie zwalczania handlu ludźmi i eksploatacji prostytucji” przyjęta przez ONZ w dniu 02.11.1949r., a ratyfikowana przez Polskę w dniu 29.02.1952r. Stosując się do przepisów Konwencji, zaniechano w Polsce wszelkich form reglamentacji (rejestracji policyjnej prostytutek) i ich dyskryminacji (represyjnych akcji policji). Mając na uwadze naczelne hasło abolicjonizmu, którym jest walka z prostytucją jako zjawiskiem patologii społecznej, a nie prostytutkami - Polska w swoich przepisach prawnych stosuje penalizację eksploatacji prostytucji i handlu ludźmi. Związek prostytucji z przestępczością Prostytucja nie jest karalna, ale karalna jest eksploatacja prostytucji . Przestępstwa związane z prostytucją przewidziane są w art. 203-204 kk., tj.: doprowadzenie osoby do uprawiania prostytucji - przemocą, groźbą bezprawną, podstępem lub wykorzystując stosunek zależności lub krytyczne położenie (art. 203 kk); stręczycielstwo - nakłanianie do uprawiania prostytucji (art. 204 & 1 kk), kuplerstwo - ułatwianie uprawiania prostytucji (art. 204 & 1 kk), sutenerstwo - czerpanie korzyści majątkowych z uprawiania prostytucji przez inną osobę (art. 204 & 2 kk), zwabienie lub uprowadzenie innej osoby w celu uprawiania przez nią prostytucji za granicą , tzw.: handel żywym towarem (art. 204 & 4). Ponadto prostytucja łączy się z przestępstwem doprowadzenia małoletniego poniżej lat 15-tu do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej (art. 200 kk.) oraz z rozpowszechnianiem pornografii (art. 202 kk). Osoby uprawiające prostytucję często dopuszczają się czynów kolidujących z prawem; najczęściej są to czyny wykraczające przeciwko porządkowi publicznemu, dokonane w stanie pod wpływem alkoholu (awantury, zakłócenia porządku i spokoju publicznego, bójki, wybryki chuligańskie, znieważenia, naruszenia nietykalności cielesnej, opór wobec czynności podjętych przez funkcjonariusza publicznego), drugą grupę czynów stanowią przestępstwa przeciwko mieniu (kradzieże na szkodę amatorów płatnej miłości, rozboje „na wabia”, paserstwo). przestępstwa dokonywane przez tzw. „męskie dziwki” na homoseksualistach (zabójstwa, uszkodzenia ciała, kradzieże mieszkaniowe, zniszczenie mienia; za wyjątkiem tych pierwszych - najczęściej nie są one zgłaszane organom ścigania. Prostytutki są bardzo często ofiarami przestępstw. Prostytutki są narażone na wrogie akty ze strony sutenerów, konkurencji, a najczęściej klientów. Najczęściej popełniane na nich przestępstwa to przestępstwa z użyciem przemocy, jak np.: zabójstwa (samosądy stróżów moralności, chorych umysłowo, niezadowolonych klientów), uszkodzenia ciała, pobicia, zgwałcenia a nawet kradzież. Aktualne tendencje: Szczególnie niepokojącym zjawiskiem jest prostytucja nieletnich i młodocianych. Niektóre komendy wojewódzkie policji informują o faktach uprawiania prostytucji przez 12-14 letnie dziewczynki, również z powodów ekonomicznych. Są też informacje o faktach zatrudniania licealistek „na czarno” w agencjach usług towarzyskich. Kategoria ta ma specyficzne, środowiskowe nazwy: ”świnki” (teren pogranicza), „mewki”- Wybrzeże, „zarazy”- nazwa pochodzi od tego, co za ile „razy” dziewczyna może sobie kupić. Poważny problem to pedofilia. Pedofile tworzą międzynarodowe siatki handlarzy żywym towarem i pornografią dziecięcą. Nie stronią od przemocy: gwałcą lub płacą za usługi seksualne. Ofiary znajdują w środowiskach patologicznych, wśród bezdomnych albo kupują od rodziców. Nowym zjawiskiem stała się prostytucja młodych chłopców wyjeżdżających do Niemiec z regionu pogranicza. Powodem ich kontaktów nie są preferencje seksualne, ale motywacja do szybkiego zarobienia pieniędzy. Osoby oferujące seks wywodzą się z krajów uboższych, klienci z krajów zamożniejszych. Od 1992 r. obserwuje się zjawisko stałego napływu do Polski kobiet z terenów byłego ZSRR , które niezależnie od faktycznego powodu przybycia uprawiają prostytucję. Jest to również prostytucja hotelowa, lokalowa, uliczna, a także bazarowa, kolejowa czy okazjonalna. Prostytutki są młode, często z wyższym wykształceniem, ze znajomością języków obcych, nierzadko o dobrej prezencji ogólnej. Nowe zjawisko to również werbunek, wywóz i sprzedaż kobiet do nocnych lokali zakamuflowanych domów publicznych na terenie Europy Zachodniej. Według szacunkowych danych od początku lat 90-tych liczba kobiet trudniących się prostytucją w Polsce wynosiła ok. 10.000. W roku 1997 wzrosła do 13.500 osób, z czego 3.500 stanowiły kobiety z krajów WNP i Bułgarii. Dane policyjne z 2001 wskazują, że aktualnie prostytucję uprawia ok. 7.500 kobiet w tym cudzoziemek ponad 1000. Dane pochodzące z innych placówek badawczych określają ogólną liczbę prostytutek na 12.500. W roku 2002 Policja ustaliła 117, a w 2004 128 nieletnich zajmujących się prostytucją. Obecnie w Polsce funkcjonuje ok. od 1000 do 14 tys. agencji towarzyskich i salonów masażu. Najwięcej agencji jest w Szczecinie, Warszawie i Łodzi. Liczbę prostytutek szacuje się na ok. 150 tys. osób SUBKULTURY I SEKTY RELIGIJNE Subkultura - to względnie spójna grupa społeczna, pozostająca na marginesie dominujących w danym systemie tendencji życia społecznego, wyrażająca swoją odrębność poprzez zanegowanie lub podważenie utrwalonych i powszechnie akceptowanych wzorów kultury. Przykłady subkultur młodzieżowych: skinheadzi, punki, hipisi, heavymetalowcy, rastafarianie, szalikowcy, sprejowcy, dresiarze, blokersi, technomani itd. Zagrożenia dla porządku publicznego wynikające z funkcjonowania subkultur o charakterze kryminogennym: dokonywanie przestępstw z użyciem przemocy: pobicia, bójki, uszkodzenia ciała, rozboje, wymuszanie haraczy, zgwałcenia, zabójstwa (skini, szalikowcy, dresiarze); dokonywanie przestępstw przeciwko mieniu: kradzieże sklepowe, kradzieże z włamaniem do sklepów, kiosków, piwnic, strychów, niszczenie mienia (punki), niszczenie mienia (szalikowcy, sprejowcy); nadużywanie alkoholu, zażywanie narkotyków: alkohol - szalikowcy, punki: narkotyki - punki, rastafarianie, hipisi, technomani; odmawianie spełnienia obowiązku służby wojskowej (punki, anarchiści, hipisi); łamanie przepisów ruchu drogowego - rolkarze. Sekta (destrukcyjna) - to ruch totalitarny, najczęściej podszywający się pod grupę religijną, kulturalną lub terapeutyczną, wymagający od swoich członków całkowitego posłuszeństwa, oddania się idei oraz darmowej pracy dla tej niewielkiej społeczności i przywódcy, a wskutek stosowania rozbudowanego systemu kontroli, zakazów oraz kar i technik psychologicznych, doprowadzający do całkowitej zależności adeptów, niszczący jednocześnie ich związki rodzinne i społeczne. Zagrożenia dla porządku publicznego wynikające z funkcjonowania destrukcyjnych sekt. znęcanie się psychiczne i fizyczne nad członkami sekty, zmuszanie do ciężkiej pracy fizycznej której towarzyszy ograniczanie liczby godzin snu i wartości energetycznej posiłków, pobicia, wykorzystywanie seksualne członków (w tym dzieci), przymuszanie wyznawców do prostytucji, produkcji filmów pornograficznych, żebractwa, kwestowania na rzecz grupy, stosowanie narkotyków, uprowadzenia, handel organami ludzkimi. WŁÓCZĘGOSTWO, ŻEBRACTWO, BEZDOMNOŚĆ - wymeldowani do nikąd, wychowankowie domów dziecka, ludzie ze wsi szukający pracy, matki, które uciekły przed przemocą w rodzinie, przyczyną bezdomności jest również alkohol, narkotyki. Bezdomni jako sprawcy przestępstw a przede wszystkim jako ofiary przestępstw. Liczbę bezdomnych w Polsce szacuje się na ok. 40 - 200 tys. 3. Uwarunkowania patologii społecznej Przyczyny patologii społecznych można sklasyfikować następująco: indywidualne osobowościowe - np. problemy z uzyskaniem akceptacji otoczenia i rekompensowanie tego braku np. w destruktywnych sektach, agresywnych