Pyt. Nr 1 Mechanizm rynkowy oraz jego mikro- i makroekonomiczne konsekwencje

Mechanizm rynkowy to samoczynnie działający mechanizm regulowania i koordynacji procesów gospodarczych. To oddziaływanie elementów rynku: popytu, podaży i ceny, w celu osiągnięcia równowagi rynkowej. Mechanizm rynkowy jest grą popytu i podaży, która prowadzi do obiektywnej wyceny poszczególnych towarów i zrównoważenia rynku, czyli zrównania się oferowanej ilości towaru z ilością pożądaną. Cena jest dla poszczególnych podmiotów informacją o przebiegu procesów gospodarczych, jest dla nich parametrem, który umożliwia przeprowadzenie rachunku ekonomicznego.

Popyt to zapotrzebowanie na dane dobro zgłaszane przez konsumentów w określonym czasie, miejscu i po określonej cenie. Zgodnie z prawem popytu wzrost ceny spowoduje spadek wielkości popytu, spadek ceny wzrost wielkości popytu przy tzw. ceteris paribus (stałości wszystkich pozostałych czynników). Determinantami popytu - poza ceną - są: dochody konsumenta; liczba nabywców; moda, gusta i preferencje (zjawiska sezonowe);ceny innych dóbr: wzrost ceny jednego z substytutów wywoła wzrost popytu na drugi; wzrost ceny jednego z dóbr komplementarnych spowoduje spadek popytu na drugie.

Podaż jest to ilość dóbr, które sprzedawcy mogą dostarczyć po określonej cenie w danym czasie i na określonym rynku. Prawo podaży głosi, że wyższym cenom towarzyszy większa ilość dostarczonych dóbr na rynek. Do determinantów podaży (poza ceną) zaliczyć można: technologię, liczbę producentów, podatki, przewidywanie zmiany cen.

Punkt przecięcia krzywej popytu z krzywą podaży stanowi cenę równowagi rynkowej. Jest to jedyna cena, przy której ilość popytu=ilości podaży, przy tej cenie nie występuje ani niedobór, ani nadwyżka - każda ilość transakcji może być zrealizowana.

O nadwyżce rynkowej mówimy wtedy, kiedy wielkość podaży jest większa od wielkości popytu, przy danym poziomie cen.

Niedobór na rynku występuje, gdy podaż jest mniejsza od popytu, przy danym poziomie cen.

Jeżeli popyt na jakieś dobro przewyższa podaż, wówczas nabywcy są skłonni płacić za nie więcej. Gdy przejawiają tę skłonność na rynku, cena tego dobra rośnie. Wzrost ceny skłania natomiast producentów do zwiększenia jego produkcji, co doprowadzi w końcu do zrównania podaży z popytem. Jeśli - w sytuacji równowagi rynkowej - wystąpią okoliczności, których skutkiem będzie ograniczenie popytu na dane dobro (np. zmiana gustów konsumentów), wówczas nie wszystkie produkowane towary znajdą nabywców. Skłoni to część producentów do zmniejszenia produkcji i obniżenia ceny, celem zachęcenia do zakupu większych ilości towarów. Efektem będzie ustalenie się równowagi przy niższym poziomie produkcji i niższej cenie.

Członkowie gospodarstw domowych wnoszą do działalności gospodarczej swój wkład w postaci pracy, zaoszczędzonych środków pieniężnych i ziemi, starając się osiągnąć z tego tytułu jak największe dochody; nabywają za nie dobra konsumpcyjne, mogące zaspokoić ich potrzeby i przynieść możliwie największą satysfakcję. Przedsiębiorcy wnoszą do działalności gospodarczej wkład w postaci kapitału, nabywają czynniki produkcji, prowadzą działalność tak, aby maksymalizować zysk.

Adam Smith w „Badaniach nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”(1776) nakreślił tezę, że kapitalizm zapewnia wykorzystanie osobistych interesów do realizacji dobrobytu społecznego. Uważał, że istnieje „niewidzialna ręka” rynku, która powoduje, że indywidualne interesy prowadzą do harmonii gospodarczej, i że żadne zewnętrzne regulacje państwa nie są potrzebne. Smith w swym dziele ukazał model gospodarki, w którym ludzie wykonują prace pożądane i opłacone przez społeczeństwo, w którym producenci wytwarzają dobra w ilościach pożądanych przez społeczeństwo. Ceny, w tym modelu, mają charakter samoregulujący się, zmierzają zawsze do „neutralnego poziomu” a dochody uczestników procesu produkcyjnego regulowane są przez rynek.

Nie wszystkie tezy wysunięte przez Adama Smitha mają praktyczne odzierciedlenie w gospodarce współczesnego świata. Dzisiaj -nawet w strukturach gospodarki kapitalistycznej (rynkowej) - konieczna jest obecność państwa. Wynika ona z ułomności rynku, jak również z faktu, że model konkurencji doskonałej jest w dużej części modelem czysto teoretycznym i we współczesnym świecie istnieją duże odstępstwa od tego modelu.

Ułomność rynku i całego mechanizmu rynkowego ujawnia się na 3 płaszczyznach:

• podział dochodów - mechanizm rynkowy nie gwarantuje, że wszyscy członkowie społeczeństwa uzyskują dochody gwarantujące egzystencję;

• niestabilność makroekonomiczna - cykliczność rozwoju, bezrobocie, inflacja;

• wytwarzanie dóbr publicznych - dobra te nie przynoszą zysku, ich produkcję musi podjąć państwo

Niemniej jednak mechanizm rynkowy pełni bardzo ważną rolę zarówno w gospodarce na szczeblu mikro, jak i makroekonomicznym. Rynek jest podstawowym mechanizmem alokacyjnym: jest instrumentem i miejscem wyceny różnych dóbr, usług i zasobów; jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych; jest niezbędnym warunkiem i mechanizmem racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych; jest mechanizmem kształtowania stanów równowagi w gospodarce; jest także weryfikatorem społecznej przydatności produkcji i mechanizmu dostosowywania produkcji do potrzeb.

PYT 2

Polityka regionalna UE

Potrzeba prowadzenia wewnątrz Unii Europejskiej polityki regionalnej jest konsekwencją dużego zróżnicowania stopnia rozwoju społecznego i gospodarczego poszczególnych krajów członkowskich Unii oraz istnienia jeszcze większych dysproporcji rozwojowych pomiędzy ich regionami. Dysproporcje te mają często charakter strukturalny, wynikający z peryferyjnego położenia regionu, trudnych warunków klimatycznych i geograficznych, niedostatecznie rozwiniętej infrastruktury, niekorzystnej struktury gospodarki (z dominacją rolnictwa), niskiego poziomu kwalifikacji zawodowych ludności itp.

Cele polityki regionalnej:

 

Cel 1 : dotyczy obszarów zacofanych gospodarczo z wysoką stopą bezrobocia i promuje rozwój i strukturalne dostosowanie regionów opóźnionych w rozwoju.

Cel ten jest finansowanych ze wszystkich czterech funduszy strukturalnych.

 

Cel 2 : dotyczy regionów, które mają problemy związane z gospodarczą i socjalną restrukturyzacją, zmianami przemysłowymi i strukturalnymi, a także zmniejszającym się wzrostem gospodarczym. Mogą to być obszary o schyłkowym przemyśle, wiejskie o zacofanej strukturze rolnictwa i nadmiernym zatrudnieniu, a także okręgi nadmiernie uzależnione od rybołówstwa.

Cel ten jest finansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Społecznego.

 

Cel 3 : dotyczy rozwoju zasobów ludzkich, dostosowania i modernizacji systemów kształcenia, szkoleń zawodowych, zwiększenia zatrudnienia ze szczególnym uwzględnieniem równości szans w dostępie do rynku pracy, aktywnej polityki rynku pracy oraz wspierania grup zwiększonego ryzyka.

Cel ten jest finansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego.

Zasady polityki regionalnej:

Zasada subsydiarności (pomocniczości) -odnosi się do pomocy dla obszarów, grup ludności i przedsiębiorstw, które z różnych względów nie mogą sobie same poradzić z trudnościami, jednak chodzi tu o pomoc, która ma być bodźcem do samopomocy. Zasada ta opiera się na decentralizacji działań i decyzji z szczebla centralnego na szczebel regionalny, lokalny w celu bardziej wydajnego wydatkowania środków i uzyskiwania lepszych efektów. Jednym z najważniejszych założeń zasady pomocniczości jest to, że jednostka i jej rozwój jest jedynym celem społeczności. Wynika z tego fakt, że każda społeczność służy zaspokojeniu pewnej kategorii ludzkich potrzeb i to one wyznaczają jej charakter. A ponieważ już mniejsza społeczność jest w stanie zaspokoić potrzeby lub wyrównać szanse jednostki, to nie trzeba w to angażować szerszej społeczności. Im społeczność mniejsza tym bliższa jednostce. Subsydiarność oznacza, że każde państwo i poszczególne regiony odpowiedzialne są za rozwój regionalny swoich terenów. Rola Unii Europejskiej jest zaś ściśle pomocnicza. Polityka strukturalna jest jedynie uzupełnieniem działań podejmowanych na poziomie lokalnym, regionalnym lub krajowym.

Zasada partnerstwa - polega na szerokiej współpracy i dialogu pomiędzy wszystkimi podmiotami polityki strukturalnej, zarówno na szczeblu lokalnym, regionalnym jak i państwowym. Łączy ona w sobie równość kompetencji i prawa głosu, oraz współodpowiedzialność za przeprowadzane działania. Zasada ta ma służyć stworzeniu optymalnych warunków do zwiększenia demokracji społecznej i instytucjonalnej, a także tworzeniu społeczeństwa obywatelskiego.

Zasada programowania - celem programowania jest skoncentrowanie wysiłków państw na stabilnych wieloletnich planach rozwojowych, które dążą do osiągnięcia konkretnych efektów w perspektywie średnio i długookresowej.

Zasada kompatybilności (spójności) - związana jest ze zgodnością polityki regionalnej z ustawodawstwem unijnym, z polityką gospodarczą w skali makroekonomicznej. Specjalne znaczenie ma ona w obszarach o szczególnym znaczeniu dla polityki Wspólnoty: równouprawnienia kobiet i mężczyzn, ochrony środowiska, tworzenie społeczeństwa informatycznego i lokalnych działań.

Zasada koncentracji - Polega na skoncentrowaniu środków na zwalczanie zacofania regionalnego i walkę z bezrobociem w regionach szczególnie zacofanych i poszkodowanych.

Zasada uzupełnienia - Oznacza, że środki z funduszy strukturalnych mogą być tylko uzupełnieniem wspierania ze środków państwowych i regionalnych poszczególnych państw członkowskich. Państwo członkowskie jest zobowiązane do utrzymywania takiego pułapu pomocy ze środków krajowych, jaki byłby jego normalnym udziałem w przypadku braku współfinansowania z Unii Europejskiej.

Zasada monitoringu - Celem monitorowania jest kontrola nad zasadnością i przebiegiem projektów.

Polityka regionalna w Polsce

Nieodłączną częścią procesu demokratyzacji i decentralizacji w Polsce było utworzenie silnych regionów. Nowa Konstytucja z 1997 roku określiła główne zasady samorządu lokalnego, które następnie zostały doprecyzowane w ustawach. Zgodnie z nimi istnieją trzy poziomy samorządu terytorialnego: podstawowy - gmina, powiat, województwo.

Dwa pierwsze uczyniono odpowiedzialnymi za zaspokajanie podstawowych potrzeb społeczności lokalnej i dostarczanie różnorodnych usług publicznych. Województwo natomiast, jako szczebel samorządu regionalnego, stało się odpowiedzialne za rozwój regionalny.

Na podstawie ustawy o zasadach wspierania rozwoju regionalnego w swojej działalności na polu rozwoju regionalnego rząd powinien przede wszystkim dążyć do zmniejszania różnic społeczno-gospodarczych między najbiedniejszymi i bogatszymi regionami, wzrostu gospodarczego i coraz większej konkurencyjności rodzimych producentów. Projekty związane ze wspieraniem przedsiębiorczości, kreacją nowych miejsc pracy, inwestycjami w infrastrukturę transportową i ochronę środowiska mogą być współfinansowane z budżetu państwa. Ustawa uwzględnia również mechanizmy wspierania rozwoju regionalnego w ramach Unii Europejskiej.

Podstawowym dokumentem służącym realizacji wyżej wymienionych celów jest Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego

PYT 3

Teorie cyklu koniunkturalnego

Cykl koniunkturalny (cykl gospodarczy) to powracające, nieregularne wahania poziomu ogólnej działalności gospodarczej, występujące na tle długookresowego trendu wzrostu gospodarczego. Wyodrębnia się cykle o różnej długości:

- cykle Kondratiewa - mają okres od 40 do 60 lat i są związane z odkryciami technicznymi i procesem ich rozprzestrzeniania (np. elektryczność, silnik parowy, koleje, komputery)

- cykle Kuznetsa - mają okres od 15 do 23 lat, są związane z akumulacją czynników wytwórczych w długim okresie (np. inwestycje, budownictwo, migracje)

- cykle Juglara - mają okres od 8 do 10 lat, są związane ze zmianami wydatków inwestycyjnych, PNB, inflacją, bezrobociem

- cykle Kitchina - mają okres od 2 do 4 lat, są związane ze zmianami zapasów, cen hurtowych, rozliczaniem operacji bankowych

- cykle sezonowe - są najbardziej trwałymi i nieregularnymi wahaniami aktywności gospodarczej, są związane głównie ze zmianami pór roku (rolnictwo, przemysł, budownictwo, turystyka). Zwykle dominują na wahaniami cyklicznymi koniunktury.

