Grzegorz Kasprzyk Legnica, 20.11.2002 r.

Techniki badawcze w pedagogice - metoda socjometryczna.

Jedną z metod stosowanych w pedagogice jest tak zwana metoda socjometryczna. Właściwie składa się ona z kilku technik, które mogą być zarówno wykorzystywane wzajemnie uzupełniająco lub wybiórczo:

- klasyczny test socjometryczny J. L. Moreno

- technika szeregowania rangowego

- technika "zgadnij kto"?

- plebiscyt życzliwości i niechęci

Warto także dodać, iż jak sama nazwa wskazuje, zakres informacji uzyskanej drogą socjometrii koncentruje się na relacjach i współ zależnościach wewnątrz badanej grupy. Natomiast nie wnosi niczego konkretnego w przypadkach interesowania się poszczególnymi jednostkami i ich uwarunkowaniami.

Metoda ta może, więc znaleźć zastosowanie w sytuacjach, gdy chcemy poznać zależności panujące w grupach, komunach czy społecznościach. Np. klasa szkolna, subkultura młodzieżowa, społeczność więzienna, wiejska itp.

ZALETY:

Niewątpliwą zaletą technik socjometrycznych jest jej prostota w zastosowaniu i krótki czas potrzebny na wykonanie badania. Z tegoż również względu każdy dysponujący odpowiednim przygotowaniem może ją zastosować. Na korzyść także świadczy minimum wyposażenia badawczego. W zupełności wystarcza kartka papieru i ołówek.

WADY:

Podstawowym ograniczeniem w tych technikach jest stosunkowo duża zależność od niekiedy nieprzewidywalnych warunków i okoliczności.

Także brak informacji dotyczącej natężenia badanej zmiennej.

Kolejnym faktem mającym wpływ na wiarygodność wyników jest nie obejmowanie przez część technik całej badanej populacji, a jedynie koncentracja na "wierzchołkach" hierarchii.

Pomijając w niektórych przypadkach możliwość wprowadzenia uzasadnień, istotną "słabością" tejże metody jest właśnie brak poznania motywacji badanych przy dokonywaniu wyborów.

CHARAKTERYSTYKA:

1. Klasyczny test socjometryczny J.L. Moreno

Istotnym czynnikiem zaważającym na prawdziwości uzyskanych wyników jest sama poprawność skonstruowania testu socjometrycznego polegająca głównie na sformułowaniu objętych nim pytań w taki sposób, aby określały jasno, jednoznacznie i wyraźnie kryteria wyboru.

Wyrażone w pytaniach kryteria mają przejrzyście określać badany wymiar, czyli to, co w założeniu oczekuje się od odpowiedzi badanego.

Należy zwrócić szczegółową uwagę badanych na następstwa dokonywanych przez nich wyborów, uprzednio dokładnie ich informując o celu, jakiemu służy dany test.

Oczywiście unikamy używania w ich obecności takich pojęć jak "test socjometryczny", czy "socjometria", aby nie wywoływać w nich niepotrzebnych domysłów, podejrzeń i wątpliwości, które mogłyby zaważyć na spontaniczności i szczerości udzielanych odpowiedzi.

Sytuacje uwzględnione w pytaniu socjometrycznym mogą mieć charakter rzeczywisty lub hipotetyczny, jednak tych drugich należy raczej unikać.

Istotna jest tutaj frekwencja członków badanej grupy w badaniu i powinna wynosić, co najmniej 90% populacji. Sam test można przeprowadzić indywidualnie lub grupowo i nie powinno to być kwestią znaczącą w uzyskanych wynikach.

Badacz powinien uprzednio określić, jakiej domagać się liczby wyborów na postawione pytania. Zaleca się zazwyczaj ograniczenie liczby wyborów, ja jednak opowiadam się za dowolną ich liczbą, pozostawiając wybór odpowiadającemu.

