Polska Rzeczpospolita Ludowa

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza - partia komunistyczna utworzona na wzór KPZR 15 XII 1948 r. na Kongresie Zjednoczeniowym PPR i PPS (jednocześnie I Zjazd PZPR). Powstała na warunkach narzuconych przez kierownictwo PPR, po wyeliminowaniu z PPS niezależnych przywódców i przeprowadzeniu masowej czystki wśród członków (usunięcie ponad 82 tys. osób). Do 1989 r. odgrywała rolę kierowniczą w systemie politycznym i gospodarce Polski. 1990 r. Na XI Zjeździe w 1990 r. została rozwiązana. Część jej byłych członków założyła Unię Socjaldemokratyczną (przewodniczący Tadeusz Fiszbach; rozwiązaną w 1991 r.) oraz Socjaldemokrację Rzeczpospolitej Polskiej (SdRP). Przewodniczący: A. Kwaśniewski, Sekretarz Generalny: L. Miller.

Podstawa ideowa - marksizm-leninizm

Cel perspektywiczny - zbudowanie w Polsce ustroju socjalistycznego

Zasada życia wewnątrzpartyjnego - centralizm demokratyczny

Struktura organizacyjna - tworzona wg zasady produkcyjno-terytorialnej (podstawowe ogniwo: podstawowa organizacja partyjna (POP) w zakładzie pracy, instytucji, organizacji)

Najwyższa władza - Zjazd PZPR, a między Zjazdami Komitet Centralny (KC)

Centralizm demokratyczny to jedna z fundamentalnych zasad funkcjonowania partii komunistycznych i podporządkowanych im organizacji. Zakłada ścisłą dyscyplinę partyjną i zobowiązuje wszystkich członków partii, wszystkie niższe instancje do ścisłego podporządkowania się uchwałom wyższych władz. Teoretycznie zakładał swobodę dyskusji i krytyki, w praktyce wszystkie decyzje niższych szczebli musiały być zgodne z ogólną linią partii (czyli z decyzjami kierownictwa). W schyłkowym okresie istnienia komunizmu zasada centralizmu demokratycznego została w niektórych krajach zakwestionowana, m.in. 1980 w Polsce: przez tworzenie w PZPR tzw. struktur poziomych przez organizacje partyjne niższych szczebli.

Do 1989 PZPR była partią o charakterze państwowym, kierowała totalitarnym systemem władzy w Polsce (1976 w konstytucji PRL określono PZPR jako przewodnią siłę narodu), z autorytarnym państwem i centralnie zarządzaną, zbiurokratyzowaną gospodarką; dążyła do kontrolowania wszelkich przejawów życia społecznego; była podporządkowana sowieckiej partii komunistycznej (najściślej do 1956). Podstawy ideowe PZPR formalnie opierała na doktrynie komunizmu (przy zachowywaniu podstawowych haseł dokonywano zmian ich treści, szczególnie po załamaniu się stalinizmu). W propagandzie odwoływała się głównie do tradycji ruchu komunistycznego; jako perspektywiczne cele ostateczne PZPR deklarowała utworzenie w Polsce społeczeństwa socjalistycznego (bez zasadniczych podziałów społecznych będących skutkiem istnienia własności prywatnej) oraz zwycięstwo komunizmu na całym świecie. Główną zasadą organizacyjną PZPR był tzw. centralizm demokratyczny (w teorii — demokratyczni wyłanianie władz i podejmowanie decyzji oraz centralne kierowanie partią), faktycznie główną rolę w PZPR odgrywały władze wykonawcze (Biuro Polityczne i Sekretariat KC oraz egzekutywy komitetów partyjnych).

