Historia Filozofii

Filozofia i jej działy

Zakres filozofii:

Filozofia obejmuje w jednej nauce wszystko co istnieje, która daje poglądy na świat. To nauka, której zakres jest zatem ze wszystkich działów najobszerniejszy i pojęcia najogólniejsze. Jest to nauka o tym co dla ludzkości najważniejsze i najcenniejsze. Jednak nie wszyscy uważali filozofię za naukę, a byli i tacy co uważali ją za czynność praktyczną, bo zaspokaja pewne potrzeby, ale nie dajepoznania.

Działy filozofii:

Trzy działy filozofii:

- ogólna nauka o bycie

- ogólna nauk o poznaniu

- ogólna nauka o wartościach

Ten podział został ustalony przez greckich uczonych z Akademii Platona w IV w. p.n.e.

Nowy podział:

- metafizyka i ontylogia

-epistemologia i gnozeologia

- aksjologia

Grecy dzielili filozofię na:

- fizykę (nauka o bycie; nauki o przyrodzie - kosmologia, duszy - psychologia, Bogu - teologia

- logikę (nauka o poznaniu; działy: teoria poznania ^^ łączono z tym: logikę formalną i metodologię ^^ , krytyka poznania);

- etykę (nauka o wartościach; dyscypliny: etyka ^^ łączono z tym: filozofię prawa, państwa, społeczeństwa i religii^^ , estetyka ^^ łączono z tym: filozofię sztuki ^^);

Powstanie nazwy „Filozofia”

„Filozofia” (gr. Oznacza miłość mądrości) Grecy twierdzili, że pierwszy użył tego wyrazu Pitagoras dla zaznaczenia, że mądrość jest rzeczą boską, jedynie miłość jej jest dostępna dla ludzi.

Dopiero Platon nadał jej nowe znaczenie. Po odróżnieniu zmiennych zjawisk od nie zmiennego bytu wiedza rozdzieliła się na dwa rodzaje: wiedzę o zjawiskach i wiedzę o bycie. I właśnie wiedzę o bycie Platon nazwał filozofią (oznaczała ona wiedzę istotniejszą, ogólniejszą, prawdziwszą, trwalszą od innych.)

Ściślej filozofię określił Arystoteles. Nie wyrzekając się dawnego przedplatońskiego pojęcia filozofii jako obejmującej wszelka wiedzę, wyodrębnił z niej „filozofię pierwszą”, to jest tę, która traktuje o najogólniejszych właściwościach, o „bycie jako takim” i szuka dlań „pierwszych zasad i przyczyn”. Przeciwstawił jej wszystkie inne nauki jako szczegółowe. Odtąd nazwa „filozofii” była już ściśle określona i zakres jej ograniczony od zakresu innych nauk.

Filozofia Europejska i jej okresy

Dwudziestopięciowiekowy rozwój filozofii europejskiej daje różne podstawy do podziału na epoki.

Filozofia europejska rozpadła się na dwie wielkie ery:

- starożytna

- chrześcijańską (chrześcijaństwo wprowadziło nową postawę wobec świata i życia)

(podział taki ma strony ujemne - przełom między oboma erami nie dokonał się od razu i przez to obydwie epoki istniały obok siebie przez blisko 4 wieki z górką)

Inny podział filozofii:

- filozofia starożytna (zaczynająca się w VI w. p.n.e., a wygasająca w VI w. n.e.)

- filozofia średniowieczna (rozwijająca się do XIV w.)

- filozofia nowożytna (której początek przypada na XV w.)

(ten tradycyjny podział nie odpowiada wielkim przełomom w dziejach filozofii: nowe idee filozoficzne, które panowały jeszcze w wiekach średnich , pojawiały się jeszcze w starożytności, a idee nowożytne jeszcze w pełni średniowiecza.)

Te trzy wielkie epoki filozofii maja to wspólne, że każda z nich przeszła przez okresy

- okres rozwoju

- okres krytyki i oświecenia

- okres systemów

- okres szkół

Filozofia Starożytna

Grecja

Filozofia starożytna była filozofią grecką. Żaden inny naród w tym okresie nie wytworzył filozofii, żaden nawet nie współpracował z Grekami (z wyjątkiem Rzymian lecz oni pielęgnowali tylko filozofię grecką nic do niej nie dodając).

