„Nastolatki i kultura w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych”
Red. Anna Przecławska i Leszek Rowicki
Rozdział 1
„Sytuacja kulturalna współczesnego dziecka polskiego jako przedmiotu zainteresowań naukowych” Anna Przecławska
Rozdział jest wprowadzeniem do całej tematyki książki, opowiada dlaczego badania zostały w ogóle podjęte, jaki był ich cel, forma oraz grupa osób, na której badania te zostały przeprowadzone. A więc:
Transformacja ustrojowa poszerzyła ofertę kulturalną (likwidacja ograniczeń ideologicznych), równocześnie jednak nastąpił proces komercjalizacji kultury. Stała się ona towarem i zaczęła podlegać regułom ekonomicznym.
Celem badań była diagnoza obecnego stanu rzeczy oraz kierunków rozwoju zarówno oferty kulturalnej jak i zapotrzebowania na konkretne jej elementy
Badaniem zostali objęci uczniowie szkół podstawowych (kl.V-VIII- ankieta) z trzech środowisk: Płocka, małego miasta i wsi w sumie 2170 os. Mniej więcej po połowie dziewcząt i chłopców
W badaniu wzięto też pod uwagę m.in.: wyposażenie gospodarstw domowych w urządzenia elektryczne, ilość posiadanych w domu książek, pożądane miejsce zamieszkania w życiu dorosłym oraz aspiracje edukacyjne nastolatków.
Rozdział 2
„ Kontakty kulturalne nastolatków w Polsce drugiej połowy lat 90-tych- zróżnicowanie, uwarunkowania” Anna Przecławska
Dzieci wiejskie dysponują przeciętnie mniejszą ilością czasu wolnego niż dzieci mieszkające w miastach (ale ta różnica nie jest jakoś bardzo znacząca), oraz zdecydowanie mniej czasu poświęcają dodatkowym zajęciom pozaszkolnym
Niezależnie od miejsca zamieszkania najwięcej czasu wolnego dzieci poświęcają na oglądanie telewizji, co jednak ciekawe zajęciem wymienianym jako ulubione we wszystkich środowiskach jest uprawianie sportu.
Większość dzieci ma swoje hobby, ale nie pełni ono znaczącej roli w ich życiu
Ponad 1/3 badanych spędza przed telewizorem w dni powszednie 3-4 godziny, a w weekendy więcej niż połowa 4-6 godzin.
Uczestnictwo w kulturze dzieci i młodzieży ma charakter prywatno-domowy, pozainstytucjonalny.
Imprezami kulturalnymi, w których badani najczęściej uczestniczą są najczęściej dyskoteki i mecze sportowe (ale to głównie w Płocku)
Większość dzieci była przynajmniej raz w teatrze
Kino jest rozrywką mało popularną, szczególnie na wsi gdzie prawie połowa badanych wcale nie ma kontaktu z kinem
Prawie ¾ badanych słucha radia, gł.muzyki
Ponad 80% os. stwierdza, że czyta czasopisma (najpopularniejsze Bravo, Bravo Girl, Popcorn, Dziewczyna), ale nie odgrywa to w ich życiu znaczącej roli; (sięgają po nie, bo zapewniają im rozrywkę i poruszają problemy współczesnej młodzieży)
Telewizor można znaleźć w prawie każdym domu, tak samo magnetofon. Powszechnie występują też magnetowidy. W miastach często zdarza się telewizja kablowa i antena satelitarna.
Niemal we wszystkich domach znajdują się książki (wieś 97%, małe miasto i Płock- ponad 99%)
O tym co warto przeczytać i obejrzeć uczniowie dowiadują się zazwyczaj od kolegów
Im wyższy stopień urbanizacji środowiska, tym bogatsza oferta kulturalna, a warunki korzystania z niej bardziej sprzyjające.