Struktura organizacyjna

Zasadniczym organem struktury partyjnej jest podstawowa organizacja partyjna (zakładowa, miejska, terenowa)które podlegają komitetom gminnym, miejsko-gminnym, miejskim oraz dzielnicowym zaś te komitetom wojewódzkim organizacje wojewódzkie są podporządkowane Komitetom Centralnym (KC). Organizacje wojewódzkie mogą zwoływać co 2 lata konferencje na nich wybiera się komitety odpowiednich stopni komisie rewizyjne i komisie kontroli partyjne. Konferencje zatwierdzają i rozpatrują sprawozdania ustępujących władz i uchwalają dalsze programy działań. Najwyższą władzą PZPR jest Zjazd w okresie między zjazdami jest KC, Zjazd zwyczajny jest zwoływany co 5 lat przez KC zaś nadzwyczajny może być zwołany w terminie wcześniejszym przez KC lub tez przez 1/3 ogólnej liczby członków partii. Zjazd określa linię polityczną i uchwala program partii wybiera KC i I Sekretarza KC, Centralna Komisję Rewizyjną, Centralną komisję Kontroli Partyjnej, uchwala zmiany w statucie partii KC oraz wybiera biuro polityczne.

1 - najwyższy organ partii. Odbywał się co 4 - 5 lat. Był imprezą propagandową. Przed Zjazdem był już zarysowany scenariusz przebiegu obrad. Wyjątki stanowią: IX Nadzwyczajny Zjazd PZPR w 1981 r. oraz XI Zjazd w I 1990 r., który rozwiązał PZPR. Od II Zjazdu każde obrady odbywały się w Sali Kongresowej PKiN w Warszawie.

Delegatów na Zjazd wyłaniały według określonego klucza niższe komórki organizacyjne na zasadzie wyborów pośrednich. Praktycznie selekcji dokonywały komitety dzielnicowe i powiatowe. Zjazd powoływał Komitet Centralny (ten z kolei Biuro Polityczne, Sekretariat i I Sekretarza), Centralną Komisję Rewizyjną i Centralną Komisję Kontroli Partyjnej. Miał również uprawnienia do zmian w statucie.

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza powstała 15 grudnia 1948 r. po zjednoczeniu się PPR i PPS. Na przewodniczącego KC PZPR wybrano Bolesława Bieruta. W 1950 r. powstał pierwszy plan 6-letni którego głównym zadaniem była budowa techniczno-ekonomicznych podwalin pod podstawy socjalizmu. Po 1953 r. partia zmieniła politykę wobec wsi między innymi wydatnie zwiększając nakłady inwestycyjne na rolnictwo. W 1956 r. po śmierci Bieruta na I Sekretarza wybrany został Edward Ochab. W 1959 r. Zjazd wytyczył kierunki walki z siłami antysocjalistycznymi i rewizjonistycznymi oraz ustalił główne warunki w dziedzinie gospodarki i kultury. Pozostała działalność PZPR jest przedstawiona w postaci Zjazdów.

Propaganda Zjazdów PZPR

II Zjazd 10-17 marca 1954 r.

Przedstawiony został referat sprawozdawczy Komitetu Centralnego i sprawozdanie Centralnej Komisji Rewizyjnej. Wytyczone zostały główne zadania gospodarcze na lata 1954-55. Przedstawiony został także program rozwoju rolnictwa. Poddano pod głosowanie niektóre zmiany w statusie PZPR. Dokonano wyborów do Komitetu Centralnego i Centralnej Komisji Rewizyjnej.

III Zjazd 10-19 marca 1959 r.

Pierwszym sekretarzem KC został Władysław Gomułka, który wyznaczył i zapoczątkował działania które miały na celu podniesienie na wyższy poziom metod budowania socjalizmu i pełnego respektowania leninowskich norm życia partyjnego i państwowego. Mimo dokonania zmian w wielu dziedzinach nie odważono się dokonać ich w sferach rządowych i kadrowych. Dzięki burzliwym obradom na tematy robotniczo-chłopskie udało się stłumić w zarodku manifestacje chłopskie i w znacznym stopniu polepszyć byt żyjących na roli chłopów. Niemniej jednak obrady zakończyły się uchwaleniem znacznie bardziej poprawnego planu co do działań związanych z przedstawicielami podstawowych komórek społecznych.