Ustrój państw Grecji - duża ilość małych państw - sprzyjał wytwarzaniu różnorodnych postaci kultury, przez co wytwarzał też się współzawodnictwo i ambicje.

Okresy

Najpełniejszy swój wyraz filozofia starożytna znalazła w okresie klasycznym (IV w. p.n.e.).

Okres ten poprzedzony był przez dwa okresy: pierwszy ograniczał się do filozofii przyrody, drugi zwrócił zainteresowania ku zagadnieniom humanistycznym. Na ich podstawie okres klasyczny mógł dać syntezę.

Po okresie klasycznym (początek III w. p.n.e.) ważniejsze stanowiska były już sformułowane. Niebawem potworzyły się szkoły, w których filozofowie grupowali się i walczyli między sobą o teorie filozoficzne (najwięcej o teorie etyczne). Okres ten przypadł na czas hellenizmu (Grecy wyszli z odosobnienia i rozpoczęli wymianę swej kultury z kultura innych ludzi).

W I w. p.n.e. czynnik obcy w filozofii greckiej wzmógł się, usiłowała ona stopić własny grecki pogląd na świat z obcym i przez to z jednolitej stała się „synkretyczna”.

Filozofia starożytna w ostatnim okresie najbardziej była pojęta zagadnieniami religijnymi.

Okresy filozofii starożytnej;

- Okres powstania filozofii (w którym miała prawie wyłącznie kosmologiczny charakter); (VI - V w. p.n.e.)

- Okres oświecenia starożytnego (w którym przeważała filozofia o charakterze humanistycznym); (V w. p.n.e.)

- Okres systemów starożytnych (następujący bezpośrednio po okresie oświecenia i ściśle z nim związany, miał najróżniejszy zakres zagadnień, uchodzi za klasyczny szczytowy okres filozofii starożytnej); (IV w. p.n.e.)

- Okres szkół starożytnych (w którym uprzywilejowane miejsce zajęły zagadnienia etyczne); (III - I w. p.n.e.)

- Okres synkretyczny (o charakterze religijnym ); (I w. p.n.e. - V w. n.e.)

Źródła

Nasza znajomość filozofii greckiej ma olbrzymie luki. W większych rozmiarach przetrwały pisma dwóch wielkich filozofów okresy klasycznego: Platona i Arystotelesa. Z pism późniejszych filozofów pozostało niewiele. Jednak najmniej znamy pisma filozofów wcześniejszych: z dzieł ich posiadamy tylko fragmenty zachowane w postaci cytatów u innych autorów, a ich poglądy znamy jedynie na podstawie późniejszych sprawozdań.

Sprawozdania i cytaty znajdują się w:

- W pismach filozofów

- W pismach starożytnych historyków filozofii

Przewodnicy Filozofów

Gdy rozpoczynała się filozofia w Grecji, nauki szczegółowe jeszcze nie istniały. Natomiast grecy posiadali już:

- wierzenia religijne

- umiejętności praktyczne

- reguły życiowe.

Filozofia miała z nimi pewne podobieństwo i do nich nawiązywała.

Wierzenia religijne

Rysy religii Greków z doby jeszcze przed filozoficznej wskazują, że powstała ona z poczucia niemocy i z potrzeby pomocy. W otaczających zjawiskach, które były niezrozumiałe, przez co zdawały się tajemnicze i groźne Grecy dostrzegali potęgi wyższą od człowieka, wobec których jest on bezsilny i bezradny.

Następnie potrzeby religijne złączyły się z potrzebami innej natury: poetyckiej, moralnej i poznawczej. I z wczesnych, często religijnych koncepcji wytworzyły się koncepcje:

- religijno-poetyckie,

- religijno-poznawcze.

One to panowały w epoce początku filozofii.

Z poetyckiej koncepcji religii powstała mitologia Olimpu. Bogów Olimpijskich stworzyła poezja epicka. Wprowadziła znacznie więcej antropomorfizmu, niż pierwotnie było w religii. Z tą poetycką fantazją na religijne tematy filozofia grecka nie miała nigdy nic wspólnego.

Natomiast wierzenia religijne z potrzebami moralnymi wytworzyły myśli o trwaniu duszy, o sprawiedliwości, o pozagrobowej nagrodzie i karze, które przeniknęły do filozofii. Również i ta forma poezji utworzyła się przede wszystkim w poezji. Filozofia skorzystała z niej ale nieco później.

