POSTĘPOWANIE CYWILNE - postępowanie sądowe i pozasądowe mające na celu rozpoznawanie spraw cywilnych w rozumieniu przepisów prawa procesowego cywilnego, które służą realizacji celów prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych oraz innych spraw rozpoznawanych na podstawie KPC

FUNKCJA POSTĘPOWANIA CYWILNEGO - stworzenie drogi prawnej do wydania orzeczenia, co jest ściśle związane z realizacją konstytucyjnej zasady prawa do sądu (art.63 Konstytucji RP)

FUNKCJE POSTĘPOWANIA CYWILNEGO

• konkretyzacja i realizacja norm prawa materialnego

• wydawanie przez sądy zarządzeń, zwolnień i zezwoleń (głównie w postępowaniu nieprocesowym i w postępowaniu zabezpieczającym)

• czynności dokumentacyjno-rejestrowe sądu (postępowanie wieczystoksięgowe, KRS)

• inne czynności przekazane sądowi powszechnemu na podstawie ustawy (art.310 - 315 KPC postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia dowodów)

Relacja między przepisami prawa materialnego a procesowego

Treść przepisu decyduje, czy są to przepisy prawa materialnego, czy procesowego.

PRZEDMIOT PROCESU CYWILNEGO

1. koncepcja germańska (prof. Szwab, obowiązuje w Polsce) inaczej: koncepcja roszczenia procesowego - przedmiotem procesu cywilnego jest roszczenie procesowe - powództwo, składające się z 2 elementów - 1. twierdzenie z określonymi żądaniami; 2. przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie

2. koncepcja romańska (prof. Roubier, prof. Satii) inaczej: koncepcja materialna - przedmiotem procesu cywilnego jest sytuacja materialnoprawna, która tworzy pewne żądanie

ETAPY POSTĘPOWANIA CYWILNEGO

• postępowanie rozpoznawcze

• postępowanie procesowe

• postępowanie nieprocesowe

• postępowanie wykonawcze

• postępowanie egzekucyjne

• postępowanie upadłościowe i naprawcze

• postępowanie zabezpieczające

BUDOWA KPC

Całość Kodeksu podzielona jest obecnie na 5 części:

1. część I normuje postępowanie rozpoznawcze i podzielona jest na 4 księgi: I - Proces, II - Postępowanie nieprocesowe, III - Sąd polubowny i IV - Postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt

2. część II obejmuje postępowanie zabezpieczające

3. część III normuje postępowanie egzekucyjne

4. w części IV znajdują się przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego

5. część V obejmuje przepisy o sądzie polubownym

Część (największa jednostka redakcyjna) Księga Tytuł Dział Rozdział Oddział Artykuł Paragraf Punkt (najmniejsza jednostka redakcyjna)

SPRAWA CYWILNA (art. 1 KPC) - sytuacja faktyczna, która wynika ze stosunku prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, bądź prawa pracy. Sytuacja ta wymaga załatwienia.

Sprawa cywilna ma dwa znaczenia :

• w znaczeniu MATERIALNYM są to sprawy cywilne ze swej natury (z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy). Cechą charakterystyczną stosunków prawnych wynikających z tych trzech kategorii prawa jest równorzędność podmiotowa i ekwiwalentność świadczeń. Świadczenie jednego podmiotu odpowiada świadczeniu drugiemu. Te sprawy należą do właściwości sądu powszechnego i są rozpatrywane w trybie KPC (art. 2 KPC). Przepisy szczególne mogą jednak wyłączyć sprawy cywilne spod jurysdykcji sądów powszechnych i przekazać je innym organom. Dziś są to jednak wyjątki (np. sprawy podatkowe). Ważne jest to, że niezawisły sąd powszechny rozpatrujący sprawę cywilną w oparciu o KPC daje najlepszą gwarancję zabezpieczenia praw podmiotów prawa cywilnego.

• w znaczeniu FORMALNYM (sztucznym ) nie są to sprawy cywilne ze swej natury,  ale ustawodawca każe traktować  je jak cywilne w znaczeniu materialnym i rozpatrywać przez sądy powszechne w trybie KPC . Są to sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych ( np. przed organami rentowymi ) oraz inne sprawy, które ustawodawca każe traktować  jak cywilne w znaczeniu materialny, np.: z zakresu prawa spółdzielczego (zaskarżenie uchwały walnego zgromadzenia), z zakresu ustawy o ochronie zdrowia psychicznego (umieszczenie w szpitalu), prawa wyborczego (odmowa zarejestrowania listy, protesty wyborcze).

ŹRÓDŁA POSTĘPOWANIA CYWILNEGO

1. krajowe

• Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997r.

• Kodeks Postępowania Cywilnego z 17 listopada 1964r.

• ustawa z 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz.1398 ze zm.)

• ustawa z 28 lutego 2003r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz.535 ze zm.)

• ustawa z 20 sierpnia 1997r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jednolity Dz.U. z 2007r. nr 168, poz. 1186 ze zm.)

• ustawa z 17 czerwca 2004r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz.1843 ze zm.)

• ustawa z 17 grudnia 2004r. o prawie pomocy w postępowaniu w sprawach cywilnych prowadzonych w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz o prawie pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem takiego postępowania (Dz.U. z 2005r. nr 10, poz.67 z późn. zm.)

• rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 23 lutego 2007r. - Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz.249)

• rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 17 czerwca 1999r. w sprawie szczegółowego trybu doręczania pism sądowych przez pocztę w postępowaniu cywilnym (Dz.U. Nr 62, poz.697 ze zm.)