Każdy cykl można podzielić na cztery kolejno występujące po sobie fazy:

- dno - punkt, w którym produkcja globalna jest najniższa w stosunku do swego potencjalnego poziomu (przy pełnym zatrudnieniu),

- ożywienie - kiedy produkcja globalna wzrasta,

- szczyt - gdy produkcja globalna jest najwyższa w stosunku do swego poziomu potencjalnego,

- recesja - kiedy produkcja globalna spada.

Stylizowane fakty dotyczące cykli koniunkturalnych:

W rozwiniętych gospodarkach obserwujemy nierównomierne lecz powtarzające się wahania realnych wartości PKB.

Amplituda wahań cyklu koniunkturalnego mierzona w stosunku do przeciętnego PKB i do linii jego trendu jest niewielka.

Wydatki prywatne (konsumpcja, inwestycje, import) są procykliczne, podczas gdy konsumpcja rządowa jest acykliczna.

Niektóre zmienne wyprzedzają PKB w cyklu (zapasy, wykorzystanie możliwości produkcyjnych, ceny akcji, realna podaż pieniądza), inne opóźniają się w stosunku do niego (inflacja, bezrobocie), a jeszcze inne zachowują się identycznie (stopy procentowe).

Inwestycje - a zwłaszcza inwestycje w zapasy - są bardziej zmienne, a konsumpcja mniej zmienna niż PKB. Eksport i import podlegają znaczącym wahaniom, podczas gdy wydatki rządowe są względnie acykliczne.

Przez długi okres czasu panowała teoria, wg której cykle koniunkturalne następowały po sobie z wielką regularnością. Została ona odrzucona po dokładniejszej analizie.

Wg teorii deterministycznej występują trzy rodzaje cykli: wygasające, eksplodujące i trwałe. W pierwszym przypadku gospodarka zbliża się do punktu równowagi. W przypadku drugim gospodarka oddala się od punktu równowagi (konsumpcja i inwestycje zmieniają się znacząco pod wpływem zmian PKB). Z kolei cykle trwałe powtarzają się w nieskończoność - są to samonapędzające się cykle. W rzeczywistości nie obserwuje się cykli wygasających, eksplodujących natomiast przypadek cykli trwałych wymagałby przy uwzględnieniu tej teorii specyficznych założeń, których spełnienie jest mało prawdopodobne. Teoria deterministyczna zatem w bardzo małym stopniu nadaje się do wyjaśnienia fenomenu cykli koniunkturalnych.

Teoria stochastyczna opiera się na badaniu mechanizmu zamieniającego impulsy w oscylacje. Zajmuje się badaniem przyczyn wytrącenia gospodarki ze stanu równowagi. Teoria ta zakłada, że w gospodarce występują przypadkowe, powtarzające się działania powodujące wytrącenie jej ze stanu równowagi. Wydarzenia te (szoki, zwane impulsami) często zmieniają popyt i podaż. Przy założeniu, że występują losowo, po wystąpieniu takiego impulsu gospodarka zaczyna się zachowywać zgodnie z teorią deterministyczną aż do wystąpienia kolejnego impulsu. Zgodnie z tą teorią w gospodarce szoki występują nieustannie i uniemożliwiają jej tym samym dojść do punktu równowagi stacjonarnej. Teoria ta jest zgodna ze stylizowanymi faktami.

Teoria realnych cykli koniunkturalnych skupia się przede wszystkim na szokach potażowych związanych z techniką produkcji: głównym źródłem są odkrycia, wynalazki, nowe produkty itp. Teoria ta opisuje mechanizmy powstawania oscylacji z impulsów. Pierwszy z tych mechanizmów jest związany z zasobem kapitału: jego większy zasób jest podstawą do większej produkcji - jeśli impuls jest krótkotrwały, nastąpi potem zmniejszenie produktywności kapitału i możliwości produkcyjnych do pierwotnego poziomu. Drugi mechanizm związany jest z pracą. W tym przypadku należy dodać założenie, że zatrudnienie i bezrobocie ulegają znacznym wahaniom, co sugeruje, że podaż pracy jest doskonale elastyczna. W tym przypadku zmianom produktywności będą towarzyszyły także zmiany podaży pracy, więc wahania wielkości produktu będą silniejsze.

PYT 4

Polityka budżetowa a polityka monetarna

Polityka budżetowa (zwana także fiskalną) zajmuje się sposobami wykorzystania dochodów i wydatków publicznych w celu realizacji zadań stojących przed państwem.

Funkcje polityki budżetowej :

• alokacyjna - kształtowanie podziału czynników wytwórczych między sektor publiczny i prywatny i ich dalsza alokacja wewnątrz tych sektorów;

• redystrybucyjna - oddziaływanie państwa na ostateczny podział dochodów poprzez: bezpośrednią redystrybucje dochodów pieniężnych, bezpłatne (lub częściowo płatne) zaspokajanie określonych potrzeb w ramach usług społecznych, oddziaływanie na warunki, w jakich kształtuje się pierwotna dystrybucja dochodów;

• stabilizacyjna - wykorzystanie budżetu do osiągnięcia makroekonomicznych celów gospodarczych poprzez: deficyt/nadwyżkę budżetową, podatki i dług publiczny.

Polityka budżetowa jest niczym innym jak oddziaływaniem państwa na gospodarkę za pomocą budżetu, a odbywa sie to przy pomocy dochodów i wydatków publicznych.

Rodzaje polityki budżetowej:

• pasywna - opiera się na założeniu, że określone elementy dochodów i wydatków budżetowych cechuje tendencja do automatycznego reagowania na zmiany sytuacji gospodarczej, a po stronie wydatków - transferów uzależnionych od sytuacji materialnej jednostek; w zależności od sytuacji gospodarczej powstaje nadwyżka budżetowa (podczas ożywienia gospodarczego) lub deficyt (podczas okresu recesji);

• aktywna - wymaga od państwa dostosowywania wyznaczników polityki budżetowej do zmian w cyklu gospodarczym poprzez: zmiany stawek i struktury podatków, zmiany wypłat przelewów, zmiany wydatków na roboty i inwestycje publiczne.

Deficyt budżetowy - kiedy wydatki przewyzszają dochody

Nadwyżka budżetowa - kiedy dochody przewyzszają wydatki

Dług publiczny - jest to suma wszelkich finansowych zobowiązań z tytułu zaciągniętych

pożyczek oraz innych działań podmiotów publicznych powodujących wzrost ich

zadłużenia.

Podatek - przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie pieniężne o charakterze

powszechnym, nakładane z mocy prawa przez państwo lub inne organy władzy

publicznej (np. samorządy lokalne) na osoby fizyczne i prawne.

Funkcje podatków:

• fiskalna - są głównym źródłem dochodów budżetu państwa, gwarantują finansowanie wydatków publicznych. Jest to pierwotna, najstarsza funkcja podatków;

• redystrybucyjna - są instrumentem przesuwania dochodów pomiędzy różnymi grupami społecznym;

• stymulacyjna - są wykorzystywane przez państwo jako instrument oddziaływania na decyzje podmiotów gospodarczych w celu skorelowania ich z założeniami polityki gospodarczej i społecznej państwa.

Ogół podatków funkcjonujących w państwie w określonym czasie tworzy system podatkowy. Z punktu widzenia jedności podmiotu opodatkowania wyróżnia się podatki bezpośrednie i pośrednie. Rodzaj przedmiotu opodatkowania jest podstawą podziału podatków na podatki dochodowe, podatki od obrotu i konsumpcji (podatek VAT) oraz podatki majątkowe. W zależności od organu pobierającego podatki można je podzielić na podatki centralne i podatki lokalne.

Polityka monetarna (zwana także pieniężną) jest częścią ekonomicznej polityki państwa obejmującą decyzje dotyczące kształtowania podazy pieniądza, w celu dostosowania jej do potrzeb gospodarki oraz stabilizacji poziomu produkcji (cen) i zatrudnienia. Podmiotem polityki monetarnej państwa jest bank centralny.

Bank centralny - naczelna instytucja systemu bankowego każdego kraju, spełniająca 4 podstawowe funkcje:

• jest bankiem emisyjnym - jedynym bankiem uprawnionym do emisji pieniądza,

• jest bankiem banków - nadzoruje operacje banków komercyjnych dokonywane w walucie krajowej jak i w walutach obcych,udziela pozyczek bankom komercyjnym, ustala stopy procentowe oraz stopy rezerw obowiązkowych,

• jest bankiem państwa - gromadzi dochody i realizujewydatki budżetu państwa, udziela rządowi kredytów na finansowanie deficytu budżetowego, zarządza długiem pubicznym, dokonuje operacji otwartego rynku, gromadzi rezerwy złota i dewiz.

Instrumentami polityki monetarnej są:

• stopa procentowa kredytu refinansowego, tj. kredytów zaciąganych przez banki komercyjne w banku centralnym,

• stopa rezerw obowiązkowych, wyrażająca minimalną relację wartości rezerw gotówkowych banków komercyjnych, które musza zostać złozone w banku centralnym do wartości depozytów,

• stopa rezerw specjalnych, okreslająca procentowo część depozytów, którą banki komercyjne obowiązkowo musza przekazać do banku centralnego jako rezerwe specjalną,

• operacje otwartego rynku,działania banku centralnego, polegające na kupowaniu lub sprzedawaniu rządowych papierów wartościowych, głównie weksli skarbowych.

Polityka monetarna może mieć charakter:

• ekspansywny (łągodny) zwiększanie podaży pieniądza poprzez: obniżanie stopy dyskontowej,zakupy na otwartym rynku, obnizanie stopy rezerw obowiązkowych

• restrykcyjny (twardy) zmniejszanie podaży pieniądza poprzez: podwyższanie stopy dyskontowej, sprzedaż na otwartym rynku, podwyższanie poziomu rezerw obowiązkowych

• selektywny - rzadziej spotykany; polega na modyfikowaniu zachowania instytucji kredytowych celem ułatwienia pewnym obszarom gospodarki dostęp do kredytów (kredyty preferencyjne,gwarancje kredytowe, racjonowanie kredytów)

Obszary polityki monetarnej:

• regulowanie podaży pieniądza - dostosowywanie jej do poziomu przewidywanej aktywności gospodarczej oraz nieuniknionego wzrostu cen za pomocą:

a) bazy monetarnej (pieniądza wielkiej mocy), któa obejmuje gotówkę znajdującą sie w obiegu oraz rezerwy gotówkowe w bankach komercyjnych,

b) stopy procentowej

• operowanie zmianami stopy procentowej - określanie “ceny” kapitału,

• oddziaływanie na kurs walutowy (stabilizacja)

Realizując określone cele polityki ekonomicznej, państwo posługuje się zazwyczaj odpowiednią kombinacją polityki pieniężnej i polityki fiskalnej.

PYT 5

Istota i znaczenie kosztów stałych i zmiennych dla zarządzania przedsiębiorstwem.

W procesie zarządzania przedsiębiorstwem kluczowe znaczenia w świadomym oddziaływaniu na koszty ma znajomość ich wrażliwości na zmiany rozmiarów produkcji. Koszty, które reagują na te zmiany noszą nazwę zmiennych (np. koszty materiałów bezpośrednich, energii bezpośredniej). W zależności od siły reakcji wyróżnia się następujące grupy kosztów zmiennych:

• proporcjonalne, które zmieniają się identycznie, jak rozmiary produkcji,

• progresywne, które zmieniają się w większym stopniu niż rozmiary produkcji,

• degresywne, których zmiany są mniejsze niż rozmiarów produkcji.

Warto podkreślić, że w wypadku kosztów wprost proporcjonalnych jednostkowy koszt zmienny pozostaje na niezmienionym (stałym) poziomie.

Na zmiany rozmiarów produkcji nie reagują natomiast koszty stałe. Należą do nich koszty gotowości produkcyjnej i organizacyjnej, a więc koszty zarządu, koszty kierowania wydziałem, amortyzacja majątku trwałego. Mogą mieć one charakter kosztów:

• bezwzględnie stałych, jest ich w praktyce stosunkowo niewiele, szczególne w dłuższych przedziałach czasu,

• względnie stałych, są to koszt stałe w pewnym przedziale wielkości produkcji, po przekroczeniu którego następuje ich skok na wyższy poziom.

Jednostkowy koszt stały ma tendencję malejącą, ponieważ ta sama kwota kosztów stałych przypada na coraz większą ilość produktów.

PYT 6

Rola marketingu w zarządzaniu przedsiębiorstwem.

„Marketing można określić jako pewien styl myślenia o sposobach nawiązywania stosunków ekonomicznych między przedsiębiorstwem a docelowym klientem, przynoszącym korzyści firmie. Głównym celem marketingu jest wskazanie przedsiębiorstwu, co powinno produkować. Marketing zaczyna się na długo przed pojawieniem się na rynku towaru i nie kończy wraz z jego kupnem”.

Rola marketingu w zarządzaniu firmą polega na planowaniu, koordynacji i kontroli działań przedsiębiorstwa ukierunkowanych na potencjalne rynki zbytu. Podstawą działania każdej firmy jest zaspokajanie potrzeb klienta, analiza wzorców otoczenia, systematyczne badanie rynku, ustalenie długofalowych celów i strategii działania, kształtowanie rynku poprzez użycie narzędzi marketingu - mix, segmentacja rynku oraz koordynacja działań w strukturze organizacyjnej rynku.

Marketing stanowi kategorię instrumentalno - czynnościową, która służy osiąganiu określonych celów przez przedsiębiorstwo. Pozwala on na zmniejszenie ryzyka działania, narzucając określony sposób myślenia i podejmowania decyzji. Umożliwia prawidłowe sformułowanie oferty rynkowej poprzez analizę otoczenia oraz konsumenta, planowanie produktu, jego ceny, dystrybucji i promocji, która będzie satysfakcjonująca dla nabywcy. Marketing ma przeciwdziałać marnotrawstwu środków rzeczowych, finansowych i ludzkich, dodatkowo ma obniżać koszty i zmniejszać ryzyko produkcji.