IV Zjazd 15-20 czerwca 1964 r.

Uchwalił wytyczenie planu na lata 1966-70 ustalając dalszy rozwój kraju we wszystkich dziedzinach. Pomiędzy 1964-69 na skutek zaostrzenia się sytuacji międzynarodowej oraz rozłamowej polityki kierownictwa KP Chin Ludowych nastąpił wzrost elementu antysocjalistycznego i wrogich ośrodków dywersyjnych. Udało im się sprowokować zamieszki w 1968 r. na uczelniach Warszawy oraz kilku innych miastach Polski. Partia i społeczeństwo skrytykowało takiego rodzaju przejawy buntu nie popierając tego a robotnicza młodzież dążyła do ostrego sprzeciwu co do nielicznych wystąpień studentów i nawoływała ich od podjęcia dalszej nauki.

V Zjazd 11-16 listopada 1968 r.

Nie możność poradzenia sobie z trudną sytuacją doprowadziło do tego że zwołano nadzwyczajne obrady Plenum na którym podjęto decyzje dotyczące uchwalenia nowego dość liberalnego planu strategicznego działania co miało doprowadzić do polepszenia się środków finansowych warstw najuboższych i wdrożenie do życia ulepszeń zarządzających zmianami które miały doprowadzić do powstania nowego lepszego państwa w którym wszystkie grupy ludności żyłyby na tym samym poziomie. Cele były światłe jednak nie doprowadziły one do zamierzonych efektów. Dopiero zwołane VII Plenum doprowadziło do zmian w kierowniczych instytucjach odszedł Gomółka, Juszczak, Kliszko, Spychalski, Strzelecki co pozwoliło na bezpośrednie usunięcie konfliktu społecznego, podjęto wiele decyzji dotyczących życia społeczno ekonomicznego, politycznego i spraw kadrowych.

VI Zjazd 6-11 grudnia 1971 r.

Zaaprobował zmiany dokonane przez Plenum w Statusie PZPR wybrał nowe KC którego I Sekretarzem stał się Edward Gierek. Utworzono nowy program, który został zaakceptowany przez społeczeństwo, a w latach 1971-75 nastąpił znaczny rozwój życia gospodarczego i społecznego. Zasadniczym celem polityki społeczno gospodarczej było poprawienie bytowych i kulturalnych warunków życia społeczeństwa. Służyły temu dynamiczny rozwój sił twórczych, wzrost społeczeństwa, wydajność pracy, postęp w dziedzinie nauki i techniki, a także organizacji, unowocześnienie struktur gospodarczych kraju oraz podniesienie efektywności gospodarowania. Dzięki reformie struktury organizacyjnej komitety miejskie wraz z powołanymi wcześniej komitetami gminnymi są bezpośrednimi organizatorami pracy podstawowych organizacji partyjnych.

VII Zjazd 8-12 grudnia 1975 r.

Dokonał podsumowania dotychczas wykonanych działań zarówno państwa jaki i partii i na tej podstawie przyjął program dalszego rozwoju gospodarki nauki i kultury na lata 1976-80, a także uchwalił zmiany w statucie PZPR. Dokonano też mian w statucie KC. W toku obrad akcentowano dynamiczny rozwój kraju utożsamiając go z rzetelnie zaplanowaną strategią rozwinięto koncepcie że w Polsce zbudowano już podstawy socjalizmu i teraz programowym zadaniem dla partii stała się budowa rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego.

VIII Zjazd 11-15 luty 1980 r.

W kampanii przedzjazdowej i w czasie zjazdu krytykowano stan życia wewnątrzpartyjnego, propagandę sukcesu, system rządzenia i kierowania gospodarką. Jednym z głównych celów obrad było kompleksowe zagospodarowanie Wisły oraz wykorzystanie zasobów wodnych kraju a także o powszechne zachowanie pokoju na świecie i o przerwanie wyścigu zbrojeń oraz do kontynuowania polityki odprężenia. Wskazano na to by powrócić do leninowskich norm życia partyjnego podkreślono że odnowa życia społecznego może mieć charakter wyłącznie socjalistyczny.