• wiele rozporządzeń wykonawczych, przed wszystkim Ministra Sprawiedliwości, wydanych na podstawie delegacji ustawowych zawartych w K.p.c., a dotyczących m.in.: wzorów urzędowych formularzy oraz pewnych kwestii szczegółowych, głównie z zakresu postępowania nieprocesowego i egzekucyjnego

• art. 242 - 265 K.p.

• dekret z 10 grudnia 1946r. o umarzaniu utraconych dokumentów

• dekret z 7 lipca 1945r. o odtwarzaniu dokumentów i świadectw ukończenia nauki

1. europejskie

• rozporządzenie nr 44/ 2001 z 22 grudnia 2000r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych [ciekawostka - nie obowiązuje wobec Danii]

• rozporządzenie nr 2201/ 2003 z 27 listopada 2003r. w sprawie jurysdykcji oraz uznawania orzeczeń w sprawach rodzinnych

• rozporządzenie nr 805/2005 z 21 kwietnia 2004r. w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych

• rozporządzenie nr 1348/2000 w sprawie doręczania dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych lub handlowych w Państwach Członkowskich

• rozporządzenia nr 1206/2001 z dnia 28 maja 2001r. w sprawie współpracy między sądami Państw Członkowskich przy przeprowadzaniu dowodów w sprawach cywilnych lub handlowych

• dyrektywa nr 2003/08 z 27 stycznia 2003r. mająca na celu ułatwienie dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sporach transgraniczynych

• dyrektywa nr 2008/52 z dnia 21 maja 2008r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych

2. międzynarodowe

• Konwencje haskie:

• z 1 marca 1954r. dotycząca procedury cywilnej

• z 15 listopada 1965r. o doręczaniu za granicą dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych lub handlowych

• z 18 marca 1970r. o przeprowadzaniu dowodów za granicą w sprawach cywilnych lub handlowych

• z 25 października 1980r. o ułatwieniu dostępu do wymiaru sprawiedliwości w stosunkach międzynarodowych

• 1968 - Europejska konwencja o informacji o prawie obcym

• 1977 - Porozumienie europejskie w sprawach przekazywania wniosków o przyznanie pomocy sądowej

• 1988 - Konwencja z Lugano o jurysdykcji krajowej i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych

DROGA SĄDOWA

Droga sądowa - prawo do sądu - możliwość wystąpienia o rozpoznanie sprawy przez sąd powszechny i SN

1. Sensu largo - sądy każdego rodzaju

2. Sensu stricte - sądy powszechne + SN

SR SO SA

• Niedopuszczalność drogi sądowej - bezwzględna przesłanka procesowa, tzw. przeszkoda procesowa - oznacza, że dana sprawa nie może być przez sąd rozpoznana, gdyż ze względu na przedmiot lub osobę nie podlega orzecznictwu sądów powszechnych. Dopuszczalność jest bezwzględną przesłanką procesową - czyli jest brana pod uwagę w każdym stadium procesu z urzędu. Niedopuszczalność powoduje odrzucenie pozwu, a jeśli postępowanie już się toczy, nie ważność postępowania.

Odrzucenie pozwu - przyczyny formalne + nie uzupełnienie braków formalnych w terminie - zwrot pozwu - 379 +199 KPC - nie ma możliwości konwalidacji.

Oddalenie pozwu - następuje po merytorycznym rozpoznaniu sprawy, gdy sąd uzna, że pozew jest niesłuszny:

1. w całości

2. w części

Czasowa niedopuszczalność drogi sądowej:

1. Procedury prejudycjalne - wpływ postępowania cywilnego na inne postępowania oraz innych postępowań na postępowania cywilne

2. Postępowania reklamacyjne

3. 231 § 2 KC - budynek na cudzym gruncie

Roszczenia wobec organów podatkowych nie są sprawami cywilnymi.

• Rodzaje niedopuszczalności drogi sądowej

1. bezwzględna - dana sprawa w żaden sposób nie może być rozpoznana przez sąd powszechny

2. względna - sprawa cywilna może być zgodnie z wyborem strony poddana pod kompetencje sądu lub innego organu

3. czasowa - sprawa cywilna może być załatwiona przez sąd powszechny dopiero po uprzednim wyczerpaniu drogi postępowania przed innymi organami, np.: sprawa o rozgraniczenie

STOSOWANIE NORM PRAWA PROCESOWEGO W MIEJSCU I W CZASIE

• zasięg TERYTORIALNY norm procesowych

Sąd ma zawsze stosować prawo procesowe obowiązujące w jego siedzibie, tj. prawo krajowe

(lex fori processualis) zasada

Wyjątki od powyższej zasady mogą być na podstawie prawa europejskiego lub prawa międzynarodowego (traktatów i umów międzynarodowych), których regulacje mogą przewidywać stosowanie przepisów prawa procesowego tego państwa, na którego żądanie dokonuje się czynności sądowej, o ile przepisy te nie są sprzeczne z zasadami, na jakich opiera się porządek państwa, którego organy mają świadczyć pomoc prawną (klauzula porządku publicznego)

• zasięg CZASOWY norm procesowych

Każda zmiana prawa procesowego pociąga za sobą każdorazowo tworzenie norm intertemporalnych (międzyczasowych). Każda ustawa wprowadzająca zmiany w zakresie postępowania cywilnego zazwyczaj zawiera także przepisy normujące stosunek tej nowej ustawy do ustawy obowiązującej i określające, jaka ustawa ma być stosowana do spraw wszczętych przed zmianą prawa procesowego.

Przy wykonywaniu czynności procesowych stosuje się prawo, które obowiązuje w czasie dokonywania czynności (zasada aktualności), nie narusza to ogólnej zasady rex retro non agit, lecz stosowanie nowych przepisów do czynności podjętych po ich wejściu w życie.