Przedsiębiorstwa ponoszą wysokie koszty marketingowe. Ich wysokość zależy od ilości informacji oraz wykorzystanych instrumentów. Proces przetwarzania zasobów w ofertę rynkową wymaga powstania współzależnego systemu, który stanowi swoisty proces zarządzania marketingowego, kierowanie realizacją planów i kontrolę tych planów. W tym celu powstają w przedsiębiorstwach służby marketingowe, które biorą udział w ustalaniu celów firmy, opracowania planu i strategii marketingowej oraz kontroli. Marketing jako proces poznania potrzeb konsumenta i ich zaspokajania oraz kreowania tych potrzeb stał się metodą zarządzania w przedsiębiorstwie.

PYT 7

POJĘCIE I POMIAR RENTOWNOŚCI ORAZ METODY WYZNACZANIA PROGU RENTOWNOŚCI

Rentowność oznacza osiąganie nadwyżek przychodów ze sprzedaży nad kosztami poniesionymi dla ich uzyskania i związanych z prowadzoną działalnością, co wiąże się z uzyskiwaniem dodatniego wyniku finansowego.

Pomiar rentowności umożliwiają wskaźniki rentowności. Stanowią one relację kwoty zysku (straty) oraz jednej z kilku podstawowych wielkości ekonomicznych:

1. sprzedaży (obrotu) przedsiębiorstwa (rentowność sprzedaży)

ROS= (Zysk netto / Przychody netto ze sprzedaży) *100%

Wskaźnik ten pozwala ocenić poziom oraz kształt opłacalności działalności operacyjnej, której efektem są przychody ze sprzedaży produktów, towarów, materiałów itp.

2. majątku (aktywów) przedsiębiorstwa (rentowność majątku)

ROA=( Zysk netto / Przeciętny stan aktywów) * 100%

Wskaźnik ten informuje o wielkości zysku przypadającego na jednostkę wartości zaangażowanego majątku, czyli zdolność aktywów do generowania zysku.

3. kapitału własnego (rentowność kapitału własnego)

ROE=( Zysk netto / Kapitał własny) * 100%

Wskaźnik ten wyraża efekty funkcjonowania przedsiębiorstwa w stosunku do kapitałów zaangażowanych przez właścicieli.

Próg rentowności wyznacza zależność pomiędzy produkcją (sprzedażą) a kosztami równą zero. Produkcja powyżej progu rentowności gwarantuje wypracowanie zysku, zaś rozmiary produkcji poniżej tego progu - poniesienie straty.

Graficzny wyraz progu rentowności:

Matematyczne wyznaczanie progu rentowności może mieć postać:

1. wartościowego progu rentowności pozwalającego ustalić poziom przychodów ze sprzedaży, które zapewniają pokrycie kosztów zmiennych i stałych okresów, przy założeniu określonej jednostkowej ceny sprzedaży oraz zmiennych kosztów jednostkowych;

2. ilościowego progu rentowności, oznaczającego ilość sprzedaży produktu, którą należy zrealizować przy planowanym bądź rzeczywistym poziomie kosztów i ceny, aby wynik finansowy wyniósł zero.

Próg rentowności dla produkcji złożonej (wielo asortymentowej) ustalany może być dwoma sposobami:

1. przy zastosowaniu segmentowej analizy progu rentowności, która wymaga podziału kosztów stałych na dwie części: na koszty stałe związane z poszczególnymi asortymentami produktów i koszty stałe dotyczące przedsiębiorstwa, oraz zastosowania wielostopniowego rachunku kosztów zmiennych,

2. złożonej przeciętnej stopy marży brutto, która może nastąpić tylko wtedy, gdy znane są jednostkowe ceny sprzedaży i jednostkowe koszty zmienne każdego asortymentu.

PYT 8

. Rola banków w systemie finansowym państwa

System finansowy jest to ogół norm prawnych oraz zespół instytucji finansowych, których zadaniem jest gromadzenie, dzielenie i wydatkowanie zasobów pieniężnych. Ze względu na podmiot finansów wyróżniamy 5 ogniw systemu finansowego państwa : system budżetowy, system bankowy (pieniężno-kredytowy), system ubezpieczeń, system finansowy podmiotów gospodarczych, system finansowy ludności (gospodarstw domowych). Jedną z kluczowych ról w systemie finansowym państwa pełnią banki. Wg prawa bankowego bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami prawa, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone bankowi pod jakimkolwiek tytułem zwrotu.

Z punktu widzenia roli sektora bankowego w realizacji funkcji przypisanych systemowi finansowemu w gospodarce rynkowej najistotniejsze jest to, że banki (bank centralny i banki komercyjne) w ramach swojej strategii i działalności operacyjnej uczestniczą w procesie kreowania pieniądza. Kreacja pieniądza bankowego przez banki komercyjne następuje poprzez wzrost wielkości kredytów udzielanych przez te banki, a także przez zwiększenie zakupu walut obcych. Obie te operacje powodują wzrost środków płatniczych (wkładów) w danym banku lub w innym banku, na którego konto zostały przekazane środki otrzymane w formie kredytu. Środki utrzymane przez banki na rachunkach w banku centralnym, a także gotówka przechowywana w ich skarbcach, stanowią płynne rezerwy banków komercyjnych, zwane także pieniądzem rezerwowym banku centralnego. Bank musi posiadać odpowiednią wielkość pieniądza rezerwowego banku centralnego, żeby móc bez ograniczeń pokryć wypłaty gotówkowe swoich klientów oraz pokryć ujemne dla siebie saldo rozliczeń z innymi bankami.

Kolejną funkcją banków w systemie finansowym jest udział w społecznym podziale pracy. Bank jest przedsiębiorstwem, które przyjmuje i wykonuje czynności finansowe jednostek gospodarczych i gospodarstw domowych. Przyjmuje nadwyżki pieniądza i przekazuje je innym, zgłaszającym zapotrzebowanie na pieniądz. Banki przyjmują wkłady i udzielają kredytów, handlują papierami wartościowymi w imieniu podmiotów gospodarczych.

Trzecią istotna rolą jest dokonywanie alokacji i transformacji środków. Odnosi się to do:

• transformacji informacji , która jest konieczna ze względu na to, że posiadacz sumy pieniężnej i poszukujący pieniądza muszą osiągnąć informację o sobie, a następnie przeprowadzić odpowiednie negocjacje

• transformacji wielkości sumy pieniądza, która wiąże się z występującym na ogół bakiem zgodności między sumą oferowaną przez posiadacza a sumą zapotrzebowaną przez poszukującego pieniądza, bank rozwiązuje problem jako pośrednik

• transformacji terminu koniecznej ze względu na to, że posiadacze wolnych środków na ogół chcą ulokować swoje środki na krótsze terminy, natomiast poszukujący pieniądza chcieliby go otrzymać na dłuższe terminy.

• Transformacji ryzyka, która polega na tym, że bank ma rozłożone ryzyko na wiele podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych i bank może zaciągnąć kredyty w banku centralnym.

PYT 11

11. Public relations jako instrument polityki promocji.

Public relations- (stosunki publiczne, propaganda marketingowa) to zespół planowych i celowo zorganizowanych działań zapewniające systematyczne komunikowanie się z otoczeniem. Polegają na nawiązaniu i szeroko rozumianej więzi ze społeczeństwem.

Odbiorcy public relations:

• klienci

• opinia publiczna

• media

• kontrahenci np. dostawcy gazów, energii

• banki

• towarzystwa ubezpieczeniowe

• władze lokalne

Celem public relations:

jest budowanie lub odbudowywanie pozytywnego wizerunku firmy.

Wizerunek (image)- to subiektywne wyobrażenie na temat marki produktu lub

Organizacji, które nie musi pokrywać się z rzeczywistością.

Publicity (rozgłos)- nieodpłatne przychylne informacje o organizacji ukazujące się w

mediach i wpływające na jej reputację.

Środki public relations:

• kontakty z mediami, wywiady konferencje prasowe

• wystawy i pokazy

• seminaria, konferencje i szkolenia

• organizowanie imprez (dni otwarte, obchody rocznic)

• kontakty z instytucjami i organizacjami społecznymi

• materiały drukowane i audiowizualne (biuletyny, prospekty, broszury, video)

• informacje telefoniczne, papier firmowy, wizytówki, gadżety, flagi, odzież służbowa, barwy organizacji

• sponsoring

PYT 12

TURYSTYKA W ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZYM REGIONÓW

TURYSTYKA (WTO)-ogół działań ludzi, którzy podróżują i przebywają dla wypoczynku, w interesach i innych celach, przez okres nie dłuższy niż jeden rok, w miejscach znajdujących się poza ich zwykłym otoczeniem.

W ujęciu regionalnym turystyka może być czynnikiem polaryzującym, stymulującym albo neutralnym dla rozwoju regionu.

T

U

R

Y

S

T

Y

K

A

1. Wpływ o charakterze polaryzującym jest typowy dla regionów o wysokiej atrakcyjności turystycznej, na których istnieją sprzyjające warunki ekonomiczne do rozwoju innych sektorów gospodarki. Wzrastający ruch turystyczny i sfera jego obsługi stwarzają dobre warunki do rozwoju innych niż turystyka dziedzin gospodarczych, których funkcjonowanie jest zależne (bezpośrednio lub pośrednio) od turystyki.

2. Wpływ o charakterze stymulującym jest typowy dla regionów, w których turystyka ma jedynie pośredni wpływ na gospodarkę obszaru, ponieważ funkcjonują inne sektory gospodarki mające dominujące znaczenie. Turystyka stanowi czynnik dodatkowo stymulujący region.

3. Wpływ o charakterze neutralnym jest charakterystyczny dla regionów gdzie turystyka nie ma istotnego wpływu na rozwój społeczno-gospodarczy, ale jest elementem uzupełniającym

Konsekwencje ekonomiczne powstające w wyniku rozwoju turystyki najszerszy zasięg mają ma obszarach recepcji turystycznej. Najważniejsze skutki rozwoju turystyki identyfikowane są w kilku sferach: gospodarczej, społeczno-kulturowej, zagospodarowania przestrzennego, instytucji polityczno-administracyjnych oraz środowiska przyrodniczego. Mają one zarówno pozytywne jak i negatywne znaczenie dla gospodarki i środowiska regionu.

Znaczenie pozytywne

1. Napływ środków finansowych do regionu w wyniku wydatkowania pieniędzy przez turystów przybyłych do regionu po zakup dóbr i usług, koniecznych do realizacji podróży turystycznej i ją uatrakcyjniających, co w dalszej konsekwencji przyczynia się do zwiększenia dochodów regionów.

2. Wzrost zapotrzebowania na lokalną infrastrukturę i obsługę turystów w wyniku pojawienia się lub zwiększenia ruchu turystycznego w regionie recepcyjnym-konieczność rozbudowy lub modernizacji elementów infrastruktury turystycznej (hoteli, pensjonatów, parków tematycznych i innych) i paraturystycznej (restauracji, sklepów, punktów usługowych, poczty, telekomunikacji, bankowości, sieci komunikacyjnej, uzbrojenia terenu i pozostałe), wymagających przystosowania do zwiększonej liczby gości w regionie.

3. Aktywizacja zawodowa lokalnych społeczności-wzrost zatrudnienia(często jedynie sezonowym) oraz dywersyfikacja zawodowa, która oznacza pojawienie się w regionie zawodów związanych z obsługą ruchu turystycznego, takich jak przewodnik turystyczny, pilot wycieczek, recepcjonista czy tłumacz. Często występuje przekwalifikowanie pracowników innych branż. Wzrost liczby zatrudnionych wynika też z uruchomienia inwestycji związanych z rozbudową infrastruktury, wymagających ludzi do pracy

4. Zwiększenie zapotrzebowania na towary i usługi ( w wyniku spadku bezrobocia i wzrostu dochodów ludności a co za tym idzie wzrostu społecznego spożycia i stopy życiowej jednostek i poziomu życia w regionie)co powoduje zwiększenie produkcji różnorodnych dóbr. Udostępnienie wszystkich niezbędnych towarów i usług generuje zapotrzebowanie na pracę w kolejnych sektorach gospodarki.

Znaczenie negatywne

NEGATYWNE KONSEKWENCJE ROZWOJU TURYSTYKI DLA GOSPODARKI REGIONU

Presja inflacyjna Bariera siły roboczej Wzrost kosztów Monokultura

ekologicznych turystyczna

1. Presja inflacyjna występuje gdy silny wzrost popytu nie jest zaspokajany przez odpowiednią podaż, ponieważ gospodarka regionu jest mało elastyczna i nie może dostosować się do zmieniających się parametrów popytu. Powoduje to konieczność sprowadzania potrzebnych towarów i usług spoza regionu (nawet z zagranicy).

W regionach turystycznych w porównaniu z regionami bez rozwiniętej funkcji turystycznej wyższy jest poziom sezonowej inflacji oraz cen towarów i usług. Jest to szczególnie wyraźne w dużej różnicy poziomu dochodów turystów i ludności miejscowej.

2.Bareiera siły roboczej pojawia się w związku z brakiem odpowiedniej liczby chętnych i posiadających odpowiednie kwalifikacje do pracy w turystyce.

ILOŚCIOWA-kiedy lokalne rezerwy siły roboczej są niewystarczające i istnieje konieczność sprowadzenia pracowników spoza regionu. Powoduje to zmniejszenie dochodów regionu. Dochody regionu recepcji są przemieszczane do regionów eksportujących siłę roboczą.

JAKOŚCIOWA-jest wynikiem braku odpowiednio wykwalifikowanych kadr lub niektórych ich grup. Usunięcie takiej bariery wymaga dodatkowych nakładów na system szkoleń lub sprowadzenia pracowników z innych regionów. Bariera ta może być też związana z poziomem płac w turystyce, uznawanych za nieatrakcyjne. Powoduje to brak zainteresowania pracą w obsłudze ruchu turystycznego.