IX Nadzwyczajny Zjazd PZPR 14-20 lipca 1981 r.

Jeszcze wcześniej bo na X Plenum 29-30 kwietnia w związku z nasilającymi się niepokojami w kraju podjęto uchwałę co do powołania Nadzwyczajnego Zjazdu na którym uchwalono nowy Status. Zjazd wybrał nową władze ( I Sekretarz Stanisław Kania ) określił zasady politycznych działań partii w społeczeństwie oraz ideowe i organizacyjne zasady jej życia wewnętrznego zgodnie z jej niezmienną w swej istocie koncepcją partii leninowskiego typu. Nowy Status, uchwała, a także przebieg Zjazdu wskazywały na przestrzeganie zasad centralizmu demokratycznego w życiu wewnętrznym partii nieskomplikowanej wymiany myśli dyscypliny w realizacji postanowień umocnienia więzi partii ze społeczeństwem. Zjazd przedstawił partii i społeczeństwu program wyjścia z kryzysu i socjalistyczną odnowę życia społecznego wezwał wszystkich Polaków do wspólnego działania na rzecz ludowładztwa samorządności i sprawiedliwości na rzecz demokracji do tworzenia porozumień w których powinny się znajdować sojusznicze stronnictwa, związki zawodowe, organizacje młodzieżowe, wierzący i niewierzący, wszyscy patrioci.

2 - dwa różne zespoły ludzi, których kompetencje, prace nachodziły się na siebie.

Komitet Centralny (w pierwszym rozumieniu) składał się od 100 do ponad 200 ludzi których wybierał Zjazd na członków KC lub zastępców członków KC. Ci ostatni mogli przemawiać, ale nie mieli prawa do głosowana. Liczba członków KC stale rosła. W latach 70. ich liczba wynosiła 200 z ogonkiem.

Do KC należeli:

- funkcjonariusze aparatu Partii,

- I Sekretarze Wojewódzcy,

- I Sekretarz Huty im. Lenina,

- członkowie administracji państwowej (najważniejsi ministrowie i wiceministrowie), np. szef MSW, szef Urzędu Cenzury, Radiokomitetu,

- redaktorzy naczelni najważniejszych gazet, np. Trybuna Ludu, Polityka (Mietek Franio Rakowski),

- wybrani generałowie,

- kadra zarządzająca gospodarką.

Organami KC były: dzienniki Trybuna Ludu i Chłopska Droga, miesięczniki Życie Partii oraz Nowe Drogi (pismo teoretyczne). Przy KC PZPR istniała również Wyższa Szkoła Nauk Społecznych jako ośrodek kształcenia kadr partyjnych.

Plenum KC było Zemanem KC między Zjazdami.

W czasie Plenum KC I Sekretarz odczytywał referat. Następnie odbywała się debata oraz przyjęcie wcześniej przygotowanej uchwały.

3 - I Sekretarz KC (do 1954 przewodniczący), kierował Partią z grupą najbliższych współpracowników, dysponujący dyktatorską władzą (jego usunięcie było w zasadzie możliwe, do 1981, dopiero podczas kryzysu politycznego, gospodarczego i buntu społecznego).

W czasach kryzysowych Plenum wybierało nowego I Sekretarza KC.

I Sekretarze byli zmieniani nie na Zjazdach ale na Plenach.

Z zasady I Sekretarza wybierano jednomyślnie. I Sekretarz był od kierowania Komitetu Centralnego. Był łącznikiem pomiędzy Sekretariatem KC i Burem Politycznym.

Bolesław Bierut	21 XII 1948 - 12 III 1956
Edward Ochab	20 III 1956 - 21 X 1956
Władysław Gomułka	21 X 1956 - 20 XII 1970
Edward Gierek	20 XII 1970 - 6 IX 1980
Stanisław Kania	6 IX 1980 - 18 X 1981
Wojciech Jaruzelski	18 X 1981 - 29 VII 1989
Mieczysław Rakowski	29 VII 1989 - 29 I 1990

4 - składało się z kilku członków (od 4 do 7). Nosili tytuł Sekretarza KC.