Rozdział 3
„ Telepokolenie- miejsce telewizji w życiu dzieci i młodzieży” Paweł Kossowski
Dzieci świadomie zaczynają oglądać TV bardzo wcześnie, bo już w 2 r.ż i poświęcają jej średnio 2-3 godz. dziennie)
Wraz z wiekiem wzrasta intensywność kontaktów z telewizją
Najwierniejszymi widzami są dzieci z trudnościami w nauce, pochodzące z rodzin ubogich
TV dla wielu dzieci staje się podstawowym źródłem informacji i wiedzy o świecie i ludziach
TV organizuje dzieciom czas wolny, ustala porządek dnia, staje się często jedyną formą rozrywki
TV dostarcza dzieciom wzorców do naśladowania, które dzieci przyjmują (tak mówi jedna z koncepcji); konkurencyjna koncepcja- TV wzmacnia własności już wcześniej przez dzieci nabyte
TV wprowadza dzieci zbyt wcześnie w świat dorosłych
TV niesie ze sobą „rzeczywistość obrazu” a nie „obraz rzeczywistości” czego dzieci często nie rozróżniają
Rodzice raczej nie ingerują w wybór programów, które oglądają dzieci; często są zadowoleni, że media wyręczają ich w obowiązkach wychowawczych i spełniają rolę opiekuna i nauczyciela
Codzienne kontakty z TV ma śr. 86,2% os.
Niedziela- „rodzinny dzień TV”- ponad 5 godz. przed TV
Najchętniej oglądaną stacją był Polsat (gł.na wsi), w Płocku największą popularnością cieszyły się stacje odbierane przez antenę satelitarną i kablówkę
Większość tego co oglądają uczniowie to różne formy cykliczne (seriale, teleturnieje, programy tematyczne itp.)
Najchętniej oglądane filmy: przygodowe; sensacyjne, kryminalne, thrillery; komediowe
Najchętniej oglądane pozycje to programy „dla wszystkich”, potem programy dla dorosłych, na szarym końcu programy kierowane do danej grupy wiekowej
Tym co badani chcieliby oglądać najchętniej są programy sportowe, transmisje z imprez oraz programy o tematyce muzycznej
Głównymi motywami oglądania TV jest poszerzenie wiedzy i zdobycie nowych wiadomości z różnych dziedzin oraz zapełnienie wolnego czasu i uniknięcie nudy
Telewizja wobec innych form uczestnictwa w kulturze: (wyraz podkreślony oznacza, że w danym zestawieniu dana forma uczestnictwa kultury wygrała z tą drugą)
Telewizja - książka, czasopismo, teatr
Telewizja- czasopismo
Komputer - telewizja
Kino- telewizja
Zajęcia sportowe- telewizja
Badane dzieci zasługują na miano „telepokolenia”
Telewizja jest główną formą spędzania wolnego czasu i kontaktu z kulturą
Rozdział 4
„Wideo- niespełniona tęsknota za odmasowieniem kultury” Paweł Kossowski
Z założenia wideo miało służyć odmasowieniu kultury, upodmiotowieniu człowieka- uczestnika kultury, który od tej pory miał możliwość decydowania o tym, co i kiedy będzie oglądał; wideo miało też uatrakcyjnić proces dydaktyczny. Stało się jednak inaczej…
Domowy, trudny do skontrolowania system wideo stał się sposobem kontaktu dzieci, młodzieży i dorosłych z treściami, które nigdy nie pojawiłyby się w ogólnodostępnej telewizji
Doprowadziło to do zmiany w sferze uznawanych wartości (kult siły, walki, akceptacji agresji jako sposobu na triumf dobra) i przemian obyczajowości
Ekspansja wideo sprawiła, że nobilitowane zostało kino
W Polsce wideo pojawiło się na początku lat `80-tych, jednak prawdziwą powszechność zdobyło po roku 1990, masowo sprowadzano sprzęt z zagranicy (oryginalny jak i piracki), zaczęły masowo powstawać wypożyczalnie kaset.
