Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych - zagadnienia
Fazy zarządzania kryzysowego
Ogólnie wymienia się cztery fazy: Zapobieganie, Przygotowanie, Reagowanie i odbudowę.
Zapobieganie
Zapobieganie jest podstawową metodą zapobiegania przyszłym zdarzeniom. To eliminowanie źródeł zagrożenia. Jest to realizowane głównie poprzez stanowienie prawa (np. przepisy budowlane, przeciwpożarowe, regulacja ruchu drogowego itp.) oraz jego egzekwowanie. To zadanie jest zatem głównie domeną szczebla centralnego administracji rządowej. Jednak brak właściwych procedur lub zła koordynacja działań pomiędzy różnymi podmiotami może skutecznie uniemożliwić sprawną ochronę ludności. A zatem do tej fazy zarządzania należy włączyć również takie techniczne, osobowe i szkoleniowe przygotowanie służb reagowania, by ich zdolność podjęcia działań była adekwatna do spodziewanych zdarzeń. Odpowiedniemu przygotowaniu służb i ich koordynacji służą m.in. wspólne ćwiczenia oraz niektóre elementy planów zarządzania kryzysowego.
Faza zapobiegania odpowiada na takie pytania jak:
- Jakie dla danego obszaru sytuacje kryzysowe są prawdopodobne, i jak bardzo?
- Jakie dla danego obszaru są kluczowe obiekty, usługi, systemy infrastruktury? Jakie są ich mocne a jakie słabe punkty? Jaka jest ich wrażliwość na skutki poszczególnych przewidywanych zagrożeń? Jak wrażliwa jest ludność?
- Jakie działania można podjąć, aby zmniejszać wrażliwość ludności i obiektów na obszarze który nas interesuje?
- Jakie działania można podjąć, aby zmniejszać prawdopodobieństwo wystąpienia przewidywanych sytuacji kryzysowych?
Faza zapobiegania obejmuje takie przedsięwzięcia jak:
- instalacja systemów które monitorują zagrożenia, i mogą w porę o nich ostrzegać
- działania prawno-legislacyjne, zarówno na szczeblu lokalnych samorządów jak i centralno-państwowym, w celu uchwalania koniecznych przepisów i decyzji prawnych
- powszechna edukacja dotycząca właściwego zachowania się podczas zagrożeń, i szkolenia zarówno cywilnej ludności jak i pracowników różnych podmiotów
- wspieranie przez państwo i samorządy określonych pozytywnych działań które zwiększają bezpieczeństwo (np. poprzez ulgi czy dotacje), a zniechęcanie do działań takich które przyczyniają się do wzrostu niebezpieczeństwa
- zabezpieczanie obiektów (np. budynków) przed zagrożeniami na etapie ich projektowania i budowy, a te już zbudowane poprzez konieczne usprawnienia oraz nadzór i konserwację
- rozsądne gospodarowanie przestrzenne z umiejętnością przewidywania
- zaplanowanie niezbędnych rezerw finansowych i materiałowych oraz ludzkich na wypadek wystąpienia sytuacji kryzysowej
Przygotowanie
Przygotowanie to takie przygotowanie materiałowe, techniczne i organizacyjne, by nad niekorzystnym rozwojem sytuacji udało się zapanować. Służyć temu mają rezerwy państwowe, magazyny przeciwpowodziowe, rezerwy finansowe zarówno samorządu terytorialnego jak i Rady Ministrów. Elementem przygotowań jest również edukowanie społeczeństwa tak by osoby, które znajdą się w sytuacji zagrażającej ich zdrowiu, życiu bądź mieniu, potrafiły podejmować racjonalne działania zmniejszające to zagrożenie. Najważniejszym przeznaczeniem tej fazy jest opracowanie planów reagowania kryzysowego. Plan reagowania kryzysowego odpowiada na takie pytania jak "kto, co i kiedy będzie robił, za pomocą jakich zasobów sił i środków i na jakiej podstawie prawnej - przed w czasie i natychmiast po zdarzeniu kryzysowym". W fazie tej można podjąć przykładowo takie działania:
- szkolenie, treningi oraz ćwiczenia; przećwiczenie różnych scenariuszy i wariantów zdarzeń oraz podejmowanych czynności zarówno z odpowiednim personelem (służby, administracja) jak i ze współudziałem ludności[por. Podstawy zarządzania kryzysowego... Op. cit. s. 63].
- określenie zasad i sposobów komunikowania się, alarmowania, ostrzegania, zwracania o pomoc i jej udzielania, oraz stosowania np. przymusu prawnego wobec ludności, organizacji i przedsiębiorstw
- gromadzenie niezbędnych zapasów materiałowych i analiza oraz kontrola posiadanych (woda, żywność, paliwa, leki, odzież, a także użyteczne urządzenia, sprzęt, i wszelkie inne środki), w tym zwiększanie zasobów ludzkich
- przygotowanie społeczeństwa do stawienia czoła nadciągającej sytuacji kryzysowej (pod względem psychicznym i emocjonalnym)
Reagowanie
Reagowanie to dostarczenie pomocy poszkodowanym i ograniczenie wtórnych zniszczeń i strat. Faza reagowania następuje w momencie gdy wykryte zostają zwiastuny niebezpieczeństwa, bądź sytuacja kryzysowa przyjmuje poziom nie-akceptowalny, uważany za niebezpieczny. W takiej sytuacji "wdraża się wcześniej opracowane plany reagowania kryzysowego oraz koordynuje działania różnych służb reagowania". Reagowanie w sytuacjach kryzysowych sprowadza się do wsparcia działań tego organu, którego siły i środki są nieadekwatne do zaistniałej sytuacji.