Zajmowało się sprawami wewnętrznymi oraz funkcjonowaniem PZPR.

Zastępcy Sekretarza KC:

- Sekretarz ds. Gospodarczych,

- Sekretarz ds. Środków Masowego Przekazu.

Sekretariat KC wraz Biurem Politycznym decydowały o składzie personalnym i polityce formalnie (zgodnie ze statutem partii) najwyższych władz: zjazdu PZPR, między zjazdami KC — konferencji (co 2-3 lata), komitetów w organizacjach wojewódzkich, powiatowych (do 1975), gminnych (od 1973) i zakładowych.

5 - liczniejsze od Sekretariatu KC. W Biurze Politycznym zasiadało kilkanaście osób (10 - 20).

Członkowie BP oraz zastępcy członków BP podejmowali głównie strategiczne decyzje (polityka zagraniczna, bezpieczeństwo, obronność).

Członkowie BP:

- premier,

- przewodniczący Rady Państwa,

- I Sekretarz KC,

- niektórzy członkowie Komitetu Centralnego,

- niektórzy ministrowie (np. MSW, MSZ, MON)

- przewodniczący młodzieżówki PZPR - Związku Młodzieży Polskiej

- ………………………. PZPR

- ………………………. CRZZ

6 - Urzędnicy (funkcjonariusze) aparatu Partii zajmowali się monitorowaniem spraw wewnętrznych.

7 - Wydziały:

- Spraw Zagranicznych,

- Rolnictwa,

- Ekonomiczny,

- Administracyjny (sądy, służby specjalne),

- Kultury (prasa, media),

- Organizacyjny (kontrola PZPR na niższych szczeblach),

- Kadr.

Na czele wydziału stał Kierownik Wydziału.

Kierownik Wydziału Rolnictwa KC był wyższy rangą od ministra rolnictwa.

8 - Centralna Komisja Rewizyjna była wybierana przez Zjazd na 4 lata. Była odpowiedzialna za majątek PZPR (organ kontrolny). W rzeczywistości nie miała realnego wpływu na powierzone jej zadania - zatwierdzała wszystko co jej przedkładano.

Mimo, że PZPR miało ok. 2 mln członków, składki opłacane przez nich nie wystarczały na sfinansowanie działalności Partii. Dlatego sięgano do pieniędzy państwowych, np. do Ministerstwa Finansów, Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej Prasa Książki Ruch.

9 - Centralna Komisja Kontroli Partyjnej

Sąd partyjny, który zazwyczaj nie miała dużego znaczenia.

W wypadku przestępstwa popełnionego przez członka Partii, udzielała mu uwagi, kary lub relegowała z PZPR.

W 1981 r. wykluczyła z grona Partii Edwarda Gierka za błędy polityczne popełnione w latach 70.

Szczebel wojewódzki

1 - teoretycznie najwyższy organ PZPR na szczeblu wojewódzkim.

2 - należała do niego elita województwa: wyżsi urzędnicy państwowi dyrektorzy instytucji publicznych,, redaktorzy naczelni periodyków, etc.

3 - stał na czele KW PZPR

4 - składało się z 3 - 4 osób

5 -

6 - liczba osób pracujących w Wydziałach to ok. 110 osób.

7 -

Podobna struktura Partii była również na szczeblu powiatowym (nie było już funkcji sekretarza).

PZPR wchodziła we wszystkie instytucje publiczne i społeczne.

>> Uniwersytet:

I Sekretarz Komitetu Uczelnianego

Komitet Uczelniany

Egzekutywa -> nadzorowała pracę rektora czy działa zgodnie z linią Partii

>> Wydział:

Wydziałowa Organizacja Partyjna

>> Instytut:

Podstawowa Organizacja Partyjna (POP)

System nomenklatury obsadzania kadr - osadzanie stanowisk w państwie (w różnych instytucjach i na różnych szczeblach) z rekomendacji odpowiednich komitetów partyjnych. 100 - 300 tys. miejsc w skali kraju.