Od początku filozofia korzystała z opartych na religii koncepcji poznawczych. Religia dała człowiekowi pomoc w potrzebie zrozumienia i poznania świata. Stworzyła mity, które również powstały najpierw w formie poetyckiej. Stanowiły 1 próbę zrozumienia świata. Stawiały pytanie w formie religijnej: Jaka wyższa potęga, jakie bóstwo zrobiło daną rzecz? Mity łączyły się w całości i łącznie tworzyły kosmogonię, wyjaśniającą jak powstał cały świat.

Najtrudniejszy do wyjaśnienia był początek genealogii: niechby tak wszystkie rzeczy i istoty powstały z nieba i morza, niebo i morze z ziemi, a ziemia skąd? Na takie pytanie kosmologiczno-teologiczni poeci odpowiadali w dwojaki sposób: jedni rozpoczynali świat od chaosu, od niezrozumiałego i nie logicznego prabytu od którego wyłoniło się wszystko co jasne i zrozumiałe; inni przeciwnie uważali, że pierwszy początek był zrozumiały i doskonały, przyjmowali, że jego początkiem był Zeus, który rozkazuje rozumnie i ład zaprowadza we wszechświecie.

Zwolenników pierwszego poglądu było więcej, do drugiego skłaniał się Ferekydes z Syros ale opierał się on już na dziełach filozofów.

Jakiekolwiek było to wyjaśnienie świata (błędne czy też nie) zawsze była to jakaś próba z której korzystała filozofia Grecka, i potem długo nie mogła wyzwolić się z mitologicznych koncepcji.

Umiejętności praktyczne

Umiejętności praktyczne były już znakomicie rozwinięte w Grecji w VII w. Grecy nauczyli się ich od innych ludów: ludów Wschodu, Chaldejczyków, Francja, Egipcjan.

Posiadali umiejętności:

- prowadzenia rachunków (umiejętność rozwinęła się z związku z handlem a przejęli ją zapewne od Chaldejczyków)

- umiejętność mierzenia przestrzeni (rozwinęła się w rolnictwie a pochodziła z Egiptu)

- umiejętność trafiania na lądzie i morzu (mimo że wyobrażenia o kształcie ziemi były zupełnie nietrafne

- umiejętność leczenia chorób (choć przyczyny nie były znane)

Były to umiejętności czysto praktyczne, bez znajomości przyczyn. Umiejętności praktyczne nie były nauką, ale były dla niej doskonałym materiałem, i zaczynająca nauka Grecka skorzystała z nich w najszerszym zakresie.

Reguły życiowe

Reguły życiowe greków wyrosły jako uogólnienia ich doświadczeń osobistych i publicznych. Grecy zbierali je z zamiłowaniem, zwłaszcza pod koniec VII w. Potrzebne były przepisy jak postępować, by nie dezorganizować ustroju społecznego, sobie korzyść przynieść, a innym krzywdy nie zrobić. Tych którzy formułowali te przypisy nazywano „mędrcami”, a cały okres - koniec VII w. do połowy VI w. - „okresem siedmiu mędrców”.

Nie byli to filozofowie czy uczeni, ale praktycy, którzy zajmowali wybitne stanowiska i dokonywali doniosłych reform. Mędrców miało być 7 ale znamy znacznie więcej nazwisk, jednak tylko 4 nazwiska powtarzają się we wszystkich spisach:

- Bijasz z Prieny (radził Jończykom, aby uniknąć napadu Persów emigrowali na Sardynię)

- Pittakos (dyktator z Mityleny, wybrany przez rodaków dla naprawienia Rzeczypospolitej)

- Solon (prawodawca Aten i poeta gnomiczny)

- Tales (doradzał Jończykom utworzenie państwa związkowego, założył szkołę filozoficzną)

Sławiona przez Greków mądrość wszystkich tych mędrców sprowadzała się do zalecenia umiaru i rozsądku.

Przedstawiciele religii, umiejętności praktycznych i mądrości życiowej, czyli poeci kosmogoniczni, technicy i mędrcy byli poprzednikami filozofów greckich. Ci użytkowali ich pracę, zachowując przez to kontakt z życiem religijnym, praktycznym i moralnym. Kontakt ten mieli nie tylko pierwsi filozofowie, jeszcze filozofowie epoki klasycznej korzystali z zachowanych wierzeń, umiejętności i reguł.

