29.02.07 WYKŁAD WSTĘPNY

1. Secesja w Polsce

• Kraków i Lwów - główne centra ze względu na bliskość Wiednia

• Warszawa, Łódź i Wilno - zabór rosyjski, nie przyjmuje się zbyt szeroko, gł. W większych miastach

• W Galicji również w mniejszych ośrodkach

• Zabór

• Pruski - Poznań, architektura tworzona przez architektów niemieckich

• 1900 - pierwsze budowle w tym stylu, pewne opóźnienie mniej więcej do 1914 - okres, gdy współistnieją różne konwencje stylowe

2. Wczesny Modernizm

• Odrzucenie dekoracji, stawianie nacisku na formę, konstrukcje architektoniczną; eksponowanie elementów stalowych i żelbetonowych

• Odrodzenie form klasycznych, ok. 1910 - w całej Europie pewien powrót do klasycyzmu

3. Nurt stylów narodowych

• Coraz bardzie popularne i modne, STYL ZAKOPIAŃSKI, korzeniami sięga lat 80-tych XIX wieku do I dekady XX wieku

• Dążenie do stylu ogólno polskiego

• Koncepcja STYLU DWORKOWEGO

• STYL SWOJSKI - w architekturze sakralnej

4. Po I Wojnie Światowej

• Ok. 1910 - koncepcje stylu dworkowego, problem stylu narodowego - powrót do tych zagadnień

• 1925 - nurty tradycjonalistyczne tracą na popularności modne stają się klasycystyczne elementy - KLASYCYZM AKADEMICKI - sięga pocz. XIX wieku; budowle o reprezentacyjnym charakterze

• Nurt POLSKIEJ SZTUKI DEKORACYJNEJ (Nurt ART. DECO), wystawa międzynarodowa w Paryżu 1925r., polski pawilon - wielki sukces rodzimej sztuki; formy ostre, trójkątne, diamentowe boniowania; w Łodzi wiele tych motywów, już w 1928 schyłek popularności

• Nurty awangardy architektonicznej z zachodniej europy, ich działania cieszą się niezwykłą popularnością szczególnie u młodych architektów, II połowa lat 20-tych największą popularności; również nawiązania do wschodniej architektury, Rosyjski konstruktywizm

• Lata 30-te PÓŁMODERNIZM (zmodernizowane motywy klasyczne); triumf form nowoczesnych, o różnym natężeniu; MODERNIZM SKOMERCJALIZOWANY - architektura nastawiona na bogatą klientelę; Warszawa, Kraków, Lwów, Gdynia

5. Lata po II wojnie światowej

• Dużą rolę odgrywa odbudowa miast polskich, Warszawa, Poznań, Wrocław, Gdańsk; nowe realizacje, pierwsze nawiązują do form stosowanych w latach 30-tych

• 1949 - REALIZM SOCREALISTYCZNY; styl narzucony odgórnie; 1949-1955, odrzucenie ideologii modernistycznej na rzecz przeszłych stylów; nurt narodowy - hasła narzucane od górnie

• PRL-owski MODERNIZM (zdegenerowany modernizm) w połowie lat 60-tych - ulega degeneracji; taśma produkcyjna - fabryki domów, dominacja WIELKIEJ PŁYTY, powielanie planów istniejących - głównie budowlani, ograniczenie architektów; BUM budownictwa sakralnego - pozawala na indywidualną twórczość architektów

• 1989 - odrzucenie systemu socjalistycznego; otwarcie na prądy idące z zachodu; modny Postmodernizm

02.03.07 SECESJA

• 1892-93 -w Brukseli - pierwsze budowle secesyjne w Europie

• 1899-1900 - pierwsze budowle w Polsce

• Secesja traktowana jako moda, nowinka z Zachodu

• W Galicji(Lwów i Kraków) najwcześniej, ze względu na związki z Wiedniem, zbór austryjacki

• Kraków (głębsze tradycje artystyczne) - budynki o wyższej klasie artystycznej, choć mniej realizacji

• Lwów(stolica rozwój dynamiczniejszy) dominuje pod względem ilościowym, secesja dość powierzchowna, niewiele dzieł wybitniejszych pod względem artystycznym