• Rozpatrując przepisy intertemporalne, można rozróżnić następujące systemy unormowania stosunków nowych przepisów procesowych do przepisów dotychczasowych:

• zasada JEDNOLITOŚCI postępowania - procesy wcześniej wszczęte mają być zakończone w całości wg przepisów obowiązujących w chwili ich wszczęcia

• zasada STADIÓW postępowania - nowe przepisy stosuje się do spraw wcześniej wszczętych dopiero z chwilą wejścia sprawy w następne stadium postępowania. Za odrębne stadium postępowania uważa się zazwyczaj postępowanie w poszczególnych instancjach. Nowe przepisy stosuje się wówczas w sprawie od chwili zakończenia sprawy w danej instancji.

• zasada CZYNNOŚCI procesowych - postępowanie w sprawach wszczętych przed wejściem w życie nowych przepisów procesowych, a niezakończonych w I instancji, toczy się od tej chwili wg tych przepisów, jednakże czynności dokonane przed wejściem w życie nowych przepisów procesowych są skuteczne, jeżeli odpowiadają przepisom dotychczasowym

Zasada ogólna dot. znaczenia zmiany obowiązującego prawa materialnego w toczących się sprawach cywilnych - przepisy nowego prawa materialnego stosuje się do stosunków prawnych powstałych po jego wejściu w życie

jeżeli jednak przepisy intertemporalne nie ograniczają wyraźnie stosowania nowego prawa materialnego do nowo powstałych stosunków prawnych, wtedy sądy mają stosować to nowe prawo, tzw. ius superveniens, do istniejących już stosunków prawnych, także objętych toczącymi się procesami

PREJUDYCJALNOŚĆ

- inaczej: kwestia prejudycjalna (kwestia wstępna) - która musi być rozstrzygnięta, gdyż bez jej rozstrzygnięcia nie może być rozstrzygana sprawa główna merytorycznie

- wpływ postępowania cywilnego na inne postępowania

WPŁYW POSTĘPOWANIA KARNEGO NA POSTĘPOWANIE CYWILNE

Jedno zdarzenie powoduje kilka skutków prawnych na obszarze różnych gałęzi prawa

Np.: uszkodzenie ciała na czas nie dłuższy niż 7 dni, wiąże się nie tylko z sankcją karną (art.157 §2 kk - grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2), ale także z odpowiedzialnością cywilną - pokrzywdzony może żądać odszkodowania za doznaną krzywdę.

Art. 12 KPC - roszczenie adhezyjne (w procesie karnym można żądać roszczenia majątkowego wynikającego z przestępstwa)

Nie można dochodzić roszczeń niemajątkowych, np.: z zakresu ochrony dóbr osobistych

Sprawę cywilną można wnieść:

• równolegle ze sprawą karną sąd cywilny może zawiesić postępowanie z urzędu do czasu prawomocnego zakończenia postępowania karnego (art.177 §1 pkt.4 KPC)

• po rozpoznaniu sprawy karnej związanie sądu cywilnego prawomocnym wyrokiem karnym skazującym co do popełnienia przestępstwa (art.11 KPC)

Sąd karny wiążą orzeczenia konstytutywne sądów cywilnych (np.: rozwód, ubezwłasnowolnienie)

STOSUNEK POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO DO POSTĘPOWANIA CYWILNEGO

Rozgraniczenie drogi postępowania cywilnego i drogi postępowania administracyjnego polega na określeniu spraw, które podlegają rozpoznaniu i rozstrzygnięciu w każdym z tych postępowań.

Konflikt kompetencyjny (pozytywny lub negatywny) jest uregulowany w art. 199¹ KPC oraz 64 §4 KPA.

Art.199¹ KPC stanowi, że sąd nie może odrzucić pozwu z tego powodu, że do rozpoznania sprawy właściwy jest organ administracji publicznej, jeżeli ten organ wcześniej uznał się za niewłaściwy.

Art. 64 §4 KPA przewiduje, że organ nie może zwrócić podania na podstawie art.66 §3 KPA z tej przyczyny, że właściwy jest w danej sprawie sąd powszechny, jeżeli w tej sprawie sąd powszechny uznał się już za niewłaściwy.

Przytoczone przepisy przewidują związanie sądu w postępowaniu cywilnym albo organu administracyjnego w postępowaniu administracyjnym negatywnymi rozstrzygnięciami co do przynależności sprawy do kompetencji organu albo sądu.

Kwestia wpływu postępowań na siebie:

• jeżeli oba postępowania toczą się równocześnie, skutkiem jest zawieszenie postępowania cywilnego

• jeżeli postępowanie cywilne rozpoczęło się po wydaniu ostatecznej decyzji administracyjnej, sąd cywilny nie jest związany oceną faktów z postępowania administracyjnego, jednakże sąd cywilny musi uwzględnić stan prawny powstały w wyniku decyzji administracyjnej.