Organom zarządzania kryzysowego w tej fazie zostało przypisane zadanie „kierowania monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń”. Jednak nie może być to odczytywane jako uprawnienie do dowodzenia, ani jako prawo do zmiany czy ingerencji w treść decyzji organów właściwych w danej sytuacji w myśl ustaw branżowych. Innymi słowy należy rozróżniać organy reagowania od organów zarządzania kryzysowego. Organy reagowania to organy właściwe do zwalczania źródła zagrożenia, a zatem nie tylko praktycznie wszystkie organy administracji zespolonej, niezespolonej oraz organy samorządu terytorialnego, ale dodatkowo osoby, którym ustawy powierzyły funkcję organu na czas wykonywania pewnych czynności w imieniu państwa. W myśl ustaw odpowiedzialnym za wydawanie i egzekwowanie decyzji w trakcie prowadzonych działań może być uprawniony strażak czy policjant kierujący akcją ratowniczą, a nie wojewoda, starosta czy wójt.
W fazie reagowania, wyróżniane jest pięć etapów reagowania na sytuację kryzysową:
- Ostrzeganie i powiadamianie
- Ratowanie ludzi
- Zabezpieczanie mienia
- Opieka socjalna, ocena szkód
- Odtwarzanie
Główne przedsięwzięcia podejmowane w fazie reagowania na zagrożenie to:
- Ocena sytuacji
- Przewidywanie rozwoju sytuacji
- Określenie celów i zadań
- Identyfikacja potrzebnych zasobów ludzkich i materiałowych
- Określenie planu oraz struktury działania
- Podjęcie działań
Odbudowa
Odbudowa to usuwanie skutków sytuacji kryzysowej. Polega po pierwsze na odtworzeniu zasobów zgromadzonych, a następnie zużytych w procesie reagowania kryzysowego. Drugim zadaniem wynikającym wprost z ustawy jest obowiązek włączenia się administracji publicznej w odtworzenie infrastruktury krytycznej.
Można podzielić fazę odbudowy na:
- krótkookresową, która wykonywana jest już w fazie reagowania. Są to doraźne działania które polegają na przywróceniu niezbędnych systemów oraz ich tymczasowym zabezpieczeniu.
- długookresową, mogącą trwać przez wiele lat po zdarzeniu kryzysowym, zależnie od stopnia uszkodzenia danej infrastruktury.
Faza odbudowy obejmuje m. in.:
- dokumentację i szacowanie szkód (np. poprzez dokumentację fotograficzną)
- bieżącą i długofalową pomoc poszkodowanym (np. leczenie, rehabilitacja, inna pomoc specjalistyczna, wypłata odszkodowań)
- przywracanie gotowości służb (np. uzupełnianie zapasów materiałowych, naprawa sprzętu)
- organizację odbudowy uszkodzonej infrastruktury z uwzględnieniem poprawy jej bezpieczeństwa
- aktualizację planów reagowania kryzysowego w oparciu o wynikłe doświadczenia
Mówiąc o czterech fazach zarządzania kryzysowego, nie można traktować każdej z nich całkowicie odrębnie, jakby posiadały sztywno wyznaczone granice. W wielu przypadkach zupełnie niespodziewanych zagrożeń nie będzie miejsca na typową fazę zapobiegania oraz przygotowania, gdyż katastrofa nastąpi nagle, a lokalne władze oraz służby nie przewidziały jej. Nawet wtedy jednak, przy natychmiastowym rozpoczęciu fazy reagowania, będzie można nadal podejmować kroki zapobiegawcze (aby ograniczać dane skutki i kontrolować rozwój sytuacji) oraz przygotowawcze, w takim stopniu na jaki zezwolą na to czas oraz posiadane środki. Gdzieniegdzie rozpocznie się fazę odbudowy jeszcze w trakcie gdy np. żywioł trwa - np. aby przywrócić funkcjonowanie niezbędnej infrastruktury krytycznej, zabezpieczając jej systemy przed ponownym uszkodzeniem. Nie można więc do faz-etapów zarządzania kryzysowego podchodzić schematycznie.
Planowanie cywilne
Planowanie cywilne to całokształt przedsięwzięć organizacyjnych mających na celu przygotowanie administracji publicznej do ZK. To także planowanie w zakresie wspierania SZRP w razie ich użycia oraz planowanie ich wykorzystania do realizacji zadań z zakresu ZK. Ujmując szerzej, pod pojęciem planowanie rozumie się nie tylko sam proces opracowywania dokumentów planistycznych, ale również przygotowanie zasobów i wszystkie inne działania natury organizacyjnej zmierzające do właściwego przygotowania administracji na sytuacje kryzysowe, w tym związane z wykorzystaniem Sił Zbrojnych. Planowanie obejmuje również zapewnienie Siłom Zbrojnym warunków umożliwiających im realizację postawionych zadań.
Cykl planowania cywilnego obejmuje analizowanie, programowanie, i opracowywania planu lub programu, jego wdrażanie, testowanie i uruchamianie.
Cel planowania cywilnego
Zadaniem planowania cywilnego jest przygotowanie:
- planów zarządzania kryzysowego
- struktur uruchamianych w sytuacjach kryzysowych
- zasobów i baz danych niezbędnych do wykonania zadań ujętych w planie zarządzania kryzysowego i w jego procesie
- rozwiązań na wypadek zniszczenia lub zakłócenia funkcjonowania infrastruktury krytycznej
To także zapewnienie spójności między planami zarządzania kryzysowego a innymi planami sporządzanymi w tym zakresie przez właściwe organy administracji publicznej, których obowiązek wykonania wynika z odrębnych przepisów. Plan zarzązania kryzysowego ma w założeniu integrować różne służby i podmioty (ich siły, środki i kompetencje).