Specyfiką kaset wideo stały się filmy karate, prymitywne i brutalne filmy sensacyjne oraz pornografia;
Najpopularniejszymi rodzajami filmów wskazanych przez badanych były filmy komediowe, sensacyjne i przygodowe, niewielki procent- amatorskie wideorejestracje zazwyczaj uroczystości rodzinnych
Jako najczęstszą formę spędzania wolnego czasu oglądanie filmów wideo wymieniło zaledwie 1,8% badanych
Wideo nie jest znaczącą formą spędzania wolnego czasu przez młodzież, zarówno jeśli chodzi o rzeczywiste kontakty z kulturą jak też pragnienia i oczekiwania
Mimo to, w zestawieniu z innymi formami uczestnictwa w kulturze, często wygrywa:
Oglądanie filmów wideo- korzystanie z komputera
(prawdopodobnie z powodu tego, że komputer jest czymś nowym, nie zawsze dostępnym)
Oglądanie filmów wideo- czytanie książek
Zajęcia i gry sportowe- Oglądanie filmów wideo
Kino- Oglądanie filmów wideo
(przewaga ta jest jednak bardzo niewielka, a na wsi wygrywa wideo)
Po fali „zachłyśnięcia się” techniką wideo jego popularność znacznie spadła, a jego upadek został przypieczętowany przez rozwój telewizji (powstawanie prywatnych stacji, rozwój sieci kablowej, przekształcenie TV publicznej w bardziej komercyjną )
Wideo zintensyfikowało wczesne wchodzenie dzieci i młodzieży w kulturę dorosłych
Rozdział 5
„Książka w życiu współczesnych nastolatków” Danuta Świerczyńska -Jelonek
Lata `90 to okres znaczącej przemiany polskiej książki (wskutek powstania wolnego rynku książki oraz doskonalenia mediów audiowizualnych)
Rynek książki zaczyna być rządzony prawami popytu, potrzebna jest reklama, promocja itd., co znacząco wpływa na cenę książki
Książka „idzie do ludzi”, szuka klienta przez supermarkety, większe sklepy osiedlowe, punkty sprzedaży ulicznej, rozwija się sprzedaż wysyłkowa
Zmiana funkcji i relacji między słowem a ilustracją (pojawiły się m.in. książki- zabawki operujące obrazem i dźwiękiem, zapachem, fakturą inną niż papier itp.)
Pojawiają się też adaptacje klasycznych tekstów literackich, dostosowane do potrzeb i możliwości odbioru małych dzieci- budzi to sporo kontrowersji
Pojawił się też rynek różnych przekazów tego samego dzieła wzajemnie wzmacniających swoją popularność (np. jest książka, jej ekranizacja, serial TV, adaptacja radiowa, wersja komiksowa itd.)
Tekstom kultury nieodłącznie towarzyszy bardzo rozwinięty przemysł gadżetowy
W literaturze dla dzieci i młodzieży bardzo spopularyzowały się gatunki wywodzone z literatury tradycyjnie rezerwowanej dla dorosłych m.in. horrory, dreszczowce, książki sensacyjne itp.
Czytanie jako swoje hobby wskazuje 9,5 % badanych i są to w większości dziewczęta
Starsze dzieci rzadziej w czasie wolnym czytają książki
Czytanie książek najczęściej przegrywa z innymi formami przekazu kulturowego, ale co ciekawe- wygrywa z czytaniem komiksów
Najczęściej czytane książki to lektury i polska klasyka literacka, po książki adresowane do młodzieży częściej sięgały dzieci miejskie
Czytanie to dla dzieci przede wszystkim: ucieczka w świat marzeń i wyobraźni; forma wypełniania czasu wolnego; źródło wiedzy i emocji; źródło wzorców moralnych (gł.wśród dzieci wiejskich); dostarcza tematów do rozmów z ludźmi i pomaga rozwiązywać ich własne problemy życiowe
Najchętniej wybierane książki to:
dla dziewcząt: książki podróżniczo- przygodowe; powieści dla dziewcząt; baśnie, legendy, mity
dla chłopców: podróżniczo- przygodowe; horrory, humorystyczne
Ponad połowa nastolatków ma swoją ulubioną książkę (36,5% uznało za nią lekturę szkolną)
Wśród czytających najwięcej książek jest zdecydowanie więcej uczniów klas młodszych
Uczniowie wykazują ubogą motywację czytelniczą i nikłe potrzeby kontaktu z książką, mimo to czytelnictwo odgrywa znaczącą rolę w życiu współczesnej młodzieży
Rozdział 6
„Młodzi użytkownicy bibliotek regionu płockiego- próba typologii”
Grażyna Walczewska- Klimczak
Autorka wyodrębnia 4 typowe grupy użytkowników biblioteki, są to:
Formalni użytkownicy biblioteki (1/4 dzieci)
oporni czytelnicy
zniechęceni czytelnicy
Użytkownicy biblioteki z wyboru
miłośnicy wiedzy
przyjaciele biblioteki
Ad.1) oporni czytelnicy
Typ opornych czytelników tworzy grupa 430 os. (na 2170 badanych)
korzystanie z jakiejkolwiek biblioteki jest w tej grupie postrzegane jako przymus, tak samo zresztą jak w ogóle czytanie książek.