Dominującą rolę w PZPR odgrywała grupa pracowników zawodowych (tzw. aparat partyjny, liczący początkowo kilka, później kilkanaście tysięcy osób) i grupa osób (tzw. aktyw, liczący kilkaset tysięcy osób) kierujących głównymi. instytucjami państwowymi z rekomendacji PZPR, kontrolujących samą partię (do 1981 ich przedstawiciele stanowili 60-90% członków KC) oraz państwo, stronnictwa polityczne, związki zawodowei organizacje społeczne. Biurokracja partyjna dublowała funkcjonowanie wielu instytucji, szczegółowo nadzorowała ich działalność. Biuro Polityczne i Sekretariat KC oraz egzekutywy właściwych komitetów decydowały (przez wprowadzony w 1950 r., a rozbudowany po 1970 r. system tzw. nomenklatury) o obsadzie wszystkich ważnych stanowisk we wszelkich instytucjach i organizacjach w Polsce (wyjątek stanowiły Kościół katolicki i od 1980 NSZZ „Solidarność”).

PZPR, po zakończeniu procesu połączenia PPR (985 tys. członków) i PPS (531 tys. członków) i kolejnej czystce, liczyła 1367 tys. (IV 1949). W następnych latach liczba członków spadła do 1138 tys. (1951). Po okresie wzrostu (od 1953) liczyła na początku 1957 — 1377 tys. Po weryfikacji i usunięciu ponad 200 tys. członków (1957-58) w PZPR 1959 było 1018 tys. (najmniej w jej dziejach). W następnych latach liczba członków stopniowo rosła: 1965 — 1775 tys., 1970 — 2320 tys. Po kolejnej weryfikacji członków 1971 partia liczyła 2254 tys. Później gwałtownie (szczególnie po 1976) PZPR rozbudowywano, 1980 należało do niej 3092 tys. (najwięcej). Po powstaniu Solidarności i wprowadzeniu stanu wojennego (XII 1981) z partii wystąpiło ok. 850 tys. osób, w tym 36% należących dotychczas do PZPR robotników (ich odsetek na początku istnienia partii stopniowo spadał z ponad 50% — 1949, do 38% w latach 80.). W końcowym okresie istnienia PZPR liczyła ok. 2 mln członków, ale jesienią 1990 w sondażu w sprawie powołania nowej partii uczestniczyło tylko ok. 1 mln członków.

Armia - położenie wojska w strukturze państwa było oparte na innych zasadach.

Główny Zarząd LWP - działał na zasadach wydziału

Szef Głównego Zarządu LWP podlegał I Sekretarzowi KC lub Sekretariatowi KC.

I Sekretarz KW nie mógł ingerować w działania armii na swoim obszarze.

Cenzura w PRL

Zmiany w systemie prasowym po 1944 zapoczątkowało przejęcie przez państwo drukarń i gospodarki papierem. Wprowadzono cenzurę prewencyjną. Od I 1945 działało Biuro Kontroli Prasy, a w 1946 r. powołano Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Przestały wychodzić gazety prywatne, wydanie prasy przejął założony w 1944 r. Instytut Prasy Spółdzielni Wydawniczo-Oświatowej „Czytelnik”. Tzw. prasa „czytelnikowska” składała się z dzienników ogólnokrajowych (m.in. „Rzeczpospolita”; i „Życie Warszawy”), gazet lokalnych („Dziennik Polski”, „Dziennik Łódzki”, „Głos Wielkopolski”, „Dziennik Zachodni”, „Dziennik Bałtycki” i in.), tygodników („Przekrój”, „Szpilki”, „Stolica”), pism popularnonaukowych („Problemy”), społeczno-politycznych („Odrodzenie”, „Twórczość”, „Kuźnica”). Równocześnie, obok tytułów wznawianych (np. „Przegląd Techniczny”) pojawiły się nowe pisma specjalistyczne, w tym „Nowa Szkoła” i „Poznaj świat”.