Spójność planów zarządzania kryzysowego
Spójność planów zarządzania kryzysowego wynika z art 4. ustawy o ZK. Nakłada on planowaniu cywilnemu wymóg zapewnienia spójności między planami zarządzania kryzysowego a innymi planami sporządzanymi w tym zakresie przez właściwe organy administracji publicznej. To spójność m. in. na etapie reagowania. Gminne i powiatowe plany mają być kompatybilne ze sobą, oraz z planem wojewódzkim. To także spójność tych planów z planami różnych organów administracji publicznej (np. plany policji, państwowej straży pożarnej, itp).
Z czego wynika taka konieczność? Planowanie działań na poszczególnych szczeblach administracji publicznej nie może być realizowane w sposób autonomiczny. Plany powinny być ze sobą spójne co do wskazania celów działania. W razie braku takiego mechanizmu mogłaby powstać sytuacja w której, przykładowo, gminny plan przeciwpowodziowy zakłada obronę polderów przed zalaniem, a plan wojewódzki uznaje, że poldery należy celowo zalać celem ochrony obszarów ważniejszych z gospodarczego bądź społecznego punktu widzenia. Zastosowany w zarządzaniu kryzysowym mechanizm planowania w oparciu o dokumenty wyjściowe ma takim sytuacjom zapobiec. Aby osiągnąć spójność poszczególnych planów przyjęto, że zostaną one oparte o wspólne dokumenty wyjściowe. Dokumentami tymi są:
- wnioski z Raportu o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego (dla planów sporządzanych na szczeblu centralnym);
- wytyczne Ministra właściwego do spraw wewnętrznych (dla planów wojewódzkich);
- zalecenia wojewody (dla planów powiatowych);
- zalecenia starosty (dla planów gminnych)
Centra zarządzania kryzysowego
Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego, tworzy się przy Radzie Ministrów jako organ opiniodawczo-doradczy właściwy w sprawach inicjowania i koordynowania działań podejmowanych w zakresie zarządzania kryzysowego. Do zadań Zespołu należy:
- przygotowywanie propozycji użycia sił i środków niezbędnych do opanowania sytuacji kryzysowych;
- doradzanie w zakresie koordynacji działań organów administracji rządowej, instytucji państwowych i służb w sytuacjach kryzysowych;
- opiniowanie sprawozdań końcowych z działań podejmowanych w związku z zarządzaniem kryzysowym;
- opiniowanie potrzeb w zakresie odtwarzania infrastruktury lub przywrócenia jej pierwotnego charakteru;
- opiniowanie i przedkładanie Radzie Ministrów Krajowego Planu Zarządzania Kryzysowego;
Rządowe Centrum Bezpieczeństwa jest państwową jednostką budżetową podległą Prezesowi Rady Ministrów. Centrum zapewnia obsługę Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów, Zespołu i ministra właściwego do spraw wewnętrznych w sprawach zarządzania kryzysowego oraz pełni funkcję krajowego centrum zarządzania kryzysowego. Do zadań Centrum należy zapewnienie koordynacji polityki informacyjnej organów administracji publicznej w czasie sytuacji kryzysowej.
Centra zarządzania kryzysowego tworzą ministrowie i centralne organy administracji rządowej, do których zakresu działania należą sprawy związane z zapewnieniem bezpieczeństwa narodowego, w tym ochrony ludności lub gospodarczych podstaw bezpieczeństwa państwa. Do ich zadań należy:
- pełnienie całodobowego dyżuru w celu zapewnienia przepływu informacji na potrzeby zarządzania kryzysowego;
- współdziałanie z centrami zarządzania kryzysowego organów administracji publicznej;
- nadzór nad funkcjonowaniem systemu wykrywania i alarmowania oraz systemu wczesnego ostrzegania ludności;
- współpraca z podmiotami realizującymi monitoring środowiska;
- współdziałanie z podmiotami prowadzącymi akcje ratownicze, poszukiwawcze i humanitarne;
- dokumentowanie działań podejmowanych przez centrum;
- realizacja zadań stałego dyżuru na potrzeby podwyższania gotowości obronnej państwa;
- współdziałanie na wszystkich szczeblach administracji rządowej w zakresie informowania i przekazywania poleceń do wykonania w systemie całodobowym dla jednostek ochrony zdrowia w przypadkach awaryjnych, losowych, jak również zaburzeń funkcjonowania systemu.
Organem pomocniczym wojewody w zapewnieniu wykonywania zadań zarządzania kryzysowego jest wojewódzki zespół zarządzania kryzysowego, powoływany przez wojewodę. Do zadań zespołu wojewódzkiego należy w szczególności:
- ocena występujących i potencjalnych zagrożeń mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo publiczne i prognozowanie tych zagrożeń;
- przygotowywanie propozycji działań i przedstawianie wojewodzie wniosków dotyczących wykonania, zmiany lub zaniechania działań ujętych w wojewódzkim planie zarządzania kryzysowego;
- przekazywanie do wiadomości publicznej informacji związanych z zagrożeniami;
- opiniowanie wojewódzkiego planu zarządzania kryzysowego.
