Podstawy metod i

technik badań

społecznych

Tomasz Czubara

Forma zaliczenia:

• Studenci przygotują badanie związane administracją publiczną
Cele:

• Celem kursu jest uświadomienie mnogości metod i technik badawczych

oraz nauczenie zastosowania odpowiednich technik badawczych do

różnych problemów badawczych. Kurs ma również na celu wyrobienie

umiejętności samodzielnego konstruowania narzędzi badawczych.

• Przygotowaniu do ćwiczeń praktycznych posłuży wprowadzenie w

problematykę metodologiczną nauk społecznych na tle ogólnej metodologii

nauk. Nacisk będzie położony na ukazanie specyfiki wiedzy naukowej przez

jej skontrastowanie z innymi rodzajami wiedzy oraz na uchwycenie

podstawowych kwestii, takich jak specyfika języka badawczego, relacje

między teorią a empirią, typy idealne i modele.

• Poruszone będą kwestie społecznych skutków badań i ich praktycznego

zastosowania. Istotnym elementem kursu będzie uwrażliwienie na

problematykę etyczną w kontekście przeprowadzania badań i opracowania

ich wyników.

• Analiza tych zagadnień oraz przyswojenie podstawowego instrumentarium

ma umożliwić dalszą samodzielną pracę badawczą.

• Studenci po ukończeniu niniejszego kursu będą wyposażeni w wiedzę i

umiejętności pozwalające na bardziej efektywne uczestnictwo w badaniach

przeprowadzanych przez Wyższą Szkołę Administracji Publicznej w czasie

praktyk studenckich.

Czas:

• Wykład połączony z elementami ćwiczeń – 16 godzin

•

Praca własna studenta – 20 godzin

•

Rodzaje wiedzy.

•

Pojęcie nauki.

•

Cele nauk społecznych.

•

Czym zajmuje się metodologia nauki.

•

Problem redukcji. Interpretowanie świata

społecznego.

•

Badanie. Plany badawcze. Pomiar.

Wnioskowanie przyczynowo-skutkowe. Próba

•

Metody zbierania danych, narzędzia badawcze –

przykłady i zasady ich stosowania.

•

Badania w praktyce – przykłady.

•

Przygotowanie narzędzi badawczych.

Przetwarzanie i analiza danych. Prezentacja i

omówienie badań zaprojektowanych przez

studentów

•

Rodzaje wiedzy

Niektóre rodzaje wiedzy: „Chłopski rozum”, ezoteryczna, hermetyczna, intuicyjna, irracjonalna, magiczna, metafizyczna, mistyczna, naukowa,
paranaukowa, podświadoma, potoczna, praktyczna, pseudonaukowa, religijna, spekulatywna, zdroworozsądkowa, „wiedza, jak” i „wiedza, że”.

Skąd czerpiemy (zdobywamy) wiedzę (o życiu społecznym)?

jest dostarczana przez naukę;
potoczna wiedza o życiu społecznym;
wiedza zawarta w religii (odwołanie do wiary), sztuce, filozofii, ideologiach autorytet) oraz innych formach ludzkiej ekspresji.
Podstawowe cechy różniące te podejścia można upatrywać w sposobie, w jaki każde z nich uwiarygodnia źródła wiedzy lub osoby szerzące tę wiedzę
(tj. „Kto to mówi”), w procedurach za pomocą, których wiedza ta jest zdobywana (tj. „Jak się tego dowiedzieliśmy”) oraz w efektach tej wiedzy („Jakie
widzimy różnicę”)
Model oparty na autorytecie – ludzie poszukują wiedzy odwołując się do osób uważanych za źródło wiedzy – czarownik, kapłan, naukowiec.
Model oparty na wierze – ludzie poszukują wiedzy u jedn. ponadnaturalnych – wyrocznie, media, prorocy.

Charakterystyka naukowego i nienaukowego podejścia do wiedzy:

Nienaukowe

Naukowe

Ogólne

podejście

intuicyjne

empiryczne

Obserwacja

przypadkowa, niekontrolowana

systematyczna,

kontrolowan
a

Opisywanie

wyników

tendencyjne, subiektywne

nietendencyjne,

obiektywne

Pojęcia

niejednoznaczne,

zawierające

dodatkowe znaczenie

jasne,

operacyjne
definicje

Narzędzia

niedokładne, nieprecyzyjne

dokładne,

precyzyjne

Pomiar

nietrafny i nierzetelny

trafny i rzetelny

Hipotezy

niemożliwe do sprawdzenia

możliwe

do

sprawdzeni
a

Postawa

bezkrytyczna, akceptująca

krytyczna,

sceptyczna

Różnice wiedzy potocznej (zdroworozsądkowej) i

naukowej:

Wiedza potoczna

Wiedza naukowa

(socjalizacja

itd.)

–

wiedza

zindywidualizowana, subiektywna, różna,
zależna od doświadczeń życiowych.

Jednolita, systematyczna. Sądy należące do tzw. korpusu

wiedzy w danym momencie, uznawane są za
prawdziwe, zmierzające do obiektywizacji.

Ma charakter konkretny i praktyczny. Ludzie

posługują się nią w życiu społecznym.
Zawiera (na ogół) sądy jednostkowe,
uogólnienia sprowadzane są do pewnych
klas zachowań człowieka, stosowane do
określonych sytuacji.

Ma charakter abstrakcyjny; sądy zawarte w niej nie są

jednostkowe, lecz ogólne. Odnoszą się do zbiorów
ludzi i mają charakter generalizacji historycznych lub
praw naukowych.

Język – w. potoczna operuje j. potocznym. Jest

to

język

mało

precyzyjny

(niejednoznaczny), nie jest wolny od ocen,
posiada komponenty emocjonalne.

Język nauki jest wolny od ocen. Jest „językiem treści

pojęciowych” (Ossowski)*.

Nie jest systematyczna. Wiedza pełna

wewnętrznych sprzeczności, mało spójna;
a w związku z tym sądy jej są
wewnętrznie sprzeczne i niespójne.

Immanentną cechą nauki jest systematyczność jej

wiedzy. Jest uporządkowana w sposób świadomy
dąży

do

eliminacji

sprzeczności

weń

się

pojawiających.

Nie troszczymy się o jej uzasadnienie – działa

ona na zasadzie pewnej oczywistości. Jest
to produkt naszych doświadczeń, życia,
naszych bliskich.

Empirycznie

uzasadnienia

sądów

są

sprawą

zasadniczą. Uzasadnienie musi być uzasadnieniem
intersubiektywnym, procedura badawcza jawna,
określony stopień pewności i generalizacji sądów.

*posiada jednoznaczną i ostrą aparaturę pojęciową, z którego korzysta się w sposób operatywny –
tzn., że każda definicja daje możliwość decyzji, czy dowolny przedmiot jest desygnatem
definiowanego terminu, czy nie. Każde zdanie musi posiadać sens empiryczny – wiemy na czym
polegałoby stwierdzenie, że jest ono prawdziwe, jak też i fałszywe.

Podstawowe założenia przyjmowane w

nauce.

•

Podejście naukowe opiera się na zbiorze założeń, które nie są dowiedzione i których się nie dowodzi. Te
podstawowe przesłanki stanowią warunki wstępne konieczne do prowadzenia naukowej dyskusji. Badaniem
podstaw wiedzy, zajmowaniem się naturą tych przesłanek i rolą, jaką one odgrywają zajmuje się epistemologia.

• Natura jest uporządkowana

– istnieje rozpoznawalna regularność i porządek w świecie

rzeczywistym – zdarzenia nie pojawiają się losowo. Każda zmiana ma własny schemat i może być zrozumiana.

• Natura jest poznawalna

– ludzki umysł może poznawać, wyjaśniać i rozumieć zarówno naturę, jak i

samego siebie i umysły innych.

•

Wszystkie naturalne zjawiska mają

naturalne przyczyny

(lub da się wskazać inne zjawiska je

poprzedzające) – odrzucamy wiarę w to, że przyczynami zdarzeń mogą być inne siły niż odkryte w badaniach
natury. Badania naukowe empirycznie poszukują regularności i porządku lezącego u podstaw zjawisk
naturalnych. Regularności te, raz określone, mogą służyć jako dowód związków przyczynowo-skutkowych.

• Nic nie jest dowiedzione samo w sobie

– wiedza naukowa nie jest prawdziwa sama w sobie. Jej

prawdziwość musi zostać dowiedziona obiektywnie. Naukowcy akceptują, że zawsze istnieje możliwość
popełnienia błędu i że najprostsze wnioski wymagają obiektywnego dowodu. Myślenie naukowe jest więc i
sceptyczne i krytyczne.