• jeżeli postępowanie cywilne ukończono przed wszczęciem administracyjnego - decyzja administracyjna nie może zmieniać prawomocnego orzeczenia sądowego i jest nim związana

MIĘDZYNARODOWE POSTĘPOWANIE CYWILNE

postępowanie przed sądami krajowymi w sprawach cywilnych o charakterze międzynarodowym, tj. w sprawach, w których występuje „element zagraniczny” (obcy)

• Pod względem przedmiotowym międzynarodowe prawo postępowania cywilnego obejmuje regulacje dot.:

• jurysdykcji krajowej (właściwości międzynarodowej) sądów krajowych

• ograniczeń władzy jurysdykcyjnej (immunitet sądowy i egzekucyjny, łącznie z problematyką immunitetu państwa obcego)

• skutków zagranicznej zawisłości sprawy

• sytuacji procesowej cudzoziemców i innych podmiotów zagranicznych (zdolność sądowa, procesowa i postulacyjna, zabezpieczenie kosztów postępowania wszczętego przez cudzoziemca - tzw. kaucja aktoryczna, zwolnienie od kosztów sądowych)

• międzynarodowej pomocy prawnej (przeprowadzania dowodów w kraju na wniosek sądu zagranicznego, wnioskowanie o przeprowadzenie dowodu przez sąd zagraniczny, doręczenia międzynarodowe i pozostałe czynności w ramach pomocy prawnej)

• stosowanie właściwego prawa obcego przez sąd krajowy

• uznawania i stwierdzania wykonalności lub wykonywania zagranicznych orzeczeń i innych tytułów

• międzynarodowych aspektów z zakresu postępowania zabezpieczającego i egzekucyjnego

Normy jurysdykcyjne należące do międzynarodowego prawa postępowania cywilnego rozstrzygają o tym, czy sądy określonego państwa są właściwe do rozpoznania i rozstrzygnięcia danej sprawy. Mają one charakter merytoryczny, gdyż rozstrzygają o tym, kiedy w sprawie właściwe są sądy danego państwa.

• Zasady przewodnie międzynarodowego prawa postępowania cywilnego:

1. zasada priorytetu umów międzynarodowych (od 1 maja 2004r. - zasada priorytetu prawa wspólnotowego i umów międzynarodowych)

2. zasada równouprawnienia cudzoziemców w zakresie ochrony sądowej

3. zasada respektowania jurysdykcji sądów i innych organów państw obcych

4. zasada stosowania własnego prawa procesowego (lex fori processualis)

5. zasada wzajemności

JURYSDYKCJA KRAJOWA I WŁADZA JURYSDYKCYJNA

• Granice kompetencji sądów krajowych

By stwierdzić czy sądy danego państwa są lub nie są powołane i uprawnione do tego, aby rozpoznać i rozstrzygnąć określoną sprawę cywilną, należy wyznaczyć granice, w których sądy danego państwa mogą w postępowaniu cywilnym załatwiać sprawy cywilne.

I granica: istnienie lub nieistnienie powiązania danej sprawy cywilnej z tym państwem, tzn. czy w stanie faktycznym występuje okoliczność uzasadniająca właściwość sądów danego państwa.

II granica: czy rozpoznanie i rozstrzygnięcie określonej sprawy w postępowaniu cywilnym mieści się w ramach przysługującej danemu państwu w tym zakresie władzy jurysdykcyjnej, rozumianej jako atrybut suwerenności.

• Jurysdykcja krajowa - właściwość sądów danego państwa do rozpoznania lub rozstrzygnięcia określonej sprawy lub dokonania innej czynności w ramach postępowania cywilnego, wynikającą z istnienia powiązania tej sprawy lub czynności z danym państwem.

Jurysdykcja krajowa jest regulowana w tzw. normach jurysdykcyjnych - przepisach, które określają, kiedy sądy danego państwa, względnie sądy jakie państwa, są powołane do rozpoznania i rozstrzygnięcia danej sprawy

• Rodzaje jurysdykcji krajowej

• Jurysdykcja krajowa bezpośrednia - właściwość międzynarodowa sądów danego państwa do rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy, badana na potrzeby oceny dopuszczalności postępowania rozpoznawczego (przesłanka procesowa)

• Jurysdykcja krajowa pośrednia - ustalona na potrzeby uznania lub stwierdzenia wykonalności orzeczenia zagranicznego właściwość międzynarodowa sądów państwa pochodzenia z punktu widzenia państwa uznającego (państwa wykonania)

• Jurysdykcja krajowa wyłączna - z punktu widzenia określonej regulacji normatywnej przysługuje w danej sprawie tylko sądom danego państwa i wyklucza jurysdykcję krajową sądów innych (pozostałych) państw

• Jurysdykcja krajowa niewyłączna - z punktu widzenia określonej regulacji normatywnej przysługuje w danej sprawie sądom danego państwa, ale nie wyklucza w tej samej sprawie jurysdykcji krajowej sądów innych (pozostałych) państw

Jurysdykcja krajowa ma charakter fakultatywny reguła

• Tzw. KONFLIKTY JURYSDYKCYJNE mogą mieć charakter negatywny - kiedy wiążą się z ryzykiem odmowy wymiaru sprawiedliwości przez sądy z różnych państw lub charakter pozytywny - kiedy sądy różnych państw rozpoznają sprawy o te same roszczenia. Aby zapobiec konfliktom jurysdykcyjnym negatywnym służy jurysdykcja krajowa konieczna - w danej sprawie sądy pewnego państwa uznają swoją właściwość międzynarodową z konieczności, celem uniknięcia odmowy wymiaru sprawiedliwości, chociaż ich właściwość z niczego nie wynika

• W procesie obowiązuje ogólna reguła, że sądy polskie są międzynarodowo właściwe, jeżeli pozwany ma w Polsce miejsce zamieszkania, zwykłego pobytu albo siedzibę (art.1103 KPC). Dla pewnych kategorii spraw przewidziane zostały dodatkowe podstawy jurysdykcji:

1. art.1103¹ §1 KPC - sprawy małżeńskie oraz dotyczące małżeńskich stosunków majątkowych

2. art.1103² §1 KPC - sprawy ze stosunków między rodzicami i dziećmi

3. art.1103³ KPC - sprawy o alimenty oraz o roszczenia związane z ustaleniem pochodzenia dziecka