Wojewódzkie centra zarządzania kryzysowego mają zapewnianą obsługę przez komórki organizacyjne właściwe w sprawach zarządzania kryzysowego w urzędach wojewódzkich. Do zadań wojewódzkich centrów zarządzania kryzysowego należy:
- pełnienie całodobowego dyżuru w celu zapewnienia przepływu informacji na potrzeby zarządzania kryzysowego;
- współdziałanie z centrami zarządzania kryzysowego organów administracji publicznej;
- nadzór nad funkcjonowaniem systemu wykrywania i alarmowania oraz systemu wczesnego ostrzegania ludności;
- współpraca z podmiotami realizującymi monitoring środowiska;
- współdziałanie z podmiotami prowadzącymi akcje ratownicze, poszukiwawcze i humanitarne;
- dokumentowanie działań podejmowanych przez centrum;
- realizacja zadań stałego dyżuru na potrzeby podwyższania gotowości obronnej państwa;
Powiatowy zespół zarządzania kryzysowego pomaga staroście wykonywanie zadań ZK. Zespół powiatowy wykonuje na obszarze powiatu zadania przewidziane dla zespołu wojewódzkiego.
Gminny zespół zarządzania kryzysowego jest organem pomocniczym wójta w zapewnieniu wykonywania zadań ZK. Zespół gminny wykonuje na obszarze gminy zadania przewidziane dla zespołu wojewódzkiego. Wójt zapewnia realizację następujących zadań:
- całodobowe alarmowanie członków gminnego zespołu zarządzania kryzysowego, a w sytuacjach kryzysowych zapewnienie całodobowego dyżuru w celu zapewnienia przepływu informacji oraz dokumentowania prowadzonych czynności;
- współdziałanie z centrami zarządzania kryzysowego organów administracji publicznej;
- nadzór nad funkcjonowaniem systemu wykrywania i alarmowania oraz systemu wczesnego ostrzegania ludności;
- współpracę z podmiotami realizującymi monitoring środowiska;
- współdziałanie z podmiotami prowadzącymi akcje ratownicze, poszukiwawcze i humanitarne;
- realizację zadań stałego dyżuru na potrzeby podwyższania gotowości obronnej państwa.
W celu realizacji tych zadań wójt może tworzyć gminne (miejskie) centra zarządzania kryzysowego.
Uprawnienia wojewody wobec organów administracji rządowej w trakcie kryzysu
Wojewoda jest przede wszystkim koordynatorem a nie bezpośrednim wykonawcą. W ramach realizacji swoich uprawnień wojewoda może wydawać polecenia obowiązujące wszystkie organy administracji rządowej działające w województwie. Wojewoda kontroluje wykonywanie przez organy rządowej administracji zespolonej i niezespolonej w województwie zadań wynikających z ustaw i innych aktów prawnych. Obejmuje to ustalenie stanu faktycznego w zakresie działalności organów poddanych kontroli, rzetelne jego udokumentowanie i dokonanie oceny wykonywanej działalności pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności - w odniesieniu do działalności organów administracji rządowej oraz innych podmiotów.
Wojewoda posiada prawo wnioskowania o użycie pododdziałów lub oddziału Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do wykonywania zadań, o których mowa w art. 25 ust. 3.
Wojewoda posiada prawo wykonywania przedsięwzięć wynikających z dokumentów planistycznych wykonywanych w ramach planowania operacyjnego realizowanego w województwie (w tym planie ratowniczym województwa).
Uprawnienia wojewody wobec organów administracji samorządowej w trakcie kryzysu
W razie niezdolności lub nieprawidłowości w kierowaniu działaniami ratowniczymi wojewoda może z inicjatywy własnej lub na wniosek starosty zawiesić uprawnienia wójta i wyznaczyć pełnomocnika do prowadzenia takich działań (art. 9, ust. 5 ustawy o stanie klęski żywiołowej z 2002 roku). Podobne uprawnienia posiada wojewoda w stosunku do starosty.
W sytuacjach nadzwyczajnych może wydawać polecenia obowiązujące organy samorządu terytorialnego. Dodatkowo wojewoda na obszarze województwa określa zadania Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego, koordynuje jego funkcjonowanie i kontroluje wykonywanie wynikających stąd zadań, a w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń życia, zdrowia lub środowiska kieruje tym systemem.
Organy zarządzania kryzysowego na szczeblu krajowym
- Rada Ministrów (Prezes stoi na czele)
- Premier zarządza
- Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego
- Rządowe Centrum Bezpieczeństwa
Organy właściwe dla zarządzania kryzysowego na poszczególnych szczeblach administracji publicznej
Ministerialny:
- Minister danego sektora
- Zespół Zarządzania Kryzysowego (ministerialne)
- Centrum Zarządzania Kryzysowego (ministerialne)
Województwo:
- Wojewoda
- Wojewódzki Zespół Zarządzania Kryzysowego
- Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego
Powiat:
- Starosta Powiatowy
- Powiatowy Zespół Zarządzania Kryzysowego
- Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego
Gmina:
- Wójt (Burmistrz, Prezydent miasta)
- Gminny Zespół Zarządzania Kryzysowego
- Gminne Centrum Zarządzania Kryzysowego
Zadania administracji w czasie klęsk żywiołowych
Na organach administracji rządowej i samorządowej spoczywa szereg obowiązków. Najistotniejsze z nich dla np. gminy to zapewnienie posiłku, schronienia i niezbędnego ubrania oraz wypłata zasiłków celowych. Zasiłek ten może być przyznany osobie albo rodzinie, które poniosły straty w wyniku klęski żywiołowej lub ekologicznej. Inną formą wspierania (już w fazie odbudowy) jest zastosowanie specjalnych (ułatwionych) procedur administracyjnych w sprawach dotyczących odbudowy obiektów uszkodzonych bądź zniszczonych na skutek działania żywiołu czy udzielanie kredytów.