• Wiedza jest wyprowadzana z nabywanego doświadczenia

- jeżeli nauka ma nam pomóc

w zrozumieniu rzeczywistego świata, to musi być empiryczna, czyli musi opierać się na spostrzeżeniach,
doświadczeniu i obserwacji.

• Wiedza przewyższa ignorancję

– należy uprawiać naukę ze względu na jej wewnętrzny rozwój jak i

ze względu na możliwość poprawienia kondycji ludzi. Nie wszystko co dotyczy natury może zostać poznane,
wiedza ma charakter względny i się zmienia. To czego nie poznaliśmy w przeszłości, znamy teraz, a wiedza
aktualna może zostać zmodyfikowana w przyszłości. Prawda w nauce zależy zawsze od dowodów, metod i
branych pod uwagę teorii. Zawsze dopuszcza modyfikacje. Przekonanie, że wiedza jest względna jest lepsza niż
ignorancja, pozostaje w całkowitej opozycji do systemów wiedzy opartych na prawdzie absolutnej.

•

Podejście naukowe jest z pewnością jedynym sposobem, dzięki któremu ludzie zrozumieli swoje otoczenie i
siebie samych.

Pojęcie nauki

• Nauka (łac. scire – wiedzieć).

• (def.) Nauka jako całokształt wiedzy osiąganej za pomocą

metodologii naukowej.

• Nauka – pewne systemy ludzkiej działalności, zmierzające do

realizacji pewnych celów bądź też wytwory tej działalności.

• Nauka gromadzi w sposób systematyczny dane podlegające analizie.

•

np. astrologowie studiują położenie gwiazd oraz analizują zdarzenia w ludzkim życiu, starając się ustalić relację między nimi po to , aby

można było przewidywać przyszłe wydarzenia. Badania te nie pozwalają jednak zakwalifikować astrologii jako jednej z nauk. Powód, dla

którego odrzucamy astrologię jako naukę, nie leży w przedmiocie badań, ale w metodologii stosowanej przez astrologów, która jest

uważana za nienaukową.

• Odrzucenie przez naukowców jakiejś dziedziny wiedzy, traktowanej

przez wielu ludzi jako wiedzy rzeczywistej, oparte jest zawsze na

przesłankach metodologicznych.

• Sama nauka także ciągle się zmienia - wiedza dzisiaj uznawana za

naukową, jutro może okazać się nienaukową.

• Czemu służy nauka? Zrozumieniu świata i gromadzeniu wiedzy.

• Cele nauk społecznych (wyjaśniać,

przewidywać, zrozumieć)

• Podstawowym celem nauki jest dostarczanie

– dającej się zweryfikować – wiedzy.

Wiedza pomaga nam wyjaśnić, przewidzieć i

zrozumieć interesujące nam zjawiska

empiryczne. Co więcej, całokształt wiedzy

może zostać wykorzystany do poprawy

kondycji ludzi.

• Celem czynności składających się na naukę jest rozwijanie, rozszerzanie,

pogłębianie wiedzy o tej dziedzinie zjawisk, przedmiotów i procesów, jakie

znajdują się w polu zainteresowań danej nauki. Wiedza ta to pewien uznawany

przez przedstawicieli danej dyscypliny naukowej zespół przeświadczeń i sądów o

tym, jak jest, jak się rzeczy mają i dlaczego tak się mają, oraz wyrażających te

sądy twierdzeń czy całych systemów takich twierdzeń stanowiących bądź opisy

poszczególnych fragmentów rzeczywistości, bądź też teorię wyjaśniające

zjawiska z danej dziedziny. Rozwój nauki to nie tylko ilościowy przyrost wiedzy,

czyli ilość twierdzeń o odpowiedniej sferze zjawisk, ale ważne jest, aby te

twierdzenia były maksymalnie zgodne z rzeczywistością, której dotyczą.

Nie zawsze twierdzenia jednak są obiektywnie prawdziwe, tj. faktycznie zgodne z

rzeczywistością, w praktyce oznacza to bowiem, że są to twierdzenia, które

uznawane są za prawdziwe przez uczonych na tym etapie rozwoju nauk. Pewne

z nich zostaną bowiem na przestrzeni czasu odrzucone i zastąpione nowymi.

Klasyfikacja nauk:

• formalne (uzasadnia się wiedzę przez

dedukcję) – dedukcyjne, matematyka,
logika.

•

Twierdzenia w tych naukach mają być udowodnione przez wykazanie – w sposób formalnie, logicznie
czy matematycznie kontrolowany, że wynikają one dedukcyjnie z pewnych innych twierdzeń już
udowodnionych lub z pewnych założeń naczelnych zwanych aksjomatami. Stosowane w naukach
form. metody uzasadnienia twierdzeń i teorii to różne schematy rozumowań dedukcyjnych –
rozumowania takie są niezawodne jeśli przesłanki są dobre np.; wszyscy ludzie są śmiertelni:
Sokrates jest człowiekiem; Sokrates jest śmiertelny. Każde S jest P, a jest S, a jest P (od ogółu do
szczegółu). (Hume-kwestionowanie aksjomatów wywodzących się z indukcji enumeracyjnej).

• empiryczne – indukcyjne, nauki

przyrodnicze, społeczne, zajmują się
realnie istniejącą rzeczywistością.

•

W n. empir. także wyst. rozumowanie dedukcyjno-formalne, ale wymaga się, aby
twierdzenia w nich uznawane były uzasadnione przez wyniki najszerzej pojętej
obserwacji tej dziedziny rzecz., która jest badana (doświadczenie).

Wyjaśnianie naukowe (jedno z najważniejszych zadań nauki).

•

Celem specjalistów w dziedzinie nauk społecznych jest znalezienie ogólnego wyjaśnienia, dlaczego określone zdarzenie lub zachowanie

następuje. W sposób systematyczny i empiryczny analizują oni wcześniejsze czynniki, które spowodowały to zdarzenie lub zachowanie.

•

Od czasów, gdy szkocki filozof Dawid Hume (1710-1776) przedstawił swoją teorię myślenia naukowego,

termin

wyjaśnianie opisuje sytuację, w której jedno zjawisko

jest wyjaśnianie za pomocą innego zjawiska poprzez

odwołanie się do praw ogólnych.

Prawa ogólne tworzą podstawy wyjaśniania

konkretnych zjawisk.

•

Wraz z rozwojem danej dyscypliny naukowej zmieniają się stosowane przez nią formy wyjaśnienia. Carl Hempel wprowadził
dwa rodzaje wyjaśniania naukowego: wyjaśnianie

dedukcyjne i probalistyczne

. Podział ten

wynika ze sposobów generalizowania wniosków w ramach danego sposobu wyjaśniania.

• Wyjaśnianie dedukcyjne (dedukcjonizm, falsyfikacjonizm,

hipotetyzm –Popper, Kuhn

) wymaga: a) uniwersalnych generalizacji, b) ustalenia warunków, w jakich

te generalizacje są prawdziwe, c) zdarzenia, które ma zostać wyjaśnione; d) reguł logiki formalnej.

•

W wyjaśnianiu dedukcyjnym dane zjawisko wyjaśniamy, pokazując, że może zostać ono wyprowadzone z ustalonego prawa

ogólnego. np. wyjaśnienie zjawiska powrotu obiektu rzuconego w powietrze na ziemię będzie oparte na prawie grawitacji.

Naukowiec może stwierdzić, że jeżeli wzajemne przyciąganie dotyczy wszystkich obiektów, to możemy oczekiwać, że każdy

konkretny obiekt będzie się zachowywał tak samo w stosunku do Ziemi. Niezbędnym warunkiem prawa ogólnego jest zatem

to, że musi ono dotyczyć wszystkich możliwych przypadków.

•

W myśleniu dedukcyjnym przesłanki prowadzą w sposób konieczny do wniosku. Oznacza to, że wtedy i tylko wtedy, gdy

przesłanki są prawdziwe, prawdziwe będą też wnioski. Jeżeli jednak przesłanki nie są prawdziwe, to i wnioski są nieprawdziwe.

•

Wyjaśnianie dedukcyjne jest najmocniejszym rodzajem wyjaśniania, ponieważ wnioski dzięki niemu wyprowadzone są zawsze

prawdziwe, jeżeli prawdziwe są przesłanki i ponieważ zdarzenia jednostkowe są tu równie dobrze wyjaśniane jak powszechne

zachowania.

• Wyjaśnianie probabilistyczne.

•

Szczególnie w naukach społecznych wyjaśnienie naukowe nie jest oparte na prawdzie uniwersalnej (ogólnej), w ich ramach

istnieje niewiele istotnych uniwersalnych generalizacji. Naukowcy mogą jedynie przypuszczać, że istnieje wysokie

prawdopodobieństwo.