4. art.1103⁴ KPC - sprawy z zakresu prawa pracy

5. art.1103⁵ KPC - sprawy ze stosunku ubezpieczenia

6. art.1103⁶ KPC - sprawy konsumenckie

7. art.1103⁷ KPC - pozostałe sprawy rozpoznawane w procesie

• Wyłączna jurysdykcja krajowa:

1. art.1103¹ §2 KPC - oboje małżonkowie są obywatelami polskimi oraz mają miejsce zamieszkania i miejsce zwykłego pobytu w RP

2. art.1103² §2 KPC - wszystkie osoby występujące jako strony są obywatelami polskimi oraz mają miejsce zamieszkania i miejsce zwykłego pobytu w RP

3. art.1103⁸ KPC - sprawy o prawa rzeczowe na nieruchomości i o posiadanie nieruchomości położonej RP, sprawy ze stosunku najmu, dzierżawy i innych stosunków dot. używania takiej nieruchomości, także położonej na terytorium RP

4. art.1103⁹ KPC - sprawy dot. osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niebędącej osobą prawną i uchwał jej organów, gdy ma siedzibę w RP

• Umowy stron dot. jurysdykcji:

Wg art.1104 §1 KPC, strony mogą umówić się na piśmie o poddanie spraw o prawa majątkowe jurysdykcji sądów polskich

LUB

pozwany wda się w spór co do istoty sprawy, nie podnosząc zarzutu braku jurysdykcji krajowej.

LUB

Strony mogą także umówić się na piśmie o poddanie jurysdykcji sądów państwa obcego spraw o prawa majątkowe, wyłączając jurysdykcję sądów polskich, jeżeli umowa taka jest skuteczna wg prawa mającego do niej zastosowanie w państwie obcym (art.11105 §1 KPC)

Nie można wyłączyć na mocy umowy jurysdykcji sądów polskich:

• w sprawach należących do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich

• z zakresu prawa pracy, chyba że umowa zostanie zawarta po powstaniu sporu

• wynikłych lub mogących wyniknąć z umów zawartych przez konsumenta, który ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Polsce

• wynikłych lub mogących wyniknąć ze stosunku ubezpieczenia (art.1105 §2 KPC)

Jeżeli strony zawarły umowę wyłączającą jurysdykcję sądów polskich, jurysdykcja ta może zostać na powrót ustanowiona, gdy powód wniesie wbrew umowie sprawę przed sąd polski, a pozwany wda się w spór co do istoty sprawny, nie podnosząc zarzutu, że jurysdykcja tego sądu wyłączona została na mocy umowy (art.1104 §2 w zw. z art.1105 §6 KPC).

• Jurysdykcja krajowa stanowi pozytywną przesłankę procesową, której brak sąd bierze pod uwagę z urzędu w każdym stanie sprawy. Stwierdziwszy jej brak, sąd powinien odrzucić pozew lub wniosek w postępowaniu nieprocesowym. Przy czym w wypadkach, w których w grę wchodzi stosowanie art.1104 §2 lub art.1105 §6 KPC, może to nastąpić dopiero po doręczeniu odpisu pozwu stronie pozwanej (w zakresie zastosowania art.1110¹ - odpisu wniosku innym uczestnikom postępowania), z wyjątkiem postępowania nakazowego, upominawczego i elektronicznego postępowania upominawczego (por. art.1099 §1 KPC).

• Rozpoznanie sprawy przez sąd mimo braku jurysdykcji krajowej skutkuje nieważnością postępowania (art.1099 §2 KPC). W granicach zaskarżenia nieważność tę bierze pod uwagę z urzędu sąd II instancji (art.378 §1 KPC) i Sąd Najwyższy w postępowaniu kasacyjnym (art.398¹³ §1 KPC).

• Jurysdykcja krajowa istniejąca w chwili wszczęcia postępowania trwa nadal, choćby jej podstawy (wskutek zmiany okoliczności faktycznych) odpadły w toku postępowania (art.1097 §1 KPC). Jest to zasada ciągłości jurysdykcji krajowej (perpetuatio iurisdictionis). Sąd nie może ponadto uznać, że brak jest jurysdykcji krajowej, jeżeli jej podstawy (wskutek zmiany okoliczności faktycznych) powstały w toku postępowania (art.1097 §2 KPC).

IMMUNITET SĄDOWY I EGZEKUCYJNY

Władza jurysdykcyjna - wynikające z suwerenności państwa władcze uprawnienie do pełnienia funkcji jurysdykcyjnych

• Władza jurysdykcyjna podlega ograniczeniom mającym swoją podstawę w prawie prywatnym międzynarodowym. Ograniczenia te obejmują immunitety: dyplomatyczny, konsularny, organizacji międzynarodowych i ich przedstawicieli, państw obcych. Wyznaczają one w sposób negatywny granice, w których sądy określonego państwa mogą rozpoznawać i rozstrzygać sprawy w postępowaniu sądowym, w tym także w sądowym postępowaniu cywilnym.