3.Degradacja środowiska przyrodniczego( w tym walorów turystycznych) a także środowiska antropogenicznego. Granice właściwego użytkowania infrastruktury wyznacza wskaźnik pojemności turystycznej obszaru, oznaczający liczbę osób, które mogą równocześnie przebywać na danym obszarze bez wywoływania negatywnych konsekwencji w walorach środowiska geograficznego i dezorganizacji życia społeczno-gospodarczego obszaru.

4.Zajawisko monokultury turystycznej- nadmierne uzależnienie gospodarki regionu od turystyki. Jeżeli cała struktura gospodarcza obszaru opiera się na obsłudze ruchu turystycznego, to każda zmiana w zachowaniach turystów powoduje istotne konsekwencje dla miejscowej gospodarki, która często nie jest w stanie dostatecznie szybko się do nich dostosować.

PYT 14

14. Koszty i ich klasyfikacja.

Koszty wyrażają w pieniądzu zużyte w toku normalnej działalności gospodarczej w pewnym okresie rzeczowe składniki majątku (środki trwałe, materiały), usługi obce oraz włożoną pracę ludzką, pod warunkiem, że zaangażowane składniki przynoszą efekty w postaci wytworzonych wyrobów lub świadczonych usług. Do kosztów należą też pozycje nie związane ze zużyciem zasobów, lecz zaliczane na mocy obowiązujących przepisów, jak np. podatki obciążające koszty, ubezpieczenia majątku, ubezpieczenia społeczne, opłaty itp.

Do typowych składników kosztów należą: amortyzacja, zużycie materiałów i energii, usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodzenia, świadczenia na rzecz pracowników oraz pozostałe koszty.

Strukturę kosztu można przedstawić następująco:

Dla pojęcia kosztu istotne jest:

• wartościowe ujęcie

• zużycie czynników produkcji

• przypisanie do okresu

• wystąpienie efektu (celowe zużycie).

Jeżeli którykolwiek z wymienionych elementów nie występuje, to nie mamy do czynienia z kosztem. Wyjątki stanowią koszty w rozumieniu obowiązujących przepisów.

Inną definicję kosztów zawiera znowelizowana ustawa o rachunkowości. Stanowi ona, iż: „pod pojęciem kosztów i strat rozumie się uprawdopodobnione zmniejszenie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych o wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszania wartości aktywów albo zwiększania wartości zobowiązań rezerw, lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli.” Podobnie termin kosztu określają MSR.

Od pojęcia kosztu należy odróżnić inne pojęcia: wydatek, nakład, strata.

Wydatki odzwierciedlają równowartość zakupów zrealizowanych przez przedsiębiorstwo. W związku z tym pojęcie to jest pojęciem szerszym niż koszty, gdyż mogą wystąpić wydatki, które nie są kosztami np. spłata zaciągniętego kredytu, wypłata dywidend. Mogą pojawiać się koszty, które nie są wydatkami, (czego przykładem mogą być rozliczenia międzyokresowe kosztów, czy zapłata za dostawę materiałów do magazynu, których jeszcze nie zużyto). Pojawiają się także sytuacje, gdzie wydatki są kosztami, na przykład w danym miesiącu zakupiono materiały, za które zapłacono i wydano je do zużycia. Z tego wynika, że wydatek może wystąpić równo z kosztem, wcześniej niż koszt i później niż koszt.

Wydatek jest rozchodem środków pieniężnych z kasy lub rachunku bankowego jednostki gospodarczej.

Nakład to ogół zaewidencjonowanego zużycia czynników produkcji: pracy, kapitału i materiałów w danym okresie obrachunkowym. Dotyczą one całego przedsiębiorstwa, lecz tylko część z nich poniesiona celowo na konkretną działalność gospodarczą stanowi koszt. Może wystąpić niekiedy znaczna rozbieżność w czasie między momentem zużycia, a momentem zapłaty, np. najpierw zużywamy energię elektryczną, a zapłatę za to zużycie uiszczamy w okresach późniejszych.

Nakład od kosztu różni się możliwością ilościowego wyrażenia oraz rozciągłością w czasie.

Zużycie jest równoznaczne z wystąpieniem kosztu, pod warunkiem jednak, że jest celowe i wystąpi pozytywny efekt gospodarczy. Jego brak sprawia, że pojawia się strata nadzwyczajna.

KLASYFIKACJA KOSZTÓW

Kz - zmiana kosztów zmiennych

Kz - koszty zmienne

Q - zmiana rozmiarów produkcji

Q - rozmiary produkcji

Podział kosztów ze względu na charakter działalności:

• koszty działalności operacyjnej - dotyczą normalnej działalności gospodarczej określonej jednostki. Działalność ta może mieć charakter wytwórczy, usługowy lub handlowy.

• pozostałe koszty operacyjne - obejmują koszty zdarzeń pośrednio związanych z normalną działalnością.

• koszty finansowe - dot. działalności finansowej.

PYT 15

Pyt. Nr 15 Konkurencja i monopol

Konkurencja stanowi podstawowy fundament wolnego rynku. Zakłada wolność współzawodniczenia ze sobą podmiotów gospodarczych na wszystkich obszarach handlu i usług. Konkurencję można zdefiniować jako proces, przy pomocy którego uczestnicy rynku, dążąc do realizacji swoich interesów próbują przedstawić korzystniejsze od innych oferty (np. pod względem ceny i jakości).

Cechy konkurencji doskonałej (POLIPOLU):

• Liczba konkurujących ze sobą firm oraz nabywców jest bardzo duża - tym samym całkowity popyt i podaż produktów są rozdzielone między podmioty rynku na tyle równomiernie, że żaden z nich nie może wpłynąć na cenę przez zmianę swojej podaży czy popytu. Oznacza to, że sprzedający i kupujący są cenobiorcami - muszą akceptować cenę kształtowaną przez rynkową siłę podaży i popytu;

• Przedmiotem transakcji jest produkt jednorodny, standardowy (homogeniczny), doskonale substytucyjny; taki sam produkt oferowany przez wszystkich sprzedawców;

• Zasoby wykorzystywane przez firmy są w pełni mobilne. Oznacza to, że nie istnieją bariery wejścia na dany rynek, opuszczenia go, a także panuje łatwość przejścia z jednego zastosowania do innego;

• Uczestnicy rynku posiadają pełny zasób informacji ekonomicznych i technicznych, które ich dotyczą;

• Sprzedający dążą do maksymalizacji zysku ekonomicznego, ekonomicznego kupujący do maksymalizacji użyteczności;

• Optymalna alokacja zasobów

Konkurencja doskonała (wolna konkurencja) jest modelem teoretycznym. Praktycznie częściej do czynienia mamy z konkurencją monopolistyczną.

Konkurencja monopolistyczna to określony rynek, na którym swoją działalność gospodarczą prowadzi względnie duża liczba sprzedawców oferujących na rynek produkt podobny, ale zróżnicowany. Firmy w tej strukturze rynku dążą do monopolizacji w segmentach swojej działalności. Konkurencja monopolistyczna występuje między dostawcami wytwarzającymi zróżnicowane produkty. Każdy produkt ma określone cechy, których nie ma inny. Producent ma ograniczoną kontrolę nad ceną. Konkurencja odbywa się głównie na poziomie jakości, reklamy i promocji. Wejście na rynek nie jest łatwe ze względu na wysokie koszty promocji, reklamy i ulepszeń jakościowych.

Konkurentami w tej strukturze rynkowej mogą być np. sprzedawcy obuwia, odzieży, mebli, firmy usługowe, itp.

Monopol jest przeciwieństwem konkurencji doskonałej, jest to wyłączność w jakimś zakresie działania. Monopol oznacza strukturę rynku, w której po stronie podaży lub popytu występuje tylko jeden podmiot decyzyjny.

Monopol absolutny (czysty) istnieje, jeśli pojedyncza firma jest jedynym sprzedawcą produktu, dla którego nie ma bliskich substytutów.

Monopolistą może być zarówno pojedyncza firma, jak i dana branża w gospodarce (np. kolej, telekomunikacja, energetyka). Jeśli tylko jedna firma sprzedaje lub produkuje - mamy do czynienia z monopolem podaży. Jeśli zaś po stronie popytu występuje jeden uczestnik, a po stronie podaży wielu, wówczas mamy do czynienia z monopolem popytu (MONOPSOMEM).

Cechy monoplu: rynek jest przejrzysty (nabywcy i sprzedawcy dysponują pełną informacją o rynku); nie istnieje konkurencja; monopol jest cenodawcą - cena jest zmienną decyzyjną; istnieją duże bariery wejścia na rynek; nie ma też dóbr substytucyjnych; popyt na dobra monopolisty jest bardzo nieelastyczny (prawie sztywny);

monopolista podejmuje decyzje co do wielkości produkcji i ceny produktu.

Przyczyny powstawania monopoli:

• bariery prawne - przyznanie przez rząd lub władze lokalne określonej firmie wyłącznego prawa produkcji towaru lub świadczenia usługi, ustanowione na podstawie specjalnie uchwalonych ustaw (licencje, koncesje); protekcyjna polityka państwa mająca na celu ochronę producenta krajowego przed konkurencją zagraniczną; ochrona patentów produktu uniemożliwiająca jego kopiowanie; posiadanie zarejestrowanych praw do marki;

• prawo własności surowców - firmy posiadające czy kontrolujące źródła surowców lub innych zasobów o istotnym znaczeniu dla procesów produkcyjnych w danej branży, mogą skutecznie uniemożliwić wejście na rynek konkurentom, np. dzięki skomplikowanej i kosztownej technologii;

• nierówna wyniszczająca konkurencja - jeżeli rywalizacja na rynku danego produktu (usługi) jest zbyt ostra, to może doprowadzić do wyeliminowania najsłabszych;

• ekonomia skali - w dziedzinach wymagających kosztownych technologii, w których rozwinięcie produkcji na bardzo dużą skalę daje firmie mającej dostęp do takiej technologii oszczędności w postaci niższych kosztów przeciętnych; przy określonej chłonności rynku uniemożliwia to pozostałym firmom wejście do branży i rozwinięcie produkcji na opłacalną skalę;

• lokalizacja sprzedawcy (producenta) w pobliżu odbiorców - wykorzystanie lokalizacji do podwyższania ceny.

PYT 16

Pytanie 16: Weryfikacja merytoryczna i statystyczna modeli ekonometrycznych.

Weryfikacja modelu ekonometrycznego jest czwartym etapem modelowania ekonometrycznego, której celem jest sprawdzenie, czy zbudowany model dostatecznie dobrze opisuje rzeczywistość ekonomiczną. Odzwierciedlenie przez model rzeczywistości będzie tym wierniejsze im trafniej dobrano zmienne i postać funkcyjną modelu oraz im dokładniej wyznaczono parametry strukturalne. Weryfikacja modelu obejmuje weryfikacje merytoryczną i statystyczną.

Na tym etapie musimy odpowiedzieć na zasadnicze pytania:

• czy model opierający się na danych empirycznych w wystarczającym stopniu jest dopasowany do nich;

• czy bierzemy pod uwagę wszystkie czynniki wpływające na zmienne objaśniane i czy wpływ tych czynników na zmienną objaśnianą jest istotny;

• czy spełnione są złożenia przyjęte dla naszego modelu;

• w jakim stopniu wyniki badań wykorzystujących nasze dane empiryczne możemy przenieść na inne obserwacje.

Weryfikacja merytoryczna polega na ustaleniu, czy informacje wynikające z modelu nie są w sprzeczności z wiedzą ekonomiczną. Polega to na określenia wpływu poszczególnych zmiennych objaśniających X_j na zmienną objaśnianą Y, aby tego dokonać ocenie się parametr strukturalnego α_j, dla j = 1,2,3,...,k, występującego przy zmiennej objaśniającej X_j. Ocena parametru strukturalnego oznacza, o ile przeciętnie wzrosła (gdy α_j > 0) albo zmniejszyła się (gdy α_j < 0) wartość zmiennej objaśnianej Y, gdy przy nie zmniejszonych wartościach innych zmiennych objaśniających wartość zmiennej X_j wzrosła
o jedną jednostkę.

Na przykład model ekonometryczny przedstawia liniową zależność między plonami żyta a nawożeniem (Y = a₀ + a₁X , w którym parametr strukturalny ma wartość dodatnią występującą przy zmiennej objaśniającej określające nawożenie. Zgodnie z posiadaną wiedzą na ten temat, wraz ze wzrostem nawożenia powinny rosnąć plony. Model potwierdza to, bo α_j > 0.

Weryfikacja statystyczna polega na sprawdzenie statystycznej istotności oszacowanych parametrów i sprawdzeniem tego na ile ostro są spełnione początkowe ograniczenia.

Do szacowania stopnia dopasowania modelu do danych wartości empirycznych są współczynniki determinacji, zbieżności i zmienności. Wartości współczynników determinacji i zbieżności należą do przedziału
. Współczynnik determinacji mówi o tym, jaka część całkowitej zmienności wytłumaczona jest przez model. Jednocześnie współczynnik zbieżności mówi o tym, jaka część całkowitej zmienności nie jest wytłumaczona przez model.

Skorelowany współczynnik zbieżności obliczamy wtedy, gdy potrzebujemy porównać modele zawierające różne ilości zmiennych objaśniających i ilość obserwacji.

Kolejnym badaniem, które charakteryzuje związek pomiędzy zmienną objaśnianą a zmiennymi objaśniającymi to jest badanie istotności parametrów modelu. Badanie to polega na sprawdzeniu, czy wartość parametru istotnie różni się od zera dla poziomu istotności
(prawdopodobieństwo błędu).

Można również sprawdzić, czy jest równe prawdopodobieństwo (częstość) występowania dodatnich i ujemnych reszt (reszta jest to różnica między wartością empiryczną a teoretyczną zmiennej objaśnianej). Takie badanie nazywa się badaniem losowości składnika losowego.