subkulturach itp. psychiczne - np. zaburzenia psychiczne, zakłócenia w rozwoju psychicznym, przebyte choroby, fizjologiczne - np. związane z zakłóceniem gospodarki hormonalnej, zakłócenia w rozwoju fizycznym w okresie dojrzewania, genetyczne - np. dziedziczenia skłonności do nałogów, zachowań agresywnych, 2. Uwarunkowania społeczno - środowiskowe: a. uwarunkowania ogólnospołeczne: sytuacja polityczna i społeczno-ekonomiczna danego społeczeństwa, system wartości danego społeczeństwa, miejsce rodziny w strukturze społecznej i dystanse społeczne w danym społeczeństwie, historycznie ukształtowany model rodziny, urbanizacja, b. uwarunkowania środowiskowe: środowisko rodzinne - przestępczość rodziców, patologie społeczne (alkoholizm, narkomania, prostytucja), brak jednego z rodziców, brak opieki rodzicielskiej, system kar i nagród stosowanych w rodzinie, wzory zachowania w rodzinie (występowanie lub brak wzorców kryminalnych), styl wychowania i klimat uczuciowy w rodzinie), patologie rodzinne (libacje, bójki między rodzicami itp.) środowisko szkolne - niewłaściwa działalność prowadzona przez środowisko szkolne (dydaktyczna, opiekuńcza i wychowawcza), brak pomocy pedagoga w przyswajaniu wiedzy, brak reakcji na negatywne zachowania uczniów, patologie społeczne wśród uczniów, zachowania przestępcze wśród uczniów, środowisko rówieśnicze - przestępczość rówieśników, przynależność do subkultur, patologie rodzin rówieśników. Kluczowe punkty nauczania 7-10 Podstawowe pojęcia z zakresu prewencji kryminalnej. Profilaktyka termin pochodzący od greckiego przymiotnika prophylaktikos - zabezpieczający przed czym; zapobiegawczy. Profilaktyka to działalność i sposoby zabezpieczające przed szkodami, wypadkami, katastrofami itp.; likwidacja przyczyn powstawania niekorzystnych zjawisk. Prewencja - (łac.) praeventio zapobieganie czemu, zwłaszcza przestępstwom. Zapobieganie- pojęcie rozumiane jako zapobieganie przestępczości jest często definiowane jako całokształt różnorodnych środków mogących wpływać na usuwanie przyczyn i warunków popełniania przestępstw, a także na ujawnianie innych objawów patologii społecznej (m.in. przedsięwzięcia ekonomiczne, rozwój oświaty, wychowanie społeczne itp.). Prewencja kryminalna - ogół bezpośrednich działań instytucji państwowych, społecznych i obywateli, których celem jest uniemożliwienie lub utrudnienie podjęcia akcji przestępczej, poprawa bezpieczeństwa jednostki przez eliminowanie poczucia strachu przed staniem się ofiarą i w konsekwencji stworzenie bezpiecznego środowiska. Dziedziny profilaktyki: Profilaktyka kryminalistyczna: cel - uniemożliwienie lub utrudnienie przestępstwa, Profilaktyka kryminologiczna: cel - wpływ na zmianę ujemnych postaw i tendencji, Polityka karna: cel - dostosowanie kary do przestępstwa i osobowości sprawcy, Profilaktyka penitencjarna cel - resocjalizacja. Podstawy prawne działań zapobiegawczych. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji Art. 1 ust. 2 Do podstawowych zadań Policji należy: pkt 1 ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra, pkt 2 ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego..., pkt 3 inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałaniu w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi. Art. 14 ust. 2 W granicach swoich zadań Policja w celu rozpoznania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń wykonuje czynności: operacyjno - rozpoznawcze, dochodzeniowo - śledcze i administracyjno porządkowe. Zarządzenie 494 KGP z 25 maja 2004 r. w sprawie metod i form wykonywania przez policjantów pełniących służbę patrolową § 7 „Podstawowym zadaniem policjantów pełniących służbę patrolową jest przeciwdziałanie popełnianiu przestępstw i wykroczeń, a w szczególności: zapobieganie wszelkim zjawiskom mogącym stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa ludzi i mienia lub naruszających porządek publiczny zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń w miejscach publicznych prowadzenie w niezbędnym zakresie działań profilaktycznych Zarządzenie 15/99 KGP z 23 września 1999 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań przez dzielnicowego i kierownika rewiru dzielnicowych § 11 „Dzielnicowy obowiązany jest podejmować niezbędne przedsięwzięcia zmierzające do zapobiegania popełnianiu przestępstw i wykroczeń...” § 17 „Do zadań kierownika rewiru w zakresie zapobiegania i zwalczania przestępczości należy, w szczególności: organizowanie współdziałania dzielnicowych z przedstawicielami organów administracji państwowej i samorządowej, instytucji, szkół (...), inicjowanie spotkań ze społeczeństwem i uczestniczenie w nich (...), uczestniczenie (...) w opracowywaniu programów działania w zakresie rozwiązywania problemów przestępczości i patologii” Podstawowe założenia community policing. Community policing - jest polityką, a zarazem strategią nastawioną na osiągnięcie skutecznej kontroli przestępczości, zmniejszenie poczucia zagrożenia przestępczością, poprawienie jakości życia, usprawnienia pracy i podniesienie autorytetu policji poprzez proaktywne wykorzystanie środków społecznych do zmiany warunków stanowiących podłoże działań przestępnych. Kluczowe elementy community policing: partnerstwo w rejonie rozwiązywanie problemów Elementy community policing: zdecentralizowanie jednostek Policji, ulokowanie ich w jednym rejonie, w którym zapewniać będzie pełen serwis, partnerstwo wielu instytucji mogące obejmować wszystkie instytucje zajmujące się prewencją kryminalną, lokalna prewencja kryminalna np. (neighbourhood watch), strategia zbliżenia Policji i społeczeństwa ( jednym ze sposobów jest wprowadzenie patroli pieszych), rejonowe patrole stałe obsady załóg w danym rejonie w celu zbliżenia obywateli i policjantów, komunalne zaangażowanie i konsultacje oznaczają dostosowanie działań policji do oczekiwań lokalnych społeczności. Community policing odnosi się do: zapobiegania przestępczości; redukowania zagrożeń porządku społecznego takich jak; prostytucja, wandalizm, spożywanie alkoholu, w miejscach publicznych itp.; podnoszenia poczucia bezpieczeństwa wśród ludzi; poprawy relacji między Policją a społeczeństwem; poprawy standardu życia jako efektu końcowego. Cechy konstytutywne CP: - konsultacje, systematyczne badania na temat określenia potrzeb mieszkańców oraz ich oczekiwań w stosunku do Policji, - adaptacja, rozumiana jako zmiana dowodzenia w taki sposób, aby w małych, lokalnych jednostkach Policji możliwe było decydowanie o przesunięciach sił i środków w celu zaspokojenia specyficznych potrzeb lokalnych społeczności, - mobilizacja, aktywne zaangażowanie ludzi i instytucji spoza Policji w rozwiązywanie problemów związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa, - rozwiązywanie problemów, eliminowanie problemów, które wywołują przestępczość i strach, a w konsekwencji skoncentrowanie się na powstrzymywaniu przestępstw. Zarzuty dotyczące realizacji community policing: CP jest „miękka” wobec przestępczości. Koncentrując się na praworządnych obywatelach, ich troskach oraz rozdrabniając Policję trudno jest ścigać przestępców, CP poprzez nawiązywanie lokalnych kontaktów z lokalną władzą, organizacjami i obywatelami może prowadzić do korupcji i upolitycznienia działań Policji, Nawiązanie ścisłych kontaktów przez policjantów z obywatelami stanowi możliwość nieograniczonego wręcz zbierania informacji o obywatelach co w konsekwencji prowadzi do pogwałcenia ich konstytucyjnych praw i wolności. Analiza problemu kryminalnego. Problem kryminalny: szereg powiązanych ze sobą wydarzeń dotyczących grupy ludzi, nie zniknie samoistnie, skłania do wspólnego działania, możliwy do rozwiązania przy pomocy dostępnych środków. Trójkąt przestępstwa:

LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA JEDNOSTKA SZKOLNA - JS 01 Nazwa jednostki szkolnej: Rozpoznanie, dokumentowanie i zapobieganie zjawiskom patologii społecznej Nazwa jednostki modułowej -numer kolejny: Przeciwdziałanie zjawiskom kryminogennym SZP 01.JM 08. Nazwa zawodu/stanowiska pracy: policjant/aplikant. Zakres pracy: Przygotowanie do działań zapobiegawczych na poziomie podstawowym. Stron: 1 Opracował: M. Baranowska, A Urban.

JM08JS01LU01

Literatura uzupełniająca: Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r o Policji - art. 1 ust. 2 pkt 1-3, art. 6, art. 14 ust. 1, Zarządzenie nr 494 KGP z dnia 25.05.2004 roku w sprawie metod i form wykonywania zadań przez policjantów pełniących służbę patrolową - § 7, Z. Żaroń, Prewencja kryminalna. Podstawowe terminy. KGP, Warszawa 2003, J. Czapska, J. Wójcikiewicz, Policja w społeczeństwie obywatelskim, Zakamycze 1999, B. Hołyst, Kryminologia, PWN, Warszawa 1999, Biuletyn statystyczno-informacyjny KGP, Raport dotyczący demoralizacji i przestępczości nieletnich KGP, J.Błachut, A.Gaberle, K.Krajewski, Kryminologia, Gdańsk 1999, A.Gaberle, Patologia społeczna, Warszawa 1993, U. Świętochowska., Patologie cywilizacji współczesnej, Toruń 1998, Wydawnictwo Adam Marszałek.

SPRAWDZIAN POSTĘPÓW JEDNOSTKA SZKOLNA - JS.01 Nazwa jednostki szkolnej: Przeciwdziałanie zjawiskom kryminogennym. Nazwa jednostki modułowej - numer kolejnej: Rozpoznanie i zapobieganie zjawiskom patologii społecznej - SZP 01.JM 08. Nazwa zawodu/stanowiska pracy: policjant/aplikant. Zakres pracy: Przygotowanie do działań zapobiegawczych na poziomie podstawowym. Stron: 1 Opracował: M. Baranowska, A Urban.	JM08JS01PS01
Sprawdzian postępów:
Na podstawie zrealizowanych ćwiczeń i wykładów w ramach jednostki szkolnej zaznaczając w odpowiednich miejscach „X” jako odpowiedź „TAK” lub „NIE”, oceń:
	TAK	NIE
Czy potrafisz określić pojęcie patologii społecznej?
Czy znasz różnice między subkulturą kryminogenną, a sektą destrukcyjną?
Czy umiesz wskazać 3 przyczyny indywidualne warunkujące alkoholizm w Polsce?
Czy potrafisz udowodnić kryminogenny charakter narkomanii podając 5 rodzajów przestępstw związanych z ta patologią
Czy potrafisz wymienić elementy trójkąta kryminalnego
Czy potrafisz wymienić cechy konstytutywne Community Policing

PRZEWODNIK DLA SŁUCHACZA JEDNOSTKA SZKOLNA - JS 02 Nazwa jednostki szkolnej: Ujawnianie nieletnich sprawców czynów karalnych i wykazujących przejawy demoralizacji. Nazwa jednostki modułowej - numer kolejny: Przeciwdziałanie zjawiskom kryminogennym- SZP 01.JM 08. Nazwa zawodu/stanowiska pracy: policjant/aplikant. Zakres pracy: Przygotowanie na poziomie podstawowym do wykony-wania zadań w zakresie ujawniania nieletnich wykazujących przejawy demoralizacji lub dopuszczających się czynów karalnych. Stron: 3 Opracował: I. Dziugieł.	JM08JS02PS01
Wskazówki dla słuchacza: Wymagania wejściowe. znajomość podstawowych informacji z zakresu legitymowania i zatrzymywania osób, umiejętność identyfikowania i kwalifikowania czynów zabronionych, znajomość zasad odpowiedzialności karnej dorosłych, umiejętność dokumentowania czynności w formie notatki i protokołu, umiejętność nawiązywania kontaktu z rozmówcą i kierowania przebiegiem rozmowy, znajomość przebiegu postępowania przygotowawczego ze szczególnym uwzględnieniem, warunków dopuszczalności wszczęcia in rem oraz in personam, warunków dopuszczalności i zasad przeprowadzania oraz dokumentowania poszczególnych dowodów. Cele szkolenia. Po zakończeniu jednostki szkolnej będziesz potrafił: wyjaśnić znaczenie pojęć ustawowych, identyfikować sytuacje i fakty stwarzające dla małoletniego zagrożenie demoralizacją, identyfikować zachowania małoletnich świadczące o ich demoralizacji, odróżniać czyny karalne od innych czynów zabronionych, opisać zasady prowadzenia rozmowy interwencyjnej z dzieckiem , udokumentować dane i własne spostrzeżenia świadczące o zagrożeniu małoletniego demoralizacją, świadczące o demoralizacji nieletniego lub o popełnieniu przez niego czynu karalnego, sporządzić notatkę zawierającą informację dla specjalisty ds. nieletnich i patologii o czynach karalnych lub nieletnich zagrożonych demoralizacją, ocenić istnienie warunków dopuszczalności zatrzymania nieletniego w Policyjnej Izbie Dziecka i podjąć decyzję o zatrzymaniu nieletniego sprawcy czynu karalnego lub nieletniego w trakcie samowolnego pobytu poza zakładem poprawczym lub schroniskiem dla nieletnich, określić sytuacje, w których dokonuje się ujęcia nieletniego, udokumentować fakt ujęcia nieletniego, sporządzić protokół zatrzymania nieletniego, określić sytuacje, w których zbiera się i utrwala dowody czynów karalnych w wypadkach nie cierpiących zwłoki i wykonywać czynności zlecone przez sędziego rodzinnego.
Wskazówki dotyczące sposobu uczenia się. W początkowej części zajęcia przewidziane są w formie wykładu i pogadanki, w trakcie których zapoznasz się z podstawowymi pojęciami oraz wybranymi przepisami ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. Wskazane zostaną również sytuacje i fakty stwarzające dla małoletniego zagrożenie demoralizacją oraz opisane zachowania małoletnich świadczące o ich demoralizacji. Sporządzisz notatkę dla specjalisty ds. nieletnich dotyczącą nieletniego zagrożonego demoralizacją lub czynu karalnego popełnionego przez nieletniego. Poznasz istotę społecznego i prawnego obowiązku zawiadamiania o przejawach demoralizacji oraz czynach karalnych. W oparciu o przygotowane założenia sporządzisz notatkę urzędową z ujęcia i protokół zatrzymania nieletniego. Poznasz również warunki dopuszczalności czynności wykonywanych w trybie art. 37 upn. Po zapoznaniu się z zasadami prowadzenia rozmowy interwencyjnej z dzieckiem będziesz brał udział w symulacji, którą udokumentujesz. 4. Sposoby oceniania: Nabywane przez Ciebie wiadomości i umiejętności, sporządzone notatki urzędowe oraz protokół zatrzymania nieletniego, podlegają bieżącej ocenie według zapisu uogólnionego - zaliczono (zal.) lub nie zaliczono (nzal.). Każda negatywna ocena uzyskana w trakcie jednostki szkolnej musi być poprawiona na ocenę pozytywną, Zaliczenie jednostki szkolnej stanowi ocenę okresową. i dokonywane jest w oparciu o uzyskaną średnią z ocen bieżących Obszary podlegające ocenie przy zadaniu praktycznym: Praworządność działania (znajomość i stosowanie zasad postępowania w sprawach nieletnich). Umiejętność komunikowania się. Postawa zawodowa (opanowanie emocjonalne, etyczne postępowanie, oddziaływanie wychowawcze). Obszary podlegające ocenie przy sporządzaniu dokumentacji: Merytoryczna zawartość dokumentu. Poprawność dokumentu pod względem formalnym. Estetyka i przejrzystość dokumentu. Poprawność językowa. Od prowadzącego zajęcia otrzymasz niezbędne materiały wymagane do realizacji zajęć oraz wykaz literatury i aktów prawnych. Masz obowiązek zapoznać się ze wskazaną literaturą i przepisami prawa, do których odsyłał nauczyciel albo o których mowa w literaturze zagadnienia. Informacje, jakie uzyskasz na zajęciach, muszą być przez Ciebie pogłębione. Nauczyciel wskaże Ci treści, które będziesz musiał opanować w ramach samokształcenia. W trakcie zajęć korzystaj z pomocy prowadzącego zajęcia W przypadku niezrozumienia określonych treści masz prawo zabrać głos ad vocem albo skorzystać z konsultacji w terminie wyznaczonym przez wykładowcę. Masz obowiązek aktywnego uczestniczenia w zajęciach, co nie pozostaje bez wpływu na ocenę Twojego zaangażowania. Masz obowiązek uzupełnić te obszary wiedzy w których stwierdzono jej niedostatek, a także zaliczyć każde ćwiczenie, którego realizacja nie powiodła Ci się. Sporządzanie dokumentacji możesz ćwiczyć w ramach samokształcenia. W razie potrzeby zwróć się do nauczyciela o potrzebne Ci formularze. Nie odkładaj w czasie uzyskiwania zaliczeń i poprawy ocen negatywnych, co zapobiegnie narastaniu zaległości.