W sytuacji kryzysowej Kierujący Akcją Ratowniczą pozostaje niezależnym organem administracji publicznej. Oddziałuje on na podległe mu na miejscu zdarzenia siły zgodnie z przyjętymi procedurami/planami ratowniczymi w celu wykonywania określonych czynności ratowniczych poprzez:
- określanie rodzaju działań ratowniczych
- wydawanie rozkazów lub poleceń
- ostrzeganie podległych sił o wielkości i rodzajach zagrożenia oraz ewentualnym stopniu ryzyka planowanego przedsięwzięcia ratowniczego
Kierujący akcją ratowniczą może wydawać też decyzje administracyjne m. in. o:
- ewakuacji
- przejęciu mienia na czas działań
W zadaniach tych mają wspierać go pozostałe jednostki administracji, w tym samorządowej:
Gmina:
W czasie stanu klęski żywiołowej właściwy miejscowo wójt (burmistrz, prezydent miasta) kieruje działaniami prowadzonymi na obszarze gminy w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia. W zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu są obowiązane uczestniczyć: Państwowa Straż Pożarna i inne jednostki ochrony przeciwpożarowej, Policja, jednostki systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego, dyspozytorzy medyczni i centra powiadamiania ratunkowego, jednostki ochrony zdrowia, Straż Graniczna, Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa oraz inne właściwe w tych sprawach państwowe urzędy, agencje, inspekcje, straże i służby.
W zakresie działań, o których mowa, wójt (burmistrz, prezydent miasta) może m.in. wydawać polecenia wiążące organom jednostek pomocniczych, kierownikom jednostek organizacyjnych utworzonych przez gminę, kierownikom jednostek ochrony przeciwpożarowej działających na obszarze gminy oraz kierownikom jednostek organizacyjnych czasowo przekazanych przez właściwe organy do jego dyspozycji i skierowanych do wykonywania zadań na obszarze gminy. Wójtowiprzysługuje prawo wydawania poleceń kierownikom (komendantom) służb inspekcji i straży podjęcia działań zmierzających do usunięcia tego zagrożenia. Polecenie takie musi być zgodne z właściwością danej służby lub inspekcji. Przykładowe zadania wójta:
- Ewakuacja prewencyjna ludności
- Zapewnienie odzieży osobom po dekontaminacji
- Pomoc socjalna dla osób poszkodowanych i ewakuowanych
- Wsparcie Kierującego Akcją Ratowniczą zasobami gminnego magazynu przeciwpowodziowego
- Uruchomienie jednostek gminnych OSP do działań
Powiat:
W zakresie przeciwdziałania skutkom sytuacji kryzysowej lub ich usunięcia Starosta może wydawać polecenia wiążące wójtom /burmistrzom/, kierownikom jednostek organizacyjnym utworzonych przez powiat, kierownikom powiatowych służb, inspekcji i straży, kierownikom jednostek ochrony przeciwpożarowej działających na obszarze powiatu oraz kierownikom jednostek organizacyjnych czasowo przekazanych przez właściwe organy do jego dyspozycji i skierowanych do wykonywania zadań na obszarze powiatu. Przykładowe zadania starosty:
- wydawanie organom gminy zaleceń do gminnego planu zarządzania kryzysowego
- Wydawanie poleceń podjęcia działań zgodnie z właściwością organu
- Kierowanie wspólnymi działaniami powiatowej administracji zespolonej
- Zapewnienie łączności na potrzeby koordynacji działań
- Wsparcie Kierującego Akcją Ratowniczą zasobami powiatowego magazynu przeciw powodziowego
- Uruchomienie powiatowych sił KSRG do działań poza obszarem prowadzenia akcji ratowniczej
Województwo:
Przykładowe zadania wojewody:
- Zapewnienie współdziałania wszystkich organów administracji rządowej i samorządowej działających w województwie i kierowanie ich działalnością w zakresie likwidacji sytuacji kryzysowej i usuwania jej skutków
- Wydawanie poleceń obowiązujących wszystkie organy administracji rządowej i organy samorządu
- Zapewnienie wsparcia przez SZRP
- Uruchomienie sił KSRG do działań poza obszarem prowadzenia akcji ratowniczej
W czasie stanu klęski żywiołowej, jeżeli użycie innych sił i środków jest niemożliwe lub niewystarczające, minister obrony narodowej może przekazać do dyspozycji wojewody, na którego obszarze działania występuje klęska żywiołowa, pododdziały lub oddziały wojska, wraz ze skierowaniem ich do wykonywania zadań związanych z zapobieżeniem skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięciem.
Koordynacja, zarządzanie i kierowanie w sytuacji kryzysu na szczeblu krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym
Wójt koncentruje się na zdaniach podstawowych dla ochrony ludności to znaczy na ostrzeganiu, alarmowaniu i informowaniu ludności o niebezpieczeństwie, ewakuacji i zakwaterowaniu ewakuowanych, wszechstronnego wspierania działań profesjonalnych sił ratowniczych, a także na zapewnieniu wszystkim poszkodowanym pomocy socjalnej. Wójt (burmistrz lub prezydent miasta) koordynuje też funkcjonowanie krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego na obszarze gminy w zakresie ustalonym przez wojewodę. Zadanie to wykonywane jest przy pomocy komendanta gminnego ochrony przeciwpożarowej, jeżeli komendant taki został zatrudniony przez gminę.
Na terenie powiatu podstawowymi działaniami dla ochrony ludności (ostrzeganiu, alarmowaniu i informowaniu ludności o niebezpieczeństwie, ewakuacji i zakwaterowaniu ewakuowanych, wszechstronnego wspierania działań profesjonalnych sił ratowniczych, a także na zapewnieniu wszystkim poszkodowanym pomocy socjalnej) kieruje starosta. Starosta wykonuje takie same zadania co wójt/burmistrz, a ponadto koordynuje współdziałanie między gminami, wspierając je działaniem podległych sobie: służb, inspekcji i straży wspomaganych przez organizacje pozarządowe przewidziane do użycia w Powiatowym Planie Zarządzania Kryzysowego.
