HORACY - Quintus Horatius Flaccus (65-8 p.n.e.)
Jeden z najwybitniejszych liryków starożytnego Rzymu, nazywany poetą „złotego środka”. Rozkwit jego twórczości przypadł na okres rządów cesarza Oktawiana Augusta, kiedy działali też Wergiliusz i Owidiusz. Horacy był synem wyzwoleńca, studiował w Rzymie i Atenach, brał udział, jako trybun wojskowy w armii Brutusa, w bitwie pod Filipi (42 r. p.n.e.), pracował jako pisarz kancelaryjny. Należał - co zawdzięcza Wergiliuszowi - do literackiego kręgu Mecenasa. Horacy jest autorem Satyr (2 księgi), ośmieszających przywary i słabości ludzkie, oraz zbioru jambów - wierszy satyrycznych - zatytułowanych Epody, będących atakiem na złośliwych krytyków, marnych poetów. W jego twórczym dorobku liczą się jednak przede wszystkim Pieśni (zwane carminami, odami), które stały się wzorem tego gatunku. Horacy napisał także Listy, wśród nich wierszowany List do Pizonów - traktat o poezji i dramacie, będący drugim, obok Poetyki Arystotelesa, starożytnym zbiorem poetyckich zasad. Twórczość Horacego jest zróżnicowana pod względem tematycznym. Do ulubionych motywów jego liryki należą miłość, wesołe biesiady (uczta, wino), przyjaźń („nie masz ci, rozum mówi, nic nad przyjaciele”), ojczysty kraj, refleksje filozoficzne, bogowie, potęga i nieśmiertelność pieśni, rola poety i sława poetycka. Horacy pisał także pieśni okolicznościowe na zamówienie. Swój światopogląd oparł głównie na stoicyzmie i epikureizmie. Charakterystyczne dla ducha poezji pierwiastki to refleksyjność, dystans wobec przeżyć, upodobanie do motywów mitologicznych i ludowych. Twórczość Horacego była popularna na gruncie polskim głównie w okresie renesansu. Do jej motywów i poetyki nawiązywali Paweł z Krosna, Szymon Szymonowic, a przede wszystkim Jan Kochanowski w Pieśniach. Od imienia poety wziął nazwę zespół tendencji literackich polegających na naśladowaniu jego warsztatu (estetyki, problematyki, form), a określany mianem horacjanizmu.
LIST DO PIZONÓW
Powstał około 20/19 r. p.n.e. List adresowany jest do konsula Gneusa Pizona oraz jego dwóch synów. Na początku autor określa granice tzw. licencia poetica („Krótko mówiąc rób co chcesz, byleby dzieło było jednorodne i jednolite”). Dalej Horacy wskazuje na konieczność dobrania odpowiednich wyrazów, metrów, a także dostosowania stylu do treści i charakteru mówiącego. Nie można przedstawić komedii w formie tragedii i odwrotnie. Utwór nie może być wyłącznie piękny, lecz powinien także wzruszać słuchacza i oddziaływać na niego. W wersach 119-152 pisarz zauważa, że twórca może albo samodzielnie wymyślić materiał na utwór, albo skorzystać z tradycji literackiej, Ta druga droga jest łatwiejsza, ale nie wyklucza, jak w przypadku Homera, samodzielności i kunsztowności. Dalej Horacy stwierdza, że wspomniane wcześniej rady dostosowania stylu do mówcy są szczególnie ważne dla piszącego dramat. Musi on dobrze poznać właściwości czterech wieków ludzkich (dziecka, młodzieńca, męża i starca), a także uważnie sprawdzać przebieg wydarzeń na scenie. Powinien też dobrze dobrać ważny chór. Najtrudniej, według Horacego, jest napisać dramat satyrowy, gdyż jest on pomiędzy tragedią a komedią. Dla autora prawdziwym źródłem poznania poezji jest rozsądek, dzięki któremu można stworzyć poematy wywołujące większe wrażenie, niż puste, choć bardzo piękne wiersze. Połączyć to, co piękne z tym, co pożyteczne udało się Grekom, natomiast nie udaje się Rzymianom. A to właśnie połączenie nauki i przyjemności estetycznej jest podstawą wszelakiej sztuki. Horacy dość ostro ocenia, że na scenie nie ma miejsca dla poetów słabych. W Rzymie wiersze mógł pisać każdy obywatel, którego stać było na opłacenie słuchaczy-pochlebców. Pizon zaś nie powinien się spieszyć z opublikowaniem swoich utworów, lecz nieustannie je dopracowywać. Tylko poprzez pracę można stworzyć solidne dzieło poetyckie. Poważny poeta zaś strzeże się pochlebców, a z radością wita każdą krytykę.
ODY I EPODY
Zbiór pieśni liczył trzy księgi i był dedykowany Mecenasowi. Pierwsza z ód jest skierowana właśnie do niego. Poeta porusza tematy polityczne m.in. w Odzie do Augusta, w której, podobnie jak w Hymnie nakłania princepsa do przejęcia władzy i stanięcia na czele ludu rzymskiego. Pisał także do przyjaciół np. Do statku, na którym Wergiliusz popłynął do Aten było życzeniem pomyślnej podróży dla przyjaciela. Często Horacy czerpał natchnienie z przyrody i tak w Do Sestiusza wiosna skłania go do refleksji nad przemijaniem. Ważną rolę odgrywały także erotyki i pieśni miłosne Do hetery Pyrry, Do hetery Lidii, Do Lidii. W odach pojawia się również filozofia epikurejska nakazująca korzystanie z życia i upływającej młodości. Horacy często krytykował materializm Rzymian i przywiązanie do dóbr doczesnych. W Do boskiego Augusta, Do Muz o Auguście nawoływał do odrodzenia w duchu rzymskich wartości. Pierwsze dwie księgi wypełnia w dużej mierze liryka erotyczna, trzecia obfituje w tematykę polityczną i społeczną, a czwarta to powrót do opiewania miłości, tym razem do urodziwego Liguryna. Nie brak też ód chwalących poezję zapewniającą nieśmiertelność i wywyższanie się nad „nieoświecony tłum”. Poza zbiorem ksiąg istnieje jeszcze Pieśń na stulecie, skomponowany na życzenie Augusta podniosły utwór religijno-patriotyczny.
Epody były księgą, którą Horacy zadebiutował. Księga epod, zwana także jambami z uwagi na ich satyryczną wymowę, powstała w 32 r. p.n.e, a więc jeszcze przed odami. Powstawały w podróży Mecenasa do Rzymu, któremu towarzyszył. Ody zadedykowane Mecenasowi chwalą m.in. życie z dala os miasta (Pochwała życia wiejskiego), większość skierowana jest jednak do konkretnych osób. Do wyzwoleńca Sekstusa z Meny to cięta satyra na parweniuszy, którzy dorobili się podczas wojny domowej, zaś Do Kasjusza Sewera piętnuje oszczercę poczciwych ludzi. Najbardziej rażącym utworem jest Na lubieżną staruchę, w którym Horacy dosadnie mści się na kobiecie, która prawdopodobnie nie odwzajemniła jego uczuć. Utwór kończący zbiór jest satyrą na znienawidzoną czarownicę.