• Istotą secesji - dążenie do oryginalności

• Dekoracja secesyjna skupia się z reguły w górnej partii elewacji

• Pewna ewolucja dążenia do użytkowych form geometrycznych po 1905

Co	Kto	Gdzie	Kiedy		ITD.
Pasaż MIKOLASCHA	Józef Sosnowski, Alfred Zacharkiewicz	Lwów	1899-1901		Obecnie nie istnieje; właściciel znanej we Lwowie apteki, gdzie wynaleziono lampę naftową
Kam. Dr SEGAR'a	Tadeusz Obmiński	Lwów			Narożna w centrum miasta, na ul. Akademickiej; klasyczna kamienica czynszowa, typowa dla zabudowy miejskiej, struktura budowli tradycyjna; dekoracja - odrzucenie form historycznych, secesyjne elementy skupione w górnej partii elewacji; różnego typu otwory okienne, wykusze na każdej kondygnacji inne, stolarka drewniana, każdy element projektowany indywidualnie; różnicowanie faktury ściany(boniowanie na dole wyżej gładki tynk),Wnętrze - bogato zdobione, tylne pożarowe schody żeliwne z dekor. roś., formy geometryczne wywodzące się z secesji wiedeńskiej
Kam. SCHILBERSTEINA	Tadeusz Obmiński	1904-05	Lwów		Lekko zaokrąglony ryzalit przechodzący w górnej części w negatyw (wklęsło-wypukło), balkony w nieco innych kształtach na każdej kondygnacji
Dom STRONEMBERGA	Tadeusz Obmiński		Lwów		Rozłożysty, wydłużona; dekoracja skupia się w bocznych ryzalitach nakrytych kopułami; pojawiają się NAKŁADKI CERAMICZNE (szachownica) - charakterystyczne dla Lwowa, Jan Lewiński (właściciel dużego biura architektonicznego, zatrudniał architektów, ale nie projektował), prowadził fabrykę form ceramicznych stąd sugerowanie swoim architektom korzystanie z jego wyrobów), elewacje obok ryzalitów dekorowane schematycznie
Dom Towarzystwa Ubezpieczeń „Dniestr”	Tadeusz Obmiński, Jan Lewiński		Lwów		Fasada bogato dekorowana, motywy czerpane ze sztuki huculskiej, niezwykłe zagęszczenie motywów, fryz nawiązuje do sztuki ludowej, przeładowane dekoracje - w prasie warszawskiej - jako huculska secesja
Budynek Instytutu Technologicznego	Tadeusz Obmiński	1907-08	Lwów		Cechy wczesno modernistyczne - podkreślenie pionowych i poziomych linii, w górnej partii - secesja, miękkość linii, obecnie konserwatorium muzyczne, położony w podwórzu na dziedzińcu nie ma elewacji frontowej
Dom Narożny	Antoni Boguchwalski		Lwów		Typowe cechy dla secesji geometrycznej
Dom Michała Sztofa			Lwów		Dekoracja z elementami roślinnymi, maską kobiecą
Siedziba Lwowskiego Towarzystwa Muzycznego	Władysław Sadłowski	1906-07	Lwów		Siedziba filharmonii lwowskiej, przypomina dużą kamienicę, dwa szczyty, nawiązania muzyczne, zwieńczone figurami łabędzi, gł. Dekoracje w partii górnej
Dworzec Kolejowy	Władysław Sadłowski	Ukończona w 1904	Lwów		Sama bryła ma charakter neobarokowy, samo opracowanie detalu; w wystroju wnętrz brali udział inni architekci; poczekalnia II lub III klasy - wystrój w stylu zakopiański Alfreda Zacharewicza; jedyny w całej Polce posiadający halę peronową
Gmach Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Asecurazioni Generali”	Alfred Zachariewicz	Z II dekady XX w.	Lwów		Secesja traci na popularności, eksponowanie konstrukcji; dolna partia cechy modernistyczne, w górnej jeszcze miękkość secesji
Kam. Baubana	Alfred Zachariewicz		Lwów		W górnej części płynny kontur, narożna wieżyczka - cechy secesyjne
Siedziba izby Przemysłowo - Handlowej	Alfred Zachariewicz, J. Sosnowski	1910	Lwów		Przy ul. Akademickiej, specjalizuje się konstrukcjach żelbetonowych, pewne detale elementy charakterystyczne dla secesji, wystrój - elem. Mozaikowe, kwiatowe
Gmach Powiatowy Powszechnej Kasy Oszczędności	Tadeusz Stryjeński, Zygmunt Henkala	1889	Kraków	Tylko wnętrze secesyjne
Gmach Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych	Franciszek Mączyński	1901	Kraków	Budynek ma cechy zachowawcze, elementy tradycyjne, dekorowane detale w stylu secesyjnym, plan prostokątny, istotna rola w życiu artystycznym Karkowa, bogata dekoracja - tradycyjne elementy pilastry, kapitele fantazyjnie ukształtowane, dekoracja fryzu - J. Malczewski, elementy secesji w partii frontowej, bogaty szczyt z kobiecą maska
Przebudowa budynku Starego Teatru	T. Stryjeński, Franciszek Mączyński	1904-05	Kraków	Obiekt z lat 40-tych XIX w. Wcześniejsze architektoniczne elementy na wysokości piętra - lekko zaostrzone łuki okien; bogactwo form dekoracyjnych w górnej części, fryz, attyka - motywy renesansowe - elementy renesansowe - element narodowy, rodzimy
Izba Handlowo - Przemysłowa	Tadeusz Stryjeński, Franciszek Mączyński	1907	Kraków	Formy dynamiczne, elementy swojskie - stylu zakopiańskiego, architektura z elementami form secesyjnych, wysokie szczyty dachów nie należą do secesji
Projekt Ratusza	Tadeusz Stryjeński, Franciszek Mączyński	Konkurs w 1905-06	Kraków	Architektura bardzo ruchliwa i dynamiczna, dość umownie włączony w krąg secesji
Kościół i klasztor Karmelitanów Bosych	Franciszek Mączyński	1905	Kraków	Przy ul Łobzowskiej, architektura neoromańska w interpretacji w duchu secesji
Kościół Jezuitów	Franciszek Mączyński	1905 - konkurs (żadna z prac nie została wybrana), 1902-12	Kraków	Zamówili ostatecznie projekt u Mączyńskiego, połączenie cegły i kamienia - ciekawy efekt kolorystyczny, w zwieńczeniu portalu rzeźby Dunikowskiego; wnętrze bogate o bizantyjskich pogłosach - kolory mozaiki, wielka dekoracyjność, trudny do zakwalifikowania stylowego, charakterystyczne poszukiwania początku XX wieku
Dom Szymciela ???	Ludwik Wojtyczko		Kraków	Położony przy kościele Mariackim, fala polemik i protestów - oburzenie w stosunku do nowatorskiej formy przy świętości kościoła Mariackiego, I piętro zastosowanie łuków podwieszonych (uważany za motyw ludowy z architektury drewnianej) tu w indywidualny sposób potraktowany; u góry attyka - dalece odchodząca od renesansowych wzorów; w czasie okupacji zniszczono dekoracje dopiero w latach 90-tych przywrócono dawną formę
Dom Żeleńskich	Ludwik Wojtyczko		Kraków	Właściciel St. Gabriel Żeleński; prosta forma, piętrowa kamienica typowa dla Krakowa (trzymano się skali starej zabudowy miasta), ceglana elewacja skontrastowana z kamiennymi detalami; na I piętrze koliste lekko spłaszczone otwory okienne; oryginalnie niesymetrycznie na II piętrze umieszczony wykusz
Dom Tow. Lekarskiego			Kraków	Z zewnątrz typowo neorenesansowa; słynie z wnętrz zaprojektowanych przez Stanisława Wyspiańskiego, nie był architektem, ale współpracował z architektami krakowskimi; uległy częściowemu zniszczeniu, w dużej mierze zrekonstruowane, piękna klatka schodowa z balustradą z motywem kasztanowca
Dom Krakowskiego Tow. Technicznego	Sławomir Odrzywolski		Kraków	Ceglana elewacja, na tym tle motywy dekoracyjne; loggia wgłębiona do środka, dekoracje reliefowe
Szkoła Przemysłowa	Sławomir Odrzywolski	1912	Kraków	Ceglana masywna bryła z elementami kamiennymi; szczyt; w dole miękkie zarysy form- cechy secesyjne, ogólnie nie można go nazywać secesyjnym
Dworzec kolejowy		1909	Nowy Sącz	Możliwe ze z biura Wł. Sadłowskiego