Symetryczny rozkład składnika losowego niestety nie gwarantuje wystarczającego dopasowania modelu do wartości empirycznych. Model, który ma równą ilość dodatnich
i ujemnych reszt nie opisuje zależność pomiędzy
a
. Przyczyną tego są długie ciągi reszt mających taki sam znak. W tym przypadku nie jest spełnione założenie losowości składnika
. Sprawdzaniem losowości rozkładu składnika losowego jest test serii, który weryfikuje

Regresywne modele, które są uzależnione od czasu prawie zawsze mają w tym lub innym stopniu autokorelacje zakłóceń (składnika losowego). Po - pierwsze prawie wszystkie procesy rzeczywistości nawet takie jak strajki, wojny, susze itd. mają okresy lub zmienne nie wzięte pod uwagę w modelu mają wpływ okresowy. Po - drugie metody zebrania danych zawierają elementy zgładzające, które dostarczają informację średnią o badanym zjawisku.
W celu weryfikacji istotności współczynnika autokorelacji pierwszego rzędu wykorzystamy test Durbina - Watsona, za pomocą którego sprawdza się hipoteza zerowa, głoszącą, że nie występuję autokorelacja reszt.

Dokonując weryfikacji można zbadać czy reszty modelu podlegają prawu rozkładu normalnego. Dla tego wykorzystujemy testy nieparametryczne (zgodności), które określają stopień zgodności rozkładu empirycznego (rozkładu reszt) z rozkładem teoretycznym.

PYT 18

18. Miejsce planowania marketingowego w zarządzaniu organizacją.

Terminu planowanie marketingowe używamy dla określenia metod wykorzystywania środków marketingowych w celu osiągnięcia celów marketingowych. Cele i środki poszczególnych organizacji będą się od siebie różnić, a także zmieniać z upływem czasu. Planowanie marketingowe używane jest w takich celach, jak: podział rynku na segmenty, określenie pozycji przedsiębiorstwa na rynku, prognozowanie wielkości rynku i planowanie realnego udziału w rynku wewnątrz każdego segmentu. W trakcie tego procesu wykonuje się następujące działania:

• przeprowadza się badania marketingowe,

• analizuje mocne i słabe strony przedsiębiorstwa,

• robi założenia,

• prognozuje,

• wyznacza cele marketingowe.

Dzięki planowaniu można:

• opracować strategie marketingu,

• sporządzić programy,

• przygotować budżet,

• dokonać przeglądu wyników, rewidować cele, strategie i program,

• lepiej wykorzystać środki przedsiębiorstwa w określeniu możliwości rynkowych,

• wytworzyć atmosferę współpracy oraz identyfikacji z przedsiębiorstwem,

• łatwiej osiągać cele biznesu w przedsiębiorstwie.

Ponadto, badania marketingowe będące częścią procesu planowania stanowić będą solidną podstawę informacji dla obecnych i przyszłych projektów.

PYT 20

WYKORZYSTANIE KONCEPCJI MARKETINGOWEJ W PRAKTYCE

Koncepcja marketingowa opiera się na założeniu, że klucz do osiągnięcia celów organizacji leży w określeniu potrzeb i wymagań rynków docelowych oraz dostarczeniu pożądanego zadowolenia w sposób bardziej wydajny i skuteczny niż konkurenci. Opiera się ona na czterech następujących filarach: (1) rynku docelowym,(2) potrzebach klienta, (3) marketingu skoordynowanym i(4) rentowności.

(1) Żadne przedsiębiorstwo nie może działać na wszystkich rynkach i zaspokajać każdej potrzeby. Najlepszym rozwiązaniem dla firmy jest staranne zdefiniowanie rynku lub rynków docelowych i przygotowanie ściśle dopasowanego programu marketingowego (np. producent samochodów może rozważać wytwarzanie samochodów osobowych, rodzinnych, sportowych i luksusowych limuzyn. Jednak bardziej precyzyjne będzie zdefiniowanie docelowej grupy klientów. Jeden z producentów samochodów, przy opracowaniu samochodu dla kobiet uwzględnia w projekcie wyposażenie, którego nie spotka się w zwyczajnym samochodzie. W ofercie innego producenta samochodów znajduje się samochód opracowany specjalnie dla ludzi, którzy od samochodów oczekują łatwości poruszania się po mieście i parkowania. W każdym z tych przypadków przedsiębiorstwo jasno określa rynek docelowy i to w dużym stopniu znajduje odzwierciedlenie w projekcie nowego samochodu).

(2) Marketing stara się rozwiązać problem „zaspokajania potrzeb w sposób przynoszący zysk”, jednak zrozumienie potrzeb i wymagań klienta nie zawsze jest prostym zadaniem. Klienci posługują się kodem, który wymaga interpretacji; np. klient mówi, że chce kupić „niedrogi” samochód. Niestety nie wiemy czym będzie się kierował oceniając, czy samochód jest rzeczywiście niedrogi. Osoba to badająca musi dokonać głębszego sondażu. Często zdarza się, że klient wyraża swoją potrzebę w niewłaściwy sposób. Weźmy np. szklarza, który prosi w sklepie o kit do okien. Określa on w ten sposób pewne rozwiązanie , nie potrzebę. Potrzebą jest umocowanie szyby w oknie. Sprzedawca w sklepie może podsunąć lepsze rozwiązanie niż zastosowanie kitu, mianowicie użycie taśmy. Ma ona tę zaletę, że oszczędza czas twardnienia, niezbędny przy użyciu kitu. W tym przypadku sprzedawca zmierzał do zaspokojenia realnej potrzeby klienta, nie zaś potrzeby artykułowanej. Myślenie zorientowane na klienta wymaga od przedsiębiorstwa zdefiniowania potrzeb klienta z punktu widzenia tego klienta. Każda decyzja kupna poprzedzona jest wyważeniem argumentów za i przeciw, które kierownictwo przedsiębiorstwa poznaje dzięki badaniom klienteli. Kluczem do profesjonalnego marketingu jest zaspokojenie realnych potrzeb klienteli lepiej niż potrafi to jakikolwiek konkurent.

(3) Oznacza on dwie rzeczy. Po pierwsze, różne funkcje marketingowe - sprzedaż, reklama, zarządzanie produktem, badania marketingowe itp. - muszą być wzajemnie skoordynowane (z punktu widzenia klienta). Po drugie, marketing musi być dobrze skoordynowany z innymi działami przedsiębiorstwa. Nie spełni on swojej roli jeśli będzie jedynie działem. Będzie natomiast dobrze funkcjonował wtedy, kiedy wszyscy pracownicy docenią swój wpływ na zadowolenie klienta. Z tego powodu koncepcja marketingowa wymaga od przedsiębiorstwa prowadzenia marketingu wewnętrznego, jak również marketingu zewnętrznego. Marketing wewnętrzny ma za zadanie zatrudnianie, szkolenie i motywowanie pracowników, którzy chcą dobrze służyć klientom. Marketing wewnętrzny musi poprzedzać marketing zewnętrzny. Nie ma sensu obiecywać doskonałej obsługi, jeśli kadra przedsiębiorstwa nie będzie gotowa jej zapewnić.

(4) Celem koncepcji marketingowej jest pomoc organizacjom w osiągnięciu celów. Sprawą kluczową jest przy tym nie osiągniecie zysku jako takiego, lecz uzyskanie go niejako przy okazji właściwego działania. Przedsiębiorstwo zarabia pieniądze poprzez zaspokajanie potrzeb klienta lepiej niż potrafią to zrobić konkurenci. Niemniej jednak przedsiębiorstwa muszą analizować potencjał zysku, tkwiący w różnych możliwościach marketingowych.

PYT 21

21. Istota i funkcje zarządzania.

Zarządzanie:

• to rodzaj kierowania, w którym występują możliwości bezpośredniego lub pośredniego koordynowania zbiorowych wysiłków na porządnym poziomie

• to działalność kierownicza polegająca na ustalaniu celów i powodowaniu ich realizacji podlegających zarządzającemu na podstawie własności środków produkcji i dyspozycji nimi

• to kierowanie ludźmi i środkami materialnymi. Obejmuje zestaw działań (planowanie i podejmowanie decyzji, organizowanie, przewodzenie tj. kierowanie ludźmi, kontrolowanie) Skierowane na zasoby organizacji (ludzkie, finansowe, rzeczowe, informacyjne) i wykonywanych z zamiarem osiągnięcia celów organizacji w sposób sprawny (zasoby wykorzystać mądrze bez zbędnego marnotractwa) oraz skuteczny (działający z powodzeniem)

Zarządzanie charakteryzuje się prawem zarządzającego do decydowania lub współdecydowania o:

• misji i celach organizacji działania zespołowego

• kierunkach i sposobach wykorzystania zasobów organizacji działania zespołowego

• tworzeniu materialnych, finansowych, kadrowych warunków realizacji misji, celów i zadań

Funkcje zarządzania :

• planowanie- kierownicy określają cele, działania logiczne

• organizowanie- tworzenie zespołów ludzkich i materialnych do realizacji programu

• kierowanie- powodowanie wykonania wyznaczonych zadań przez osoby podległe kierującemu

• motywowanie- jak kierownicy kierują podwładnymi aby wykonali zadania

• kontrola- weryfikacja tego co zostało zaplanowane

PYT 22

Pyt. Nr 22 Budżet państwa w gospodarce narodowej

Budżet państwa jest zestawieniem przewidywanych dochodów i wydatków państwa podlegających periodycznej (okresowej, regularnie powtarzającej się) autoryzacji przez parlament. Ilustruje on, jakie dobra i usługi rząd chce kupić w danym roku i jak chce za to zapłacić.

Budżet państwa można rozpatrywać w trzech aspektach:

• jako FUNDUSZ redystrybucyjny, pozostający w dyspozycji naczelnych organów władzy państwowej i centralnych organów administracji rzadowej - w funduszu tym gromadzone są środki finansowe pochodzące z dochodów powstających w procesach wytwarzania i podziału dochodu narodowego;

• jako PLAN FINANSOWY państwa (organów władzy i administracji państwowej - parlamentu i rządu), który określa z jednej strony źródła i rozmiary przewidywanych dochodów a z drugiej kierunki i strukturę przewidywanych wydatków;

• jako AKT PRAWNY - (jest określony na dany rok w ustawie budżetowej), który zawiera upoważnienie władzy wykonawczej do ściągania dochodów z określonych źródeł i w określonej wysokości oraz do dokonywania wydatków na określone cele publiczne i w określonej wysokości. Dzięki parlamentarnej kontroli realizacji ustawy budżetowej władza ustawodawcza ma wpływ na program działalności władzy wykonawczej - politykę rządu.

Z pojęciem budżetu związane są 2 inne pojęcia:

Deficyt budżetowy - nadwyżka wydatków państwa nad jego dochodami

Dług publiczny - zobowiązania zaciągnięte przez skarb państwa, państwowe fundusze celowe i przez gminy, za pomocą których finansuje się deficyt budżetowy

Funkcje budżetu państwa:

• redyzstrybucyjna - polega na wykorzystaniu procesów gromadzenia dochodów i dokonywania wydatków dla celów korygowania rynkowego rozkładu dochodów pomiędzy gospodarstwa domowe a przedsiębiorstwa;

• lokacyjna - oznacza, że państwo za pomocą przepływów pieniężnych w postaci dochodów i wydatków budżetowych może wpływać na alokację zasobów w gospodarce, tj. alokację czynników wytwórczych i wytworzonych dóbr materialnych, dążąc przy tym do ich optymalnego wykorzystania;

• stabilizacyjna - (tzw. funkcja wyrównawcza) polega na wykorzystaniu dochodów i wydatków budżetowych do oddziaływania na sytuację społ.-gosp. kraju (przeciwdziałanie załamaniom koniunktury gospodarczej, zapobieganie inflacji, itp.);

• fiskalna - wyraża potrzebę gromadzenia w budżecie dochodów w wysokości wystarczającej do pokrycia wydatków uznanych z aspołecznie niezbędne - zgodnie z realizowaną przez rząd a zaaprobowaną przez parlament polityką społ.-gosp.;

• kontrolna - wykorzystanie przebiegu realizacji dochodów i wydatków budżetowych do oceny wykonania zadań objętych polityką rządu.

Zasady gospodarki budżetowej:

a)klasyczne

• zasada jedności formalnej (postulat obejmowania całości dochodów i wydatków budżetowych w jednym akcie; w danym państwie, w danym czasie może istnieć jeden tylko budżet - jako fundusz, plan finansowy państwa, akt prawny);

• zasada jedności materialnej = jednego funduszu środków - wszystkie dochody publiczne wpływają na jeden rachunek i rachunek tego rachunku pokrywane są wydatki wg określonych preferencji władzy publicznej;

• zasada zupełności - powszechności budżetu (wszelkie przejawy działalności państwa powinny znaleźć stosowny wyraz w dochodach lub wydatkach publicznych)

b) techniczno-budżetowe

• zasada okresu budżetowego=roczności - zapewnia periodyczne uchwalenie przez parlament budżetu (przy czym rok budżetowy nie musi się pokrywać z kalendarzowym);

• zasada szczegółowości (specjalizacji) - wyraża postulat takiego usystematyzowania dochodów i wydatków budżetowych, aby właściwie wyrażały one działalność rządu, pozwalając na pełną ocenę tej działalności ze strony parlamentu;

• zasada jawności i przejrzystości - budżet ma być przedstawiony parlamentowi i całemu społeczeństwu w możliwie przejrzystym układzie, ułatwiając przez to ocenę jego wykonania;

• zasada operatywności - budżet powinien być opracowany w układzie, który umożliwiałby ustalenie, które podmioty są odpowiedzialne za wykonanie poszczególnych zadań budżetowych i jakie środki otrzymają one na sfinansowanie tych zadań.