Pierwszy okres filozofii starożytnej (do V w. p.n.e.)

Charakter okresu

Był to typowy okres powstania i rozwoju. Zakres filozofii tego okresu był jeszcze ograniczony. Była to filozofia prawie wyłącznie kosmologiczna (zajmowała się kosmosem, zewnętrzną przyroda), inne zagadnienia traktowała ubocznie.

Filozofia pracowała wówczas sama bez pomocy nauk szczegółowych, które nie były jeszcze uformowane. Co więcej musiała te nauki zastępować i tłumaczyć zjawiska, które niepokoił człowieka (głównie zjawiska astronomiczne i meteorologiczne) .

Ośrodki filozofii

Filozofia powstała na przełomie VII i VI w. p.n.e., w koloniach Jońskich na wybrzeżach Azji Mniejszej. W drugiej połowie VI w. ośrodek filozofii przeniósł się ze wschodnich kolonii do zachodnich, do Italii południowej (tzw. Wielkiej Grecji) i Sycylii, gdzie panowały plemiona doryckie. Przyczyna tych zmian były wojny perskie, które zniszczyły państwa jońskie i przerwały tam rozkwit nauki przez co zmusiły do szukania dla niej nowego środowiska.

Więc były dwa ośrodki w pierwszym okresie filozofii greckiej: joński (styl filozoficzny empiryczny - nawiązywał do przed filozoficznych umiejętności) i italski (styl filozoficzny spekulatywny - nawiązywał do wierzeń i mitów religijnych). Rozwijały się w równych warunkach demograficznych i etnicznych - i w każdym z nich filozofia miała odmienny charakter.

Stanowiska filozoficzne

Wśród filozofów tego pierwszego okresu można rozróżnić kilka grup:

- Pierwszą stanowią najstarsi Jończycy filozofowie przyrody z Talesem na czele (ich poglądy były punktem wyjścia dla następnych grup, których drogi rozeszły się na przeciwne krańce)

- Heraklit stanął na jednym krańcu

- eleci na drugim

- Następna granica filozofów dążyła do pogodzenia obu krańców (filozofowie tej grupy Empedokles, Anaksagoras i atomiści, mając za sobą tradycje i korzystając z pomysłów poprzedników stworzyli najdojrzalsze teorie filozoficzne tego okresu

- Pitagorejczycy z italskiego prądu należeli do innego szeregu grup

Pierwszy okres filozofii starożytnej skończył się w wyraźnym Momocie, w chwili, gdy rozpoczął się złoty wiek kultury greckiej. Był to przełom również i dla filozofii, osrodek jej przeniósł się wówczas do Aten. Zmienił się zarówno zakres jej zagadnień i sposób ich traktowania.

Tales i Początek Filozofii

W okresie przed naukowym stosunkowo najbliższymi nauki byli poeci kosmogoniczni i przedstawiciele umiejętności praktycznych. Ale pierwsi ujmowali zagadnienia wyłącznie mitologicznie, a drudzy wyłącznie technicznie, więc nie uprawiali nauki. Aż wreszcie w VI w. nastąpiło przejście od mitów i umiejętności do nauki. Później Grecy wskazywali na Talesa jako na tego, który tego przejścia dokonał.

Osoba Talesa

Żył na przełomie VII i VI w. od 624 do 547 tj. za czasów Solona i Krezusa. Był wybitnym przedstawicielem ówczesnych umiejętności i mądrości życiowej sądząc z wiadomości o nim, (skąpych i niepewnych, bo spisanych dużo później), był to w jednej osobie polityk (zasługi polityczne wyrobiły mu sławę mędrca), technik, inżynier, kupiec i podróżnik, (który zarówno towary jak i umiejętności przywoził z obcych stron), a poza tym był uczonym.

Poglądy

Przejście od umiejętności do nauki

Tales znał sposób mierzenia wysokości piramid i odległości okrętów na morzu (wywołuje to wrażenie, że był uczonym geometrą).

Przepowiedział zaćmienie słońca na 28 maja 585 r. (wywołuje to wrażenie, że był uczonym astronomem) .

Jednakże obliczenia jego były robione sposobem raczej technicznym niż uczonym: obliczał nie umiejąc uzasadnić swych obliczeń i przewidywał zjawiska nie znając ich przyczyn.

---