54a. Gatunki retoryczne (np. apologia, filipika, pamflet, panegiryk, paszkwil).

Fabuła: koncepcje dawniejsze i nowsze.

Emilia Chacińska

I GATUNKI RETORYCZNE

APOLOGIA- termin ten oznacza w języku greckim mowę obrończą, obronę. Wywodzi się ze sztuki oratorskiej; to tekst poświęcony obronie jakiejś osoby, idei, sprawy lub dzieła. W sposób jawny tudzież ukryty wyraża pochwałę tej osoby/dzieła itd. Ewentualnie może odpierać zarzuty przeciwników. Apologia to gatunek ukształtowany już wiele tysięcy lat, charakterystyczny był dla wczesnej poezji chrześcijańskiej.

FILIPIKA-mowa mająca na celu oskarżenie kogoś, często w sposób gwałtowny, ewentualnie ostre wystąpienie oskarżycielskie. Geneza nazwy wiążę się z postacią Cycerona, który atakował Marka Antoniusza w słynnych już dziś filipikach. Nazwę zaś zapożyczył od Demostenesa, który wygłosił szereg mów przeciwko Filipowi II.

PAMFLET-utwór o charakterze publicystycznym lub literackim zmierzający do zdemaskowania, ośmieszenia, obnażenia wad jakiejś persony, instytucji społecznej, idei, sytuacji, zdarzenia. Autorzy pamfletów często chcą zachować swoją anonimowość. Pamflet w przeszłości ukierunkowany był na krytykę życia literackiego, ogólnie kulturalnego, życia religijnego, społecznego, zjawisk historycznych, burzliwych wydarzeń.

Pamflet charakteryzuje się ekspresją wyrazu; nasycony jest emocjonalizmami, przejaskrawionymi środkami wyrazu, elementami satyry czy groteski.

Może mieć silne powiązania z gatunkami tj. paszkwil czy filipika.

PANEGIRYK-gatunek literatury stosowanej. Rodzaj mowy pochwalnej, mogącej przybrać formę listu czy wiersza. Ma za zadanie pochwałę jakiejś osoby, idei, zdarzenia, sytuacji, czynu. Pełen elementów sławiących dane zagadnienie/osobę, często o charakterze pochlebczym,niekiedy nieadekwatnym do zasług danej jednostki/ważności wydarzenia. Tradycją sięga do czasów starożytnych, kiedy to stanowił typ mowy pochwalnej na pogrzebach wybitnych osobowości świata kulturalnego, militarnego itp.

PASZKWIL-(wł. Pasquillo), utwór, często anonimowy, skierowany przeciwko konkretnej osobie, ośmieszający ją w sposób jawny, gwałtowny, najczęściej oszczerczy i obelżywy, zdarza się, że nawet wulgarny.

Wywodzi się z rzymskich epigramatów o charakterze satyrycznym; w przeciwieństwie do satyry, która zawiera elementy dydaktyzmu pojęciowego, ideowego, paszkwil jest ewidentnie atakiem na daną osobę w celu kompletnego jej ośmieszenia.

Nazwa nacechowana jest pejoratywnie.

II FABUŁA: KONCPECJE DAWNE I NOWE

Fabuła jest to sekwencja zdarzeń przedstawionych w utworze literackim. Sekwencjonalność zdarzeń jest konsekwencją linearnego charakteru narracji, ale oczywiście

ze względu na świat przedstawiony i występujące w nim postaci i stosunki między

zdarzeniami, w których one uczestniczą, należy wyróżnić następujące rodzaje relacji

między zdarzeniami: następstwo czasowe, które odzwierciedla kolejność relacjonowanych przez narrację zdarzeń, związek przyczynowo-skutkowy, który ukazuje na przykład zależność postępowania bohaterów od tego, co zdarzyło się wcześniej.

Zdarzenia fabularne, z wyjątkiem zdarzeń epizodycznych i dygresyjnych, mają

z reguły charakter celowościowy — teleologiczny. Zadanie zdarzeń epizodycznych polega w utworze na tym, że przedstawiają tło działań, stwarzają koloryt

lokalny i historyczny świata przedstawionego.

W strukturze epickiej czynnikiem zasadniczym jest

opowiadanie o tym, co się już skończyło dziać, co już było, zatem dominuje c za s

przeszł y i trzeci a osob a czasownik a jako kategorie najwłaściwsze.

Zdystansowanie się uczuciowe i czasowe narratora wobec zaszłości w świecie przedstawionym decyduje o precyzji i dyscyplinie narracji, a w każdym razie wymaga takiej

konstrukcji językowej, która to gwarantuje. O ile w liryce podstawową formą

wypowiedzi jest monolog , to w utworach epickich pojawiają się opis, opowiadanie oraz zasadniczo nieobecne w utworach lirycznych przywołania

wypowiedzi bohaterów , przy czym przywołania te mogą mieć charakter

dosłowny — mowa niezależna ; mogą być wkomponowane w wypowiedź

narratora — mowa zależna , i mogą mieć charakter mieszany — mowa

pozornie zależna .Na jakość środków językowo-stylistycznych utworu epickiego nie ma zasadniczego wpływu to, czy narrator należy do świata przedstawionego, czy nie należy,

ponieważ o kształcie językowym decyduje sytuacja narracyjna i przedmiot opowiadania, wobec którego narrator zachowuje pozycję „na zewnątrz", dzięki czemu świat

przedstawiony ma charakter autonomiczny.

---