PYT 24

DŁUG PUBLICZNY - suma wszelkich finansowych zobowiązań władz publicznych (państwowych i samorządowych) oraz innych związków i instytucji publicznoprawnych, powstałe z tytułu kredytów i pożyczek zaciąganych u innych podmiotów krajowych lub zagranicznych (np. banki, rządy innych państw).

Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z tytułu:

• Wyemitowanych skarbowych i komunalnych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne (weksle, bony, obligacje skarbowe);

• zaciągniętych kredytów i pożyczek w bankach i instytucjach finansowych;

• przyjętych depozytów;

• wymagalnych zobowiązań jedn. budżetowych, zobowiązań wynikających z ustaw i orzeczeń sądu, zobowiązań z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji.

Dług publiczny stanowią więc wszelkie zwrotne formy finansowania deficytu budżetu państwa i budżetów samorządowych.

Dług publiczny jest konsekwencją występowanie deficytu budżetowego (nadwyżki wydatków nad dochodami państwowymi). Deficyt jest wyrazem nadmiernych wydatków publicznych - nadmiernych nie w stosunku do potrzeb, ale w stosunku do realnych możliwości.

Istnienie długu publicznego rodzi wiele problemów:

• konieczność obsługi długu, czyli przeznaczanie zwyczajnych dochodów państwa na ten cel;

• zaciąganie nowych pożyczek, czego skutkiem jest deficyt budżetowy;

• międzypokoleniowy aspekt zaciągania i spłacania długu publicznego - obciążanie przyszłych pokoleń kosztami długów zaciąganych obecnie lub spłata starego długu przez obecne pokolenia.

Najczęściej wykorzystywanym sposobem zmniejszania długu publicznego jest znaczne ograniczenie wydatków budżetowych, a przede wszystkim tych "przejadanych" i marnotrawionych przez instytucje publiczne (np. w ramach pozabudżetowych funduszy celowych) oraz podwyższenie wpływów budżetowych (np. przez podniesienie podatków).

W Konstytucji RP i w ustawie o finansach publicznych postanowiono, że nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego PKB.

Klasyfikacja długu publicznego wg:

• kryterium czasu:

• bieżący (płynny) - zobowiązania z zapadalnością w danym roku;

• fundowany - zobowiązania długoterminowe;

• kryterium zabezpieczenia długu:

• reproduktywny - zadłużenie znajduje pełne pokrycie w aktywach rzeczowych;

• martwy - nie ma pokrycia w aktywach;

• kryterium podmiotu zaciągającego:

• państwowy (rządowy);

• samorządowy;

• kryterium skutków i przyczyn:

• krajowy;

• zagraniczny;

• kryterium metody obsługi długu:

• umarzany (amortyzowany) - spłata podstawowego zobowiązania i odsetek;

• wieczny (rentowy) - spłata tylko odsetek.

PYT 25

25. Efektywność stylów kierowania

Kierownik -autokrata wydaje rozkazy, upiera się, aby je wykonywano, określa działalność poszczególnych grup bez pytania ich o zdanie, samodzielnie udziela nagan i pochwał, utrzymuje dystans w stosunkach z pracownikami. Kierownicy-autokraci dzielą się z kolei na surowych, życzliwych i nieudolnych.

Autokrata surowy jest zdecydowanie apodyktyczny, lecz sprawiedliwy w stosowaniu swych zasad. Jest pryncypialny, działa w myśl przyjętych sztywnych reguł. Nie deleguje swych upraw­nień, lecz stara się trzymać możliwie jak najwięcej nici władzy w swoim ręku.

Autokrata życzliwy odczuwa spoczywający na nim ciężar odpowiedzialności moralnej za swo­ich ludzi, pragnie stworzyć im jak najlepsze warunki pracy, samodzielnie jednak określa, co jest dobre dla pracowników, którzy powinni brać to, co im się daje i być z tego zadowoleni

Autokrata nieudolny jest despotyczny i nieobliczalny, jego stosunek do pracowników zależy od chwilowego nastroju.

Kierownik-demokrata powinien rozumieć swoją rolę koordynatora działalności zakładu pracy, musi umieć delegować swoje uprawnienia, rozkładając je w taki sposób, aby również w czasie jego nieobecności zakład mógł sprawnie funkcjonować. Musi być dyrygentem, a nie jednoosobową orkiestrą.

Profesor Mac Gregor (1960) opracował koncepcję dwóch przeciwstawnych stylów zarządzania: Teorię X i Teorię Y.

Styl kierowania X jest funkcją poglądów na naturę ludzką. Socjotechniczne zalecenia przymusu, bezpośredniego kierowania, kontroli i zagrożenia karami, wynikają z przeświadczenia o wrodzonej niechęci do pracy, o obawie przed odpowiedzialnością i o niskich ambicjach osobistych większości ludzi. Jest to odpowiednik stylu autokratycznego, którego praktyczna realizacja w kategoriach realizacyjnych oznacza zacieśnienie formalnych stosunków organizacyjnych poprzez uściślenie po­działu pracy, uszczegółowienie i rozbudowę informacji, silną rozbudowę aparatu kontroli.

Teoria Y opiera się na przyjęciu innych założeń motywacyjnych, a mianowicie na przeświadcze­niu, że praca jest dla człowieka równie naturalną potrzebą jak odpoczynek lub rozrywka, że czło­wiek woli być kierowany i kontrolowany przez siebie samego, że nie tylko nie unika odpowiedzial­ności, ale w sprzyjających warunkach gotów jest jej szukać. Wynikają z tego konkretne zalecenia socjotechniczne: mniejsza ingerencja kierownictwa (lekki nadzór), zwiększenie możliwości samo­dzielnego kierowania i samodzielnej kontroli swego działania przez pracowników (self-direction i self-control), zarządzanie opierające się nie tylko na formalnej hierarchii, ale również na oddziały­waniu metodą przekonywania, fachowej rady itd

Likert przeanalizował cztery elementy systemu zarządzania: stosunki przełożony - podwładny, stopień partycypacji, metody motywacji i atmosferę współdziałania (solidarności) i na tej podstawie sformułował strukturę czterech stylów, z których właśnie czwarty, partycyjny, okazał się najsprawniejszy.

W stylu konsultacyjnym dyrektor przedstawia problem i opinię o nim, prosząc o zdanie podwładnych. Analizuje zebrane opinie i podejmuje decyzje zgodnie ze swoją ostateczną oceną. W tym celu podwładny zna opinię dyrektora, zanim przestawił swoją. Powstaje tu problem, czy zawsze będzie miał odwagę przeciwstawić się opinii dyrektora, czy czasem nie przeważy chęć nie narażania się dyrektorowi i zatajenia odmiennej opinii.

W stylu partycypacyjnym dyrektor przedstawia problem i prosi o jego rozwiązanie. Podwładni nie znają opinii dyrektora, stąd też ich pełna swoboda w przedstawieniu swoich propozycji dyrektorowi. Styl partycypacyjny jest więc najwyższym stadium demokratyzacji.

Klasyfikacja stylów zarządzania przedstawiona przez G.S. Sargie (1970). Odnosi się ona do osobowości kierownika, bez bliższego wnikania w genezę jego ukształtowania. G.S. Sargie wydziela pięć typowych stylów, a mianowicie:

Styl osobisty echuje egocentryzm, który autorytatywnie podejmuje decyzje w przeświadczeniu o swojej nieomylności. Jest wymagający, żąda dyscypliny, wzmaga kontrolę i spoistość organizacyjną, a jednocześnie jest zmienny w nastrojach i emocjonalnie angażuje się w ocenę pracowników. Przy tym wszystkim jest tytanem pracy, rozsadzanym przez energię i osobistą przedsiębiorczość. W dużym stopniu jest odpowiednikiem autokraty z klasyfikacji J.A.C. Browna.

Styl impulsywny jest pejoratywną odmianą stylu osobistego. Kierownik jest entuzjastą, człowiekiem o emocjonalnej impulsywnej naturze. Jest niezwykle kreatywny, nie potrafi jednak konsekwentnie zrealizować swoich pomysłów. Zaniedbuje organizację podstawową, dobiera ludzi kierując się doraźnym entuzjazmem; przy wszystkich swoich zaletach charakterologicznych wprowadza chaos w organizację.

Styl bezosobowy różni się od osobistego. Kierownik nie angażuje się emocjonalnie, reprezentując postawę racjonalną o określonej skali powściągliwości i dystansu. Podział kompetencji sprecyzowany, stopień decentralizacji wystarczający do odciążenia kierownika od decyzji operacyjnych, proces podejmowania decyzji jest ściśle unormowany, z uwzględnieniem „rady znawców”. Organizację cechuje określony stopień spoistości zapewniający sprawny obieg informacji.

Styl zbiorowy jest odpowiednikiem stylu demokratycznego. Kierownik jest jednym z grupy, pełny życzliwości. Decyzje są podejmowane są rozważane, przy ograniczonej kolegialności.

Niezwykłą popularność zdobyła klasyfikacja indywidualnych stylów zarządzania Blake'a i Moutouna (1964), którzy opracowali „siatkę kierowniczą" zawierającą po dziewięć „oczek" w pionie i w poziomie, w ten sposób stwarzając możliwość wyróżnienia 81 stylów zarządzania. Podstawowe kryteria to: zainteresowanie kierownika sprawami ludzkimi (struktura pionowa) i zainteresowanie wykonaniem zadań (struktura pozioma). Autorzy ograniczyli się do zdefiniowa­nia następujących czterech stylów ekstremalnych i jednego, znajdującego się w centrum siatki.

1. STYL „ANEMICZNY" 1.1. Ten styl odznacza się pełną swobodą podwładnych, będąc odpo­wiednikiem omawianego już stylu „laissez faire". Kierownik wykazuje minimum zainteresowania zarówno produkcją, jak i sprawami ludzkimi. Ogranicza on do minimum wszelkie kontakty z pod­władnymi. Stara się unikać sytuacji wymagających podejmowania trudnych decyzji.

2. STYL „KLUB SPOŁECZNY" 1.9. Kierownik wykazuje minimum zainteresowania sprawami zawodowymi, a dba o jak najlepsze stosunki międzyludzkie. Stara się zaspokoić potrzeby załogi i stworzyć jak najlepszy klimat współpracy.

3. STYL AUTOKRATYCZNY 9.1. Jest to styl skoncentrowany wyłącznie na realizacji zadań. Kierownik wykazuje maksimum zainteresowania produkcją, a minimum sprawami ludzkimi. Jeśli powstają jakieś problemy personalne, to rozwiązuje je pod kątem interesu zakładu pracy.

4. STYL POŚREDNI 5.5. Ten styl odznacza się średnim poziomem zainteresowania produkcją, wystarczającym jednak do jej utrzymania na zadowalającym poziomie, i równie średnim zaintereso­waniem sprawami załogi, pozwalającym jednak na uniknięcie sytuacji konfliktowych.

5. STYL PRACY ZESPOŁOWEJ 9.9. Ten styl jest w maksymalny sposób zorientowany zarówno na produkcję, jak i na stosunki międzyludzkie. Zespół pracuje w dobrej atmosferze dbałości zarów­no o interes zakładu pracy, jak i interes osobisty pracowników. Jest to niewątpliwie styl idealny, do którego należy dążyć, ale którego nie można w stu procentach osiągnąć.

PYT 26

Równowaga gospodarcza jako wyznacznik polityki ekonomicznej państwa.

Wśród wyznaczników polityki ekonomicznej państwa istotne miejsce zajmuje równowaga gospodarcza jako warunek sprawnego funkcjonowania systemu gospodarczego. Działania zmierzające do przywrócenia lub utrzymania równowagi mogą dotyczyć wpływania na ceny, popyt lub podaż. W ujęciu długookresowym oddziaływania na podaż wiążą się z kształtowaniem dynamiki i struktury gospodarki w układzie działowo - gałęziowym i terytorialnym. W ujęciu krótkookresowym oddziaływania muszą dotyczyć sfery polityki pieniężnej, budżetowej i cenowo - dochodowej, służąc przystosowaniu popytu do aktualnych rozmiarów podaży i do jej struktury.

Ogólna równowaga gospodarcza - sytuacja na rynku finansowym i rynku dóbr wzajemnie na siebie oddziaływujących. Stopy procentowe i kursy walutowe mają wpływ na poziom zagregowanego popytu, a dochód wpływa na popyt na pieniądz i przy danej podaży pieniądza także stopy procentowe.

Równowaga rynkowa ma miejsce gdy obydwa te rynki (r. pien. i r. dóbr) są równocześnie w równowadze.

Równowaga zewnętrzna gospodarki narodowej oznacza równowagę bilansu płatniczego, który jest zestawieniem wszystkich przychodów i rozchodów kraju z tytuły wymiany dóbr i usług, transferów oraz zmian w stanie należności i zobowiązań majątkowych w stosunku do zagranicy lub równość między popytem podażą na zagranicznym rynku pien. Jest nazywana też równowagą płatniczą. Stan równowagi lub nierównowagi zewn. ocenia się nie tylko na podstawie bilansu płatniczego, ale też za pomocą bilansu handlowego, będącego różnicą między importem i eksportem towarów.

Równowaga wewnętrzna to równość między podażą popytem na wszystkich rynkach: produktów, zasobów i pieniądza krajowego.

Utrzymanie równowagi zewn. i wewn. jest warunkiem i przejawem racjonalnego gospodarowania państwa.

