POJĘCIE, PODSTAWY PRAWNE I RODZAJE JEDNOSTEK GOSPODARCZYCH
Przedsiębiorstwa oraz przedsiębiorcy to podstawowe jednostki organizacyjne gospodarki decydujące o infrastrukturze gospodarczej poszczególnych regionów.
Działalnością gospodarczą jest działanie:
wytwórcze, budowlane, handlowe, usługowe;
prowadzone w celach zarobkowych;
wykonywane na własny rachunek przedsiębiorcy prowadzącego działalność.
Przedsiębiorstwo najogólniej to: instytucja systemu ekonomicznego, w której zostały zorganizowane zasoby produkcyjne w celu pomnożenia wyłożonego kapitału, czyli osiągnięcia zysku.
W istocie swej przedsiębiorstwo to podmiot gospodarujący o charakterze zarobkowym.
Podstawę funkcjonowania jednostek gospodarczych mogą stanowić:
przepisy o przedsiębiorstwie państwowym;
przepisy o spółdzielczości;
kodeks spółek handlowych;
kodeks cywilny.
Przepisy o przedsiębiorstwie państwowym oraz przepisy o spółdzielczości regulują funkcjonowanie przedsiębiorstwa.
Kodeks spółek handlowych oraz kodeks cywilny dotyczą funkcjonowania spółek, zakładane dla prowadzenia działalności gospodarczej i uczestnictwa w obrocie gospodarczym.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami (ustawa o okrojonym rejestrze sądowym z 1997 roku) spółka jest przedsiębiorcą.
Prawo cywilne i prawo handlowe posługują się terminem „PRZEDSIĘBIORSTWO” w trojakim znaczeniu:
1) Podmiotowym - na określenie przedsiębiorstwa, jako osoby prawnej będącej przedsiębiorcą;
2) Funkcjonalnym - na określenie pewnych działalności, np.: umowa spółki z o.o. ma zawierać przedmiot przedsiębiorstwa „spółki” przez co należy rozumieć określenie przedmiotu działalności gospodarczej.
3) Przedmiotowym - jako zespół składników materialnych i niematerialnych, stanowiących funkcjonalną całość i służącą prowadzeniu określonej działalności gospodarczej.
Przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym obejmuje wszystko co wchodzi w jego skład: firmę, nazwę, księgi handlowe, nieruchomości, ruchomości, patenty wzory wzornicze, zobowiązania i obciążenia, prawa wynajmu i dzierżawy lokalu.
Przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym charakteryzuje się dwiema cechami:
1) posiada składniki materialne i niematerialne, stanowiące specyficzny, zorganizowany zespół;
2) pomiędzy tym zespołem składników, a jego gospodarczym przeznaczeniem zachodzi związek funkcjonalny i organizacyjny.
Przedsiębiorca (spółka) może zatem posiadać kilka przedsiębiorstw, jeżeli każde z nich spełnia powyższe kryteria!
RODZAJE PRZEDSIĘBIORSTW
Znaczna rozmaitość form i rodzajów przedsiębiorstw, stwarza potrzebę ich klasyfikacji, przy czym do najczęściej stosowanych kryteriów klasyfikacji zalicza się:
formy własności;
pozycja rynkowa;
wielkość przedsiębiorstw;
rodzaje działalności.
Ze względu na formę własności wyróżnia się przedsiębiorstwa:
prywatne;
państwowe;
multi i międzynarodowe;
komunalne,
przy czym najbardziej rozpowszechnione są spółki.
Ze względu na pozycję rynkową wyróżni się przedsiębiorstwa:
doskonale konkurencyjne;
o ograniczonej odpowiedzialności;
monopole.
Podział ten ma znaczenie z punktu widzenia kształtowania ceny i kosztu oraz wyznaczania optimum produkcji.
Kryterium wielkości pozwala wyróżnić przedsiębiorstwa:
wielkie;
średnie;
małe.
Zaletą przedsiębiorstw wielkich jest możliwość uzyskania „korzyści skali”. Mogą one utrzymywać zaplecze badawczo-rozwojowe, zdolne do stałej pracy nad rozwojem przedsiębiorstwa.