Szczebel wojewódzki z racji swojego usytuowania w systemie zarządzania kryzysowego, w sytuacjach kryzysowych udziela pomocy władzom powiatowym, których możliwości okazały się niewystarczające, koordynuje prowadzenie działań w przypadku powstania sytuacji kryzysowej obejmującej obszar większy niż jeden powiat oraz współdziała ze szczeblem centralnym wówczas, gdy jego pomoc jest niezbędna.
Wojewoda stanowi pośrednie ogniwo, poprzez które w razie potrzeby, angażowane są np. pododdziały lub oddziały Sił Zbrojnych RP do wykonywania zadań związanych z zapobieżeniem skutkom sytuacji kryzysowej lub ich usunięciem, jeżeli użycie innych sił i środków jest niemożliwe lub niewystarczające.
Szczebel centralny (krajowy) wspiera niższe szczeble zarządzania kryzysowego w sytuacji, gdy ich możliwości reagowania okazały się niewystarczające. Koordynuje reagowanie w przypadku zaistnienie sytuacji kryzysowej o dużej skali. W pierwszej kolejności zadania z obszaru zarządzania kryzysowego powinni realizować ministrowie kierujący działami administracji rządowej oraz kierownicy urzędów centralnych (oczywiście tylko tych, które mają zadania z tego zakresu). Dopiero kiedy możliwości ministra (kierownika urzędu centralnego) będą nieadekwatne do sytuacji, zarządzanie powinna przejąć Rada Ministrów. Narzędziem do realizacji zarządzania kryzysowego jest odpowiednio plan zarządzania kryzysowego właściwego ministra (kierownika urzędu centralnego) i Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego.
Raport o zagrożeniach dla bezpieczeństwa narodowego i jego części składowe
Raport o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego sporządzają na potrzeby Krajowego Planu Zarządzania Kryzysowego, ministrowie kierujący działami administracji rządowej, kierownicy urzędów centralnych oraz wojewodowie. Kierunki działania wynikające z wniosków z Raportu stanowią element Krajowego Planu Zarządzania Kryzysowego oraz są uwzględniane w planach zarządzania kryzysowego. Celem jest sporządzenie spójnego i jednolitego dokumentu obrazującego całościowo zarówno zagrożenia jak ryzyka z nimi związane. Raport przyjmuje Rada Ministrów w drodze uchwały. Swoje raporty stanowiące wkład do raportu całościowego przedstawiają wojewodowie, kierownicy urzędów centralnych, ministrowie.
Raport jest dokumentem zawierającym następujące elementy:
- wskazanie najważniejszych zagrożeń przez stworzenie mapy ryzyka;
- określenie celów strategicznych;
- określenie priorytetów w reagowaniu na określone zagrożenia;
- wskazanie sił i środków niezbędnych do osiągnięcia celów strategicznych;
- programowanie zadań w zakresie poprawy bezpieczeństwa przez uwzględnianie regionalnych i lokalnych inicjatyw;
- wnioski zawierające hierarchicznie uporządkowaną listę przedsięwzięć niezbędnych do osiągnięcia celów strategicznych.
Rozporządzenie wykonawcze precyzuje sposób wykonania poszczególnych części Raportu grupując je w cztery grupy zagadnień. Są to:
- ocena możliwości powstania zagrożeń (analiza ryzyka);
- działania jakie należy podjąć by zagrożenia te zminimalizować (przeciwdziałanie zagrożeniu);
- działania jakie należy podjąć gdy zagrożenie wystąpi (reagowanie);
- inne informacje, które zdaniem wykonawcy mogą być przydatne przy tworzeniu Krajowego Planu Zarządzania Kryzysowego.
Mapa ryzyka
Mapa ryzyka to wskazanie najważniejszych zagrożeń i skutków ich wystąpienia. Mapa ryzyka jest to mapa lub opis przedstawiający potencjalnie negatywne skutki oddziaływania zagrożenia na ludzi, środowisko, mienie i infrastrukturę. Mapy ryzyka nie należy w tym przypadku utożsamiać z papierowym bądź cyfrowym odwzorowaniem terenu.
Katastrofa naturalna
Katastrofa naturalna to zdarzenie związane z działaniem sił natury, w szczególności wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, długotrwałe występowanie ekstremalnych temperatur, osuwiska ziemi, pożary, susze, powodzie, zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, masowe występowanie szkodników, chorób roślin lub zwierząt albo chorób zakaźnych ludzi albo też działanie innego żywiołu. Katastrofa naturalna może oznaczać konieczność wprowadzenia stanu klęski żywiołowej, lecz nie jest to obligatoryjne (decyzję podejmują centralne władze).
Klęska żywiołowa
Klęska żywiołowa to katastrofa naturalna lub awaria techniczna, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem,
Stan klęski wprowadza Rada Ministrów decyzją własną lub na wniosek wojewody na czas oznaczony, niezbędny dla zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia, nie dłuższy niż 30 dni. W zależności od obszaru, na którym wystąpiła klęska żywiołowa (i do którego jest ograniczona), za przeciwdziałanie jej skutkom odpowiedzialny jest albo wójt, starosta, wojewoda albo też właściwy minister.