•

Wyjaśnienia probabilistyczne lub indukcyjne wynikają z uogólnień probabilistycznych. Głównym ograniczeniem generalizacji

probabilistycznych (indukcyjnych) jest w porównaniu z prawami ogólnymi, to, że wnioski dot. konkretnych wypadków nie

mogą zostać wyprowadzone z całkowitą pewnością.

•

np. s.25

METODOLOGIA

• Podstawową funkcją metodologii jest ułatwianie

komunikowania się badaczy,

których łączy lub którzy chcą , aby ich łączyło

wspólne doświadczenie. Co więcej dzięki ujawnianiu reguł metodologii (jest publiczna i

dostępna) tworzy się podstawa do powtarzania badań i ich konstruktywnej krytyki.

Replikacja

– czyli powtarzanie badań dokładnie w taki sposób, w jaki przeprowadzili

je badacze i naukowcy – ma chronić przed niezamierzonymi błędami i oszustwami.

•

Metodologia

dostarcza reguł wnioskowania

–obserwacje lub fakty

empiryczne muszą być uporządkowane powiązane w logiczną, systematyczną strukturę.

Głównym narzędziem podejścia naukowego jest logika.

•

Metodologia

dostarcza reguł intersubiektywności

– m. wyjaśnia

akceptowane kryteria empirycznej obiektywności (prawdy) oraz metody i techniki jej

weryfikacji. Obiektywność i trafność są w dużym stopniu zależne. Obiektywność zależy od

weryfikacji tak dalece, że naukowcy nie mogą mówić o obiektywności, aż inni naukowcy nie

zweryfikują ich wyników.

•

Intersubiektywność, która jest wymianą informacji wśród naukowców, informacji dot.

wyników obserwacji i faktów, jest niezbędna, ponieważ samo myślenie logiczne nie

gwarantuje jeszcze empirycznej obiektywności.

•

Prawdziwość twierdzenia wynika z doświadczenia; trafność twierdzenia wynika zaś z jego

wewnętrznej zgodności lub zgodności tego twierdzenia z innymi twierdzeniami.

•

Być intersubiektywnym oznacza, że wiedza i metodologia nauk muszą być komunikowalne.

Zatem jeśli jeden naukowiec prowadzi badanie, to inny może je powtórzyć i porównać ze

sobą dwa zbiory wyników. Jeżeli zastosowano prawidłową metodologię a warunki czy

zdarzenia, jakie nastąpiły nie uległy zmianie, to mamy prawo oczekiwać podobnych

wyników.

Podstawowe kierunki

metodologiczne w naukach

społecznych

• Metoda naukowa starożytności

Sokrates. Platon. Arystoteles. Pitagoras. Metoda indukcyjno-

dedukcyjna.

• Metoda naukowa średniowiecza

(św. Augustyn, św Tomasz z Akwinu, inne szkoły

średniowieczne)

• Metoda naukowa Odrodzenia

(G. Bruno, T. Campanella, Galileusz, M. Kopernik, Tomasz Morus,

Erazm z Rotterdamu, Jan łaski, Orzechowski, Frycz-Modrzewski.

• Met. naukowa Oświecenia

(Kartezjusz, Rene Descartes – racjo-dedukcja, Franciszek Bacon – empir.-

indukcja, Newton, Spinoza, Leibnitz, encyklopedysci – Wolter, Monteskiusz, Diderot, Rousseau, de Lambert, John Locke, J. Berkeley,

David Hume, Kant – krytyka.

• Pozytywizm

(August Comte, Saint-Simmon, Owen, J.S. Mill, Fournier, Poincare.

• Psychologizm

(Jung, Freud, W. Pareto)

• Behawioryzm

(Watson, Skinner – ujęcie jednostkowe)

• Neopozytywizm

(Popper – wyjaśnianie nomologiczno-dedukcyjne a wyjaśnianie probabilistyczne)

• Teoria postępu naukowego

(Thomas Kuhn, Imre Lakatos. Larry Laudan. Thomas Kuhn,

• Paradygmat

–zbiór zasad na podstawie, których możemy mówić, że nauka jest właściwie uprawiana (nauka zgodna ze

standardem). Standardy tworzone są przez ludzi i obowiązują na jakimś etapie. Nauka rozwija się w sposób antykumulatywny. Ma

swoje stadium paradygmatyczne, po czym przychodzi rewolucja naukowa (złamanie dotychczasowych praw) i ustanawiany jest nowy

paradygmat, który trwa do czasu następnej rewolucji.

•

Nauka zinstytucjonalizowana i rządzą nią „ramole”.

•

Nauka dojrzała ( w st. paradygmatycznym)

•

W takiej nauce następuje wycinanie dyskusji, stagnacja, eliminacja konkurencji. Tylko rozwiązuje się łamigłówki np. wycinanie wiązki

konkurencyjnej teorii.

Teoria i empiria

• Teorie pomagają zrozumieć świat.

• Teoria powinna być abstrakcyjna, uniwersalna, empirycznie

sprawdzalna – dopóki teoria nie zostanie zweryfikowana przez

doświadczenie, pozostaje tylko hipotezą.

• Teorie średniego zasięgu – nie spełniają wymogu uniwersalności.

Dotyczą głównie ograniczonej przestrzeni i czasu.

• Aby zweryfikować teorię wystawia się „Hipotezy na obalenie” –

jeśli okażę się, że dana teoria wytrzymuje krytykę, to w danym

miejscu i czasie uznaje się za obowiązującą. (falsyfikacja wiedzy?)

• Teoria = język (aparatura pojęciowa) + twierdzenia + dowodzenia

twierdzeń + procedury pomiarowe + twierdzenia o zakresie

•

Jednym z najbardziej istotnych elementów nauki są pojęcia.

•

Nauka bierze swój początek od stworzenia pojęć opisujących świat empiryczny i

rozwija się, łącząc te pojęcia w system empiryczny.

•

Pojęcia umożliwiają efektywną komunikację, precyzują punkt widzenia, są klockami, z

których buduje się twierdzenia, teorie i hipotezy.

•

Pojęcie – nazwa, symboliczna reprezentacja rzeczywistości (abstrakcyjna).

P. to terminy naukowe, nie odbijają rzeczywistości.

•

Im nazwa ogólniejsza tym mniejsza treść.

•

Aby pojęcia mogły pełnić skutecznie swoją funkcję, powinny być wyraźnie i jasno

formułowane oraz być powszechnie akceptowane. Można to osiągnąć poprzez

tworzenie definicji pojęciowych i operacyjnych.

•

Definicje pojęciowe – opisują pojęcia za pomocą terminów pierwotnych i

operacyjnych.

•

Definicje operacyjne kładą nacisk na zbiór procedur i działań, które powinny

zostać podjęte przez badaczy, aby empirycznie zaobserwować zjawisko

opisywane przez pojęcia.

•

Modele – są abstrakcjami pozwalającymi porządkować i upraszczać obraz

rzeczywistości tak, by zachować wszystkie jej podstawowe cechy.

•

Są wykorzystywane do systematycznego odzwierciedlania wybranych aspektów

świata rzeczywistego.

•

Naukowcy posługują się modelami również po to, aby lepiej poznać zjawisko, którego

nie można bezpośrednio obserwować, jak np. system ekonomiczny.

• Podsumowanie wykładu

• Czynnikiem jednoczącym naukę jest jej metodologia, a nie jej

przedmiot badania. To założenie, na których opiera się

metodologia, odróżniają podejście naukowe od innych sposobów

zdobywania wiedzy.

• W podejściu naukowym przyjmuje się następujące założenia:

natura jest uporządkowana, natura jest poznawalna, zjawiska

naturalne maja naturalne przyczyny, nic nie jest oczywiste samo

w sobie, wiedza jest wyprowadzana z nabytego doświadczenia,

wiedza nie jest pewna, a jednak przewyższa ignorancję.

• Metodologia podejścia naukowego służy trzem

podstawowym celom: dostarcza reguł komunikacji, reguł

wiarygodnego wnioskowania oraz reguł intersubiektywności

(możliwość dzielenia się wiedzą). Te trzy systemy reguł

pozwalają nam zrozumieć, wyjaśnić i przewidzieć własne

zachowania i własne środowisko w sposób, w jaki inne sposoby

gromadzenia informacji (oparty na autorytecie, wierze i

rozumie) nie są w stanie tego uczynić.

• Podejście naukowe dostarcza wiedzy, która może zostać

zweryfikowana zarówno na drodze wnioskowania, jak i poprzez

odwołanie się do dowodów dostarczanych przez zmysły. Metoda

naukowa wymaga ścisłego respektowania zasad logiki i

obserwacji.