Wadą są trudności w zakresie organizacji produkcji, sprzedaży oraz integracji załóg pracowniczych.
Małe i średnie firmy charakteryzują zdolność do szybkiej przebudowy struktury asortymentowej, odpowiednio do potrzeb rynku.
Wysoko wykwalifikowane kadry mogą zapewniać przewagę w opracowywaniu i wdrażaniu innowacji.
Firmy te nie dysponują wysokim potencjałem naukowo-badawczym oraz środkami finansowymi na realizację badań, co w warunkach ostrej konkurencji wymaga aktywizacji ze strony państwa, dla utrzymania właściwej struktury rynku.
Rodzaj działalności - według tego kryterium wyróżnia się przedsiębiorstwa:
- produkcyjne;
- usługowe.
W praktyce występuje zjawisko integrowania różnych działalności, prowadzące do samowystarczalności przedsiębiorstw, związane najczęściej z podniesieniem kosztów (specjalizacja jest tańsza).
Pozioma integracja może być opłacalna ze względu na konkurencję.
Równocześnie obserwuje się zjawisko przeciwne, zwane ZJAWISKIEM CEBULI, polegające na odłączaniu mniej efektywnych rodzajów działalności.
Państwo jako podmiot gospodarczy występuje samodzielnie przede wszystkim w dziedzinie produkcji. Może być właścicielem wielu różnych przedsiębiorstw oraz udziałowcem we własności kapitału bankowego, systemu łączności, transportu, przemysłu energetycznego, górniczego, hutniczego, gospodarki komunalnej.
PRZEDSIĘBIORSTWO PAŃSTWOWE:
Przedsiębiorstwo państwowe to jednostka wyodrębniona pod względem:
techniczno - produkcyjnym (Ma wyodrębnione zadania.);
terytorialnym (Jest zlokalizowane na wyodrębnionym terenie.);
organizacyjnym (Posiada własny zarząd.);
ekonomicznym (Posiada własny majątek.).
Zasada rachunku gospodarczego polega na prowadzeniu przedsiębiorstwa jako jednostki wyodrębnionej ekonomicznie, samodzielnej w zakresie podejmowania decyzji gospodarczej, samorządnej i samofinansującej się, której sytuacja finansowa jest uzależniona od rezultatów pracy przedsiębiorstwa.
Zgodnie z powyższą zasadą przedsiębiorstwo posiada osobowość prawną i jest samodzielne w zakresie:
a) zbytu;
b) rozliczeń z dostawcami i odbiorcami;
c) prowadzenia własnego bilansu oraz rachunku wyniku.
W dużych wielozakładowych przedsiębiorstwach obowiązuje tzw. wewnątrz zakładowy rozrachunek gospodarczy, funkcjonujący jako:
wewnętrzny pełny rachunek gospodarczy - zakłady gospodarcze nie posiadają osobowości prawnej;
wewnętrzny ograniczony rachunek gospodarczy - mniejszy stopień samodzielności zakładu, nie prowadzą własnego bilansu ani rachunku wyniku.
SPÓŁKI
Z ekonomicznego punktu widzenia spółka jest zrzeszeniem osób i kapitału w celu prowadzenia działalności gospodarczej.
Spółkę z prawnego punktu widzenia charakteryzują cechy:
jest umową;
przedmiotem jej działalności może być wyłącznie działalność gospodarcza;
stronami umowy są wspólnicy, którzy mają wspólny cel gospodarczy.
Ogólnie można wydzielić dwa podstawowe typy spółek:
- spółki handlowe;
- spółki cywilne.
W ramach spółek handlowych wyróżniamy:
spółki osobowe (jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna, to tzw.: ułomne osoby prawne, tj. wyposażone w pewne atrybuty osoby prawnej, lecz żaden przepis nie stanowi, aby miały osobowość prawną; posiadają natomiast podmiotowość prawną);
spółki kapitałowe (z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjna - to osoby prawne z mocy przepisu ustawy, tj. mające zdolność prawną do działań prawnych od momentu wpisu do właściwego rejestru).