Własne wydawnictwa prasowe miały: PPS (w ramach założonej w 1946 r. Spółdzielni Wydawniczej „Wiedza”) i PPR (założonona w 1947 r. Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza „Prasa”). Na potrzeby prasy pracowały: Polska Agencja Prasowa PAP (powołana przez PKWN, 1944-45 pod nazwą Polpress), Agencja Prasowo-Informacyjna API (założona w 1944 r., należąca do „Czytelnika”), Zachodnia Agencja Prasowa (założona w 1930 r., w latach 1939-44 w konspiracji) oraz utworzone w 1946 r.: Robotnicza Agencja Prasowa (PPR) i Socjalistyczna Agencja Prasowa (PPS).

W latach 1945-48 stronnictwa i ugrupowania polityczne wydawały własną prasę, w tym również opozycyjne wobec komunistów PSL („Gazeta Ludowa” i „Chłopski Sztandar”) i SP („Odnowa”). SL wydawało „Zielony Sztandar”, SD — „Nową Epokę”, PPS — „Robotnika”, „Naprzód” i „Express Wieczorny”; wzrosła liczba tytułów prasy PPR (głównie „Głos Ludu”, „Nowe Drogi”, „Trybuna Wolności” oraz „Trybuna Robotnicza”). Z pism młodzieżowych największe nakłady miały m.in. „Wici” (organ ZMW RP „Wici”) i „Walka Młodych” (organ ZWM). Ukazywały się także pisma katolickie: „Tygodnik Warszawski” i „Tygodnik Powszechny” oraz prasa Stowarzyszenia „Pax”: „Słowo Powszechne” i „Dziś i jutro”.

Liczba tytułów prasy legalnej w 1948 r. wynosiła 880, średnie nakłady dzienników — 50-200 tys. egzemplarzy (najwyższy „Trybuny Robotniczej” — 400 tys. egzemplarzy), tygodników — 50-80 tys. egzemplarzy. Natomiast antykomunistyczne podziemie w latach 1944-48 wydawało ponad 200 pism konspiracyjnych, głównie wydawnictwa WiN (m.in. „Polskie Słowo”, „Wolne Słowo” i „Honor i Ojczyzna”) oraz obozu narodoweg (m.in. „Walka” i „Polak”).

Wraz ze zmianami politycznymi z lat 1948-53 — eliminacją opozycji i umacnianiem się rządów komunistycznych — następowała centralizacja systemu prasowego na wzór sowiecki. RSW „Prasa”, połączona w 1948 r. z wydawnictwem prasowym Wiedza, w 1950 r. przejęła prasę „Czytelnika”. W 1951 r. utworzono Państwowe Przedsiębiorstwo Kolportażu Prasy i Książki „Ruch”. Równocześnie, w trakcie scalania ruchu robotniczego, ludowego i młodzieżowego, likwidowano ich dotychczasową prasę. Po powstaniu PZPR zaczęła ukazywać się „Trybuna Ludu”, organem ZMP został „Sztandar Młodych”, związków zawodowych — „Głos Pracy”. Przestały ukazywać się ogólnopolskie dzienniki ZSL i SD. Zlikwidowano część pism społeczno-kulturalnych (m.in. „Odrodzenie” i „Kuźnicę” zastąpiono 1950 „Nową Kulturą”). Znacznie ograniczono prasę katolicką (w 1948 r. zlikwidowano „Tygodnik Warszawski”, a jego redakcję represjonowano, w 1953 r. „Tygodnik Powszechny” został odebrany redakcji i do 1956 wydawało go Stowarzyszenie „Pax”). I chociaż na początku lat 50. zaczęły pojawiać się nowe pisma (w 1951 magazyn „Świat”, naukowo-techniczny „Młody Technik” i społeczno-kulturalny „Życie Literackie”, 1952 „Przegląd Kulturalny”). Polityka prasowa władz w tym czasie doprowadziła do znacznego spadku liczby tytułów (1953 — 416). Dopiero pojawienie się w 1954 r. ilustrowanych, barwnych magazynów — „Dookoła świata” i katowickiej „Panoramy” zapoczątkowało nową jakość na polskim rynku prasowym.