Wyjaśnianie i przewidywanie:

• Nomologiczno-dedukcyjne wyjaśnienia przyczynowe.

•

Wyjaśnić komuś coś to tyle, co uczynić zrozumiałym coś, czego się przedtem nie rozumiało (np. lekarz wyjaśnia wysoką

temperaturę pacjenta, powiadając, iż ma on zapalenia płuc).

•

Twierdzenie lub zbiór twierdzeń opisujących zdarzenie lub stan rzeczy, który chcemy wyjaśnić, nazywamy

explanandum (to co jest wyjaśniane).

•

Zespół twierdzeń , które wyjaśniają daną własność lub zdarzenie opisane w explanandum nazywamy

explanansem tej własności czy zdarzenia.

•

Explanans : jeżeli x to y.

•

Schemat nomologiczno-dedukcyjny wyjaśnienia zdarzenia Z przez

jedno zdanie ogólne to:

• Explanans

1. Zdanie ogólnie stwierdzające stały związek

między B i Z

• Zdanie jednostkowe stwierdzające zajście B

• Explanandum

zdanie jednostkowe stwierdzające zajście

Z

• L1, L2, L3, …… Ln

• C1, C2, C3, ……Cn

• E

• L – prawo nauki (ogólne), pierwsza przesłanka

• C – zdanie szczegółowe (przez to zdanie wyjaśniamy – explanans)

• E – wniosek

•

Np.

•

Jeżeli x jest metalem, to rozszerza się pod wpływem ciepła

•

Cu (miedź) jest metalem

•

CU rozszerza się pod wpływem ciepła

• Wyjaśnienia wieloczynnikowe.

•

Jeśli dla wyjaśnienia interesującego nas skutku musimy sformułować explanans o znacznie

bardziej złożonej strukturze.

•

W explanansie zdarzenia Z musi figurować – obok odpowiedniego prawa – zdanie

stwierdzające, iż łącznie wystąpiły zjawiska A, B, C;…W, stanowiące warunek wystarczający

zajścia Z.

• Wyjaśnianie zdarzeń przez twierdzenia statystyczne.

•

Ogromna większość twierdzeń o zależnościach między zmiennymi ma postać twierdzeń

statystycznych, orzekających, iż jedno zjawisko zachodzi ze względu na jakieś inne z

określonym prawdopodobieństwem bądź też, iż dwie zmienne są skorelowane w określonym

stopniu.

•

Prawa probalistyczne mówią jedynie o pewnych możliwościach, o szansach – a nie o

konieczności zajścia zdarzenia figurującego w ich następniku. (są wyjątki od reguły).

• Wyjaśnienia genetyczne.

•

Polegają na podaniu genezy (z czego to powstało). Z reguły są niekompletne.

• Ekstrapolacja trendów, samospełniające się proroctwo.

•

Ekstrapolacja pewnych trendów zaobserwowanych w przeszłości lub aktualnie zakłada, że

stwierdzany proces będzie trwał w przyszłości wystarczająco długo aby dostarczyć podstaw

do przewidywania przynajmniej na ten okres.

•

Przewiduje się w przyszłości zmniejszenie stanu ludności, wzrost stopy życiowej itp.

ponieważ oczekiwanie wzrostu tych zjawisk wydaje się zasadne – trwa on od wielu lat, a są

przesłanki, że trwać będzie dalej.

• Samorealizująca się prognoza,

przewidywanie dotyczące zjawisk

przyszłych samo staje się przyczyną (zał. Prognoza jest fałszywa w momencie

formułowania), np. upadek banku.

•

„Jeżeli ludzie określają pewne sytuacje jako rzeczywiste stają się one rzeczywiste

w swoich konsekwencjach” W.J. Thomas

• Prognozy samounicestwiające się

– ogłoszenie prognozy, iż w przyszłości

zajdzie zdarzenie Z, przyczynia się do niezajścia tego zdarzenia.

Rodzaje pytań i ich założenia:

•

Pytanie jest punktem wyjścia procesu badawczego, do zadawania pytań motywuje:

ciekawość oraz świadomość istnienia dwóch sprzecznych hipotez lub istnienie dwóch

konkurencyjnych teorii.

•

Rodzaje pytań:

•

pytania rozstrzygnięcia to takie, które zaczynają się od partykuły „czy”, po której

następuje pewne zdanie oznajmiające. Pytania takie przewidują możliwość tylko dwóch

odpowiedzi właściwych: „tak” lub „nie”, np. „czy rolnicy chętnie zostają na wsi ?” (pyt.

Zamknięte - liczba odp. ograniczona).

•

pytania dopełnienia – wszystkie inne np. kto, co, kiedy, ile, jak często. Mogą mieć

postać pytań zamkniętych oraz otwartych.

•

Założenia tkwiące u podstaw takiego a nie innego sformułowania pytań:

•

- stawiając pytania, na które odpowiedzią mają być wyniki badania, uznajemy

zarazem pewną liczbę możliwych odpowiedzi za odpowiedzi właściwe i tym

samym pewne inne uznajemy za niewłaściwe. Odpowiedź właściwa może być

prawdziwa (bezpośrednia) lub fałszywa, np. Kiedy był Bitwa pod Grunwaldem – 1410 – w,

p, 1920 – właściwa, nieprawdziwa

•

- czasem pytanie jest sformułowane w ten sposób, że każda odpowiedź

bezpośrednia jest odp. fałszywą. Pytanie takie jest źle postawione, oparte na

fałszywym założeniu, np. Jak się czuje mniejszość portugalska w Polsce? „Jak długa jest

granica Polski z Filipinami ?”

•

- założenie, iż na określone pytanie istnieje przynajmniej jedna bezpośrednia

odpowiedź jest nazywane pozytywnym założeniem pytania, np. prawdziwą odp. na

ww. pytanie jest zdanie: „w Polsce nie ma mniejszości portugalskiej”.

•

- fałszywe założenie pytania, np. „czy wiejskie dzieci wolą słuchać Mozarta czy

Schuberta?”

•

Itp.

•

Pytanie kontrolne - pytania, których zadaniem jest kontrolowanie prawdziwości

założenia niezbędnego do tego, aby można było z sensem zadać pytanie czy pytania

następne, np. przed pytaniem „jak się czułeś w wojsku?”, zadajemy pyt. „czy byłeś w

wojsku?”.

• Jednostki analizy w naukach

społecznych:

• I poziom analizy – ludzie, twierdzenia o

ludziach, pewne kategorie ludzi

• II poziom analizy – zbiorowości ludzkie,

grupy, instytucje, społeczeństwa

• Nie można przenosić ustaleń z jednego

poziomu na drugi, to co odnosi się do całości

nie musi odnosić się do jednostki.

• Błąd ekologizmu – wyprowadzanie

wniosków o jednostkach z wyników

otrzymanych dla grup.

• Błąd indywidualizmu – wyprowadzanie

wniosków o grupach bezpośrednio z

danych dotyczących zachowań

jednostek.

S.69

• Hipoteza – proponowana przez nas odpowiedź, jakiej

można udzielić na pytanie badawcze, zazwyczaj

formułowana jako twierdzenie o związku pomiędzy

dwoma zmiennymi.

• Hipotezy to proponowane odpowiedzi, ponieważ zostaną one

zweryfikowane dopiero po przeprowadzeniu badań

empirycznych. Najpierw hipotezy tworzymy, a potem je

weryfikujemy. Jeżeli hipoteza zostanie odrzucona, to należy

zbudować następną; jeżeli H zostanie przyjęta, to będzie ona

włączona do wiedzy naukowej.

• Hipotezy można wyprowadzać dedukcyjnie – z teorii,

indukcyjnie – na podstawie obserwacji, czy intuicyjnie,

albo łącząc elementy tych sposobów.

• Hipotezy muszą zostać jasno sformułowane – należy

zdefiniować pojęciowo i operacyjnie wszystkie zmienne.

• Hipotezy są konkretne – określamy jakie są oczekiwane

związki pomiędzy zmiennymi w terminach kierunku (dodatni czy

ujemny) i warunków, w jakich dany związek będzie zachodził.

• Hipotezy są sprawdzalne za pomocą dostępnych metod.

• Hipotezy naukowe nie są wartościujące. Ponieważ badania

w naukach społecznych dzieją się w społecznym otoczeniu,

badacz musi być świadomy własnej stronniczości i starać się

uczynić ją jawną.

Pojecie zmiennej:

•

Zmienna – dowolna cecha jednostki analizy, której przysługują co najmniej dwie

wartości. Zmienne mogą oznaczać cechy jednostek oraz cechy całości.