Polityka pieniężna państwa - kontrola podaży pieniądza, wywieranie wpływu na stopy procentowe. Cele:

• osiągnięcie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego

• wykorzystanie zasobów

• pełne zatrudnienie

• stabilność cen

• równowaga w bilansie płatniczym

Odpływy = Dopływy

I + G + Ex = S + T + Im

I - inwestycje

G - wydatki rządowe

Ex - eksport

S - oszczędności

T - podatki

Im - import

Polityka budżetowa - stan finansów państwa wyraźnie wpływa na jego politykę ekonomiczną. Równowaga budżetu - Rz (G + Bt) = Tn gdzie Rz- wielkość wydatków budżetowych państwa, T - dochody fiskalne,

PYT 27

I. Rodzaje bezrobocia i metody przeciwdziałania bezrobociu.

Bezrobocie to zjawisko polegające na tym, że pewna część ludzi zdolnych do pracy, poszukujących pracy i akceptujących istniejący poziom wynagrodzenia nie znajduje zatrudnienia. Bezrobocie można rozpatrywać w skali makro i mikro. Z bezrobociem w skali makro mamy do czynienia w sytuacji, gdy na określonym obszarze geograficznym znaczna liczba osób zdolnych do podjęcia pracy pozostaje poza zatrudnieniem. Natomiast bezrobociem w skali mikro jest utrata pracy z powodu braku kwalifikacji lub innych umiejętności pozwalających objąć i utrzymać stanowisko.

II. Rodzaje bezrobocia.

1. W zależności od przyczyn występowania wyróżnia się:

• bezrobocie strukturalne, wynika z nieaktywności struktury podaży siły roboczej i popytu na nią na rynku pracy. Wynikać może również z szybkich zmian strukturalnych zachodzących w gospodarce, za którymi nie nadąża szkolnictwo zawodowe i ogólne. Bezrobocie strukturalne występuje także, gdy zasoby kapitałowe są niewystarczalne dla zatrudnienia zasobów pracy.

• bezrobocie technologiczne wynika z postępu technicznego, automatyzacji i mechanizacji procesów wytwórczych, które mają charakter praco-oszczędny. Pojawia się, gdy tempo wzrostu gospodarczego jest niskie, a inwestycje mają charakter modernizacyjny, prowadząc do wzrostu i unowocześnienia produkcji przy spadku zatrudnienia

• bezrobocie koniunkturalne (zwane też keynesowskim) wywoływane jest spadkiem popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego, który powoduje zbyt małe wykorzystanie zdolności produkcyjnych przedsiębiorstw. Poziom popytu jest poddany stałym wahaniom cyklu koniunkturalnego, jakim podlega gospodarka. W fazach wysokiej koniunktury popyt rozszerza się i bezrobocie spada nawet do poziomu bezrobocia naturalnego

• bezrobocie frykcyjne jest rezultatem ruchu zatrudnionych na rynku pracy; dotyczy ludzi zmieniających zawód, pracę, przenoszących się do innej miejscowości; jest ono krótkotrwałe (do 3 miesięcy),

• bezrobocie sezonowe jest efektem wahań aktywności gospodarczej w różnych porach roku, spowodowanych zmianą warunków klimatycznych

• bezrobocie klasyczne (neoklasyczne) oznacza rodzaj bezrobocia pojawiającego się wtedy, kiedy płaca jest rozmyślnie utrzymywana powyżej poziomu, przy którym krzywe podaży pracy i popytu na nią się przecinają. Może to być spowodowane albo działalnością związków zawodowych, albo ustawodawstwem określającym wysokość płac minimalnych, które powoduje, że płace utrzymywane są na poziomie wyższym od poziomu równowagi.
  

• bezrobocie dobrowolne charakteryzuje się tym, że pracownik po utraceniu pracy nie decyduje się podjąć innego rodzaju pracy za mniejsze wynagrodzenie, lub nie godzi się na obniżenie płac (jako całość pewnej gałęzi przemysłu) do poziomu rentowności przy zachowaniu poprzedniego poziomu zatrudnienia i produkcji.

• bezrobocie przymusowe charakteryzuje się tym, że pracownik jest gotów zaakceptować przedłożoną mu ofertę pracy za obowiązującą na rynku płacę, a mimo to nie może znaleźć zatrudnienia. Nowa ekonomia klasyczna tłumaczy je istnieniem ustawowej gwarancji płacy minimalnej i przede wszystkim działalnością związków zawodowych. Spowodowane jest względną sztywnością płac w stosunku do produkcyjności pracy.

2. W zależności na formę występowania wyróżnia się:

• bezrobocie krótkookresowe - do 3 miesięcy bez zatrudnienia.

• bezrobocie średniookresowe - od 3 do 12 miesięcy bez zatrudnienia.

• bezrobocie długookresowe - dotyczy osób pozostających bez pracy od 6 do 12 miesięcy. Może przekształcić się w bezrobocie długotrwałe, ponieważ dłuższe pozostawanie bez pracy powoduje zmniejszenie szans na ponowne zatrudnienie.

• bezrobocie ukryte to pewna - nieokreślona - liczba osób, które w myśl ustawy nie mogą zarejestrować się jako bezrobotne, albo wykonywana przez nich praca nie jest niezbędna z punktu widzenia zatrudniającego. Występuje głównie na wsi (nadmiar rąk do pracy, dawniej - przerost administracji).

• bezrobocie rejestrowane to liczba osób bezrobotnych, czyli posiadających określone w ustawie cechy i zarejestrowanych w urzędach pracy.

III Formy przeciwdziałania bezrobociu.

• staże i aktywizacja zawodowa,

• prace interwencyjne,

• roboty publiczne,

• szkolenia,

• dotacje,

• refundacja składek na ubezpieczenia społeczne,

• refundacja kosztów wyposażenia i doposażenia stanowiska pracy,

• poradnictwo zawodowe,

• szkolenia i przekwalifikowania,

• zatrudnienie młodocianych w celu przygotowania zawodowego,

• przygotowanie zawodowe w miejscu pracy,

• środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej,

• dodatek aktywizacyjny,

• stypendium na kontynuowanie nauki,

• program „szansa na pracę”

• programy specjalne - cel programu to inspirowanie zatrudnienia, wspieranie tworzenia dodatkowych miejsc pracy dla osób chętnych programami

• pożyczki z Funduszu Pracy dla pracodawców na zorganizowanie nowych miejsc pracy,

• szkolenie i przekwalifikowanie osób bezrobotnych,

• program „pierwsza praca” - jest ogólnopolskim programem przeznaczonym dla nowo rejestrujących się absolwentów w ramach programu „pierwsza praca”,

• klub pracy - oferuje bezrobotnym i poszukującym pracy cykliczne spotkania grupowe przeznaczone dla osób napotykających trudności w uzyskaniu zatrudnienia. Cel to nauka praktycznych umiejętności niezbędnych przy poszukiwaniu zatrudnienia.

• poradnictwo zawodowe - polega na udzieleniu bezrobotnym i innym osobom poszukującym pracy pomocy w wyborze odpowiedniego zawodu i miejsca zatrudnienia oraz pracodawcom w doborze kandydatów do pracy na Stanowska wymagające predyspozycji psychofizycznych.

PYT 28

28. Zasady i mechanizmy motywowania pracowników

Motyw, to powód robienia czegoś. Motywacja zajmuje się czynnikami wpływającymi na ludzi, które powodują że zachowują się oni w określony sposób. Motywacja pracownika to chęć dokładania starań dla osiągnięcia zamierzonych celów, lub inaczej - motywacja to siła, która wywołuje, kierunkuje i podtrzymuje zachowania ludzi.

Motywacja przedstawia określony stan odczuć pracownika, natomiast motywowanie jest działaniem. Motywowanie jest jedną z głównych funkcji kierowniczych. Motywowanie do pracy jest obecnie rozumiane jako stosowanie bodźców ekonomicznych lub moralnych, kształtowanie psychicznych mechanizmów zachowania się ludzi.

Wkładanie własnej energii w prace przez pracownika może wynikać z dwóch rzeczy. Praca postrzegana jest jako wartościowa sama w sobie, dająca satysfakcję i ,,samonagradzająca'' - pracownik jest w stanie zwiększyć swój wkład w pracę bez dodatkowych czynników i zachęt). Z drugiej strony praca może być postrzegana jako środek do celu znajdującego się poza nią. Pracownik uzależnia swój wkład w prace od zysków i nagród, które pozwalają mu zaspokoić potrzeby nie związane z pracą. Jego zachowanie jest konsekwencją kalkulacji, uwzględniającej własny wkład w prace, negatywne czynniki różnego rodzaju, na jakie jest narażony, czyli koszty pracy, oraz płynący z pracy zysk w postaci materialnej, emocjonalnej, prestiżu itp. W tym przypadku zainteresowanie pracownika pracą wynika z jego systemu potrzeb i ich siły. Pracownik bierze pod uwagę to, w jakim stopniu określone rezultaty zaspokoją jego potrzeby. Najważniejsze potrzeby jakie mogą zostać zaspokojone dzięki pracy to:

• potrzeby fizyczne i fizjologiczne - głównie potrzeba pożywienia, posiadania mieszkania, odzieży, itp.

• potrzeba bezpieczeństwa - a więc potrzeba, aby to, co posiadamy i co zaspokaja potrzeba typu pierwszego było trwałe, pewne i abyśmy nie byli narażeni na utratę tego wszystkiego,

• potrzeby własnej wartości - a więc m.in. potrzeba poczucia, że jesteśmy wartościowi, że mamy pewne umiejętności, zdolności i kompetencje.

• potrzeby samorealizacji, czyli - w przypadku pracy - pragnienie wykorzystania wszystkich umiejętności i możliwości, bycia niezależnym, kierowania sobą, rozwijania się we własnym kierunku, osiągania jakiegoś osobistego ideału siebie w roli zawodowej i poza nią.

Proces motywacji można przedstawić w formie ilustracji.

Motywowanie do pracy w szerokim rozumieniu, to różnego rodzaju oddziaływania przełożonych na podwładnych. Pracownik jest motywowany wtedy gdy jest wobec niego stosowany przemyślany system ocen, wynagrodzeń i wyróżnień oraz różnych kar. Motywowanie do pracy jest wtedy skuteczne, kiedy oparte jest na odpowiednich zasadach, a zasady te są systematycznie i jednolicie stosowane. Można wyróżnić następujące zasady motywowania stosowane w kierowaniu przedsiębiorstwem:

• zasada zgodności celów motywacji z ich środkami - chodzi o to aby stwarzać zgodność celów przedsiębiorstwa z celami jego pracowników. Bez takiej zgodności przedsiębiorstwo nie może funkcjonować sprawnie. Dla realizacji tej zasady władze przedsiębiorstwa powinny konsekwentnie stosować system motywacyjny, określający: cele, ku którym mają być skierowane środki motywacji; rodzaje środków motywacji i sytuacje, w których mają być stosowane. Cele motywacji należy ująć w hierarchiczny układ, w przeciwnym przypadku mogą być ze sobą sprzeczne i przez to mniej skuteczne. System motywacji winien obejmować wszystkie te środki motywacji, które służą do zaspokojenia istotnych potrzeb pracowników, a nie podlegają substytucji. System motywacji - aby był skuteczny - musi być znany pracownikom i skutecznie stosowany. Z tego też powodu czas między wykonaniem zadania a zapłatą lub między przewinieniem a ukaraniem nie może być zbyt długi.

• zasada sprawiedliwego traktowania pracowników - oznacza ona równe pod względem wymagań i przywilejów traktowanie wszystkich pracowników, czyli stosowanie nagród i kar proporcjonalnie do zasług i win, w szczególności należy: nie robić przeskoków w skali motywacji, np. karać surowo za drobne przewinienia lub wysoko nagradzać za małe zasługi; nie stwarzać przywilejów dla osób protegowanych, organizatorów klik, intrygantów, pochlebców itp., nie uprzedzać się do podwładnych ani traktować uwag krytycznych jako złośliwości.

• zasada oceniania pracowników według wyników ich pracy - zasada ta jest pochodną zasady sprawiedliwego traktowania pracowników. Wskazuje ona na to, że w ocenach całościowych, w których oceniane muszą być różne zachowania i różne cechy pracowników, wynikom pracy należy przypisywać znaczenie największe. Ocena pracowników "według wyników pracy" jest zgodna z interesem przedsiębiorstwa i samych pracowników. Pracownik winien być przede wszystkim tym wyżej ceniony i wynagradzany, im więcej przysparza przedsiębiorstwu i społeczeństwu wartości ekonomicznych.

• zasada wynagradzania według nakładów pracy - zasada oceniania i wynagradzania pracowników proporcjonalnie do wyników ich pracy może być stosowana tylko w ramach prac jednorodnych. Nie nadaje się ona natomiast do oceny i stymulowania prac jakościowo różnych. Prace różnych rodzajów trzeba więc oceniać i stymulować według nakładów pracy. Z zasady wynagradzania według nakładów pracy wynika, że przy ocenie i wynagradzaniu trzeba uwzględniać złożoność pracy (wymagane do jej wykonania kwalifikacje) oraz uciążliwość, tj. nakład energii, potrzebny na pokonanie: oporów środków i przedmiotów pracy, warunków pracy, oporów organizmu (np. wstrętu).

• zasada realizmu - zasada ta dotyczy w pierwszym rzędzie stawiania zadań i ustalania bodźców skłaniających do ich realizacji, a następnie dokonywania ocen pracowników. Nie należy wymagać od pracowników wysiłku ani umiejętności przekraczających ich możliwości fizyczne lub psychiczne: zwiększenia tempa pracy, jeśli było już wysokie, podnoszenia kwalifikacji przez osoby mało zdolne itp. Nie należy też ustanawiać bodźców z zamiarem, że mogą radykalnie zwiększyć wydajność prac, jeśli jest już duża. Respektowanie zasady realizmu oznacza też potrzebę uwzględnienia prawa malejących pragnień. Prawo to stosuje się do wszystkich bodźców materialnych. Oznacza ono, że w miarę jak rośnie realne wynagrodzenie, słabnie pragnienie dalszych jego podwyżek.

• zasada preferowania w motywowaniu pozytywnych bodźców ekonomicznych - oznacza ona, że w systemie motywacyjnym powinny występować na ograniczoną skalę: środki przymusu, apele o wydajniejszą pracę, wyróżnienia pozaekonomiczne.