• Immunitet sądowy (w terminologii kodeksowej) - niepodleganie danego podmiotu władzy sądów krajowych w zakresie rozpoznania sprawy z jego udziałem

• Immunitet egzekucyjny (w terminologii kodeksowej) - niepodleganie danego podmiotu władzy krajowych organów egzekucyjnych w związku z prowadzeniem egzekucji

• Umowy międzynarodowe:

• konwencja wiedeńska z 18 kwietnia 1961r. o stosunkach dyplomatycznych

• konwencja wiedeńska z 24 kwietnia 1963r. o stosunkach konsularnych

• konwencja nowojorska z 16 grudnia 1969r. o misjach specjalnych

Zgodnie z art.1111 §1 KPC nie mogą być pozywane przez sądy polskie następujące osoby:

1. uwierzytelnieni w RP szefowie przedstawicielstw dyplomatycznych państw obcych

2. członkowie personelu dyplomatycznego przedstawicielstw państw obcych w RP

3. inne osoby korzystające z immunitetów dyplomatycznych na mocy ustaw, umów lub powszechnie ustalonych zwyczajów międzynarodowych

4. członkowie rodzin osób wymienionych w pkt.1-3, jeżeli pozostają z nimi we wspólnocie domowej i nie mają obywatelstwa polskiego

Wyłączenia te nie mają zastosowania do wskazanych powyżej osób w odniesieniu do:

1. sprawy z zakresu prawa rzeczowego dot. prywatnego mienia nieruchomego położonego w RP, wyjątek chyba że mienie to jest w posiadaniu tych osób w imieniu państwa wysyłającego do celów przedstawicielstwa dyplomatycznego lub odpowiedniej organizacji międzynarodowej dla celów organizacji

2. spraw dot. spadków, w których osoby te występują jako spadkobiercy, zapisobiercy, wykonawcy testamentów, zarządcy lub kuratorzy spadku w charakterze osób prywatnych, nie zaś w imieniu państwa wysyłającego lub odpowiedniej organizacji międzynarodowej

3. spraw dot. zawodowej lub gospodarczej działalności tych osób, wykonywanej przez nie w RP poza funkcjami urzędowymi

Wg art.1112 §1 KPC nie mogą być pozywane przez sądy polskie w sprawach wchodzących w zakres czynności dokonanych w toku pełnienia ich funkcji urzędowych następujące osoby:

1. urzędnicy pełniący funkcje konsularne w imieniu państw obcych niezależnie od posiadanego obywatelstwa

2. cudzoziemcy będący pracownikami administracyjnymi i technicznymi przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych w RP lub członkami personelu służby przedstawicielstw dyplomatycznych oraz inne osoby zrównane z nimi na mocy ustaw, umów lub powszechnie ustalonych zwyczajów międzynarodowych

Powyższy immunitet nie ma zastosowania w stosunku do urzędników pełniących funkcje konsularne oraz pracowników administracyjnych i technicznych urzędów konsularnych w przypadku wytoczenia przeciwko tym osobom powództw:

• wynikłych z zawarcia przez nie umowy, w której nie występowały wyraźnie lub w sposób dorozumiany jako przedstawiciele państwa wysyłającego

• o wynagrodzenie szkody powstałej w wyniku wypadku spowodowanego w RP przez pojazd, statek morski, statek żeglugi śródlądowej lub statek powietrzny

Osobom wskazanym w art.1111 §1 oraz art.1112 §1 KPC immunitet sądowy nie przysługuje ponadto w sprawach:

• w których te osoby wszczynają postępowanie przed sądem polskim

• z powództw wzajemnych przeciwko tym osobom

• z powództw przeciwegzekucyjnych przeciwko nim (art.1114 §3 KPC)

• Immunitet sądowy jest negatywną przesłanką procesową. Sąd bierze immunitet sądowy pod uwagę z urzędu w każdym stanie sprawy. W razie stwierdzenia istnienia immunitetu sąd odrzuca pozew albo wniosek w postępowaniu nieprocesowym (art.1113 zd.1 i 2). Państwo wysyłające lub odpowiednia organizacja międzynarodowa może się zrzec immunitetu sądowego w stosunku do osób, które z takiego immunitetu korzystają (art.1114 §1 i §2 KPC). Zrzeczenie się musi być wyraźne.

Jeżeli osoba, przeciwko której lub z udziałem której wszczęto sprawę uzyska immunitet sądowy w toku postępowania sąd umarza postępowanie (art.1113 zd.4 KPC).

Rozpoznanie sprawy przez sąd z naruszeniem istniejącego immunitetu sądowego powoduje nieważność postępowania (art.1113 zd.3 KPC). W granicach zaskarżenia nieważność tę bierze pod uwagę z urzędu sąd II instancji (art.378 §1 KPC) i Sąd Najwyższy w postępowaniu kasacyjnym (art.398¹³ §1 KPC). Prawomocne orzeczenie wydane z naruszeniem immunitetu sądowego może zostać uchylone przez SN w wyniku rozpoznania skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Także unieważnienie takiego orzeczenia przez SN na wniosek Prokuratora Generalnego.

Osoby korzystające z immunitetu sądowego nie mają obowiązku składania zeznań w charakterze świadków lub występowania w charakterze biegłego lub tłumacza, jak również obowiązku przedstawienia dokumentu lub przedmiotu oględzin, chyba że uprawniona do tego osoba wyrazi zgodę.

Konsekwencją immunitetu sądowego jest immunitet egzekucyjny. Przeciwko osobom, które na podstawie art.1111 §1 i art.1112 §1 KPC korzystają z immunitetu sądowego w zakresie przewidzianym w tych przepisach, nie może być także prowadzona egzekucja, chyba że chodzi o sprawę, w której osobom tym nie przysługuje immunitet sądowy. Przeciwko wskazanym osobom, w stosunku do których państwo wysyłające lub odpowiednia organizacja międzynarodowa zrzekły się immunitetu sądowego, może być prowadzona egzekucja jedynie w przypadku wyraźnego zrzeczenia się immunitetu także w odniesieniu do postępowania egzekucyjnego.

Włada jurysdykcyjna jednego państwa nie rozciąga się na inne państwa zasada równości państw (par in parem habet imperium).