•

Zmienna to pewna kategoria zjawisk, których wielkość, intensywność, częstość

występowania może ulec zmianom zależnie od okoliczności.

•

Zmienna określa pod jakim względem interesują nas analizowane przedmioty.

Np. „klasa społeczna” jest zmienna, gdyż można jej przypisać pięć różnych wartości:

niższa, niższa średnia, średnia, średnia wyższa, wyższa. „Oczekiwania” to też zmienna bo

można im przypisać co najmniej dwie wartości: wysokie i niskie.

•

Wyróżniamy dwa poziomy zmiennych:

•

jakościowe – cecha, której stanów nie da się wyrazić wartością tej zmiennej w

sensownym języku matematycznym w postaci liczb (zm. nominalne), np. płeć

P={M,K}, wyznanie religijne, kolor oczu.

•

Ilościowe – różnice między stanami można wyrazić za pomocą liczb (zm.

porządkowe – leniwi-pracowici, ><; interwałowe – 0ºC; ilorazowe – ile razy większe od..,

PKB, wielkość przyrostu naturalnego)

–

Ciągłe (wzrost) – liczby jednostki długości, l. rzeczywiste

–

Dyskretne (nie ma ułamków) wartości od 0 do n np. l. dzieci

•

Zm. zależne – taka, którą badacz chce wyjaśnić, od nich zależą zmienne

niezależne, które na nią oddziałują. (prawdopodobny skutek)

•

Zm. niezależne (wyjaśniająca) – zmienna, która jest przedmiotem naszego

badania, której związki z innymi chcemy wyjaśnić, lub za pomocą której badacz

chciałby wyjaśnić zmiany wartości zmiennej zależnej. (prawdopodobna

przyczyna)

•

Zmienna kontrolna – są wykorzystane do sprawdzania, czy obserwowany

empirycznie związek pomiędzy zm. zależną i niezależną nie jest związkiem

pozorny.

•

Związek pozorny to taki związek, który możemy wyjaśnić za pomocą zmiennych

innych niż uwzględnione w hipotezie badawczej. Innymi słowy, jeżeli wpływ innych

zmiennych zostanie wyeliminowany, a związek pomiędzy zm. zależną i niezależną będzie

nadal obserwowany, to związek ten nie jest związkiem pozornym.

Zmienna kontrolna

Wielkość pożaru

Obserwacja

wyjściowa

Liczna wozów

strażackich

Obserwacja

wyjściowa

Wielkość strat

spowodowanych

pożarem

Zwią
zek
pozo
rny

Zmienna

Cechy

Jednostek

-

Cechy niezależne np. jaka ona

jest? Kolor oczu, IQ, dochód, l.
dzieci;

co

robi?

Czynności

formalne, studia, praca.
- c. reaktywne np. bycie mężem,
przełożonym.
- c. kontekstowe – zamieszkanie
w miejscowości wieloreligijnej.

Zbiorowości

- cechy agregatywne – wynikają z
sumowania cech jednostek.
- cechy emergentne (globalne) –
nie da się wprost wyprowadzić z
cech

jednostek

np.

poziom

integracji w grupie, struktura
przywództwa, kultura.

•

Historia badań społecznych:

•

Mówi się o niej od XVIII wieku.

•

Okres od XVIII wieku do początku I wojny światowej:

badania nad rozmaitymi problemami społecznymi;

•

kontynuacja działalności spisowej, która przekształciła się w rutynę.

•

nurt krajoznawczy: monograficzne opisy miast

•

monografie współczesnych problemów społecznych zaowocowały powstaniem ruchu społecznego – tzw. ruchu surveyowego. Prekursorem monografii

był J. Howard; monografii dotycząca więziennictwa w Anglii i Walii oparta na obserwacji. Była stworzona celu reformowania więziennictwa w Anglii.

•

Przedmiotem zainteresowania ruchu surveyowego były warstwy społeczeństwa upośledzone społecznie.

•

Przedstawiciele: F. de Play, Ch. Booth, P. Kellog.

•

F. le Play zajmował się rodziną. Stworzył ramy opisu rodzin (nomenklatura); jest twórcą metody monograficznej.

•

Ch. Booth zajmował się miastem, podzielił ludzi na pewne warstwy według danych ze spisu powszechnego (w odniesieniu do poszczególnych

dzielnic) i prowadził w nich badania pogłębione. Do pomocy wykorzystał ludzi, mogących posiadać informacje dotyczące badanych przez niego ludzi –

np. inspektorów szkolnych, poborców podatkowych, administratorów domów. Wyniki badania zaprezentował na mapie. Był to wówczas nowatorski

sposób zaprezentowania wyników badań.

•

W ruchu surveyowym ukształtowały się podstawy metod zbierania danych, a także podstawy ich analizy; połączenie danych jakościowych z

ilościowymi. Badacze tego okresu z pełną świadomością odwoływali się do metod empirycznych (w celu podjęcia działalności reformatorskiej).

•

Okres międzywojenny

- badania prowadzone w powiązaniu z socjologią jako dyscypliną akademicką i dla realizacji jej celów.

•

Socjologowie amerykańscy przejęli od ruchu surveyowego warsztat badawczy i podjęli badania w celach badawczych – naukowych.

•

R.E. Park (szkoła chicagowska): badania podejmowane z intencją czysto naukową (miasta).

•

Thomas, F. Znaniecki: wykorzystali materiały autobiograficzne (listy i autobiografie polskich emigrantów), stworzyli oni metodę dokumentów

osobistych, czyli metodę biograficzną.

•

Wykorzystywanie danych empirycznych w celu stworzenia ogólnych teorii: koncepcja community, teorie rozwoju struktury przestrzenno-społecznej i

rozwoju miast, koncepcja zmiany społecznej.

•

W tym okresie narodziły się pierwsze podręczniki metod badawczych.

•

Główne zainteresowania: patologie społeczne, przyczyny emigracji.

•

Badania biograficzne: wizytówka polskiej socjologii.

•

Steinmetz: socjografia; miała się zajmować problemami społecznymi, socjologia miała tworzyć teorie.

•

Od II wojny światowej:

od II wojny światowej; badania prowadzone w obrębie socjologii i innych dyscyplin społecznych; powiązanie

badań z potrzebami praktyki życia społecznego, badania prowadzone dla celów naukowych oraz badania prowadzone w celu „oświeceniowym”

społeczeństwa (edukacji socjologicznej społeczeństwa).

•

Tendencje do realizacji badań w celach komercyjnych:

•

w dziedzinie stosunków przemysłowych;

•

w dziedzinie badań rynkowych;

•

w dziedzinie stosunków politycznych;

•

w dziedzinie wojskowości (w związku z II wojną światową).

•

Z tym okresem związane jest powstanie wielkich instytucji badawczych – np. ośrodki badania opinii publicznej, pojawienie się majętnych sponsorów i

inwestorów, chętnych finansować badania. Praktyczna funkcja badań powodowała wzrost metod ilościowych w badaniach (model pozytywistyczny).

Było to związane również z pewną modą w metodologii – modą pozytywistyczną.

•

Badania społeczne w krajach realnego socjalizmu:

•

Okres w którym były zupełnie zaniechane (do przełomu październikowego);

•

Po tym okresie doszło w Polsce do reaktywowania studiów socjologicznych;

•

Badania zostały podjęte według wzorów amerykańskich, ale nie były one w pełni niezależne: problemy z uzyskaniem środków finansowych, „cenzura

prewencyjna”;

•

Wiedza na temat socjologii była zerowa u respondentów;

Typologie badań

naukowych:

Typ

Cel

Eksploracyjne

sformułowanie problemu badawczego

weryfikacyjne

szukanie odpowiedzi weryfikujących hipotezy, odpowiedzi na pytania problemowe

Diagnostyczne

Zaliczenie zjawisk do kategorii teoretycznych

odkrywcze

Odkrycie nowych, nieopisanych zjawisk i twierdzeń

Opisowe

Stwierdzenie występowania jakichś zjawisk i ich opisanie

eksplanacyjne

Wyjaśnienie, dlaczego dane zjawiska występują, jak przebiegają, jakie czynniki nimi

rządzą. (w nauce ceni się je bardziej od opisowych)

Z intencją sprawozdawczą

Wnioski nie wykraczają poza bezpośrednio objęte badaniem przypadki, jedynie je

relacjonują

Zmierzające do generalizacji

(uogólnień)

Wnioski wykraczają poza bezpośrednio objęte badaniem przypadki

Prognostyczne

Wycelowane na przewidywanie przyszłych zdarzeń, z intencją pragmatyczną

Nie wysuwające prognoz

Mówią o stanie aktualnym

Ewaluacyjne

Oceniające

deskryptywne

opisowe

Teoretyczne

Wyrastają z hipotez w celu ich weryfikacji

aplikacyjne

Nakierowane są na praktyczne działanie

• Proces badawczy to całościowy schemat

działań, które naukowcy podejmują w celu

wytworzenia wiedzy.