Przeważa liczba chłopców (67%) nad dziewczętami (32,7%)
Prawie 2/3 badanych wywodzi się z rodzin, w których ojcowie są robotnikami lub rolnikami; większość mieszka na wsi; mają zazwyczaj średnio rozbudzone aspiracje edukacyjne
Typ ten przedkłada oglądanie telewizji nad inne czynności wykonywane w czasie wolnym od zajęć (najchętniej oglądają filmy sensacyjno- kryminalne i thrillery, ale co ciekawe, w porównaniu do reszty badanych, częściej sięgają także po filmy rysunkowe)
Mimo, że badana grupa nie czyta nawet wszystkich obowiązkowych lektur, większość z nich wymienia ulubioną książkę. Tytuły te należą najczęściej do kategorii dziecięco- młodzieżowej o tematyce przygodowej.
Do grupy tej przeważnie należą uczniowie klas starszych
Książki, po które sięgają członkowie tej grupy, to: horrory, książki sensacyjno-kryminalne i książki fantasy
W literaturze poszukują oni silnych emocji, zaciekawienia, tajemniczości, zagadki, niesamowitości
Mają więcej czasu wolnego niż przeciętny respondent objęty badaniem
Oczekują, że nikt nie będzie ich zmuszał do czytania , ale też, że biblioteka zaproponuje jakąś ciekawą płaszczyznę kontaktów poza sferą nudy
Ad.2) zniechęceni czytelnicy
Grupę tę tworzą w większości uczniowie klas starszych i są to w 55% dziewczęta
Mają wysokie aspiracje edukacyjne
Maja mniej czasu wolnego dla siebie i więcej czasu poświęcają obowiązkom domowym w porównaniu z przeciwnikami czytania, również mniej czasu niż oni poświęcają na oglądanie telewizji
Grupa ta nie stroni od książek, ale nie odpowiada im sposób w jaki funkcjonują biblioteki (np. mała ilość ciekawych książek, długi czas oczekiwania, za mały lokal itp.)
Chcieliby, żeby biblioteka była przestronna, dobrze wyposażona, sprawnie zorganizowana
Ad 3) miłośnicy wiedzy (65,7% badanych)
Są nastawieni na zdobywanie informacji i poszerzanie wiedzy
Są to raczej osoby z klas młodszych, w 54,2% dziewczęta
Ich ojcowie to głównie robotnicy i rolnicy (63,7%) oraz inteligencja, pracownicy średniego szczebla administracji i pracownicy usług (17,8%)
22,4 % z nich wiąże swoją przyszłość z zawodami wymagającymi studiów wyższych
Więcej czasu od rówieśników poświęcają na odrabianie lekcji w dni powszednie i soboty
Mają mniej czasu wolnego od swoich rówieśników i mniej czasu poświęcają na dodatkowe obowiązkowe zajęcia pozaszkolne
Tylko część czasu wolnego poświęcają oglądaniu telewizji
Ponad połowa z nich ma swoje ulubione książki (w 39,1% są to lektury)
Zadowoliłaby ich biblioteka zaopatrzona w komputer z dostępem do Internetu, z urządzeniami kopiującymi materiały pomocne w nauce
Ad 4) przyjaciele biblioteki
Większość stanowią uczniowie klas młodszych, 64,5% z nich to dziewczęta
W niedzielę dysponują największą ilością czasu wolnego
Chętniej niż inni oddają się zajęciom artystycznym i oglądaniu filmów wideo
Chcieliby widzieć bibliotekę jako miejsce gdzie można porozmawiać z rówieśnikami (niekoniecznie o książce), miło i ciekawie spędzi czas, wykonywać jakieś zajęcia artystyczne, porozmawiać z przyjemną bibliotekarką, wziąć udział we wspólnej zabawie
W tradycyjnym rozumieniu biblioteka traktowana jako instytucja upowszechniania kultury spełnia dwa podstawowe zadania:
stwarza płaszczyznę kontaktu z książką,
uzupełnia działalność instytucji kształceniowych.