Podczas stanu klęski żywiołowej wprowadzane są ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela. Ograniczenia te dotyczą osób fizycznych zamieszkałych lub czasowo przebywających na obszarze, na którym został wprowadzony stan klęski żywiołowej, oraz odpowiednio do osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, mających siedzibę lub prowadzących działalność na obszarze, na którym został wprowadzony stan klęski żywiołowej. Ograniczenia, o których mowa, mogą polegać np. na zawieszeniu działalności określonych przedsiębiorców, nakazie lub zakazie prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju, całkowitej lub częściowej reglamentacji zaopatrzenia w określonego rodzaju artykuły lub też obowiązku poddania się kwarantannie.
Infrastruktura krytyczna, europejska infrastruktura krytyczna
Infrastruktura krytyczna to systemy oraz wchodzące w ich skład powiązane ze sobą funkcjonalnie obiekty, w tym obiekty budowlane, urządzenia, instalacje, usługi kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz służące zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów administracji publicznej, a także instytucji i przedsiębiorców.
Ochrona infrastruktury krytycznej to wszelkie działania zmierzające do zapewnienia funkcjonalności, ciągłości działań i integralności infrastruktury krytycznej w celu zapobiegania zagrożeniom, ryzykom lub słabym punktom oraz ograniczenia i neutralizacji ich skutków oraz szybkiego odtworzenia tej infrastruktury na wypadek awarii, ataków oraz innych zdarzeń zakłócających jej prawidłowe funkcjonowanie.
Obowiązek ochrony infrastruktury krytycznej mają jej właściciele oraz posiadacze samoistni i zależni obiektów, instalacji lub urządzeń. W szczególności to przygotowanie i wdrażanie, stosownie do przewidywanych zagrożeń, planów ochrony infrastruktury krytycznej oraz utrzymywanie własnych systemów rezerwowych zapewniających bezpieczeństwo i podtrzymujących funkcjonowanie tej infrastruktury, do czasu jej pełnego odtworzenia. Jednak zadania z zakresu jej ochrony realizowane są na wszystkich szczeblach administracji, począwszy od administracji rządowej a skończywszy na administracji samorządowej. W ramach działań podejmowanych przez administrację państwową szczególna rola przypada Szefowi Agencji Bezpieczeństwa. Administracja musi wspierać etap odbudowy IK będącej w rękach prywatnych w przypadku gdy uszkodzenie IK zagraża życiu lub zdrowiu ludzkiemu.
Europejski obiekt IK to taki, który swoimi powiązaniami trans-granicznymi jest istotny dla innych państw. Na przykład elektrownie jądrowe w Niemczech są istotne dla bezpieczeństwa Polski. Zwykły/krajowy obiekt IK nie posiada takich powiązań trans-granicznych. Więc skutki uszkodzenia krajowego obiektu IK ograniczają się do terytorium jednego kraju (np. kraje sąsiednie wtedy są dotknięte wcale albo w stopniu nieistotnym).
Infrastruktura krytyczna obejmuje systemy:
a) zaopatrzenia w energię i paliwa,
b) łączności i sieci teleinformatycznych,
c) finansowe,
d) zaopatrzenia w żywność i wodę,
e) ochrony zdrowia,
f) transportowe i komunikacyjne,
g) ratownicze,
h) zapewniające ciągłość działania administracji publicznej,
i) produkcji, składowania, przechowywania i stosowania substancji chemicznych i promieniotwórczych, w tym rurociągi substancji niebezpiecznych
Ochrona IK obejmuje:
- ochronę fizyczną (ograniczenie dostępu dla osób postronnych);
- ochronę techniczną (przestrzeganie przepisów budowlanych, przeciwpożarowych itp.);
- ochronę osobową (np. ograniczenie dostępu wyłącznie do osób posiadających poświadczenie bezpieczeństwa);
- ochronę teleinformatyczną (zabezpieczenie systemów sterowania i transmisji danych przed cyberterroryzmem);
- ochronę prawną (uniemożliwienie wrogiego przejęcia, likwidacji IK na mocy decyzji biznesowych itp.);
- wsparcie etapu odbudowy (gwarancje rządowe, zapewnienie wsparcia technicznego i inne działania mające na celu skrócenie czasu niezbędnego na przywrócenie funkcjonalności IK)
Polskie regulacje prawne chroniące infrastrukturę krytyczną:
- Rozporządzenia RM z dnia 30 kwietnia 2010 r. "w sprawie Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej", oraz "w sprawie planów ochrony infrastruktury krytycznej".
- Rozporządzenie RM "w sprawie obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa i obronności państwa oraz ich szczególnej ochrony".
- Ustawa o zarządzaniu kryzysowym.
- Ustawa o ochronie osób i mienia.
- Normy obronne; wymagania techniczne i funkcjonalne w ochronie obiektów wojskowych (np. systemy alarmowe i ich wymagania ogólne).
Europejskie regulacje prawne chroniące IK:
- Dyrektywa Rady z dnia 8 grudnia 2008 r. w sprawie rozpoznawania i wyznaczania europejskiej infrastruktury krytycznej oraz oceny potrzeb w zakresie poprawy jej ochrony.
- Wniosek decyzja Rady z dnia 27 października 2008 r. w sprawie sieci ostrzegania o zagrożeniach dla infrastruktury krytycznej (CIWIN).
- Komunikat Komisji z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie europejskiego programu ochrony infrastruktury krytycznej.
- Zielona księga z dnia 17 listopada 2005 r. w sprawie europejskiego programu ochrony infrastruktury krytycznej.
System ratowniczo-gaśniczy, ogólna charakterystyka
Zamierzeniem stworzenia KSRG było stworzenie jednolitego, skutecznego systemu ratowniczego, obejmującego cały obszar szeroko rozumianego ratownictwa pożarowego, technicznego, chemicznego i ekologicznego bez względu na miejsce, rodzaj i charakter prowadzonych działań ratowniczych.