MATERIAŁY DLA SŁUCHACZA JEDNOSTKA SZKOLNA - JS 02. Nazwa jednostki szkolnej: Ujawnianie nieletnich sprawców czynów karalnych i wykazujących przejawy demoralizacji. Nazwa jednostki modułowej - numer kolejny: Przeciwdziałanie zjawiskom kryminogennym- SZP 01.JM 08. Nazwa zawodu/stanowiska pracy: policjant/aplikant. Zakres pracy: Przygotowanie na poziomie podstawowym do wykony-wania zadań w zakresie ujawniania nieletnich wykazujących przejawy demoralizacji lub dopuszczających się czynów karalnych. Stron: 14 Opracował: J. Kudrelek	JM08JS02MS01
1. Pojęcia „demoralizacja”, „czyn karalny”, „nieletni”, „mediacja”. 1.1. Nieletni Podstawowym pojęciem dla całej u.p.n. jest termin „nieletni” (art. 1 § 1 u.p.n.). Ustawa ustanawia trzy kręgi osób objęte wspólną nazwą „nieletni”, wobec których przewidziane jest stosowanie środków wychowawczych i poprawczych. Pojęcie „nieletni” w u.p.n. zostało zróżnicowane w zależności od rodzaju prowadzonego postępowania i wieku osób, wobec których stosowane mogą być poszczególne postępowania: w zakresie postępowania dotyczącego zapobiegania i zwalczania demoralizacji nieletnim jest osoba, która nie ukończyła 18 roku życia (art. 1 § 1 pkt 1); w zakresie postępowania o czyny karalne nieletnim jest osoba, która dopuściła się czynu po ukończeniu 13 roku życia, a przed ukończeniem 17 lat (art. 1 § 1 pkt 2); trzecie znaczenie nieletniości przewidziane w u.p.n. związane jest wyłącznie z postępowaniem wykonawczym, w zakresie bowiem wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych za nieletniego uważana jest osoba, względem której środku takie zostały orzeczone choćby ukończyła 18 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia lat 21 (art. 1 § 1 pkt 3). Ustawa nie precyzuje dolnej granicy nieletniości, chociaż jest oczywiste, że nie może mieć zastosowania do bardzo małych dzieci. W praktyce ustalenie dolnego progu wieku ma istotne znaczenie, gdyż Sąd musi mieć jasny pogląd na temat, czy podjąć decyzję o wszczęciu postępowania wyjaśniającego w sprawie zapobiegania i zwalczania demoralizacji, czy zastosować wobec nieletniego środki wychowawcze. W praktyce uznano, że odpowie-dzialność nieletnich w Polsce zaczyna się z ukończeniem 7 roku życia. W ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich ustalono dolny próg odpowiedzialności nieletniego za czyn karalny. Stanowi go ukończenie 13 lat w chwili popełnienia czynu karalnego. Takie rozwiązanie oznacza, że popełnienie czynu karalnego przez osoby, które nie osiągnęły tego wieku traktowane będzie jako przejaw demoralizacji i uzasadnia prowadzenie postępowania opiekuńczo-wychowawczego, tj. postępowania uregulowanego w przepisach art. 44-47 u.p.n. (popełnienie czynu zabronionego wymienione jest bowiem w art. 4 § 1 u.p.n. wśród innych okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego). Celem postępowania opiekuńczo - wychowawczego jest zapobieganie i zwalczanie demoralizacji z możliwością zastosowania wobec nieletniego środków wychowawczych przewidzianych w art. 6 u.p.n. 1.2. Czyn karalny Wprowadzone w art. 1 § 1 pkt 2 u.p.n. pojęcie „czyn karalny” zostało zdefiniowane w § 2 tego artykułu. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu przez „czyn karalny” rozumieć należy czyn zabroniony przez ustawę jako: przestępstwo (art. 1 k.k.) a więc zbrodnia lub występek, przestępstwo skarbowe (art. 2 k.k.s.), wykroczenie określone w następujących przepisach kodeksu wykroczeń:
art. 51 (zakłócenie wybrykami porządku publicznego), art. 62 (znęcanie się nad zwierzętami), art. 69 (niszczenie i uszkadzanie znaków umieszczonych przez organ państwowy), art. 74 (uszkadzanie znaków lub urządzeń zapobiegających niebezpieczeństwu), art. 76 (rzucanie kamieniami w pojazd będący w ruchu), art. 85 (samowolna zmiana znaków lub sygnałów drogowych), art. 87 (prowadzenie pojazdów przez osobę po użyciu alkoholu), art. 119 (kradzież lub przywłaszczenie mienia o wartości do 250 zł), art. 122 (paserstwo mienia o wartości 250 zł), art. 124 (niszczenie lub uszkadzanie mienia, jeśli szkoda nie przekracza 250 zł), art. 133 (spekulacja biletami wstępu), art. 143 (utrudnianie korzystania z urządzeń przeznaczonych do użytku publicznego). Ustawodawca zaliczając do czynów karalnych w art. 1 § 2 pkt 6 u.p.n. enumeratywnie wyliczone wykroczenia z kodeksu wykroczeń, tym samym stanął na stanowisku, że dopuszczenie się przez nieletniego innego wykroczenia przewidziane w k.w. stanowi jedynie zachowanie świadczące o jego demoralizacji, co uzasadnia wszczęcie i prowadzenie postępowania na podstawie art. 1 § 1 pkt 1 u.p.n. i prowadzenie go w trybie opiekuńczo-wychowawczym, tj. opartym na przepisach art. 44-47 u.p.n. Należy zwrócić uwagę także na wykroczenie określone w art. 62 k.w. — znęcanie się nad zwierzętami — otóż przepis ten został skreślony z kodeksu wykroczeń, co oznacza że nieletni nie popełnia takowego czynu karalnego. Nie uwzględnia tego jednak art. 1 § 2 pkt 6 u.p.n., pomimo jej nowelizacji. Znęcanie się nad zwierzętami obecnie stanowi wykroczenie zawarte w ustawie o ochronie zwierząt — zachowanie nieletniego wypełniające ustawowe znamiona tegoż wykroczenia będzie traktowane jako przejaw demoralizacji.

1.3. Demoralizacja Pojęcie to, stanowiące novum w polskim ustawodawstwie, odgrywa rolę kryterium oceny nieletniego z punktu widzenia podstawy do podjęcia działań przewidzianych w ustawie. Stwierdzić należy, że użycie w u.p.n. pojęcie „demoralizacji” wzbudziło szczególne kontrowersje w literaturze prawniczej ze względu na brak w ustawie definicji tego pojęcia. Było też ono przedmiotem orzecznictwa Sądu Najwyższego. Ustawodawca w wielu przepisach posługuje się pojęciem demoralizacji, np. w: art. 1 § 1 pkt 1, art. 2, art. 10, art. 11; w art. 4 § 1 u.p.n. ustawodawca stara się przykładowo (o czym świadczy sformułowanie „w szczególności”) wyliczyć okoliczności świadczące o demoralizacji. Przepis ten brzmi: „Każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszenie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, ma społeczny obowiązek przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, Policji lub innego właściwego organu”. Z treści przytoczonego przepisu wynika, że wymienione w nim przykładowo zachowania, które mają świadczyć o przejawach demoralizacji nieletniego winna cechować trwałość i powtarzalność, o czym świadczą użyte w tym przepisie sformułowania: systematyczne”, „uprawianie”, „używanie”. Zważywszy, że pojedyncze zachowania nieletniego mogą być dokonywanie pod naciskiem okoliczności zewnętrznych, w nauce kryminologii słusznie podkreśla się, że „dopiero drastyczność pojedynczego zachowania pozwala z większym prawdopodobieństwem wnioskować o stanie demoralizacji jako jego wewnętrznej przyczynie. Należy zgodzić się z poglądem, że zachowania wymienione w art. 4 § 1 u.p.n. rozważane w oderwaniu od właściwości psychologicznych nieletniego mogą być wynikiem przypadkowej lub zewnętrznej okoliczności, która nie ma nic wspólnego z demoralizacją. Ustawodawca przez demoralizację rozumie takie zachowania, które polegają na naruszaniu norm etycznych (np. uprawianie nierządu) lub naruszaniu norm prawnych (popełnianie czyny zabronionego, udział w grupach przestępczych), a ponadto zachowania polegające na niewypełnieniu obowiązków uczniowskich (systematyczne wagarowanie lub niepodejmowanie nauki zawodu).