14.03.08 SECESJA C.D.

WARSZAWA

Mniej widoczna, mniej charakterystyczna dla tego miasta, większość budynków uległą zagładzie podczas II Wojny Światowej

Kamienica przy ul Szczurzewskiej	Mikołaj Towiński, Henryk Schteifelman	1905	Warszawa	Bardziej nowatorskie uformowanie bryły, szczyt z oknami o nietypowych wykrojach, okna podkowiaste, akcent - niewielkie tarasy
Kamienica Spokornego	David Lande	1903-04	Warszawa	Róg Chopina i al. Ujazdowskich, gmach wielkiej skali, dążenie do uproszczenia, wyeksponowania struktury budynku, górna partia - zarysowane łuki, wieżyczka, dekoracje rzeźbiarskie
Siedziba Banku Wilhelm'a Landau'a	Gustaw Landau-Gutenteger		Warszawa	Najpierw powstał łódzki oddział, formy secesyjne nie są widoczne, bryła spokojna, górnej części elementy ciekawsze, ryzalit środkowy o bogatej dekoracji ryzalit zwieńczony szklaną kopułą
Kamienica przy ul. Targowej	Gustaw Landau-Gutenteger		Warszaw	Nie istnieje
Kam. Przy Marszałkowskiej 29	Panczakiewicz		Warszawa	Łączy w sobie różne akcenty, dół - cechy modernistyczne, duże przeszklenia w II kondygnacji, delikatne dekoracje; akcenty secesyjne w części środkowej, wykusz; okna o secesyjnym wykroju
Kam. Przy al. Jerozolimskich, róg Poznańskiej	Panczakiewicz		Warszaw	Narożnik zaakcentowany kopułą, okna o linii nerkowej
Wystrój Hotelu Bristol	Wł. Marconi		Warszaw	Najelegantszy ówcześnie hotel; kolista klatka schodowa; wystrój Otto Wagner (syn słynnego Wagnera), ascetyczność, delikatność dekoracji, uległy zniszczeniu w latach 30-tych
Pawilon Wystawowy	August Klein	1905	Wilno	Drewniany, tymczasowy - zamieniony na letni teatr, rozebrany przed wojną
Kam. Przy ul Portowej	Edward Rouwa		Wilno	Skoncentrowane elementy secesyjne w części środkowej

Łódź

Mit łódzkiej secesyjnej ul Piotrkowskiej , nurty historyzujące i inne bogatsze mylone z secesją

Gustaw Landau-Gutenteger (czołowy architekt)

-studia w Petersburgu; w Łodzi od kon. Lat 80-tych, I faza to obiekty o charakterze historycznym, ok. 1900 zmienia styl i idzie za modą