Ilość pytań obejmowanych przez test dotyczy zazwyczaj celu badań i chęci uzyskania konkretnej informacji. Powinno się jednak nie przesadzać z ilością pytań i ich liczbę zminimalizować do kilku.

W teście można uwzględnić liczbę pytań dotyczącą wyborów pozytywnych jak i negatywnych. Jest to także dowolne, należy raczej się kierować grupą, do której ów test jest skierowany.

W wielu przypadkach można standardowy test uzupełnić tak zwanym testem percepcji socjometrycznej, będącego pewnego rodzaju odwróceniem klasycznego testu.

Badania za pomocą tego testu mogą być szczególnie pomocne przy diagnostyce indywidualnej.

Równie istotnym rozdziałem przeprowadzanego badania jest porządkowanie i analiza uzyskanych wyników. W tym celu zestawia się je w specjalnie przygotowanej tabeli socjometrycznej (socjometrycy).

Analiza danych z tabeli może być graficzna polegająca na wykreśleniu tzw. socjogramów lub ilościowa w wyniku, której uzyskujemy różne wskaźniki cyfrowe w zależności od zastosowanych przez nas obliczeń.

2. Technika "Zgadnij kto"?

Istotną różnicą "Zgadnij kto"? od poprzedniej techniki socjometrycznej jest jej charakter ilustrujący nie tyle stosunek indywidualny badanego do grupy, ale opinie istniejące w danej grupie.

Szczególnie tutaj istotne jest unikanie charakterystyk lub sytuacji, które mogłyby wprowadzać badanych w zakłopotanie lub wywoływać u nich poważne konflikty motywacyjne. Z tegoż również względu należy skoncentrować się na cechach pozytywnych, zwłaszcza w badaniach ludzi młodych.

Pozostałe warunki są zasadniczo podobne tym, jakie towarzyszą w przypadku techniki socjometrycznej J. L. Morena.

3. Plebiscyt życzliwości i niechęci. (J. Korczaka)

Istotną zaletą powyższej techniki jest to, iż w odróżnieniu od dwóch wcześniejszych, na jej podstawie możemy uzyskać wgląd w całokształt stosunków społecznych, a nie tylko ich "wierzchołków" (uzyskujemy odpowiedzi o wszystkich członkach grupy).

Posługujemy się tutaj zazwyczaj skalą pięciostopniową:

++ = bardzo lubię

+ = lubię, ale nie bardzo

0 = jest mi obojętny

- = raczej nie lubię

- - = bardzo nie lubię

Jak sam charakter wskazuje, jej stosowanie generalnie możemy ograniczyć do badania stosunków panujących w grupach dziecięcych lub młodzieżowych np. klasy, grupy młodocianych.

Opracowanie i analiza otrzymanego za pomocą plebiscytu materiału odbywa się najpierw przez odpowiednie stabelaryzowanie danych, a dopiero później obliczanie wskaźnika dla całej badanej grupy.

4. Technika szeregowania rangowego.

Z założenia ta technika obejmuje całą badaną populację, a więc pod tym względem narzuca się jej podobieństwo do "Plebiscytu życzliwości i niechęci". Polega ona na wyliczaniu ocenianych osób kolejno, według ściśle określonego kryterium oceny.

Obowiązują tutaj niemal wszystkie zasady jak w przypadku testu J. L. Moreno.

Wspomniane powyżej techniki znajdują zazwyczaj zastosowanie w różnego rodzaju placówkach oświatowych (w niewielkich liczebnie grupach) i dotyczą zależności wśród dzieci w różnym wieku.

Osobiście jednak byłbym za próbą zastosowania metody socjometrycznej na większą skale, nie ograniczając jej stosowania np. do szkół. Z racji, że wychowywaniu i wzajemnym relacjom człowiek podlega nie tylko w wieku szkolnym, ale przez całe życie, sądzę, że na ich podstawie można by uzyskać wiele interesujących wyników również w innych strukturach organizacyjnych i wiekowych.

---