P. Górecki przyjmuje, że demoralizacja w świetle przepisów ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oznacza szczególnie intensywną i względnie trwałą postać nieprzystosowania społecznego. Demoralizacja to pewien proces odchodzenia od obowiązujących w społeczeństwie wartości moralnych, a przejawiających się niekiedy poprzez przestępczość, czy wykolejenie jednostek. Demoralizacja jako termin ustawy ma zdecydowanie pejoratywny i stygmatyzujący charakter. Istotne jest spostrzeżenie, że u.p.n. przewiduje podjęcie działań w stosunku do nieletniego, który już przejawia demoralizację. Zatem poza uregulowaniem prawnym pozostała problematyka przeciwdziałania demoralizacji, gdy nieletni nie wykazał jeszcze jej przejawów, a jedynie jest nią zagrożony. W takiej sytuacji w celu izolacji go od tych zagrożeń pozostaje droga postępowania w trybie kodeksu postępowania cywilnego (art. 568 k.p.c.) oraz kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie bowiem z art. 109 § 1 k.r.o. sąd rodzinny może wydawać stosowne zarządzenia, zawsze gdy dobro dziecka jest zagrożone. 1.4. Mediacja To postępowanie prowadzone w odniesieniu do zdarzenia będącego źródłem wiktymizacji przez neutralną osobę trzecią, tzw. Mediatora, którego celem jest doprowadzenie do ugodowego rozwiązania konfliktu przez jego strony, czyli przez sprawcę i ofiarę wiktymizacji. Wyróżnia się także inne definicje mediacji: „ Mediacja to próba doprowadzenia do ugodowego, satysfakcjonującego obie strony rozwiązania konfliktu karnego w drodze dobrowolnych negocjacji prowadzonych przy udziale trzeciej osoby, neutralnej wobec stron i ich konfliktu, czyli mediatora, który wspiera przebieg negocjacji, łagodzi powstające napięcia i pomaga - nie narzucając stronom jednakże żadnego rozstrzygnięcia - w wypracowaniu kompromisu”. Wprowadzając instytucję mediacji do postępowania w sprawach nieletnich liczy się na to, że w praktyce ułatwi ona stronom konfliktu, a więc pokrzywdzonemu czynem karalnym (tj. ofierze) oraz nieletniemu (tj. sprawcy), zawarcie porozumienia, w szczególności dotyczącego naprawienia szkody lub innego pojednania się.

2. Społeczny obowiązek zawiadamiania o przejawach demoralizacji i o czynach karalnych. Art. 4 § 1 u.p.n. nakłada na każdego - kto stwierdził istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszenie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych - społeczny obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, Policji lub innego właściwego organu. Społeczny obowiązek uzasadniają względy moralne. Nie wywiązywanie się jednak z tego obowiązku nie powoduje żadnych sankcji prawnych. 3. Prawny obowiązek zawiadamiania o czynach karalnych ściganych z urzędu. Zgodnie z treścią art. 4 § 3 u.p.n.instytucje państwowe i organizacje społeczne, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję ; ale maja także obowiazek przedsięwziąć czynności niecierpiące zwłoki, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów popełnienia przestępstwa czynu, który popełnił nieletni. Czynnościami tymi będzie więc zabezpieczenie miejsca popełnienia czynu, niedopuszczenie w to miejsce osób postronnych i ewentualnie ustalenie świadków zdarzenia. Obowiązek niezwłocznego zawiadomienia sądu rodzinnego lub Policji spoczywa na kierownictwie danej instytucji państwowej czy organizacji. 4. Dokumentowanie informacji o czynach karalnych oraz o przejawach demoralizacji. Policja, obok sądu rodzinnego, jest organem uprawnionym do przyjęcia zawiadomienia o popełnieniu czynu karalnego przez nieletniego ( o czym stanowi art. 4 § 2 i 3 u.p.n.)Jednakże, gdy Policja zostanie powiadomiona przez osobę (lub inny podmiot) realizujący społeczny obowiązek, o przejawach demoralizacji nieletniego, to ma prawny obowiązek właściwego udokumentowania tej informacji i przekazania jej sądowi rodzinnemu. Jeżeli przytoczone w zawiadomieniu okoliczności świadczące o demoralizacji

nieletniego (czy czynie karalnym) nasuwają znaczne wątpliwości, można je sprawdzić w drodze czynności operacyjnych, (art. 14 ust. 1 ustawy o Policji) a materiały przekazać sędziemu rodzinnemu. Wydaje się, że we wskazanej sytuacji Policja jest także uprawniona do wdrożenia postępowania sprawdzającego określonego w art. 307 k.p.k. Jeśli zaś Policja ma wiadomość o takim czynie z własnych spostrzeżeń, to sporządza wyczerpującą notatkę urzędową i przekazuje ją wraz z odpowiednim wnioskiem sądowi rodzinnemu. Także zgodnie z § 5 cytowanego zarządzenia policjant, który wykonując czynności służbowe uzyskał informację o okolicznościach świadczących o demoralizacji nieletniego lub popełnionym przez niego czynie karalnym, ma obowiązek udokumentowania tej informacji w formie notatki urzędowej. Kopię notatki policjant przekazuje komórce do spraw nieletnich i patologii w swojej macierzystej jednostce Policji. Zadania w przedmiocie przeciwdziałania przejawom demoralizacji nieletnich i popełnienia przez nich czynów karalnych realizują policjanci wszystkich komórek. Także dyżurni jednostek Policji zobowiązani są do przyjmowania i dokumentowania zgłoszeń o popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego lub o okolicznościach świadczących o jego demoralizacji (§ 13 zarządzenia). W wymienionych wypadkach przejawów demoralizacji nieletniego (także popełnienia czynu zabronionego) Policja podejmując wszelkie czynności, ma obowiązek kierowania się przede wszystkim dobrem nieletniego, dążąc do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowanie się nieletniego (art. 3 § 1 u.p.n.). W przypadku ujawnienia okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego Policja — za wyjątkiem ich udokumentowania — nie jest uprawniona do podejmowania żadnych działań zmierzających do przeprowadzenia i zabezpieczenia dowodów (np. przesłuchiwania świadków, poddawania nieletniego zagrożonego demoralizacją badaniom na zawartość alkoholu, itp.). Uprawnienia Policji kończą się tu na udokumentowaniu okoliczności świadczących o przejawach demoralizacji (głównie będzie to opis zdarzenia w notatce urzędowej), przekazaniu do sądu rodzinnego z wnioskiem, który zgodnie z art. 21 u.p.n. jest jedynym organem uprawnionym do wszczęcia postępowania. Wszczęcie tego postępowania jest odpowiednikiem wszczęcia postępowania w sprawie (in rem). W praktyce jednak sędzia rodzinny wydaje na ogół jednocześnie zarówno postanowienie o wszczęciu postępowania, jak i o wszczęciu postępowania wyjaśniającego

(in personam), o którym mowa w art. 34 § 1 u.p.n. Jeżeli więc sędzia rodzinny uzyska wiarygodną wiadomość o okolicznościach świadczących o demoralizacji nieletniego, to regułą powinno być wszczęcie postępowania. Odmowa wszczęcia postępowania jest więc wyjątkiem od zasady legalizmu, dozwolonym w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich ze względu na dobro nieletniego (art. 21 § 2 u.p.n. — tzw. zasada celowości). Oczywiście decyzję może podjąć tylko sędzia rodzinny. Prowadząc postępowanie wyjaśniające, sędzia rodzinny może w trybie art. 37 § 2 u.p.n. zlecić Policji określone czynności, a wyjątkowych wypadkach dokonanie czynności w określonym zakresie 5. Warunki dopuszczalności zatrzymania nieletniego. Tylko w przypadkach niecierpiących zwłoki, w szczególności gdy istnieje obawa ucieczki nieletniego, Policja może ująć nieletniego. Po ujęciu należy nieletniego „niezwłocznie” przekazać sędziemu rodzinnemu (art. 37 § 1 u.p.n.). Natomiast zatrzymanie nieletniego dopuszczalne jest tylko w policyjnej izbie dziecka. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich reguluje warunki takiego umieszczenia. Jeżeli jest to niezbędne ze względu na okoliczności sprawy, Policja może umieścić nieletniego w policyjnej izbie dziecka, co do którego istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełnił czyn karalny, a zachodzi uzasadniona obawa ukrycia się tego nieletniego lub zatarcia śladów, albo gdy nie można ustalić tożsamości nieletniego (art. 40 § 1 u.p.n.). Tak więc oprócz występowania czynu karalnego, niezbędną przesłanką umieszczenia w policyjnej izbie dziecka jest wystąpienie przynajmniej jednej z następujących przesłanek: uzasadniona obawa ukrycia się nieletniego, uzasadniona obawa zatarcia śladów czynu, niemożności ustalenia tożsamości nieletniego. Poza tym w policyjnej izbie dziecka może być umieszczony nieletni, który zbiegł ze schroniska dla nieletnich lub zakładu poprawczego — na czas niezbędny do przekazania go właściwemu zakładowi, nie dłużej jednak niż na 5 dni (art. 40 § 7 u.p.n.).