Kam. Przy Piotrkowskiej 43	G. Landau-Gutenteger		1901	Łódź	Pierwszy budynek secesyjny, dla Oskara Kona(?), nie duża 2 piętrowa, bogato ukształtowana elewacja z elementami roślinnymi, na jasnym tle obramienia okienne i bramy, stylizowane liście laurowe i kasztanowca, górna partia - okienko o falującym wykroju
Willa Schimera	Projekt podpisany przez arch. Miejskiego - Franciszka Chełmińskiego, być może autorem G. Landau-Gutenteger		1899	Łódź	Róg Karolewskiej i Łąkowej, budynek o formach neorenesansowych, tymczasem elewacja ogrodowa - zgodna, - ale frontowa nie do końca; kiedy powstawała w trakcie realizacji lub później ; zastosowane konstrukcje ryglowe - belki przyb., formy falujące, płynne; skontrastowanie ciemnych elewacji z jasnym tynkiem, dekoracja została skuta - nie istnieje
Kam. Przy Piotrkowskiej 37	G. Landau-Gutenteger		1904-05	Łódź	Znacznie bardziej wzniosły, w większej skali, idą w kierunku większej geometryzacji, partia parteru z dużymi przeszkleniami, w zwieńczeniu kopuła
Kam. Piortkowska-Więckowskiego	G. Landau-Gutenteger			Łódź	Bank Wilhelma Landaua, duży budynek , forma związana z duchem historyzm, neobarokowe - zaokrąglony narożnik z kopułą, detal secesyjny, portal, motywy roślinne - obramowania okienne
Kam. Piotrkowska 128	G. Landau-Gutenteger			Łódź	Typowa kamienica czynszowa, w górnej kondygnacji w zwieńczeniu roślinne motywy, bogato uformowane szczyty, maski kobiece i męskie (głowy lwów - nie istnieją, skute)
Kam. Kościuszki 93	G. Landau-Gutenteger		Powstawała w II fazach: Pd. Cz. - 1902-03, II faza, 1910 - druga połowa	Łódź	Obiekt o nietypowej formie, podział ze względu na fazy powstawania widoczny na dachu, druga połówka zachowuje styl wcześniejszy, z wysokim dachem i szczytami - rzadko spotykane w tym okresie, podwórko bogato dekoracja secesyjna; szorstki tynk - bogata struktura
Willa Kindermanów	G. Landau-Gutenteger		1902-02	Łódź	Ul Wólczańska, „perła łódzkiej secesji“, budowla o bogatej urozmaiconej bryle, charakter pałacyku myśliwskiego; wejście gł. - portyk stylizowane słupy na drzewa; elewacja ogrodowa z fantazyjną wieżyczką, krasnal jako atlant, dekoracja - drzewo kasztanowca między jego gałęziami ptaszki, wnętrze - piękne witraże klatki schodowej
Kam. Wólczańska i 1-ego Maja			1906-07	Łódź	Sala tańca „arlekin”, wnętrze radykalnie przerobione
Kam. Leona Rapaporta	Możliwe ze G. Landau-Gutenteger			Łódź	Rewolucji 1905, elewacja z czerwonej cegły, elewacja zachodnia z fantazyjną wieżyczką
Dom Benika przy Gdańskiej	Dawid Lande			Łódź	Ładne motywy dekoracyjne, pod drzewem sowa
Esplanada przy Piotrkowskiej	Możliwe, że Dawid Lande			Łódź	Lekki budynek, autorstwo nie pewne, dekoracje niszczały w latach 50-60-tych, ale przywrócono je w 90-tych
Dom Buta?? Piotrkowska-Tuwima	Dawid Lande Pocz. XX wieku			Łódź
Budynki, które trudno nazwać secesyjnymi, ale posiadają elementy
Hotel Savoy przy Traugutta	Dawid Lande		1910	Łódź	Motyw - okrągłe okno z dekoracją pawi
Piotrkowska 44
Piotrkowska 277					Szczyty z motywami ceramicznymi, malowidła na klatce schodowej
Willa Henryka Groumana			Przypuszczalnie na pocz XXw. W II fazach, 1910 kolejna faza przebudowy		Tymienieckiego 94; budynek książki artystycznej, dekoracja na klatce schodowej z boku, związane z Otto Wagnerem - salon od strony zachodniej - cechy secesji wiedeńskiej, dębowe boazerie i stropy
Późna faza secesyjna - współistnienie z modernizmem
Kam. Na rogu Narutowicza i Piramowicza	G. Landau-Gutenteger		Ok 1910-11	Łódź	Jedno z ostatnich dzieł architekta, podkreślenie linii pionowych i poziomych, typowy dla secesji detal
Szkoła zgromadzenia kupców „Handlowa ” przy Narutowicza	Piotr Bukalski, G. Landau-Gutenteger		1910-11	Łódź	Nowoczesna konstrukcja - stropy żelbetowe, na to nałożony ciekawy detal o formach geometrycznych, od płynnych roślinnych elementów ku strukturalnym
Elektrownia Scheiblerowska	Max Schtrisch (?)		1910	Łódź	Przykład wprowadzania secesji do architektury przemysłowej, we wnętrzu ładne motywy ceramiczne, formy roślinne kwiatowe
Elektrownia przy targowej					Elementy secesyjne również we wnętrzu

28.03.08 STYLE NARODOWE

STYLZAKOPIAŃSKI

• Początek XX wieku epoką wielu nurtów, krzyżowanie się różnych postaw artystycznych

• Secesja traktowana jako styl kosmopolityczny, poszukiwanie polskich form narodowych

• 1905 - nadzieje na większą niezależność , swobodę; walka o niepodległość na ziemiach zaboru rosyjskiego

• pierwsze lata XX wieku - wydawało się że stylem narodowym mógłby zostać STYL ZAKOPIAŃSKI

• 70/80-te lata XIX wieku - okres odkrywania Zakopanego, zaczyna wyrastać na miejscowość wypoczynkową; miejsce gdzie Polacy z różnych zaborów mieli okazję kontaktować się ze sobą

• architektura dostosowana do krajobrazu, początkowo naśladowała styl tyrolski czy szwajcarski - style kojarzące się z górami

• Dworzec zakopiański, archit. : Zaręba, 1882

• Witkiewicz - odegrał ważną rolę; pochodził ze Żmudzi, studiował w Petersburgu, osiadł w Warszawie; ze względów zdrowotnych (gruźlica) przyjechał do Zakopanego; postanawia osiąść tam na stałe; oprócz niego także inni artyści min. Wł. Maklakowski