Próby regulacji immunitetu państwa obcego w umowach międzynarodowych Europejska Konwencja o immunitecie państwa z Bazylei z 16 maja 1972r. oraz Konwencja Narodów Zjednoczonych o immunitetach jurysdykcyjnych państw i ich mienia, sporządzona 2 grudnia 2004r. w Nowym Jorku. Polska nie przystąpiła do żadnej z tych konwencji.

Państwo obce korzysta z immunitetu przed sądem polski tylko wtedy, gdy sprawa dot. jego działań władczych.

UZNANIE I WYKONANIE ZAGRANICZNYCH ORZECZEŃ

• Uznanie zagranicznych orzeczeń

Orzeczenia sądowe wywołują skutki tylko w tym państwie, w którym zostały wydane.

Zasada terytorialnej skuteczności orzeczeń sądowych - zagraniczne orzeczenia nie wiążą krajowych organów i nie korzystają poza obszarem państwa ich wydania z przymiotów zastrzeżonych dla orzeczeń krajowych

Państwa, pomimo działania zasady terytorialnej skuteczności orzeczeń sądowych, zaczęły respektować skutki, jakie orzeczenia sądowe wywołują w kraju ich wydania (państwie pochodzenia).

Respektowaniu skutków orzeczenia w zakresie wszystkich jego skutków z wyłączeniem jego wykonalności służy instytucja uznania orzeczenia zagranicznego, oznaczająca rozszerzenie jego skuteczności, przysługującej mu w państwie jego pochodzenia, na obszar innego państwa (państwa uznającego).

Uznanie zagranicznego orzeczenia

Automatyczne

W postępowaniu delibacyjnym

Uznanie zagranicznego orzeczenia następuje automatycznie (de plano, ipso iure, ex lege) bez potrzeby przeprowadzania jakiegokolwiek postępowania i wydawania władczego aktu przez organ państwa uznającego. Orzeczenie staje się skuteczne w państwie uznającym w chwili, w której zaczyna wywoływać skutki prawne w państwie pochodzenia, pod warunkiem, że spełnione są przesłanki jego uznania.

Do uznania zagranicznego orzeczenia potrzebne jest przeprowadzenie postępowania delibacyjnego i wydanie władczego aktu przez organ państwa uznającego w tym zakresie. W toku postępowania delibacyjnego właściwy organ w państwie uznającym bada istnienie przesłanek uznania i następnie wydaje orzeczenie co do uznania. Zagraniczne orzeczenie nie wywołuje żadnych skutków w państwie uznającym, zanim nie zostanie uznane przez organ tego państwa w drodze wydania aktu władczego. Rozstrzygnięcie takie wiąże inne organy w innych postępowaniach.

W polskim systemie prawnym przyjęto zasadę uznania automatycznego. Orzeczenia sądów państw obcych wydane w sprawach cywilnych podlegają zatem uznaniu w Polsce z mocy prawa (ex lege).

Art.1146 §1 KPC nie polegają uznaniu orzeczenia sądu państwa obcego, jeżeli:

1. nie jest prawomocne w państwie, w którym je wydano

2. zapadło w sprawie należącej do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich

3. pozwanemu, który nie wdał się w spór co do istoty sprawy, nie doręczono należycie i w czasie umożliwiającym podjęcie obrony pisma wszczynającego postępowanie

4. strona w toku postępowania pozbawiona była możności obrony

5. sprawa o to samo roszczenie między tymi samymi stronami zawisła w RP wcześniej niż przed sądem państwa obcego

6. jest sprzeczne z wcześniej wydanym prawomocnym orzeczeniem sądu polskiego albo wcześniej wydanym prawomocnym orzeczeniem sądu państwa obcego, spełniającym przesłanki jego uznania w RP, zapadłymi w sprawie o to samo roszczenie między tymi samymi stronami

7. uznanie byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP (tzw. klauzula porządku prawnego)

Osoba powołująca się na uznanie orzeczenia sądu państwa obcego jest zobowiązana przedstawić:

• urzędowy odpis orzeczenia

• dokument stwierdzający, że orzeczenie jest prawomocne (chyba, że prawomocność orzeczenia wynika z jego treści)

• dokument stwierdzający, że pismo wszczynające postępowanie zostało doręczone pozwanemu, jeżeli orzeczenie zostało wydane w postępowaniu, w którym pozwany nie wdał się w spór co do istoty sprawy

• uwierzytelniony przekład na język polski w/w dokumentów

Postępowanie w przedmiocie ustalenia, czy orzeczenie zagraniczne podlega, czy też nie podlega uznaniu ma charakter fakultatywny - nie jest ono warunkiem uznania orzeczenia państwa obcego w Polsce. Każdy, kto ma w tym interes prawny, może wystąpić do sądu z wnioskiem o ustalenie, że orzeczenie sądu państwa obcego polega albo nie podlega uznaniu. Wnioski te rozpatruje sąd okręgowy, który byłby miejscowo właściwy do rozpoznania sprawy rozstrzygniętej orzeczeniem sądu państwa obcego lub w którego okręgu znajduje się miejscowo właściwy SR, a w braku tej podstawy - Sąd Okręgowy w Warszawie.

Art.1149¹ KPC przepisy o uznawaniu orzeczeń sądów państw obcych stosuje się odpowiednio do rozstrzygnięć innych organów państw obcych wydanych w sprawach cywilnych.