SPÓŁKA CYWILNA
Nie posiada nawet własnej osobowości prawnej, stąd brak uwidocznienia spółki w jakimkolwiek rejestrze, zaś w ewidencji działalności gospodarczej są uwidocznieni przedsiębiorcy - wspólnicy, przy nazwiskach, których podawana jest informacja o prowadzeniu działalności w formie spółki cywilnej.
SPÓLKI OSOBOWE
Tworzone są najczęściej przez niewielką liczbę wspólników, mogących wnosić do spółki nie tylko kapitał, ale własną pracę na rzecz spółki.
Ponadto charakteryzuje ją:
względnie stały skład osobowy;
zakaz rozporządzalności udziałem swobodnie (działań swobody);
działanie przez wspólników;
brak organów (m.in. zarządu);
odpowiedzialność za zobowiązania w zasadzie nieograniczona - całym majątkiem wspólnika;
podatek płaci tylko właściciel.
SPÓŁKI KAPITAŁOWE
Dysponują wyodrębnionym majątkiem, będącym wkładem wspólników. Majątek ten jest własnością spółki, jako osoby prawnej. Za zobowiązania odpowiada swym majątkiem tylko spółka ( WYJĄTEK: za zobowiązania podatkowe odpowiadają członkowie Zarządu). Wkładem wspólnika nie może być osobista praca na rzecz spółki, przy czym prowadzenie przedsiębiorstwa spółki może być powierzone wspólnikowi, lecz tylko jako członkowi zarządu spółki będącego osobą prawną. Ujemną stroną spółek kapitałowych jest podwójne opodatkowanie podatkiem dochodowym (jako zysku spółki oraz jako dywidendy właściciela). Ponadto charakteryzuje je:
zmienny skład osobowy;
stosunkowa łatwość wstępowania i występowania do spółki;
działanie poprzez organy;
brak odpowiedzialności osobistej wspólnika (ryzyko ograniczone do wysokości wniesionego wkładu).
SPÓŁKI CYWILNE
To wynik umowy pomiędzy dwoma wspólnikami: ustnej lub pisemnej. Nie posiada organów, a jej prowadzenie przyznane jest każdemu wspólnikowi. Oznacza to, że w obrocie występują wspólnicy, a nie spółka, przy czym obowiązującym jest zgłoszenie podjęcia działalności wspólników do ewidencji gminnej.
Obecnie obowiązuje obligatoryjne przekształcenie spółki cywilnej w spółkę jawną po przekroczeniu pewnej wielkości (jeżeli przychody netto w ciągu 2 lat obrotowych osiągnęły równowartość co najmniej 400000 euro wspólnicy mają prawo i obowiązek zgłoszenia spółki do rejestru , z chwilą wpisu spółka staje się spółką jawną).
SPÓŁKI HANDLOWE
SPÓŁKA JAWNA
Prowadzona pod wspólną firmą, czyli nazwą, zawierającą nazwiska wspólników. Każdy wspólnik a prawo reprezentować spółkę. Za zobowiązania spółki każdy wspólnik odpowiada całym swym majątkiem. Równy udział w zysku lub zgodny z umową. Umowa spółki musi być zawarta w formie pisemnej, pod rygorem nieważności. Wprowadzono subsydialną odpowiedzialność wspólnika za zobowiązania spółki (subsydialność polega na tym, że wspólnik odpowiada całym swym majątkiem prywatnym <osobistym>, lecz wierzyciel może prowadzić egzekucje majątku dopiero gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.
SPÓŁKA PARTNERSKA
To nowa spółka osobowa, tworzona przez wspólników, tzw. Partnerów, w celu wykonywania wolnego zawodu. Firma spółki powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera i oznaczenie dodatkowe, że chodzi o spółkę partnerską. Umowa spółki partnerskiej musi zawierać wskazanie partnerów, którzy godzą się odpowiadać nieograniczenie za zobowiązania spółki, jak w spółce jawnej lub spółce z o.o.. Każdy ze wspólników jest odpowiedzialny wobec klientów za usługi świadczone osobiście, lub wykonywane przez osoby bezpośrednio nadzorowane, a także osoby nie podlegające innym partnerom.