• Szkoła Przemysłu Drzewnego - istotne znaczenie dla propagowania późniejszych rozwiązań

• Witkiewicz - próby tworzenia domów, willi w stylu zakopiańskim, nie tylko z zewnątrz ale również wyposażenie

• 90-te XIX wieku - Witkiewicz (malarz - krytyk) próbuje swoich sił w dziedzinie architektury; projektuje szereg domów dla zamożnych przybyszy z innych regionów

• Willa Koliba, St. Witkiewicz, 1893, dla Zygmunta Ignatowskiego

• Dom pod Jedlami, St. Witkiewicz, 1897, dla Pawlikowskich;

• Stała się dziełem wzorcowym, wielokrotnie naśladowanym

• Formy stylu Zakopiańskiego:

Czerpanie ze sztuki ludowej, zazwyczaj raczej niskie, wydłużone budynki, raczej proste - to wszystko zostało wzbogacone; bryła wypiętrzona, najeżona nadstawkami, szczytami; konstrukcja dynamiczna; pojawiają się werandy, tarasy; podstawa kamienna, murowana otoczakami, wyżej konstrukcja drewniana, zrębowa; wysokie dachy, szyty naczółkowe

• Ideą Witkiewicza było głoszenie, że styl zakopiański mógłby stać się stylem międzynarodowym, publikacje w zagranicznych czasopismach

• Ok. 1900 ostre polemiki w prasie

• ZWOLENNICY STYLU ZAKOP. -Formy zachowane na podhalu były niegdyś w całej Polsce, od Kazimierza Wielkiego była spychana przez obce style, podhale enklawą gdzie to się zachowało

• KRYTYKA STYLU ZAKOP. - architektura drewniana istnieje też w innych rejonach, i jest zależna od warunków , inaczej wygląda w górach inaczej nad morzem

WNĘTRZA

• Wystrój domu pod Jedlami, meble bogato dekorowane - niewiele wspólnego z prawdziwymi góralskimi sprzętami

• Sanatorium dr Górskiego; wyposażenie w stylu zakopiańskim

• Meble - Wojciech Brzega

• Edgar Kowacz - mówił o „sposobie zakopiańskim”, zniemczony Węgier dyrektor Szkoły Przemysłu Drzewnego; „styl” to według niego zbyt daleko idące określenie

• Zygmunt Dobrowolski & Tadeusz Stryjeński - również projektowali wille na tym terenie

• Witkiewicz - styl zakopiański chciał wprowadzić do architektury sakralnej

• Koś. Bud w Zakopanem w stylu neoromańskim

Wnętrze chciał wykonać w stylu zakopiańskim; zamiast tego kaplica przy kościele - otrzymała wystrój w tym stylu

• Kap. Na Jaszczurówce, St. Witkiewicz, 1907

Sztandarowe dzieło w sakralnej arch. Stylu zakopiańskiego; bardziej nadawał się do niewielkiej budowli niż murowanego kościoła parafialnego (patrz wyżej); elementy zbliżone do tych w domu pod Jedlami

• Polska Sztuka Stosowana, założone w 1901 w Krakowie, organizacja odgrywająca bardzo ważną rolę w propagowaniu stylu narodowego

• Kazimierz Frycz, rys. pierwotnego drewnianego Wawelu, nawiązanie do teorii Witkiewicza

• Franciszek Mączyński - proj. Domu.

• 1900 - 1905 - styl zakopiański współistnieje z innymi stylami charakterystycznymi dla epoki

Elementy stylu zakopiańskiego wkomponowane w architekturę murowaną, monumentalną - Kraków, Lwów , Warszawa.

Kam. Ul Chmielna	Jarosław Wojciechowski (syn K. Wojciechowskiego styl nadwiślano bałtycki)		Warszawa	Dekoracja w gipsie nawiązująca do stylu zakopiańskiego; stolarka we wnętrzu
Proj. Koś. Św. Elżbiety	Jarosław Wojciechowski	1903 - konkurs	Lwów	Monumentalny w skali - swego rodzaju artystyczna prowokacja; odchodzenie od form historyzujących; przenoszenie snycerki drewnianej na formy murowane
Sanatorium dr Solskiego			Lwów	Nie ma naklejanej dekoracji, dachy i szczyty (?)
Dom Skwarczyńskiego	Tadeusz Obmiński, Łuszpiński		Lwów
Willa prof. Boguckiego ze Lwowa	Tadeusz Obmiński		Mikulyczyn	Przeniesienie zakopiańskiego stylu na tereny huculszczyzny, podwójnie nadwieszone łuki - styl huculski, próba pomieszania stylów
Dom ludowy			Mikuliczyn	Elem zakopiańskie
Koś. w Schodnicy	Sławomir Odrzywolski		Schodnica	Formy ludowe drewniane, styl zakopiański tylko umownie, podkarpackie akcenty
Parkowa muszla koncertowa		Pocz. XXw.	Ciechocinek	Wyraźne nawiązanie do form stylu zakop.
Kap. Dobrego Pasterza	Kazimierz Sokołowski	1907	Łódź	Podkreślanie polskości i katolickości miasta przez styl zakop., wnętrze: fryzy drewniane nawiązują do wycinanek łowickich, drewniany strop
Kam. Pod Góralem	Leon Lubotynowicz	1909	Łódź	Przy Piotrkowskiej 289; dla Jana Starowicza, fryzy balkony, we wnętrzu dekoracje patriotyczne - Mickiewicz