W policyjnej izbie dziecka może być umieszczony nieletni pomiędzy 13 a 17 rokiem życia, o ile zachodzi uzasadnione prawdopodobieństwo popełnienia przez niego czynu karalnego. W przypadku dostarczenia do izby nieletniego, który nie ukończył lat 13, Policja ma obowiązek przewiezienia go do najbliższego pogotowia opiekuńczego. Nieletniego w wieku poniżej 3 lat przewozi się do najbliższego domu małego dziecka (zob. rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 7 maja 1983 r., w sprawie zasad pobytu nieletnich w policyjnej izbie dziecka, DzU nr 26, poz. 122). Od chwili zatrzymania nieletni może przebywać w izbie do chwili ustania przyczyn jego osadzenia, jednak nie dłużej niż 72 godziny (art. 40 § 6 pkt 4 u.p.n.). O umieszczeniu nieletniego w izbie zawiadamia się niezwłocznie jego rodziców lub opiekunów z podaniem przyczyny zatrzymania (art. 40 § 4 u.p.n.). Forma takiego zawiadomienia nie jest przez ustawę określona. 6. Dokumentowanie ujęcia lub zatrzymania nieletniego. W przedmiotowej sprawie wykonano czynności zgodnie z przedstawionym wyżej unormowaniem ustawowym. Ujęcie nieletniego w ramach niezbędnego zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa zgodne było z art. 37 § 1 u.p.n. i nie ma tu zastosowania (w omawianej sprawie) art. 243 k.p.k. przewidujący także ujęcie sprawcy czynu zabronionego (tak jak powołują się rozpatrujący skargę w I instancji). Uzasadnieniem takiego stanowiska jest fakt, iż ustwa o postępowaniu w sprawach nieletnich ujęcie nieletniego reguluje i nie można odpowiednio stosować w tym zakresie przepisów innych ustaw (art. 20 u.p.n.). Ustawa jak również odpowiednio stosowany k.p.k. nie zawierają obowiązku sporządzania protokołu z czynności ujęcia sprawcy czynu karalnego (taki status prawny posiadał nieletni wskazany przez pokrzywdzonego jako sprawca). Z ujęcia nieletniego należy sporządzić notatkę urzędową zawierającą opis przyczyn ujęcia i okoliczności ujęcia, w tym szczególnie czas i miejsce, oraz informację o pouczeniu nieletniego o prawie złożenia zażalenia. Niezgodne natomiast z ustawą w przedmiotowej sprawie było dalsze postępowanie policjantów. Mianowicie zgodnie z art. 37 § 3 u.p.n. „Po dokonaniu czynności określonych w § 1 sprawę przekazuje się niezwłocznie sędziemu rodzinnemu”. Zdaniem P. Góreckiego i S. Stachowiaka jak również A. Gaberle i M. Korcyl-Wolska Policja po ujęciu nieletniego (na podstawie art. 37 § 1 u.p.n.) i wykonaniu czynności ma w każdym przypadku obowiązek przekazania go „niezwłocznie sędziemu rodzinnemu.

Interpretacja taka jednoznacznie wynika z treści art. 37 § 3 u.p.n. Wykładnia literalna „sprawę przekazuje się niezwłocznie sędziemu rodzinnemu” pozwala wyprowadzić tu normę nakazującą określone obowiązki. Z kolei „sprawę” nie oznacza przekazania samych akt czy protokołów przeprowadzonych czynności zabezpieczających, lecz również ujętego nieletniego. W sądzie o każdej porze doby zapewniony jest dyżur sędziego, i czy zechce on skorzystać z możliwości wysłuchania nieletniego czy poleci go zwolnić to decyzja należy do niego, gdyż jest on „gospodarzem” postępowania wyjaśniającego w sprawach nieletnich. Ze względu jednak, że praktyka organów ścigania w zakresie ujęcia nieletniego i doprowadzenia go do sędziego rodzinnego jest odmienna i niezgodna z treścią art. 37 § 3 u.p.n. ewentualne konsekwencje prawne w przedstawionej sprawie należałoby rozważyć in concreto z dużą dozą ostrożności. Żelazną zasadą postępowania wyjaśniającego powinno być badanie stanu faktycznego z całą pedanterią i sumiennością przeprowadzającego czynności. Echa stwierdzonych nieprawidłowości podczas wykonywania czynności w trybie art. 37 § 1 u.p.n. powinny w głównej mierze być wykorzystywane w kierunku eliminacji ich w przyszłości. Wszak prawo (art. 37 § 3 u.p.n.) wyraźnie zobowiązuje Policję do określonego postępowania. A limine też należy sprzeciwić się błędnej praktyce, że zbędne jest przekazywanie ujętego nieletniego sędziemu rodzinnemu, jako warunku sine qua non przekazania sprawcy i nieletniego zgodnie z regulacją art. 37. 7 . Umieszczenie nieletniego w Policyjnej Izbie Dziecka. W policyjnej izbie dziecka może być umieszczony nieletni pomiędzy 13 a 17 rokiem życia, o ile zachodzi uzasadnione prawdopodobieństwo popełnienia przez niego czynu karalnego. W przypadku dostarczenia do izby nieletniego, który nie ukończył lat 13, Policja ma obowiązek przewiezienia go do najbliższego pogotowia opiekuńczego. Nieletniego w wieku poniżej 3 lat przewozi się do najbliższego domu małego dziecka (zob. rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 7 maja 1983 r., w sprawie zasad pobytu nieletnich w policyjnej izbie dziecka, DzU nr 26, poz. 122). Od chwili zatrzymania nieletni może przebywać w izbie do chwili ustania przyczyn jego osadzenia, jednak nie dłużej niż 72 godziny (art. 40 § 6 pkt 4 u.p.n.). O umieszczeniu nieletniego w izbie zawiadamia się niezwłocznie jego rodziców lub opiekunów z podaniem przyczyny zatrzymania (art. 40 § 4 u.p.n.). Forma takiego zawiadomienia nie jest przez ustawę określona.

Istotną gwarancję procesową dla nieletniego jest obowiązek niezwłocznego (nie później niż w ciągu 24 godzin od chwili zatrzymania) poinformowania właściwego sądu rodzinnego o fakcie zatrzymania (art. 40 § 5 u.p.n.). W związku z tym sędzia rodzinny ma w każdym czasie prawo wstępu na teren nadzorowanej jednostki. Ma więc prawo wstępu do wszystkich pomieszczeń, może przeglądać dokumenty i żądać wyjaśnień od administracji izby. Może też przeprowadzić rozmowy z nieletnimi oraz badać zasadność ich próśb i skarg (art. 77 § 2 u.p.n.). Nieletniego należy natychmiast poinformować o przyczynach zatrzymania, o prawie złożenia zażalenia i innych przysługujących mu uprawnieniach (art. 40 § 2 u.p.n.). Z zatrzymania sporządza się protokół. Zatrzymanego nieletniego należy obligatoryjnie zwolnić z policyjnej izby dziecka i przekazać go rodzicom lub opiekunom, jeżeli: ustanie przyczyn zatrzymania, poleci to sąd rodzinny, w ciągu 24 godzin nie zdołano powiadomić właściwego sądu rodzinnego o zatrzymaniu, w ciągu 72 godzin od chwili zatrzymania nie ogłoszono nieletniemu postanowienia o umieszczeniu w schronisku dla nieletnich lub w tymczasowej placówce opiekuńczo-wychowawczej albo zakładzie lub placówce wymienionej w art. 12 u.p.n. (art. 40 § 6 u.p.n.). Komentowany przepis powinien być bezwzględnie przestrzegany. Wydanie przez sąd rodzinny (sędziego rodzinnego) postanowienia o zatrzymaniu nieletniego w schronisku dla nieletnich uprawnia do zatrzymania nieletniego w policyjnej izbie dziecka na okres przekraczający 72 godziny. Niemniej jednak czas ten powinien jedynie obejmować okres niezbędny do przewiezienia zatrzymanego do schroniska dla nieletnich. Przytrzymywanie nieletniego w policyjnej izbie dziecka przez kilka dni (np. z powodu braku miejsc w schronisku dla nieletnich, braku środka transportu itp.) jest sprzeczne z treścią postanowienia o zastosowaniu środka tymczasowego. Maksymalny okres pobytu nieletniego w policyjnej izbie dziecka z przyczyn wymienionych w art. 40 § 1 u.p.n. wynosi 72 godziny i terminu tego nie można przedłużyć. Artykuł 102 u.p.n. stracił moc prawną, także w § 2 upoważniającym sędziego do przedłużenia pobytu na okres do 14 dni.