Wyniki badań sugerują, aby poszerzyć jej funkcję o zadania ułatwienia kontaktów społecznych, adaptacji jednostek w grupach, stworzenie pola aktywności społecznej, aranżację zabawy i wypoczynku.
Nie jest prawdą, że dzieci deklarujące niechęć do czytania i mieszkające na wsi są przeciążone pracą na rzecz domu i rodziny. Grono opornych czytelników ma więcej czasu wolnego i poświęca go głównie na oglądanie TV.
W grupie formalnych użytkowników biblioteki wyższy jest procent ojców zaliczanych do inteligencji i pracowników średniego szczebla administracji oraz usług.
Bardziej aktywnymi czytelniczkami są dziewczynki, natomiast starsi uczniowie, szczególnie chłopcy przejawiają swoisty kryzys w stosunku do czytania książek (możliwe, że po części wynika to z tego, że nie istnieje literatura podróżniczo- przygodowa skierowana do chłopięcej publiczności).
Możliwe, że spopularyzowaniu książki i czytania pomogłaby reklamowa kampania telewizyjna.
Projekty animujące czytelnictwo realizowane przez wiele lat podnoszą kulturę czytania mieszkańców małych regionów, co w efekcie przyczynia się do ogólnej poprawy warunków życia.
Rozdział 7
„ Z popu król- muzyka nastolatków” Małgorzata Kopczyńska
Więcej badanych woli zespoły zagraniczne (33,6%) niż polskie (22,3%)
Deklarowane upodobania muzyczne są związane z zawodem wykonywanym przez rodziców respondentów w sposób wskazujący na współzależność tej zmiennej z uwarunkowaniami wynikającymi z miejsca zamieszkania (solistów i zespoły polskie wybierają dzieci rolników, zagraniczne- dzieci inteligentów)
Ani jedna osoba w pytaniu o ulubionego wykonawcę/zespół nie wymieniła wykonawców muzyki country, jazzowej i poważnej
Zarówno nazwy zespołów jak i nazwiska wykonawców były przez 15% os.podawane z błędami np. Bestyk Boys, Majkel Dżekson, Variu Smans, Anita Lipska zamiast Lipnicka itp.
Niekwestionowanym „królem” w upodobaniach muzycznych nastolatków zostały „pop”, „dance”, „girls, boys, family bandy” (były to głównie wybory dziewcząt)
Chłopcy częściej wybierali wykonawców gatunków muzyki mało popularnych wśród badanych, w tym muzyki „ostrzejszej” (rock, hard rock, heavy metal, hard core, rock klasyczny, punk i przede wszystkim rap)
Najmniej zróżnicowanych, ze względu na gatunek muzyki, wyborów dokonują dzieci rolników i robotników niewykwalifikowanych
Można zaobserwować znaczną masowość upodobań i zainteresowań, ich ujednolicenie i uniformizację
Preferowane przez badanych gatunki muzyczne zarówno muzycznie jak i tekstowo dalekie są nie tylko od „głębi”, ale od choćby pewnego stopnia trudności czy komplikacji
Można wysnuć wniosek, że mass media zaspokajają zainteresowania już przez siebie ukształtowane i modyfikują je dowolnie, zgodnie z wymogami ekonomiczno-rynkowymi
Zanika zjawisko prawdziwych „pokoleniowych” fanów któregoś z wykonawców, towarzyszy temu poczucie „chwilowości” tego co w danym momencie jest na topie, i „natychmiastowości”, „gonitwy” za tym co nowe, wykreowane przez media.
Czołówki rankingów wykonawców słuchanych przez młodych wydają się odzwierciedlać gusty i mody kreowane przez niektóre media (np. zwolennicy popu chętniej oglądają TVP1, dance'u i girls/boys bandów- TV satelitarną a disco polo- Polsat)
Blisko ¼ badanych uznaje, że najbardziej interesuje ich oglądanie w TV programów muzycznych, list przebojów, teledysków
Kultura muzyczna badanych nastolatków jest bardzo powierzchowna i nie widać w niej chęci do konfrontowania swoich doznań z opiniami innych ludzi.