Można wyróżnić kilka czynników motywujących, które możemy podzielić ze względu na:

• rodzaj zaspakajanych potrzeb - bodźce podstawowe (zaspakajają potrzeby życiowe organizmu) , bodźce wyższego rzędu (dotyczą potrzeb typu społecznego, estetycznego, moralnego).

• kierunek oddziaływania - pozytywne (nagrody) wzmacniają zachowania akceptowane i motywują do podejmowania inicjatywy i dodatkowego wysiłku; negatywne (kary) motywują do unikania zachowań niepożądanych i do realizacji zadań na najniższym akceptowanym poziomie; działają tak długo, jak długo trwa zagrożenie,

• zakres działania - wewnętrzne (sprzyjają realizacji wartości immanentnych człowieka, których osiągnięcie stanowi wartość samą w sobie, np. uznanie, rozwój, samodzielność, poczucie dokonania) ; zewnętrzne (nastawione na realizacje wartości instrumentalnych, są tylko środkiem do realizacji innych wartości np. płaca, awans, ).

• sposób oddziaływania - indywidualne i grupowe,

• formę - płacowe i pozapłacowe.

Czynnikom pobudzającym i utrwalającym motywacje w toku pracy odpowiadają różnorodne instrumenty motywacyjne. Instrumenty te można podzielić na trzy grupy. Są to:

• wynagrodzenia (np. premie, nagrody, zasady podwyżek, udział w zysku),

• benefity (np. dodatkowe świadczenia medyczne, ubezpieczenia, samochody służbowe),

• motywatory pozapłacowe (np. treść pracy, system kierowania karierą, oceny okresowe, system komunikacji wewnętrznej, styl kierowania, pochwały i krytyka.

Nagrody pieniężne odgrywają ważną rolę w przyciąganiu i utrzymaniu pracowników, oraz przez określony czas w zwiększaniu wysiłków i minimalizacji niezadowolenia. Głębszy i dłuższy wpływ mają jednak nagrody polegające na satysfakcji z wykonywanej pracy, zdobywaniu doświadczenia, wiedzy i pełnienia ról.

PYT 29

Inflacja jest utrzymującym się przez dłuższy czas procesem wzrostu cen w gospodarce narodowej, połączonym z dużą utratą wartości pieniądza. Występuje wówczas duży wzrost podaży pieniądza i szybkości obiegu pieniądza oraz ucieczki od danej waluty do innych wartości pieniężnych i rzeczowych. Jeżeli procesom inflacyjnym towarzyszy stagnacja gospodarcza mówi się o stagflacji, natomiast w przypadku wystąpienia recesji gospodarczej o slumpflacji.

Rodzaje inflacji:

W zależności od przyczyn wywołujących zjawiska inflacyjne wyróżnia się:

• inflację popytową, w której przyczyną wzrostu cen jest nadmierny popyt w stosunku do istniejącej podaży. Nazywana jest również inflacją pieniężną ze względu na nadmierną ilość pieniądza w obiegu.

• inflację kosztową, w której przyczyną wzrostu cen są rosnące koszty produkcji.

• inflację strukturalną, której przyczyną jest niedostosowanie struktury produkcyjnej do zmieniających się potrzeb nabywców. Inflacja strukturalna ma charakter inflacji popytowo - kosztowej.

W zależności od natężenia procesów inflacyjnych rozróżnia się:

• inflację pełzającą, gdy wzrost cen nie przekracza kilku procent rocznie, nie powodująca zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych, poddająca się kontroli

• inflację kroczącą, gdy wzrost cen wynosi kilkanaście procent, wywołująca określone zachowania podmiotów gospodarczych, zaczyna się wymykać spod kontroli

• inflację galopującą, gdy procent wzrostu cen wyraża się liczbą dwucyfrową i mogą powstawać napięcia o charakterze społeczno - gospodarczym (np. strajki), osłabienie systemów motywacyjnych, zahamowanie wzrostu gospodarczego.

• hiperinflacja, gdy następuje szybka (często błyskawiczna) utrata wartości pieniądza i gwałtowny wzrost cen spowodowany na ogół inflacjogennym finansowaniem przez państwo wydatków budżetowych.

Przyczyny inflacji:

• nadmierna - w porównaniu z podażą dóbr - ilość pieniądza w gospodarce,

• kłopoty finansowe państwa i konieczność finansowania deficytu budżetowego,

• nadmierny wzrost płac w gospodarce,

• znaczny wzrost cen surowców energetycznych np. wzrost cen ropy naftowej

• ograniczenie podaży dóbr np. zboża z powodu nieurodzaju, ropy naftowej w związku z ograniczeniami limitów wydobycia przez OPEC,

• wysokie obciążenia podatkowe,

• nadmierna ilość monopoli w gospodarce,

Skutki inflacji:

• spadek wartości niezabezpieczonych oszczędności (pieniądze w tzw. "kieszeni" oraz na nisko oprocentowanych lokatach bankowych - a'vista),

• brak stabilności w prowadzeniu działalności gospodarczej,

• naciski pracowników na wzrost płac,

• spadek wartości i zaufania do pieniądza,

• rozbieżność pomiędzy planowanymi a rzeczywistymi zyskami,

• wyższe dochody nominalne,

• ograniczenie produkcji,

• utrudnienia w rozliczaniu transakcji zagranicznych,

Deflacja to utrzymujący się dłużej proces spadku cen, który prowadzi do ograniczenia produkcji , masowych zwolnień , wzrostu bezrobocia a w konsekwencji do dalszego spadku popytu i bankructwa.

Pomiar inflacji :

Stopień nasilenia inflacji określa stopa inflacji, wyrażająca w procentach wzrost poziomu cen w okresie badanym w stosunku do okresu przyjętego przez ustawę.

1. Inflację mierzy się skalą wzrostu cen, najczęściej stosowanym miernikiem jest CPI - indeks wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych .

Indeks cen towarów konsumpcyjnych oblicza się dzieląc wydatki przeciętnego gospodarstwa domowego na zakup reprezentowanego koszyka dóbr w badanym roku przez analogiczne wydatki w roku przyjętym za bazowy .

Stopa inflacji mierzona zmianami CPI= (^{CPI tegoroczny - CPI zeszłoroczny} /_{CPI zeszłoroczny})*100%

Wynik zależy od:

• wyboru dóbr

• udziału poszczególnych dóbr w koszyku

• wyboru okresu bazowego / wyjściowego /

• czasu

• zmian jakości towarów

2. Drugi miernik to deflator cen PKB, który obejmuje zmiany wszystkich wytworzonych w danym okresie dóbr i usług oprócz artykułów konsumpcyjnych , także towary inwestycyjne , surowce , produkty rolne .

Deflator PKB =(^{PKB nominalny w danym roku (liczony wg cen bieżących)}/_{PKB realny w danym roku (liczony wg cen stałych w roku bazowym)})* 100%

DEFLATOR PKB mierzy zmiany cen wszystkich składników PKB, ale odnosi je zawsze do roku bazowego. Rokiem bazowym może być rok poprzedni i wówczas nadwyżka wyniku ponad 100 % będzie bardzo zbliżona do stopy inflacji liczonej zmianami CPI rok do roku.

PYT 30

Przedsiębiorstwo w kryzysie. Formy restrukturyzacji.

Każde przedsiębiorstwo w swoim cyklu życia przechodzi przez etapy koniunktury (postępu) i dekoniunktury (regresu). Sytuacje kryzysowe w przedsiębiorstwach zdążają się często. Istotne jest to, by zareagować w odpowiednim momencie i stworzyć możliwość wyprowadzenia przedsiębiorstwa z trudności wynikłych ze złego zarządzania. Istotne jest osiągnięcie bądź odzyskanie pierwszoplanowej pozycji w danej dziedzinie wyrobów i usług w kraju i za granicą przez stworzenie warunków do przetwarzania i przezwyciężenia kryzysu oraz realizacji strategii rozwoju. Zarządzanie antykryzysowe nie polega na reanimacji bankrutów ani gospodarowaniem masą upadłościową. Istotą pokonywania kryzysu są działania na rzecz poprawy konkurencyjności przedsiębiorstwa, a więc tworzenia warunków do jego rozwoju.

Dekoniunktura przedsiębiorstwa może być skutkiem różnorodnych przyczyn o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym. W krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej wśród przyczyn wewnętrznych najczęściej wymienianymi są:

• nadmierna ekspansja,

• dywersyfikacja firm,

• bieżącą niegospodarność,

• niedostatek przedsiębiorczości,

• pozbawienie właścicieli bezpośredniej kontroli działalności przedsiębiorstwa,

• wady systemu planowania i kontroli (zasoby nie są optymalnie wykorzystywane), formułowane są łatwe cele,

• niedostatecznie rozwinięta działalność marketingowa.

Natomiast wśród przyczyn zewnętrznych najczęściej podkreślane są:

• zmiany w rynku produktów i rynkach kapitałowych,

• rosnąca konkurencja na rynku,

• pogorszenie się wypłacalności dłużników,

• zmiany w dziedzinie technologii i nasilenie konkurencji między przemysłami,

• zmiany metod wytwarzania

• zmiana filozofii zarządzania zasobami ludzkimi

• zmiany kursów walut, zmieniające się ceny zakupu dóbr i firm.

Łączne występowanie tych zjawisk powoduje ogólny kryzys firmy przejawiający się w pogorszeniu jej wyników ekonomicznych, spadku wartości rynkowej przedsiębiorstwa, może powstać realne zagrożenie przejęciem.

Formy restrukturyzacji:

Postępowanie naprawcze jest formą restrukturyzacji jako techniki wykorzystywanej
w zarządzaniu strategicznym do poprawy kondycji firmy. Powinno mieć charakter gruntownej restrukturyzacji i modernizacji zmierzającej do rewizji asortymentu produkcji, poprawy jej jakości, podjęcia szerokich działań marketingowych, przyspieszenia wdrożenia nowej techniki i technologii.

Postępowanie naprawcze należy rozpocząć kiedy występują pierwsze, poważne objawy pogarszającej się sytuacji przedsiębiorstwa. Mogą to być: pogorszenie się wypłacalności firmy (brakuje środków na pokrycie naszych zobowiązań), odmowa kredytowania przez bank, utrata rynku, wyraźne pogorszenie się wyników ekonomicznych.

2 typy naprawcze:

• odnowa operacyjna - koncentruje się na poprawie docelowych wyników funkcjonowania przedsiębiorstwa i tych działaniach, które do nich prowadzą bez uwzględniania długookresowych strategii; powinna zapewnić wzrost przychodów, zmniejszenie kosztów i stanu aktywów.

• odnowa strategiczna - sprowadza się do zmiany strategii w stosunku do rynku
  i konkurencji w ramach istniejącego zakresu działania: szukamy błędów w zakresie kontaktów z kontrahentami, obniżamy koszty, szukamy dodatkowych źródeł przychodów.

Postępowanie układowe i ugodowe jest wyrazem restrukturyzacji podmiotowej przedsiębiorstw w obszarze finansowym. Ideą przewodnią postępowania układowego
i ugodowego jest stworzenie warunków dla przetrwania przedsiębiorstw, które utraciły równowagę finansową. Postępowanie to ma na celu przeprowadzenie skomplikowanego procesu oddłużenia firmy, zbadanie i zbudowanie nowego systemu ekonomiczno-finansowego, który pozwoliłby określić miejsce powstawania kosztów i tworzenia się zysku. Warunkiem rozpoczęcia się tych postępowań jest zagrożenie przedsiębiorstwa przed upadłością, bądź likwidacją. Postępowanie dokonywane jest przed sądem.

Postępowanie upadłościowe - wystarczającym warunkiem upadłości przedsiębiorstwa nie posiadającego osobowości prawnej jest trwałe zaprzestanie płacenia długów,
a przedsiębiorstw posiadających osobowość prawną są to warunki, które powstają wówczas gdy majątek przedsiębiorstwa nie wystarcza na pokrycie zadłużenia. Celem tego postępowania jest równomierne zaspokojenie wierzycieli. W przypadku ogłoszenia upadłości majątek przekształca się w masę upadłościową. Dokonywane jest przed sądem.

Likwidacja - proces ten nie zawsze wiąże się z zagrożeniem upadłością. Likwidacje przedsiębiorstwa, zwłaszcza małych, są zjawiskiem bardzo częstym. Wynikają one z:

• braku szans rozwojowych,

• dostrzegania bardziej zyskownej możliwości lokaty kapitału w innych dziedzinach,

• gdy zyski czyste nie wystarczą na wypłacenie dywidendy,

• wyrokiem sądu zakazano przedsiębiorstwu działalność,

• wniosek o likwidację zgłosiła komisja naprawcza,

• wystąpiło przekroczenie 50% wartości majątku przedsiębiorstwa zaangażowanego obligacjach lub udziałach, bądź oddane do odpłatnego użytkowania innym osobom.

2

Koszty zmienne

proporcjonalne

Koszty zmienne progresywne

Koszty zmienne

degresywne

koszty

koszty

koszty

wielkość produkcji

wielkość produkcji

wielkość produkcji

Koszty bezwzględnie stałe

Koszty względnie stałe

koszty

koszty

wielkość produkcji

wielkość produkcji

Produkcja

Koszty stałe

Koszty zmienne

Przychody

Przychody,

koszty

Regiony o rozwiniętej funkcji turystycznej

Turystyka ma znaczenie dominujące

Turystyka determinuje rozwój obszaru

Wpływ polaryzacyjny

Turystyka jest jednym z elementów stymulujących rozwój obszaru

Regiony o zróżnicowanej strukturze funkcjonalnej

Turystyka ma znaczenie pośrednie

Wpływ stymulujący

Turystyka nie ma istotnego wpływu na rozwój obszaru

Regiony o zróżnicowanej strukturze funkcjonalnej

Turystyka ma

znaczenie uzupełniające

Wpływ neutralny

Jakościowa

Ilościowa

Potrzeba

Określenie celu

Osiągnięcie celu

Podjęcie działania

---