• Na proces badawczy składa się 7

podstawowych etapów. Każdy etap wpływa na

teorię, a teoria wpływa z kolei na wszystkie etapy.

• Najistotniejszą cechą procesu badawczego jest

jego cykliczna natura. Zazwyczaj rozpoczyna się

on od podstawienia problemu, a kończy wstępnymi

wnioskami (uogólnieniami). Wnioski sformułowane w

ramach jednego cyklu są początkiem następnego.

Ten cykliczny proces trwa nieskończenie,

odzwierciedlając w ten sposób postęp dyscypliny

naukowej.

• Przedstawiony tutaj proces badawczy jest raczej

wyidealizowany, tzn. jest racjonalną rekonstrukcją

praktyki badawczej.

Uogólnieni

e

(generaliz

owanie)

Analiza

danych

Zbieranie

danych

pomiar

Plan

badawczy

hipotezy

problem

TEORIA

Charakterystyka procesu badawczego

1)Przygotowanie koncepcji badania;

•Ustalenia badacza, po co robi badania, jakimi metodami i technikami zamierza zbierać materiały; ustalenia
odnoszą się do:
a)Problematyki;
b)Aparatury pojęciowej;
c)Przedmiotu badań;
d)Technik otrzymywania materiałów i źródła:
e)Innych technik badawczych:

-techniki doboru zjawisk do badania

- techniki właściwego opracowania materiału – np. kodowania, budowy skal;

-techniki oceny wartości zebranego materiału - techniki kontroli pracy ankietera, techniki weryfikacji
danych;

Metody badań oraz stopnia ich uzasadnienia (ocena wniosków i ich uzasadnienie);

Sposobu prezentacji przebiegu badania i jego rezultatów;

Projekt badań jest pojęciem szerszym niż pojęcie koncepcji. Pojęcie koncepcja badań zawiera się w pojęciu
projektu badań, który ponadto zawiera pojęcie harmonogramu badań oraz kosztorysu.
a)Problematyka to tyle, co zbiór pytań problemowych, które stawia sobie badacz.

Celem badania jest uzyskanie dobrze uzasadnionych odpowiedzi na te pytania.
Badane obiekty mogą być bardzo różne.
Ważne jest uzasadnienie wyboru danego zagadnienia do badania.

•Terminologia:

Terminy teoretyczne (abstrakcyjne)

Terminy empiryczne

Procedura konkretyzacji – nadawanie sensu empirycznego terminom teoretycznym

Operacjonalizacja – wskazanie metod badawczych, za pomocą których będziemy stosować

skonkretyzowane pojęcia.
e)Przedmiot badania – ogół konkretnych zjawisk oznaczonych przez terminy (empiryczne) w pytaniach
problemowych.

Mówiąc o przedmiocie badań, mówimy nie tylko o badanych zjawiskach, ale także o tych zjawiskach, na

które chcemy rozciągnąć swoje wnioski.

Określając przedmiot badania wskazujemy ramy czasowo-przestrzenne występowania danego zjawiska.

•Źródła – zjawiska z którymi badacz lub jego wysłannicy wchodzą w bezpośredni zmysłowy kontakt i skąd
czerpie się informacje o badanych zjawiskach.

oparte na

obserwacji

techniki oparte na procesie

komunikowania się

bezpośredniego

pośredniego

niestandaryzow

ane

techniki

obserwacji

niekontrolowanej

techniki wywiadu

swobodnego

(wolnego)

Techniki

otrzymywania

wypowiedzi

pisemnych

niestandaryzowa

nych (pamiętniki)

standaryzowan

e

obserwacja

kontrolowana

wywiad

kwestionariuszow

y

Ankiety,

autorejestracja

•

Przygotowanie technik badawczych:

•

- techniki doboru zjawisk do badania,

•

- techniki otrzymywania materiałów,

•

- techniki opracowania materiałów;

•

- sprawdzenie pytań w badaniu pilotażowym;

•

(na przykład: trzeba przygotować schemat losowania próby,

przygotować ankietę, ułożyć pytania i sprawdzić je)

•

Ogół czynności i środków badawczych ujętych w reguły to

technika otrzymywania materiałów

•

Jeżeli czynności i środki badawcze, jakie stosujemy w kontakcie z

innymi osobami są takie same (przynajmniej zbliżone) to mówimy,

że dana technika charakteryzuje się wysokim stopniem

standaryzacji

[1]

.

•

Metoda badawcza – ogół zastosowanych w badaniu technik i

sposobów badawczych.

Uzasadnienie metody – wykazanie, że w stosunku do danego

przedmiotu badań na podstawie źródeł i materiałów

dobranych, otrzymanych i opracowanych przy pomocy takich,

a nie innych technik i sposobów badawczych można udzielić

odpowiedzi na pytanie problemowe; i to odpowiedzi w

wystarczającym stopniu uzasadnionych. Uzasadnienie

metody pośrednio informuje nas o wartości wniosków.

•

[1]

Standaryzacja = ujednolicenie środków i czynności badawczych.

Przygotowanie technik badawczych:

• - techniki doboru zjawisk do badania,

• - techniki otrzymywania materiałów,

• - techniki opracowania materiałów;

• - sprawdzenie pytań w badaniu pilotażowym;

• (na przykład: trzeba przygotować schemat losowania próby,

przygotować ankietę, ułożyć pytania i sprawdzić je)

• Ogół czynności i środków badawczych ujętych w reguły to

technika otrzymywania materiałów

• Jeżeli czynności i środki badawcze, jakie stosujemy w kontakcie z

innymi osobami są takie same (przynajmniej zbliżone) to mówimy, że

dana technika charakteryzuje się wysokim stopniem standaryzacji

[1]

.

• Metoda badawcza – ogół zastosowanych w badaniu technik i

sposobów badawczych.

Uzasadnienie metody – wykazanie, że w stosunku do danego

przedmiotu badań na podstawie źródeł i materiałów

dobranych, otrzymanych i opracowanych przy pomocy takich, a

nie innych technik i sposobów badawczych można udzielić

odpowiedzi na pytanie problemowe; i to odpowiedzi w

wystarczającym stopniu uzasadnionych. Uzasadnienie metody

pośrednio informuje nas o wartości wniosków.

•

[1]

Standaryzacja = ujednolicenie środków i czynności badawczych.

• Dobór zjawisk z którymi badacz lub

jego wysłannicy wchodzą w kontakt
przy zbieraniu materiałów – dobór
respondentów (losowanie próby), wybór
źródeł;

• Kryteria doboru zjawisk z którymi

badacz wchodzi w kontakt:

• Łączy się to z wyborem:
• Przedmiotu badania;
• Źródeł materiałów;
• Problem doboru źródeł pojawia się tam,

gdzie okazuje się, że [badana] populacja
jest wewnętrznie zróżnicowana.

•

Badanie przyrodnicze:

•

Badanie społeczne:

1) Do badania dobiera się

jednostki, którymi nie
możemy manipulować;

1) Jednostki zobligowane

badaniem podlegają
manipulacji;

1) Jednostki do badania

pochodzą „z życia” – są
brane bezpośrednio ze
środowiska’

1) Jednostek do badania nie

dobiera się „z życia”,
tylko z operatów
losowania;

1) Jednostki dobrane do

badania same są
przedmiotem badań –
one to bezpośrednio są
przedmiotem
zainteresowania;

1) Jednostki dobrane do

badania są
generalizatorami
źródeł. Same rzadko są
badanymi obiektami;

1) Obiekt badań jest stały;

1) Obiekt badań jest

bardzo często płynny i
wyróżnienie jednostek do
badania jest bardzo
trudne;

•

Zbieranie materiałów;

•

Krytyka, selekcja i wstępne opracowanie

materiałów;

•

Właściwe opracowanie materiałów –

otrzymanie wyników łącznie z ich interpretacją;

•

Przygotowanie elaboratu zawierającego

opis przebiegu badania i udokumentowane

wyniki

•

1 – 3faza przygotowania badania;4faza

terenowa;5 - 7faza opracowania

materiałów;Ten schemat badawczy pasuje do

badań surveyowych i eksperymentalnych;

•

Etapy badania muszą być zrealizowane

wszystkie, ale nie muszą przebiegać w tej samej

kolejności;

•

Ten schemat badania należy traktować jako

schemat logiczny.

