POLSKIE ORIENTACJE POLITYCZNE W CZASIE I WOJNY ŚWIATOWEJ
Orientacja polityczna — skłanianie się ku określonym poglądom politycznym, ciążenie w danym kierunku.
1. Uwarunkowania wykształcenia się orientacji w Polsce
złamanie sojuszu państw zaborczych (powstanie trójprzymierza i trójporozumienia) i nadzieje Polaków z tym związane,
powstanie polskich partii politycznych w drugiej połowie XIX w.,
wzrost świadomości narodowej wśród wszystkich warstw społeczeństwa związany z działalnością oświatową w XIX wieku,
powstanie nowych doktryn politycznych w XIX w. — m.in. marksizm, nacjonalizm.
2. Orientacje polityczne w Polsce podczas I wojny światowej
• prorosyjska (lub antyniemiecka) — program tej orientacji sformułował Roman Dmowski w 1908 r. Do orientacji prorosyjskiej należał ruch narodowo-demokratyczny. Głosił hasła walki o zjednoczenie ziem polskich w ramach imperium rosyjskiego uznając wspólnotę interesów Rosjan i Polaków — Słowian — w walce przeciwko ich największemu, wspólnemu wrogowi — Niemcom. Orientacja ta miała przede wszystkim charakter antygermański, gdyż właśnie w Niemcach, a w szczególności w Prusach, Dmowski upatrywał największego przeciwnika narodu polskiego. Początkowo nie wysuwano haseł niepodległości i odrzucano metody bezpośredniej walki. Z chwilą uformowania się bloków wojskowych za sprzymierzeńca uznano Ententę.
• proaustriacka (lub antyrosyjska) — ukształtowała się pod wpływem autonomii galicyjskiej. Program wysuwał hasła walki o niepodległość u boku państw centralnych przeciwko Rosji. Bardziej ugodowy nurt tej orientacji wyrzekał się niepodległości na rzecz pełnej autonomii w ramach monarchii habsburskiej (konserwatyści krakowscy). Popierały ją partie o charakterze liberalno — demokratycznym (ruch ludowy i PPS)
UWAGA! — Nie wszystkie partie ludowe i robotnicze popierały tę orientację. PSL-Piast popierało program endecji, a SDKPiL oraz PSL-Lewica tworzyły orientacje rewolucyjną
c) orientacja rewolucyjna — SDKPiL oraz PSL-Lewica głosiły program rewolucyjny. Odrzucały ideę niepodległości, wolnego państwa, uznając je za hasła burżuazyjne. Propagowały idee rewolucji społecznej, która zmieni istniejący porządek rzeczy, po której granice państw nie będą istniały. Po wybuchu rewolucji bolszewickiej (7.11.1917 r.) partie te dążyły do przeniesienia rewolucji na ziemie polskie i do przekształcenia ich w republikę rad.
*" UWAGA! — W niektórych pozycjach możemy się zetknąć z terminem orientacja niepodległościowa. Określenie to dotyczy Józefa Piłsudskiego i jego zwolenników, którzy po porzuceniu orientacji proaustriac-kiej dążyli do odzyskania niepodległości, nie wiążąc swych planów z żadnym z państw zaborczych.