• przed 1910 traci w ilości; forma związana z regionem podhala i tam powinna pozostać

• Muzeum Tatrzańskie, St. Witkiewicza, 1913, Zakopane - ostatnie dzieło umowne

• Po II Wojnie Światowej nadal stosowany w regionie podhala, później górale zaczynają naśladować styl wprowadzony przez Witkiewicza

• W Brazylii - kolonia polonijna - Ratusz w stylu zakopiańskim

STYL DWORKOWY

• 1905 - wygasanie popularności stylu zakopiańskiego; na ziemiach zaboru rosyjskiego, rozbudowana wiara w odbudowanie polskiego stylu narodowego, styl ogólno polski - Dworu polskiego

• Dwa nurty:

1. sięga w stronę formy barokowej, bardzo barwnej, dekoracyjnej i ruchliwej

2. do wzorów z epoki klasycyzmu, rozwiązania prostsze

• Rodzi się z serii konkursów ogłaszanych przez Polskie Sztuki Stosowane:

1. konkurs na dwór w Opinogórze; 1908; II miejsce - Józef Czajkowski - efektowny, ale kosztowny; III nagroda - Wyczyński & Uziębło - wysokie dachy, barokizujący, zwarta bryła, wysoki dach; ganek kolumnowy, nadstawki w dachu

2.konkurs na pawilon polski na wystawę w Rzymie; 1909; Romuald Gutt i Józef Czajkowski - nie doszło do realizacji

3.konkurs na dwór w Niegowici; 1913

• Z serii tych konkursów zaczął krystalizować się styl dworkowy, spełniał wymogi ogólnopolskie.

• Wystawa Architektury i Wnętrza w Otoczeniu Ogrodowym - wystawa z 1912 w Krakowie, nawiązanie do angielskiej idei miast-ogrodów; dużo zieleni, główną rolę odegrał Józef Czajkowski

• 1910-1914 - styl dworkowy coraz bardziej powszechny; trudny do zastosowania w architekturze śródmiejskiej

Pawilon	Jan Witkiewicz-Koszczyc	1912	Częstochowa	Pawilon w duchu dworkowym, wystawa Rolniczo Przemysłowa w 1912 w Częstochowie
Plebania przy koś. w Miłkini	K. Jankowski & ???	1910	Miłkinia	Prosta interpretacja stylu dworkowego
Projekt Domu	Romuald Gutt	1919

• styl nie ginie a zyskuje na popularności; w czasie I wojny światowej projekty odbudowy zniszczonych miejscowości - dominują w stylu dworkowym

04.04.2008 STYLE NARODOWE C.D.

Architektura sakralna

• olbrzymi ruch w tej dziedzinie; zastępuje się małe murowane kościółki „wielkimi” nowymi; nawiązania do lat 80-90-tych XIX wieku - styl nadwiślano-bałtycki; bogate formy neogotyckie

• na początku XX wieku - znudzenie formami poprzednimi, potocznie nazywano koś w tym stylu „wiejskimi katedrami”

• sprzeciw i krytyka - uważane za sztampowe, powielane te same schematy

• zaczyna się cenić starą drewniana architekturę (skutki stylu zakopiańskiego); ruch ochrony starej drewnianej arch.

• Kościół katolicki ostoją polskości - odrzucenie form neogotyckich i neoromańskich

• STYL SWOJSKI (Swojskość, Swojszczyzna) - odpowiednik stylu dworkowego w wydaniu sakralnym; w obu dziedzinach działają ci sami architekci

• Początki stylu = projekty T. Obmiński - dla małych parafii wiejskich, kaplice na 200, 400 i 600 osób; łącznie różnych motywów: średniowiecznych, zakopiańskich i arch. drewnianej

• Konkurs na koś przy cukrowni „Zagłoba”; 1906, regulamin mówił o zastosowaniu swojskich motywów; zwyciężył Kazimierz Sturewicz - próba syntezy motywów architektury drewnianej, zakopiańskiej i średniowiecznej; zastosowanie podcieni - nawiązanie do tzw. Sobót ; II nagroda - T. Szanior - wysoki dach, wieże zwężające się ku górze, portal z trójkątnym szczytem

Projekty opublikowane przez Polską Sztukę Stosowaną

Projekt Czerkarskiego, Trojanowskiego i Zielińskiego - podcienia, izbica, elewacja z białego wapienia

I. Lilpop &F. Jankowski - łączenie materiałów tradycyjnych z portykiem kolumnowym

REALIZACJA - nie oblicowanie wapieniem, podcienia stworzone przy pomocy konstrukcji żelbetonowej, narożniki wyłożono kamieniem granitowym, szczyty - zakopiańskie słoneczka

• Między 1906-14 - szereg bardzo ciekawych konkursów dających możliwość wykazania się młodszym architektom

• Konkurs na kościół w Limanowej, 1909,

Zwyciężył projekt - Z. Mączeński - formy barokizujące (barok prowincjonalny)

Proj. Minkiewicz & Jakimowicz - elementy barokizujące (miękkie szczyty), łączenie nie eklektyczne , różne motywy podporządkowane jednej idei, koncepcji plastycznej

Proj. A. Gutkowski - smukłe formy, masywne w swym wyrazie

Proj. A. Witkiewicz-Koszczyc - wzbudził kontrowersje, akcenty zakopiańskie, wieżyczki romanizujące, ekspresja i dynamika