• Stwierdzenie wykonalności

Uznanie zagranicznego orzeczenia nie obejmuje jego wykonalności. Aby zagraniczne orzeczenie mogło być przymusowo wykonane w innym państwie (państwie wykonania), konieczne jest stwierdzenie jego wykonalności w tym państwie poprzez władczy akt organu państwa wykonania, w którym zezwala na to, by zagraniczne orzeczenie zostało wykonane na jego terytorium (tzw. exequatur).

Zawsze jednak stwierdzenie wykonalności zagranicznego orzeczenia uzależnione jest od tego, aby orzeczenie to było wykonalne w państwie jego pochodzenia.

Orzeczenia sądów państw obcych w sprawach cywilnych, nadające się do wykonania w drodze egzekucji, stają się w Polsce tytułami wykonawczymi po stwierdzeniu ich wykonalności przez sąd polski. Stwierdzenie wykonalności następuje, jeżeli:

• orzeczenie jest wykonalne w państwie, z którego pochodzi

• nie istnieją przeszkody określone w art.1146 §1 i §2 KPC

Art. 1146. § 1. Orzeczenie podlega uznaniu pod warunkiem wzajemności, jeżeli:

  1)   orzeczenie jest prawomocne w państwie, w którym zostało wydane;

  2)   sprawa nie należy, według polskiego prawa lub umowy międzynarodowej, do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich lub sądów państwa trzeciego;

  3)   strona nie była pozbawiona możności obrony, a w razie nieposiadania zdolności procesowej - należytego przedstawicielstwa;

  4)   sprawa nie została już prawomocnie osądzona przed sądem polskim albo nie wszczęto jej przed sądem polskim powołanym do jej rozstrzygnięcia, zanim orzeczenie sądu zagranicznego stało się prawomocne;

  5)   orzeczenie nie jest sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej;

  6)   przy wydaniu orzeczenia w sprawie, w której należało zastosować prawo polskie, prawo to zostało zastosowane, chyba że zastosowane w sprawie obce prawo nie różni się w sposób istotny od prawa polskiego.

§ 2. Przestrzeganie warunków wskazanych w pkt 4 i 6 paragrafu poprzedzającego oraz warunku wzajemności nie jest wymagane, gdy orzeczenie sądu państwa obcego stwierdza - zgodnie z przepisami tego państwa o właściwości jego sądów i zgodnie z prawem tego państwa - nabycie przez osobę mieszkającą w Polsce mienia spadkowego, które w chwili śmierci spadkodawcy znajdowało się na obszarze tego państwa obcego.

Stwierdzenie wykonalności następuje na wniosek wierzyciela przez nadanie orzeczeniu sądu państwa obcego klauzuli wykonalności. O nadaniu klauzuli wykonalności orzeka sąd okręgowy miejsca zamieszkania albo siedziby dłużnika, a w braku takiego sądu - SO, w którego okręgu ma być prowadzona egzekucja.

Egzekucja na podstawie orzeczenia sądu państwa obcego może być wszczęta po uprawomocnieniu się postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności.

Przepisy o wykonalności orzeczeń sądów państw obcych stosuje się odpowiednio do rozstrzygnięć innych organów państw obcych wydanych w sprawach cywilnych (art.1151⁴ KPC).

• Wykonywanie zagranicznych orzeczeń bez stwierdzenia wykonalności

W prawie wspólnotowym w pewnym zakresie wprowadzony został system tzw. automatycznej wykonalności, polegający na tym, że orzeczenie lub inny tytuł pochodzący z jednego państwa członkowskiego podlega wykonaniu w każdym innym państwie członkowskim bez potrzeby udzielania mu exequatur w tym państwie i bez możliwości kontroli orzeczenia lub tytułu ze strony organów tego państwa.

Rozporządzenie nr 805/2004 wprowadziło instytucję europejskiego tytułu egzekucyjnego - orzeczenie lub inny tytuł egzekucyjny, wydane w innym państwie członkowskim i zaopatrzone w tym państwie w specjalne zaświadczenie, staje się europejskim tytułem egzekucyjnym i podlega wykonaniu w każdym innym państwie członkowskim bez potrzeby stwierdzania jego wykonalności w tym państwie.

tylko do tytułów, które obejmują tzw. roszczenia bezsporne

Rozporządzenie nr 1896/2006 wprowadziło europejskie postępowanie nakazowe - prowadzące do wydania europejskiego nakazu zapłaty, który może być wykonywany w każdym innym państwie członkowskim bez stwierdzenia wykonalności w tym państwie.

Europejski nakaz zapłaty, którego wykonalność została stwierdzona w państwie pochodzenia, jest uznawany i wykonywany w innych państwach członkowskich bez potrzeby udzielania mu exequatur i bez możliwości sprzeciwienia się jego uznaniu. W Polsce ENZ jest tytułem egzekucyjnym i podlega wykonaniu po nadaniu mu klauzuli wykonalności (art.1153⁴ - art.1153⁶ KPC).

Rozporządzenie nr 861/2007 ustanowiło europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń prowadzące do wydania wyroku, który może być wykonany w każdym innym państwie członkowskim bez stwierdzenia wykonalności w tym państwie.

W państwie pochodzenia wyrok wydany w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń podlega zaopatrzeniu na wniosek strony w odpowiednie zaświadczenie i następnie jest uznawane i wykonywane w innych państwach członkowskich bez potrzeby udzielania mu exequatur i bez możliwości sprzeciwienia się jego uznaniu.

W Polsce jako w państwie wykonania orzeczenia sądów innych państw członkowskich wydane w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń, opatrzone w tych państwach w powyższe zaświadczenia, są tytułami egzekucyjnymi i podlegają wykonaniu po nadaniu im klauzuli wykonalności (art.1153⁷ - art.1153⁸ KPC).

15

---