Maksymalny termin pobytu nieletniego w policyjnej izbie dziecka z powodu samowolnego oddalenia się ze schroniska dla nieletnich lub zakładu poprawczego jest dłuższy, nie może jednak przekraczać 5 dni. Czas trwania zatrzymywania należy obliczać od chwili faktycznego zatrzymania nieletniego, a nie od momentu doprowadzenia do policyjnej izby dziecka. Na podstawie art. 38 § 1 u.p.n. na zatrzymanie nieletniemu przysługuje zażalenie. Właściwym do rozpoznania zażalenia jest sędzia rodzinny Sądu Rejonowego, na obszarze którego znajduje się policyjna izba dziecka (art. 38 § 2 u.p.n.). Przy przyjęciu nieletniego do izby odbiera się posiadane przez niego przedmioty, które mogą stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia. W wyjątkowych wypadkach, gdy zachowanie nieletniego może spowodować niebezpieczeństwo dla jego życia lub zdrowia albo życia lub zdrowia innych osób, można izolować go w bezpiecznym, przystosowanym do tego celu pomieszczeniu — izolatce. W izolatce nieletni może przebywać do czasu ustania zagrożenia, o którym mowa wyżej, nie dłużej jednak niż 24 godziny, a nieletni w wieku poniżej 14 lat — nie dłużej niż 12 godziny. W razie szczególnej agresywności nieletniego należy niezwłocznie wezwać lekarza. 8. Dopuszczalność zbierania i utrwalania dowodów czynów karalnych w wypadkach niecierpiących zwłoki lub na polecenie sądu. Zbieranie i utrwalanie dowodów o popełnieniu czynu karalnego w wypadkach niecierpiących zwłoki (art. 37 u.p.n.) W wypadku „niecierpiących zwłoki” Policja działa z własnej inicjatywy (art. 37 § 1 u.p.n.). Policja powinna zatem przeprowadzić jedynie tzw. dochodzenie w niezbędnym zakresie (art. 308 k.p.k.), po czym akta przekazać niezwłocznie sądowi rodzinnemu jako wyłącznie uprawnionemu do prowadzenia spraw nieletnich (art. 15 u.p.n.). Zgodnie z art. 20 u.p.n. Policja w zakresie zbierania, utrwalania i przeprowadzania dowodów stosuje przepisy kodeksu postępowania karnego. Konsekwencją tego unormowania jest ograniczenie czynności Policji tylko do wymienionych w art. 308 k.p.k. Tylko w przypadkach niecierpiących zwłoki Policja może ująć takiego nieletniego i niezwłocznie przekazać sędziemu rodzinnemu. Kontrowersje niekiedy wywołuje czy Policja może wykonywać czynności w trybie art. 37 § 1 u.p.n. w sytuacji, gdy nieletni popełnił czyn karalny przed ukończeniem 13 lat (w takim przypadku nie może on odpowiadać za czyn karalny, a tylko za czyn który uważa się za przejaw demoralizacji).

Wydaje się, że należy udzielić odpowiedzi akceptującej uprawnienia Policji gdyż to sąd decyduje o wszczęciu odpowiedniego postępowania, jak również utrata śladów i dowodów mogłaby być bezpowrotna. Prowadzenie czynności zleconych przez sąd rodzinny Zlecenie Policji części postępowania wyjaśniającego jest wyjątkiem od ogólnej zasady prowadzenia postępowania wyjaśniającego osobiście przez sędziego rodzinnego. Przypadki takie ogranicza ustawodawca do „wyjątkowych wypadków”. Czynności w określonym zakresie są związane z pewnymi fragmentami postępowania wyjaśniającego i mają szerszy zakres, niż czynności ściśle określone. Nie dopuszczalne jest zlecenie Policji przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego w całości. W literaturze zwraca się uwagę na to, że zlecenie Policji określonych czynności powinno być ograniczone do niezbędnego minimum. Przesłuchanie nieletniego w charakterze sprawcy czynu karalnego w sytuacji niecierpiącej zwłoki Zgodnie z art. 39 u.p.n. w przypadku zabezpieczenia śladów i dowodów popełnienia czynu karalnego, czy to działając z własnej inicjatywy w warunkach określonych w art. 37 § 1 u.p.n., czy to wykonując zlecone przez sędziego rodzinnego określone czynności, Policja jest uprawniona do przesłuchania nieletniego. W zdaniu 2 art. 39 u.p.n. określono warunki, w jakich powinno się odbyć przesłuchanie. Z przepisu tego wynika, że w każdym przypadku nieletniego należy przesłuchać w obecności rodziców, opiekuna lub obrońcy nieletniego. Jeżeli zapewnienie obecności tych osób przy przesłuchaniu nieletniego byłoby niemożliwe, należy wezwać nauczyciela lub przedstawiciela organizacji społecznej zainteresowanej sprawami wychowawczymi. Zdaniem Sądu Najwyższego, wyjaśnienia nieletniego odebrane bez zachowania wymogów przewidzianych przez art. 39 u.p.n. nie mogą stanowić dowodu w postępowaniu karnym. Dyskusyjną kwestią jest czy przesłuchanie o którym mowa, może dotyczyć nieletniego poniżej 13 lat. Część doktryny uważa, że Policja może przesłuchać tylko nieletniego w wieku od 13 lat, bowiem art. 37 u.p.n. ogranicza możliwość działania Policji do spraw tych nieletnich, którzy dopuścili się czynów karalnych. Należy opowiedzieć się jednak za poglą-

-dem zezwalającym na przesłuchanie nieletniego sprawy czynu karalnego nawet przed ukończeniem przez niego 13 lat. Przemawia za tym fakt, że czynu karalnego może dopuścić się także nieletni poniżej 13 lat, a fakt ten może być potraktowany jako przejaw demoralizacji. Dlatego też przesłuchanie może stanowić dowód popełnienia takiego czynu przez nieletniego. Z przesłuchania nieletniego w trybie art. 39 u.p.n. sporządza się protokół przesłuchania nieletniego sprawcy czynu karalnego. Powinien on być podpisany przez prowadzącego przesłuchanie, nieletniego i osobę uczestniczącą przy przesłuchaniu, a wymienioną w powołanym przepisie. Obowiązujący k.p.k. dopuszcza możliwość założenia wyjaśnień na piśmie (art. 176 § 1 k.p.k.). Z przepisu tego wynika, że w postępowaniu przygotowawczym na żądanie oskarżonego lub jego obrońcy należy umożliwić w toku przesłuchania złożenie wyjaśnień na piśmie. Przesłuchujący może jednak z ważnych powodów odmówić zgody na złożenie przez oskarżonego pisemnych wyjaśnień (art. 176 § 2 k.p.k.). Pisemne wyjaśnienia oskarżonego podpisane przez niego stanowią załącznik do protokołu (art. 176 § 4 k.p.k.). Wydaje się, że przepis ten będzie miał pełne zastosowanie w postępowaniu w sprawach nieletnich. Może się bowiem zdarzyć, że w sprawie o czym karalny popełniony w okolicznościach wyjątkowo drastycznych, nieletni będzie wolał napisać aniżeli osobiście wyjaśniać. Na żądanie więc nieletniego lub jego obrońcy, funkcjonariusz Policji będzie mógł umożliwić nieletniemu założenie wyjaśnień na piśmie. Do przesłuchania nieletniego zastosowanie ma art. 19 u.p.n., który określa warunki przesłuchania. Przy przesłuchaniu nieletniego należy dążyć do zapewnienia mu pełnej swobody wypowiadania się. Samo przesłuchanie powinno odbywać się w warunkach zbliżonych do naturalnych, w miarę potrzeby w miejscu zamieszkania nieletniego. Należy unikać wielokrotnego przesłuchania nieletniego. Przed przesłuchaniem nieletni powinien być pouczony o prawach i obowiązkach, a zwłaszcza o uprawnieniu z art. 175 § 1 k.p.k. Należy poinformować go także o treści zarzuconego mu czynu. Jeżeli w przesłuchaniu nie biorą udziału rodzice nieletniego w protokole powinna zaleźć się informacja na temat przyczyny nieobecności. Nadzór nad wykonaniem przez Policję czynności określonych w art. 37 i 39 u.p.n. sprawuje sędzia rodzinny (art. 41 u.p.n.). Przepis art. 39 u.p.n. nie ma zastosowania do przesłuchania gdy odbywa się ono według przepisów kodeksu postępowania karnego z możliwością, a niekiedy potrzebą udziału biegłego lekarza lub biegłego psychologa.