REALIZACJA - 1910-1914; najpiękniejsza realizacja tamtego czasu, góruje nad mały miasteczkiem; elewacja wyłożona nieregularnym, rustykalnym kamieniem, podcienia, kaplica kopułowa (nawiązania do renesansu i baroku),archaizacja formy, portal swobodną interpretacją baroku; Wnętrze - eklektyczne, odbiegają od prostoty arch. Zewnętrznej

• Konkurs na Kościół w Orłowie k. Lublina 1910; Zwyciężył Kalinowski & Przybylski - inspiracje romanizmem polskim, realizacja bez górnej części wieży

Proj. Czajkowski & Stryjeński -podcienia w elewacjach bocznych, sklepienie o charakterze gotyckim

Proj. O. Sosnowskiego - III nagroda, „w dalekim borze”

Proj. Mączeńskiego

Proj. J. Wojciechowskiego - II miejsce

• Konkurs na koś w Mąkoszynie (na Kujawach), zwycięża Mączeński, ku formom barkizującym stonowanym

Proj Sosnowskiego - krucyfiks w fasadzie

Proj. Ł. Michałowskiego (z Poznania)

Proj. W. Kalinowskiego - masywna bryła, nawiązanie do form średniowiecznych

• Proj. Kościoła dla Królestwa Polskiego, nie zrealizowany, Adolf Szyszko-Bochusz, w stronę miękkich form polskiego baroku

• DZIEKOŃSKI - poszukuje motywów bardziej kameralnych, zróżnicowanych; wpływ ucznia - Mączeńskiego

Koś. w Świerże??	Dziekoński			Motywy gotyckie odejście od schematu katedralnego zróżnicowane elementy, wprowadzenie podcieni
Koś w Domaniewicach	Dziekoński			Ciekawa elewacja o formach barokowych
Koś w Strykowie	Dziekoński i Mączeński	1913 - kończona budowa po I WŚ		Swobodne łączenie motywów barokowych, romańskie elementy - biforia

• Konkurs na koś. Wniebowzięcia NMP w Warszawie (koś. św. Jakuba) - poprzednie projekty dotyczyły kościołów małomiasteczkowych, tu aby dodać rangi narzucono formy neoromańskie; Oskar Sosnowski; post secesyjna miękkość form; zrealizowany w pierwszych latach IWŚ, nie powstał smukły wysoki chełm - wieża zakończona prosto; porównywany z koś. św. ??? z Krakowa Mączyńsiekiego

Proj Mączeńskiego - w duchu odmiennym do poprzednich budowli, nawiązujący do architektury nadrenii

Proj W. Ekielskiego- eklektyczne w swoim wyrazie formy neoromańskie z krużgankiem bardziej renesansowym niż romańskim; sygnaturka neobarokowa

Proj Sylwestra Pajzderskiego - II nagroda;

Proj. Z. Kalinowskiego - zmodernizowane motywy romańskie, wieża na środku - romanizm włoski

• Projekt w Ostrowie Wielkopolskim - S. Pajzderski - forma nawiązująca do kaplicy w Akwizgranie, 8-boczna kaplica, w realizacji wieża stojąca na osi została przesunięta w bok

• Konkurs na koś. we Włocławku - dominują motywy romanizujące, nie wszystkie projekty podpisane, w kręgu form neoromanskiech; Czesław Przybylski - zwyciężył, proj nie zrealizowany przez I WŚ, wyraźnie modernizujące podejście do form romańskich