Społeczne skutki badań

(Stefan Nowak)

• 2 kategorie
• konsekwencje socjotechniczne –

zastosowanie wiedzy naukowej w celu

skutecznego przekształcania

rzeczywistości. (do nich nadają się tylko

wyniki prawdziwe)

• kons. ideologiczne (nie muszą być

prawdziwe) stwierdzenie, że w jakichś

rejonach bogatego kraju żyją biedni – może

nasunąć wątpliwości co do ustroju, w którym

żyją i to może skłaniać ludzi do działań

rewolucyjnych.

•

Populacja – całkowity zbiór obiektów poddawanych analizie (całkowity zbiór danych).

•

„Zbiór wszystkich przypadków wykazujących określone cechy” np. „ludzie” „mieszkający w

Polsce”

•

Próba – podzbiór danych pochodzących z populacji i będący podstawą uogólnień.

•

Parametr – wartość określonej zmiennej charakteryzującej populację np. mediana

dochodów czy poziom formalnego wykształcenia

•

odpowiednik parametru w próbie nosi nazwę Statystyki

•

Aby poprawnie oszacować nieznane wartości parametrów na podst. znanych wartości

statystyk, należy wcześniej odpowiedzieć na 3 pytania:

•

Jak definiujemy populację?

•

2) Jaki wybieramy schemat doboru próby?

•

Jaka powinna być wielkość próby?

•

Ad 1) wykluczyć z próby nie spełniających warunków.

•

Populacja powinna zostać określona w terminach: 1) obiektów, które się na nią składają,

2) zakresu, 3) czasu np. a) wszyscy mieszkańcy powyżej 18 r.ż. mieszkający na stale w danym

okręgu, b) mieszkający w Polsce, c) począwszy od 1 maja 1995 r.

•

Jednostka doboru próby – pojedynczy obiekt z populacji, z której będzie pobierana próba

(np. głosujący, gospodarstwo domowe czy zdarzenie)

•

Populacja może być skończona lub nie w zależności od tego, czy jednostka doboru próby jest

skończona lub nie.

•

Populacja skończona – składa się z przeliczalnej liczby jednostek, np. wszyscy

zarejestrowani wyborcy w danym mieście i w danym roku.

•

Populacja nieskończona – składa się z nieskończenie wielu jednostek, np. nieograniczona

liczba rzutów monetą.

•

Pobieranie próby po to, aby otrzymać informacje o określonej właściwości konkretnej

skończonej populacji nazywane jest doborem reprezentacyjnym.

•

np. wybory s. 197

•

Próba reprezentatywna – podstawowym wymogiem jest to, aby była ona w maksymalnym stopniu

reprezentatywna w stosunku do populacji, z której została wybrana.

Kryteria

doboru

Dobory

racjonalne*:

Dobory

nieracjonalne

**

- dobór celowy

- dobór

kwotowy

- dobór jednostek

przeciętnych

- dobór jedn. O cechach

krańcowych

- dobór parami wg.

Określonych cech

- dobór lawinowy

- dobór osób lepiej

poinformowanych

dobór losowy

- dobór

lodowo-

kwotowy

- dobór

przypadkowy

- dobór

samorzutny

•

Dobór losowy – badacz nie ma wpływu na to, jakie jednostki dostaną się do próby,

bo selekcja odbywa się wg pewnego automatycznego planu, który jest oparty na

zasadach losowych, tzn. każda jednostka w populacji ma jednakowe szanse wejścia

do próby.

•

- losowanie dokonuje się z kartotek, spisów, planów, czyli z tzw. Operatów losowania (np. spis

powszechny)

•

Dobry oparta musi spełniać warunki:

•

- warunek adekwatności – powinien odpowiadać całej populacji, którą chcemy badać;

•

- warunek kompletności – powinien zawierać wszystkie jednostki wchodzące w skład danej

populacji;

•

- brak powtórzeń – każda jednostka musi w nim wystąpić tylko jeden raz;

•

- warunek dokładności – nie może zawierać jednostek nie istniejących, bądź też nie

należących do populacji;

•

- warunek techniczny – łatwość korzystania z operatu.

•

Zaletą doboru losowego jest to, że przy przenoszeniu wniosków z próby na

populację jesteśmy w stanie oszacować błąd i jego prawdopodobieństwo; oraz to, w

jakich granicach mieści się wynik prawdziwy (taki, który uzyskać możemy jedynie

przeprowadzając badania na całej populacji).

•

Błąd standardowy próby – tj. przedział ufności

•

Poziom ufności – prawdopodobieństwo wystąpienia błędu losowego

•

Dla danej liczebności przedział ufności jest tym węższy, im niższy jest przyjęty poziom ufności.

•

Problem: próba realizowana różni się od próby zamierzonej. Wiele osób niechętnie bierze udział

w badaniach, do wielu nie da się dotrzeć.

•

Błąd systematyczny – występuje wtedy, gdy z próby wypadają jednostki o zbieżnych

cechach.

•

gdy są duże rozbieżności m. próbą zamierzoną a zrealizowaną, wówczas stosuje się tzw. próby

rezerwowe (nie akceptowane przez statystyków, ponieważ nie są zgodne z zasadą

prawdopodobieństwa zastępowania osób w stosunku 1:1)

•

Wielkość próby nie zależy od stosunku liczebności grupy do liczebności populacji.

•

Wielkość błędu standardowego próby zależy od zastosowanej procedury doboru. Istnieją wzory

pozwalające obliczyć niezbędną wielkość próby, przy danym poziomie ufności.

Nielosowe schematy doboru próby

• Próba okolicznościowa: to próba, którą tworzą osoby łatwo

dostępne. np. można wybrać studentów ze swojej grupy, można wybrać

pierwsze 200 osób na ulicy. nie ma możliwości określenia stopnia

reprezentatywności i nie można oszacowywać parametrów populacyjnych.

• Próba celowa (ekspercka) Badacz ma wpływ na to, jakie jednostki

dostaną się do próby. osoby są dobierane subiektywnie, staramy się

otrzymać próbę, która wydaje się reprezentować populację. np. w

prognozach wyborczych tzw. prawybory.

• Dobór kwotowy (Próba udziałowa) – jednostki są dobierane do

badania, a nie losowane.

• przyjmuje się założenie, że pod względem cech próba będzie

stanowiła miniaturę populacji. Wybór tych cech jest zwykle arbitralny,

co stwarza możliwość popełnienia błędów.

• Próba kwotowa – badacz musi mieć pewną wiedzę o populacji, tzn. musi

znać jej strukturę ze względu na wybrane do badania cechy. Jeżeli

konstruuje się próbę kwotową w oparciu o kilka cech, badacz musi znać ich

rozkład w badanej populacji. Proporcję muszą być zachowane.

• Każdy ankieter otrzymuje kwotę, czyli przydział osób dla

wywiadów, które ma przeprowadzić. np. karteczka

• Ankieter ma szukać respondentów na zasadzie „chybił trafił” to

tylko założenie badacza.

• Nie występuje tutaj problem odmów – nie są one rejestrowane.

• Dobór losowo-kwotowy

• jest to dobór wielostopniowy, można na 1 etapie zastosować dobór losowy

albo kwotowy. Np. na początku dobiera losowo się okręgi wyborcze.

Metody i techniki badań

•

Obserwacja

•

Obserwacja to proces postrzegania, który jest celowy, planowy i krytyczny.

•

Obserwacja kontrolowana

Jest prowadzona z użyciem karty obserwacji, która pełni funkcję dyspozycji do obserwacji, a jednocześnie spełnia rolę sprawozdania z obserwacji.

•

Wywiad

•

Wywiad swobodny

•

Wywiad swobodny jest podobny do rozmów codziennych, mających charakter informacyjny (nie należy tutaj zapominać o tym, że są rozmowy

do niczego nieprzydatne, mające jednak ważną funkcję potwierdzania wspólnych treści społecznych). Jedna osoba pyta, druga odpowiada.

•

Wywiad społeczny

•

Przeprowadzany w obrębie instytucji pomocy społecznej (jest to połączenie obserwacji i wywiadów różnego rodzaju). Jest on przeprowadzany

w celu podjęcia decyzji o skutkach praktycznych; rodzajem wywiadu społecznego jest tzw. wywiad środowiskowy.

•

Wywiad antropologiczny

•

Zbliżony do wywiadu socjologicznego, wymaga kilkakrotnego kontaktu z badanymi. Wywiad antropologiczny obejmuje szerokie spektrum

poszukiwań; jest on silnie ustrukturalizowany, zbliża się do wywiadu standaryzowanego lub swobodnego ze standaryzowaną listą informacji.