9. Specyfika rozmowy interwencyjnej z dzieckiem. Rozmowa przeprowadzona przez Policję z dzieckiem w związku z przeprowadzoną interwencją powinna uwzględniać jego poziom rozwoju intelektualnego. Powinna zmierzać do wykazania nieletniemu na czym polega jego zachowanie w aspekcie naruszonych norm prawnych, także moralnych. Również omawianie zakresu konsekwencji prawnych powinno zmierzać do wywarcia na rozmówcy przekonania, co do negatywnej oceny swojego zachowania, zaś potrzeba odbycia kary jako możliwość „odkupienia się” za niewłaściwe zachowanie. 10. Omówienie sporządzonej dokumentacji. Specyfika postępowania w sprawach nieletnich powoduje, że w trakcie wykonywania czynności procesowych sporządza się dokumentację określoną w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich co do zasady. Nie można jednak pominąć treści art. 20 u.p.n. który normując zabezpieczanie śladów i dowodów przez Policję stanowi o odpowiednim stosowaniu kodeksu postępowania karnego. W szczególności Policja przeprowadza takie czynności, jak: przeszukanie, oględziny, wywiady środowiskowe ( z reguły dotyczące ustalenia miejsca zamieszkania nieletniego), użycie alkomatu, okazanie, konfrontację, powołanie biegłego. Należy przypomnieć, że podczas przeprowadzania wyżej wymienionych czynności dowodowych Policja zobowiazana jest do przestrzegania przepisów Kodeksu postępowania karnego. W zakresie dokumentowania będą to art. 143 § 1 i 2, oraz art.148 do 153 k.p.k.

LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA JEDNOSTKA SZKOLNA - JS 02 Nazwa jednostki szkolnej: Ujawnianie nieletnich sprawców czynów karalnych i wykazujących przejawy demoralizacji. Nazwa jednostki modułowej: Przeciwdziałanie zjawiskom kryminogennym SZP 01. JM 08. Nazwa zawodu/stanowiska pracy: policjant/aplikant. Zakres pracy: Przygotowanie na poziomie podstawowym do wykonywania zadań w zakresie ujawniania nieletnich wykazujących przejawy demoralizacji lub dopuszczających się czynów karalnych. Stron: 1 Opracował: I. Dziugieł, T. Wewiór

JM08JS02LU01

Literatura uzupełniająca: Ustawa z dnia 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (DzU 1982, nr 35, poz. 228 z późn. zm.; nowela 15.09.2000 r. z późn. zm.). Konwencja o prawach dziecka z dnia 20.11.1989 r. (DzU 1991, nr 120, poz. 526) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18.05.2001 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach nieletnich (Dz.U.2001.56.591). Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21.01.2002 r. w sprawie zasad pobytu nieletnich w policyjnych izbach dziecka (Dz.U. 2002, nr 110, poz. 104) Zarządzenie nr 590 Komendanta Głównego Policji z dnia 24 października 2003 r. w sprawie metod i form wykonywania zadań przez policjantów w zakresie przeciwdziałania demoralizacji przestępczości nieletnich Decyzja nr 346 Komendanta Głównego policji z dnia 9 sierpnia 2004 roku w sprawie pełnienia służby w policyjnych izbach dziecka. (Dz.U. KGP nr 16 poz.101.) Raport o rozpoznanych zjawiskach patologii społecznej, przestępczości i demoralizacji nieletnich w 2003 r. KGP BSP, Warszawa 2004. Krystyna Gromek Komentarz do ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich Warszawa 2001. Violetta Kwiatkowska-Darul Przesłuchanie dziecka Zakamycze 2001. Wybrane aspekty postępowania w sprawach o czyny karalne nieletnich. Biblioteka Doskonalenia Zawodowego KGP nr 27/2003

SPRAWDZIAN POSTĘPÓW JEDNOSTKA SZKOLNA - JS 02 Nazwa jednostki szkolnej: Ujawnianie nieletnich sprawców czynów karalnych i wykazujących przejawy demoralizacji Nazwa jednostki modułowej - numer kolejnej Przeciwdziałanie zjawiskom kryminogennym - SZP 01.JM 08. Nazwa zawodu/stanowiska pracy: policjant/aplikant. Zakres pracy: Przygotowanie na poziomie podstawowym do wykonywania zadań w zakresie ujawniania nieletnich wykazujących przejawy demoralizacji lub dopuszczających się czynów karalnych. Stron: 1 Opracował: I. Dziugieł.		JM08JS02SP01
Sprawdzian postępów:
Na podstawie zrealizowanych ćwiczeń i wykładów w ramach jednostki szkolnej zaznaczając w odpowiednich miejscach „X” jako odpowiedź „TAK” lub „NIE”, oceń:
	TAK		NIE
Czy potrafisz zdefiniować pojęcie nieletniego?
Czy potrafisz określić czym jest czyn karalny ?
Czy potrafisz wskazać przykłady okoliczności świadczących o demoralizacji?
Czy znasz rodzaje obowiązku zawiadamiania o przejawach demoralizacji na których podmioty na których on spoczywa
Czy potrafisz okreslić jakie czynności procesowe z inicjatywy własnej Policja może przedsięwziąć wobec nieletniego?
Czy umiesz określić warunki dopuszczalności zatrzymania nieletniego?
Czy znasz tryb postępowania wobec zatrzymanego nieletniego?
Czy potrafisz wskazać przykłady sytuacji uzasadniających umieszczenie nieletniego w Policyjnej Izbie Dziecka?

Słownik wyrazów obcych PWN, red. J. Tokarski

Słownik wyrazów obcych PWN, red. J. Tokarski

B. Hołyst, Kryminologia

W.Czapiewski, R. Głowacki, Prewencja kryminalna

R.R.Friedmann, Community Policing, New York, 1992

J. Czapska, J. Wójcikiewicz, Policja w społeczeństwie obywatelskim, Zakamycze 1999

J. Czapska, J. Wójcikiewicz, Policja w społeczeństwie obywatelskim, Zakamycze 1999

J. Czapska, J. Wójcikiewicz, Policja w społeczeństwie obywatelskim, Zakamycze 1999

Art. 62 kw został uchylony i zastąpiony odpowiednim unormowaniem w Ustawie o ochronie zwierząt z 21 sierpnia 1997, Dz.U. 97, nr 111, poz. 724.

Zdaniem P. Góreckiego w razie zgłoszenia organom Policji popełnienia przez nieletniego czynu karalnego „funkcjonariusz Policji powinien sporządzić protokół z przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie czy wykroczeniu (art. 143 § 1 pkt 1 k.p.k.). Wydaje się, że funkcjonariusz Policji powinien sporządzić protokół również wówczas, gdy zawiadomienie dotyczyć będzie takiego zachowania się nieletniego, które wskazywać będzie na jego demoralizację. W pozostałych sytuacjach, gdy sporządzenie protokołu nie będzie konieczne, sporządza się jedynie notatkę urzędową. Zawiadomienie o którym mowa, wraz z odpowiednią dokumentacją powinny być niezwłocznie przekazane sędziom rodzinnym. P. Górecki, Udział Policji w postępowaniu w sprawach nieletnich, „Prokuratura i Prawo” 1999, nr 3, s. 41.

Zob. P. Górecki, S. Stachowiak, Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich, Komentarz, wyd. II, Kraków 2002, s. 123.

A. Gaberle i M. Korcyl-Wolska, Komentarz do ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, Gdańsk 2002, s. 74.

2

---