11.04.08 ARCHITEKTURA SKARALNA C.D.

k. w Jutrosinie k. Krotoszyn	S. Pajzderski	1900	Jutrosin		Fundacja Czartoryskich; miał być zdobiony przez Wyspiańskiego, Mehoffera; cz. prezbiteryjna z 2 wieżyczkami (wzor na kat. W Spirze); podcienia; podobny powstał w Mińsku; formy neoromańskie nadreńskie
Jarosław Wojciechowski - syn Konstantego, kontynuuje po ojcu zainteresowanie formami narodowymi, architekt diecezji Włocławskiej
Koś. św. Rodziny w Częstochowie	J. Wojciechowski		Częstochowa		Neogotycki, obecnie katedra
Proj. Koś. św. Elżbiety	J. Wojciechowski	1903	Lwów		Projekt konkursowy
Koś. w wsi Orłów	J. Wojciechowski		Orłów		Konkursowy proj; II nagroda; włącza się w nurt swojski ciężki z wysokimi dachami; zainteresowanie formami neoromańskim
Koś. w Paźmie k. Bełchatowa	J. Wojciechowski		Paźma		Ceglany; neoromański, dąży ku urozmaiceniu formy; asymetryczny w partii prezbiterialnej
Koś. w Stolcu k. Sieradza	J. Wojciechowski		Stolec		Duży, ładny, nadreńskie akcenty
Koś. w Luttowie	J. Wojciechowski		Luttów		Najciekawszy z projektów; 2 smukłe wieże; klatka arkadowa w przyziemiu; przy realizacji odejście od ścisłej symetrii - rozróżnieni wież (różne zwieńczenia)
Koś. w Niedzierzy	J. Wojciechowski				Ziemie kieleckie; neoromański, ale potraktowany inaczej, porównywany do k. W Inowłodzi, Opatowie; kamienna okładzina elewacji, bardziej polski romanizm
1910 - coraz bardziej widoczne tendencje modernistyczne
Koś. W Łąkoszynie	J. Wojciechowski		Łąkoszyn k. Kutna		Arkadowa kruchta; wieża z boku; okna ujęte arkadą; cechy modernizujące, wprowadzenie asymetrii
Proj. Dla Korczewa	J. Wojciechowski
Proj dla Grodziska k. Warszawy	J. Wojciechowski				Dążenie do urozmaiconych form
Koś. w Psarach	J. Wojciechowski	1911	Psary k. Turka		Pierwotny projekt - fasada podobna do k. W Łąkoszynie (arkada, mała wieżyczka po lewej stronie), elewacja boczna - uproszczone formy, nawiązanie do modernizmu; REALIZACJIA - interesująca forma, odbiegająca od form historycznych, arch. Modernistyczna, odrzucenie eklektycznych detali; geometryczne formy i duże puste płaszczyzny ścienne; WNĘTRZE - polichromie Eligiusza Niewiadomskiego (specjalizuje się w polich. Koś.) pogłosy secesji, ale formy geometryczne; elew. Boczne - znikają nawiązania historyczne, elew. Frontowa - zgeometryzowane, uproszczenia, zbieżności z arch. Kubistyczną
Koś. w Miałkini	Jankowski & ???	1906	Miałkinia		Związane z nurtem modernistycznym; wychodzą od rozwiązań neoromańskich w stronę geometryzacji i modernizacji; wnętrze z polichromią w duchu Pol. Szt. Stos. Autorstwa Edwarda Trojanowskiego w stylu narodowym
Proj koś wiejskiego	anonimowy				Opublikowany w gazecie, twórcze podejście , w miękkości bryły pogłosy secesyjne
Proj na koś. w Limanowej	Karol Tichy (arch. Krakowski)	1909	Limanowa		Zaszokował awangardowym podejściem; punktem wyjścia były pewne motywy romańskie, ale forma historyczna mocno przekształcona w duchu Alberta Rosa (ornament = zbrodnia); możliwe, że zbyt odważny w tym przypadku
Mauzoleum marmurowe	O. Sosnowski				O charakterze bardzo ekspresjonistycznym, abstrakcyjny wskazujący na poszukiwani tego okresu
Antoni Wiwulski - architekt i rzeźbiarz, łączy w sobie duże pasje; studia arch na politechnice w Wiedniu, studia rzeźbiarskie w Paryżu
Proj. Kap. W Szydłowie na Żmudzi	A. Wiwulski	1903	Szydłów		Pierwszy znany projekt, miejsce licznych objawień; ciekawy dynamiczny projekt; neogotycki - w wieży ostrołuczne otwory okienne; całość modernistyczna; ekspresyjna, ukończony dopiero w latach 20-tych
Proj kap nad Morskim Okiem	A. Wiwulski				Wziął udział w konkursie; miała upamiętniać oddanie terenu Morskiego Oka Polsce (ter. Sporny z Węgrami); konkurs ogłosili Zmoyscy
Proj koś Jezuitów w Krakowie	A. Wiwulski	1905	Kraków		I konkurs na Krakowski kościół, największe uznanie Wiwulski pomimo młodego wieku architekta, konkurs nierozstrzygnięty, proj. Wykorzystany w kolejnej pracy
Od 1910 zaczyna się robić głośno wokoło kariery Wiwulskiego; otrzymuje zamówienie na pomnik Grunwaldu w Krakowie (inicjatywa Ignacego Paderewskiego), na pl Matejki
Koś. jezuitów w Wilnie	A. Wiwulski		Wilno	Jezuici długo nieobecni w Wilnie (zakaz przebywania na terenach rosyjskich), Wiwulski wykorzystał wcześniejszy proj z Krakowa, powstało kilka wersji projektów, realizacja odwlekała się w czasie ze wzg na fundusze ; forma oryginalna, choć eklektyczna, forma wyrastająca z form neoromańskich z wyniosłą kopułą, miał być wykonany z konstrukcji żelbetonowej (byłaby to pierwsza budowla w takiej skali), prace ruszają w 1913, 1914 - korpus i szalunek pod kopułę, przerwane przez wzgląd na I WŚ; w tym czasie Wiwulski przenosi się do Wilna - wykonuje tam nowe projekty zmieniające formę kościoła trzymając się już wykonanych elementów prace wznowiono po I WŚ, ale po 1919 ginie Wiwulski i nie wiadomo jak wykończyć kościół, ok. 1930 kontynuuje się nowy projekt wykonany wg. Szkiców Wiwulskiego przez warszawskiego arch. Maksymiliana Bystydzieńskiego, prace ruszają 1936-37, ze wzg na II WŚ zostają zatrzymane, w czasach sowieckich stoi niedokończony, w 1965 dochodzi do rozbiórki, żelbetonowe łuki zostają , powstaje tam budynek Dom Kultury Budowlańców
Pomnik pośw. T. Kościuszce	A. Wiwulski	1916	k. Uniwersytetu w Wilnie	Tablica pamiątkowa, śmiała kompozycja odbiegająca od akademickich schematów
Pomnik 3 Krzyży w Wilnie	A. Wiwulski		Wilno	Od XV w. 3 krzyże stały w Wilnie na wzgórzu, upamiętniały legendę śmierci męczeńskiej franciszkanów; po powstaniu styczniowym ze wzg. Na represje nie pozwolono ich odbudować; Wiwulski zaproponował, aby był z żelbetu; pierwsza rzeźba w materiale żelbetonowym; zostały wysadzone w powietrze przez komunistów, odbudowane po odzyskaniu niepodległości w 1991
Wszystkie największe dzieła Wiwulskiego zostały zniszczone.

13

---