Zygmunt I (Stary) wolał współpracować z senatem => kryzys skarbu => podjęcie ruchu egzekucyjnego

Egzekucja dóbr (nie obejmowała Litwy):

Głównym postulatem ruchu egzekucyjnego było uzdrowienie skarbu czemu miało służyć:

1. Odzyskanie królewszczyzn zastawionych w zamian za pożyczki

2. Niekonsekwencja w wykonywaniu uchwał

3. Dożywotnia dzierżawa restytuowanych dóbr osobom „dobrze zasłużonym” dla Rzeczpospolitej

1. Nowi dzierżawcy mieli 20% zysku przenoszonego przez starostwo a 80% dzielono na:

• ¾ do skarbu królewskiego, stanowi źródło utrzymania dworu, administracji i polityki monarchy

• ¼ do skarbu koronnego, utrzymanie wojska zawodowego(zwanego kwarcianym)

Egzekucja praw miała na celu:

1. Usprawnienie zarządzania krajem

2. Wyrównanie obciążeń podatkowych

3. Zniesienie przywilejów skarbowych możnowładztwa

4. Likwidacja odrębności prowincji, z których składała się Rzeczpospolita (Prusy, Litwa, Mazowsze, księstwa śląskie) - do Korony włączono Prusy Królewskie

5. Sądownictwo - utworzenie niezależnych od króla sądów apelacyjnych;1578 r. powołano trybunały koronne:

1. Wielkopolska - siedziba w Piotrkowie

2. Małopolska - siedziba w Lublinie

1581 r. Trybunał litewski obradujący na zmianę w Wilnie, Nowogródku i Mińsku.

Sukces ruchu egzekucyjnego wpłynął na: umocnienie pozycji sejmu , zwłaszcza izby poselskiej w strukturze władz Rzeczypospolitej.

ZNACZENIE WOLNEJ ELEKCJI DLA LOSÓW RZECZYPOSPOLITEJ:

• 1572 r. bezpotomna śmierć Zygmunta Augusta

• Improwizacja rozwiązań ustrojowych

• Utworzenie prawnego precedensu

• Urząd interreksa (najwyższą władzę tymczasową) powinien pełnić arcybiskup gnieźnieński.

Pierwszym interreksem został Jakub Uchański.

• Elekcja viritim - cała szlachta bierze udział w wyborze nowego władcy

• Sejm konwokacyjny zarządził elekcję viritim postanawiając, że decyzja o wyborze króla
  ma zapaść jednogłośnie

• Uchwalenie konfederacji warszawskiej zapewniając pokój religijny

• 1573 r. pierwsza wolna elekcja - Artykuły Henrykowskie (zasady ustrojowe Rzeczypospolitej) zawierały:

• elekcja króla powinna być wolna

• państwo polsko - litewskie miało być monarchią elekcyjną

• wypowiedzenie wojny lub zawarcie pokoju wymagało zgody senatu

• prawo wypowiedzenia posłuszeństwa gdyby król łamał prawo

1575 r. pierwsza rozdwojona elekcja

1588 r. druga rozdwojona elekcja i trzecia wolna elekcja

TRZY STANY SEJMUJĄCE:

1. Senat - 136 osób

• Najwyższe krzesła zajmowali biskupi katoliccy z prymasem

• Najważniejszym świeckim senatorem Rzeczypospolitej był kasztelan krakowski

• Wojewodowie koronni i litewscy

• Kasztelani, którzy dzielili się na większych (zwanych krzesłowymi) i mniejszych (drążkowych)

• Ministrowie koronni i litewscy: marszałkowie wielcy, podkanclerzowie, podskarbiowie, hetmani

1. Izba poselska - przeciętnie 167 osób

• Jednogłośne podejmowanie uchwał

• Obradowała na czele z wybranym przez siebie marszałkiem

1. Król

• Prawo zwoływania sejmu

• Podporządkowanie prawu

• Mianowanie senatorów i urzędników centralnych

• Rozdawnictwo królewszczyzn

• Dożywotnie piastowanie urzędów

• Raz na dwa lata rozesłać uniwersały wyznaczające termin zebrań sejmików i problemy do rozstrzygnięcia

• Petita - szlachta wybierała posłów i uchwalała dla nich instrukcje, które stanowiły odpowiedź na propozycje królewskie, i załączała do nich własne postulaty

• Prosił, aby sejmiki dały swym reprezentantom swobodę decydowania

• Prowadzenie polityki zagranicznej

ZNACZENIE LIBERUM VETO:

1. Osłabienie władzy królewskiej

2. Rzadko wydawane ustawy

3. Osłabienie państwa

4. Niemożność prowadzenia jakiegokolwiek rozwoju

5. Decentralizacja władzy

6. Zwiększenie łapówkarstwa

7. Korupcja

---