•

Wywiad psychologiczny

•

Najczęściej jest to wywiad kliniczny, do którego respondent sam się zgłasza. Zdobywa się w nim informacje w celu wykorzystania ich do

leczenia. Podejmuje się wiele kontaktów z badanym. Dotyczy: motywacji, osobowości, rozmaitych zaburzeń.

•

Wywiad socjologiczny

•

Jest dobrowolny i jawny. Najczęściej jest wywiadem indywidualnym, jest skoncentrowany na przeżyciach, opiniach i poglądach respondenta

(skupia się na osobistych doświadczeniach). Jest on również nazywany wywiadem ekspresyjno – biograficznym, jest krótkotrwały. Ważne jest

tutaj wzbudzenie motywacji respondenta do udzielania odpowiedzi szczerych, zgodnych z prawdą.

•

Badania monograficzne

•

Badania monograficzne to specjalny przypadek badań typu „case study”. Obiektem badania jest zawsze jeden

niepowtarzalny przypadek, czyli społeczność lokalna która w tym podejściu traktowana jest jako całość składająca się z

różnorodnych powiązanych ze sobą elementów. Celem badania monograficznego jest opis i zrozumienie tej całości. Takie

podejście do badania społeczności lokalnych zgodne jest z antropologią kulturową i etnologią. W badaniach tych

wykorzystuje się wypracowaną przez antropologię koncepcję kultury. Społeczność lokalną traktuje się tutaj zatem jako

nosiciela i reprezentanta tej kultury.

•

Badania typu „case study”

•

Materiały zastane

•

Metoda biograficzna jako badanie dokumentów osobistych

• Materiały zastane

• Są to źródła nie wywołane przez badacza, utrwalone. Są one

wytworem społeczeństwa.

– Źródła ze względu na miejsce ich pochodzenia dzielimy na:

• Źródła znajdujące się w archiwach rodzinnych: metryki

urodzenia, albumy ze zdjęciami, kasety wideo, listy, dzienniki,

pamiętniki. Korzystanie z nich wymaga zgody dysponentów.

• Dane znajdujące się w różnych urzędach: statystyki

urzędowe, ustawy, rozporządzenia, akty normatywne, dokumenty

policyjne i sądowe, dokumenty będące w dyspozycji służby

zdrowia, dokumenty handlowe, dokumenty personalne będące w

gestii urzędów, sprawozdania z działalności instytucji.

• Dokumenty ogólnodostępne i okolicznościowe: książki

telefoniczne, książki adresowe, informatory, ulotki i afisze

dotyczące wydarzeń społecznych, prasa i inne środki masowego

przekazu, dane archiwalne.

– Źródła, w oparciu o które chcemy rekonstruować, opisywać

fragmenty życia społecznego (odtwarzanie zjawisk

społecznych):

• Źródła te powinny być wiarygodne – dlatego muszą być

poddawane należytej ocenie (pod kątem tendencyjności).

– Źródła traktowane jako ślad rzeczywistości społecznej – np. co

pisała prasa przed rokiem na jakiś temat?

• Techniki zdobywania pisemnych niestandaryzowanych wypowiedzi

• komunikowanie pośrednie

• Typologia

• pisemne wypowiedzi niestandaryzowane uzyskiwane pod kontrolą

badacza – nadzór badacza nad uczestnictwem danych osób w badaniu;

celem takiego badania jest uzyskanie danych do generalizacji;

– technika wypracowań szkolnych:

– technika opisu według dyspozycji:

• bodźcem jest tutaj zestaw dyspozycji;

• bardziej „wydajne” są wypowiedzi indywidualne, a nie grupowe;

– pisanie dziennika na zamówienie badacza:

– sporządzenie opisu życia za namową badacza:

• opis z perspektywy retrospekcyjnej;

– pisemne wypowiedzi niestandaryzowane o charakterze samozwrotnym –

badacz nie ma tutaj wpływu na to, kto weźmie udział w badaniu; wnioski mają

charakter sprawozdawczy;

– technika masowych obserwacji:

• jest to opis jednego dnia z życia jednostki;

• badacz może zamieścić ogłoszenie w gazecie;

– technika konkursu na materiał biograficzny:

• konkurs na pamiętnik po raz pierwszy ogłosił Florian Znaniecki w 1921r.

Zwrócił się on z odezwą do robotników o napisanie życiorysu; był to konkurs z

nagrodami. Najlepszy życiorys liczył ponad 400 stron;

• największym sukcesem zakończył się konkurs ogłoszony przez czasopismo

Przysposobienie rolnicze na temat: „Opis mojego życia, prac, przemyśleń i

dążeń”. Było to w roku 1936. W ten sposób uzyskano 1544 prace, które stały

się podstawą do napisania 4 – tomowego dzieła „Młode pokolenie chłopów”

• Fokus – zogniskowany wywiad grupowy

• Obecny w badaniach marketingowych. W 1941 roku R. Merton i

Lazarsfeld zastosowali focus group interview do oceny

programów radiowych.

• „puszczano” audycję radiową zgromadzonym w studiu

słuchaczom, którzy mieli do dyspozycji dwa przyciski: zielony i

czerwony. Czerwony przycisk miał być naciskany, gdy audycja

radiowa wywoływała w nich negatywne reakcje, zielony – gdy

pozytywne;

• W dalszej części badania odtwarzano grupie fragmenty

wywołujące dużą koncentrację reakcji;

• W czasie II wojny światowej Merton wykorzystywał fokus do

analizy wpływu filmów propagandowych na morale żołnierzy,

oraz do analizy różnych metod szkolenia żołnierzy;

• Współczesny focus group interview

• Odbywa się w grupach 8 – 12 osobowych, które omawiają

ściśle określony problem pod kierunkiem tzw. moderatora,

którego zadaniem jest podtrzymywanie zainteresowania grupy

zagadnieniem; mniejsza grupa może zostać zdominowana

przez jedną osobę, większa jest trudna do kontrolowania;

• Typowa sesja trwa od 1,5 godziny do 4 godzin;

Teoretyczne problemy wywiadu kwestionariuszowego

• Wywiad kwestionariuszowy to technika o wysokim

stopniu standaryzacji

• W wywiadzie kwestionariuszowym następuje ujednolicenie na

poziomie poszukiwanych informacji. O poszczególnych

jednostkach badania staramy się uzyskać te same informacje.

• Zadajemy jednolite pytania respondentowi;

• Zadajemy jednolite pytania respondentom;

• Bardzo często mamy do czynienia z ujednoliceniem

odpowiedzi, jakie mogą być udzielone przez respondentów;

ujednolicone są przede wszystkim tzw. inne zachowania

ankietera – tzn. wszystkie te, które łączą się z interrogacją

wokół pytania – np. formuła aranżacyjna;

• Mamy do czynienia z ujednoliceniem bodźców, które trzeba

dodatkowo skierować do respondenta, by otrzymać odpowiedź

istotną;

• Ujednolicone jest miejsce wywiadu;

• Istnieją dyrektywy mówiące o ujednoliceniu sytuacji wywiadu;

• Ujednolicone są tzw. środki techniczne  sposób rejestrowania;

• Wywiad kwestionariuszowy jest techniką opartą na

bezpośrednim procesie komunikowania

Techniki ankietowe

• Ankieta pocztowa – kwestionariusz wysyła się pocztą,

zwrot następuje tą samą drogą; wysyłane są one do: próby

adresowej, na adresy zgłoszone;

• Ankieta prasowa – kwestionariusz drukowany jest w

prasie, zwrot odbywa się pocztą;

• Ankieta załączona do zakupywanych towarów – zwrot

drogą pocztową;

• Ankieta audytoryjna – badanych zbiera się w jednym

miejscu; ankieta wypełniana jest pod nadzorem badacza,

zwrot następuje do urny;

• Ankieta ogólnie dostępna – jest drukowana w

ogólnodostępnym miejscu; wypełniana i zwracana w

miejscu wyłożenia;

• Ankieta rozdawana – jest rozdawana przez badacza i jego

współpracowników, a także jest przez nich odbierana;

• Ankieta telefoniczna, radiowa i telewizyjna – tekst

przekazywany jest przez medium, a zwrot następuje pocztą;

Badania surveyowe (sondaż)

• Badania surveyowe są

systematycznym zbieraniem informacji
o jednostkach

• Jedna z podstawowych metod socjologii

empirycznej spełniająca następujące cechy:

» dane o jednostkach badania są gromadzone albo za

pomocą techniki wywiadu kwestionariuszowego albo
za pomocą jakiejś techniki ankietowej

» bada się próbę pobraną z szerszej populacji tak aby

można było przenieść wnioski z próby na populację
(każda badana jednostka traktowana jest jednakowo
– społeczeństwo jest zbiorem jednostek)

» rezultaty zadania opracowywane są w sposób

ilościowy, statystyczny