SPÓŁKA KOMANDYTOWA
To spółka, przy czym wobec wierzycieli za zobowiązania spółki, przynajmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczeń i równocześnie odpowiedzialność drugiego jest ograniczona. Całym majątkiem za zobowiązania spółki odpowiada komplementariusz, zaś do wysokości sum komandytowych - komandytariusz. Prowadzona jest pod firmą, musi być wpisana do rejestru, posiada podmiotowość prawną, samodzielnie występuje w obrocie, prawa reprezentowania spółki nie posiada komandytariusz. Korzystna jest wtedy, gdy część wspólników chce tylko ulokować kapitał, zaś druga część prowadzi spółkę i ją reprezentuje ( i równocześnie odpowiada swoim majątkiem).
SPÓŁKA KOMANDYTOWO - AKCYJNA
To nowa spółka, pomyślana przede wszystkim w celu ochrony przedsiębiorców, którzy zamierzają dokapitalizować dobrze prosperującą spółkę przez emisję akcji, bez narażania się na ryzyko związane z tzw. Drogim przejęciem. To przede wszystkim spółki rodzinne, nie chcące utracić kontroli nad spółką. W spółce tej co najmniej jeden wspólnik odpowiada wobec wierzycieli bez ograniczeń i co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. Kapitał spółki co najmniej 50 tys. zł. Powstaje jako spółka akcyjna, co oznacza konieczność opracowania statutu. Posiada prawo emitowania akcji (obejmowane przez komandytariuszy - akcjonariuszy). Umowa w formie statutu, odpowiedzialność komandytariuszy ograniczona do wysokości wniesionych wkładów.
Spółka posiada organy: Walne Zgromadzenie, Rada Nadzorcza. Funkcje Zarządu, w tym prawo reprezentowania posiadają komplementariusze.
SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ
Może być zawierana przez jedną lub więcej osób, w każdy prawnie dopuszczalny sposób (nie może prowadzić ubezpieczeń banków). Wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki z wyjątkiem Zarządu, za zobowiązania odpowiada spółka majątkiem spółki, którego min. wynosi 50 tys. zł. Kapitał zakładowy dzieli się na udziały równej lub nierównej wysokości min. 500 zł. Umowa spółki w formie aktu notarialnego. Obowiązkowy wpis do rejestru i prowadzenie spółki pod firmą. Udział w zyskach proporcjonalny do imiennych udziałów w spółce.
Władzami spółki jest: Zarząd lub Rada Nadzorcza lub Komisja Rewizyjna. W obrocie gospodarczym reprezentowana przez Zarząd.
SPÓŁKA AKCYJNA
Może być założona w każdym celu przez jedną lub kilka osób. Statut sporządzany w formie aktu notarialnego. Kapitał spółki min. 50 tys. zł, dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej, minimum 1 zł. Spółka posiada firmę i poprzez wpis do rejestru handlowego uzyskuje osobowość prawną. W obrocie gospodarczym reprezentowana przez Zarząd.
Spółka akcyjna może powstać w wyniku:
1) objęcia wszystkich akcji od razu (zawieranie jednoczesne lub łączne);
2) założyciela zamierzają zebrać lub uzupełnić kapitał akcyjny na drodze publicznej subskrypcji;
3) w drodze przekształcenia w spółkę akcyjną przedsiębiorstwa państwowego.
W przypadku 2) obowiązuje przygotowanie:
statutu;
prospektu emisyjnego;
uzyskanie zgody Komisji Papierów Wartościowych na rozpisanie subskrypcji;
złożenie kaucji do depozytu sądowego w wysokości 5% kapitału akcyjnego;
okres subskrypcji nie może być dłuższy niż 3 miesiące.
Ad. 3)
Na drodze prywatyzacji kapitałowej, zgodnie z wymogami ustawowymi (Ustawa z 1990 roku O prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa).
Strona 1 z 11