Krajowy system ratowniczo-gaśniczy (KSRG) jest integralną częścią organizacji bezpieczeństwa wewnętrznego państwa obejmującą w celu ratowania życia, zdrowia, mienia lub środowiska, prognozowanie, rozpoznawanie i zwalczanie pożarów, klęsk żywiołowych lub innych miejscowych zagrożeń. System skupia jednostki ochrony przeciwpożarowej, inne służby, inspekcje, straże, instytucje oraz podmioty, które dobrowolnie w drodze umowy cywilnoprawnej zgodziły się współdziałać w akcjach ratowniczych. Konstrukcja systemu zakłada, że zasady realizacji podstawowych zadań ratowniczych są niezmienne i dostosowane do specyfiki wszelkiego rodzaju zdarzeń, również zdarzeń masowych lub klęsk żywiołowych - kiedy siły i środki ratownicze są niewystarczające organizacja działań ratowniczych wymaga modyfikacji priorytetów oraz dokonania uproszczeń w procedurach działania.
KSRG funkcjonuje w dwóch stanach:
- stałym czuwaniu i doraźnym reagowaniu polegającym na podejmowaniu działań ratowniczych przez własne siły i środki powiatu i gmin;
- wykonywaniu działań ratowniczych wymagających uSycia sił i środków spoza powiatu, wtedy uruchamiany jest poziom wspomagania i koordynacji szczebla wojewódzkiego lub kraju.
Organizatorem systemu jest Komendant Główny PSP, natomiast nadzór nad funkcjonowaniem spełnia Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji.
KSRG jest zorganizowany na trzech poziomach:
- powiatowym,
- wojewódzkim,
- krajowym.
Poziomy wojewódzki i krajowy spełniają rolę wspomagającą i koordynacyjną w sytuacjach wymagających użycia sił i środków spoza obszaru danego powiatu lub województwa. Poziom powiatu jest podstawowym ogniwem funkcjonowania KSRG. Na poziomie powiatowym wykonuje się wszystkie podstawowe zadania systemu, związane z obszarem powiatu. Na poziomie powiatowym system tworzą następujące podmioty systemu:
- komenda powiatowa (miejska) PSP,
- gminne zawodowe straże pożarne,
- ochotnicze i zakładowe straże pożarne,
- zakładowe i terenowe służby ratownicze,
- inne jednostki ratownicze.
- powiatowy zespół reagowania kryzysowego, działający na podstawie przepisów o stanie klęski żywiołowej,
- włączone do systemu inne służby, inspekcje, straże i instytucje,
- specjaliści w sprawach ratownictwa i inne podmioty, włączeni do systemu w drodze umowy cywilnoprawnej.
System państwowego ratownictwa medycznego, wybrane aspekty
Ogólnie system został powołany dla realizacji zadań państwa polegających na zapewnieniu pomocy każdej osobie znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. Podstawę działania ratownictwa medycznego w Polsce stanowi ustawa z dnia 8 września 2006 roku o Państwowym Ratownictwie Medycznym. System państwowego ratownictwa medycznego obejmuje:
- Szpitalne oddziały ratunkowe, centra urazowe, wyspecjalizowane jednostki szpitalne
- Zespół ratownictwa medycznego
- Lotnicze pogotowie ratunkowe
Powiadamianie systemu następuje poprzez numer 112 i przekazanie informacji do właściwych odbiorców mogących udzielić pomoc, co koordynuje:
- Dyspozytor medyczny w CPR / lub stanowisko kierowania służb i podmiotów ratowniczych
- Lekarz koordynator w WCPR (może prosić o uruchomienie sił poza województwem)
System ten wspierany jest przez:
- Jednostki państwowej straży pożarnej
- Jednostki OSP włączone do KSRG
- Społeczne organizacje ratownicze
- Inne jednostki nadzorowane przez MSW lub MON
Organizacja i zabezpieczanie imprez, uroczystości i zgromadzeń publicznych
Podstawą prawną jest tutaj Ustawa z dnia 20 marca 2009 r. w sprawie bezpieczeństwa imprez masowych oraz rozporządzenia do niej. Organizuje ona system zabezpieczania imprez, uroczystości i zgromadzeń publicznych poprzez:
- zasady wydawania zezwoleń na przeprowadzenie imprezy masowej lub zgromadzenia publicznego
- kontrolę bezpieczeństwa imprezy masowej oraz współdziałanie służb porządkowych z organami ochrony prawnej
- obowiązki organizatora i określenie liczebności służby porządkowej oraz służby informacyjnej
- obowiązek tworzenia regulaminu imprezy masowej oraz instrukcji postępowania w przypadku powstania pożaru lub innego miejscowego zagrożenia w miejscu i w czasie imprezy masowej
- określenia liczby miejsc w przypadku imprezy masowej podwyższonego ryzyka
- obowiązki uczestników imprezy
- możliwości legitymowania uczestników imprezy masowej i zasadności odmowy wstępu na imprezę masową
- utrwalanie przebiegu imprezy masowej - sposoby oraz wymagania techniczne w tym zakresie (np. monitoring kamer)
- odpowiedzialność za szkodę w związku z zabezpieczeniem imprezy masowej
Przykładowo, bezpieczeństwo meczu piłki nożnej jest zapewniane m. in. poprzez:
- Identyfikację osób (w tym monitoring)
- Zakaz klubowy (np. dla pseudokibiców)
- Zasady sprzedaży biletów na mecz piłki nożnej
- Ograniczenia wstępu małoletnich
- Warunki bezpieczeństwa stadionów
1