Teoria tektoniki płyt litosfery
Podobieństwo brzegów kontynentów rozdzielonych przez Atlantyk zauważono zaraz po sporządzeniu pierwszych w miarę dokładnych map jego wybrzeży - już w XVI w. wyrażano pogląd, że obie Ameryki zostały oderwane od Europy i Afryki.
Idea ta najpełniej została ujęta przez Alfreda L. Wegenera (1880-1930) w obszernie udokumentowanej teorii dryfu (wędrówki) kontynentów (1912, 1915). Według niej na przełomie permu i triasu wszystkie kontynenty były połączone w jeden superkontynent (Pangea), a obecny układ kontynentów jest wynikiem jego rozpadu.
Aby to udowodnić, Wegener porównał:
1. Zgodną geometrię wybrzeży kontynentów rozdzielonych obecnie oceanami;
2. Podobieństwo budowy geologicznej rozdzielonych obszarów;
3. Zasięgi występowania wymarłych zwierząt i roślin;
4. Dane geologiczne mówiące o rozkładzie dawnych stref klimatycznych, a zwłaszcza dotyczące paleozoicznych zlodowaceń.
To porównanie potwierdzało słuszność teorii, nie dało się jej jednak obronić na gruncie geofizycznym.
Według Wegenera bloki kontynentalne miały się po prostu przesuwać po dnie oceanicznym, tymczasem geofizycy wykazali, jak ogromne siły byłyby do tego potrzebne, a także udowodnili, że byłoby to fizycznie niemożliwe bez spowodowania rozpadu kontynentu. Geolodzy, przyzwyczajeni wówczas do koncepcji dużo bardziej „stabilnej” Ziemi, również nie zaakceptowali teorii Wegenera.
Przez następne kilkadziesiąt lat zdobywano jednak nowe informacje, zwłaszcza o budowie dna oceanicznego.
Poznano olbrzymi system grzbietów śródoceanicznych, a także przebieg głębokich rowów oceanicznych, przebadano rozkład głębokości trzęsień Ziemi pod jej powierzchnią, określono wiek różnych fragmentów dna oceanicznego oraz odtworzono dawną orientację kontynentów. Wszystkie te dane zaczęły pasować do jednego modelu i w latach 60. XX w. było już jasne, że rację miały obie strony: Wegener (bo kontynenty rzeczywiście były połączone, a następnie rozsunęły się) oraz przeciwnicy jego teorii (bo rzeczywiście nie przesuwały się po dnie oceanicznym - to dno rozrastało się między nimi).
Teoria tektoniki płyt została sformułowana około 1968 r., a późniejsze modyfikacje nie zmieniły w istotny sposób jej podstawowych założeń.
Dowody
Oprócz dowodów - głównie geologicznych i paleontologicznych - przytaczanych już przez Wegenera na poparcie jego hipotezy dryfu kontynentów teorię tektoniki płyt potwierdzają przede wszystkim zebrane w trakcie badań dna oceanicznego dane geofizyczne oraz znajomość szczegółów jego rzeźby.