Wybory muzyczne wiążą się również z pismami czytanymi przez nastolatki (m.in. Bravo, Bravo Girl, Popcorn, Dziewczyna). Spośród nie czytających tych pism rekrutują się nieliczni słuchacze innych gatunków muzyki
Rozdział 8
„Teleproletariusze czy przyszli Internetowi żeglarze- o komputerach i grach telewizyjnych w życiu dzieci i młodzieży” Paweł Kossowski
Wśród młodzieży pochodzącej z małych miast i wsi, komputery i gry TV pojawiają się na marginesie całokształtu kontaktów z kulturą
Na początku lat '90- tych indywidualny domowy, bądź instytucjonalny kontakt ucznia z komputerem był rzadkością
Posiadanie „komputera” w domu deklaruje 31,8% badanych (jednak mianem „komputera” czasami określano konsole do gier telewizyjnych, więc liczba posiadanych „prawdziwych” komputerów na pewno jest mniejsza)
Najwięcej komputerów posiadają dzieci miejskie, najmniej- wiejskie (jedynie 16,7%)
Prawdziwi komputerowi pasjonaci stanowili nikły procent ogółu badanych
Najczęstszym sposobem wykorzystania komputera były gry
Zaledwie 3,4% respondentów stwierdziło, że korzystałoby z komputera gdyby miało tylko taką możliwość, gdyby zależało to tylko od nich
Zestawienia:
Komputer- książka
Wideo- komputer
Komputer- telewizja (!)
Możliwe, że wynika to z przesytu telewizji
Rzadkością jest codzienne korzystanie z komputerów (aż 37,3% badanych wcale nie użytkuje komputera, 20% robi to sporadycznie)
Pojęcie „Internet” pojawiało się w wypowiedziach respondentów sporadycznie
Autor wskazuje na potrzebę kompetentnych nauczycieli- pasjonatów, którzy będą w stanie ożywić intelektualnie środowisko wiejskie i staną się liderami w poznawaniu nieznanego świata komputerów.
Rozdział 9
„Nastolatki i kultura- próba podsumowania” Anna Przecławska
W badaniach istotne było spojrzenie na uczestnictwo w kulturze traktowane jako całość, jako wzajemne konfrontowanie i uzupełnianie się treści kultury docierających różnymi kanałami. Z badań wynika, że wieś cechuje szczególna nierównomierność rozwoju wynikająca ze zderzenia tradycji, zapóźnień cywilizacyjnych i docierającej powszechnie kultury masowej.
Uczestnictwo w kulturze badanych dzieci ma charakter prywatno-domowy, podobnie zresztą jak uczestnictwo w kulturze ludzi dorosłych. Można więc przypuszczać, że dzieci powielają wzory uczestnictwa w kulturze funkcjonujące w ich rodzinach, czyli uprawiają głównie „telewizyjny sposób życia”.
Oglądanie TV zajmuje badanym ponad ¾ wolnego czasu- tworzy się swoisty monopol TV w obszarze doznań kulturalnych.
Wiedza o rzeczywistości badanych nastolatków jest bardzo ograniczona i płytka, a świat nabiera wymiarów obrazu telewizyjnego.
Tak duża popularność TV jest wynikiem przede wszystkim braku szerszej oferty kulturalnej, braku alternatywy dla tego modelu spędzania wolnego czasu
Kontakt z kultura pełni przede wszystkim funkcję rozrywkowo-relaksową. Brak jest zainteresowań poznawczych
Do rzadkości należy udział w kołach zainteresowań
Wieś wyraźnie upośledzona jest w dostępie do komputera.
W niemal wszystkich domach znajdują się książki, co stanowi znaczną poprawę, w porównaniu z latami '60-tymi
Brak spontaniczności w czytelnictwie młodzieży, brak jest czegoś co można by nazwać książką lub autorem „kultowym”
Szkoła musi dostosować się do wciąż zmieniającej się rzeczywistości i potrzeb jakie w związku z tym mają młodzi ludzie
Współczesne polskie dziecko jest niejako zawieszone między dwoma biegunami: kultury tradycyjnej opartej na słowie i cywilizacji druku oraz kultury przyszłości opartej na przekazie elektronicznym. Oba te bieguny są obce współczesnym polskim nastolatkom.
1