W latach 1956-58 nastąpiło ożywienie prasy, która odgrywała znaczną rolę polityczną w ruchu na rzecz reform (np. „Po prostu”). Reaktywowano dawne i założono nowe pisma ZSL („Dziennik Ludowy”, „Tygodnik Kulturalny”, „Wieś Współczesna”, „Wieści”) oraz SD („Kurier Polski”). „Tygodnik Powszechny” przejęła jego dawna redakcja (J. Turowicz), zaczęła się ukazywać „Więź” (związana z Klubami Inteligencji Katolickiej) oraz nowe tytuły o zasięgu ogólnopolskim (w tym „Argumenty”, „Prawo i Życie”, pismo ZHP „Na przełaj”) i regionalne (m.in. „Nadodrze”, „Warmia i Mazury”, „Odra”, „Odgłosy”).

Za symbol odstępowania od reform politycznych zostało uznane rozwiązanie „Po prostu” (1957). Powstała wówczas „Polityka” miała stanowić przeciwwagę dla opowiadających się za dalszą liberalizacją „Nowej Kultury” i „Przeglądu Kulturalnego” (rozwiązanych 1963, w ich miejsce założono „Kulturę”).

Systematycznie wzrastała liczba tytułów (1955 — 638, 1956 — 799, 1957 — 869, 1958 — 924).

Konflikty polityczne lat 60., w tym rywalizacja między frakcjami PZPR, znajdowały swój wyraz także w dążeniu do zdobycia wpływów w prasie W końcu lat 60. szczególną aktywnością wyróżniła się grupa Mieczysława Moczara, która w 1968 r. podporządkowała sobie „Argumenty”, „Prawo i Życie” oraz „Walkę Młodych”, 1969 inspirowała powstanie „Perspektyw” (w miejsce zlikwidowanego „Świata”), ale nie zdołała opanować „Polityki”.

Na początku lat 70. zaczęły ukazywać się „Literatura”, „Czas” (Gdańsk), „Tydzień” (Poznań), „Echo Dnia” (Kielce) i inne. Dużą popularnością cieszyły się czasopisma popularnonaukowe, w tym wznowienia wydawnictw wcześniejszych (np. „Wszechświat”, „Wiedza i Życie”). Liczba tytułów prasowych osiągnęła: 1965 — 1305, 1969 — 1685, 1972 — 2979 i 1973 — 2461 tytułów.

Utworzenie w 1973 r. koncernu wydawniczego PZPR RSW „Prasa-Książka-Ruch” podporządkowało prasę Komitetowi Centralnemu PZPR. W gestii RSW pozostawała całość prasy partyjnej, większość gazet i czasopism informacyjno-politycznych, gospodarczych, społecznych, kulturalnych, sportowych, młodzieżowych i kobiecych (1975 — 46 dzienników i 190 czasopism, stanowiących 85% nakładów całej prasy krajowej) oraz kolportaż całości polskiej prasy, z prawem wyłączności. RSW decydowało o wydawaniu poszczególnych tytułów, o ich nakładach, oraz o podziale zysków, z których finansowano PZPR. Strukturę RSW tworzyło m.in. 21 wydawnictw prasowych i książkowych, agencje prasowe (w tym Polska Agencja Interpress, Centralna Agencja Fotograficzna oraz Krajowa Agencja Wydawnicza) oraz własne drukarnie i sieć kolportażu. Po 1975 r. system wydawania lokalnej prasy RSW dostosowano do nowego podziału administracyjnego Polski. Prasę wydawały ponadto: Prasa ZSL (założona w 1959 r.), wydawnictwo SD Epoka (1957), Czasopisma Wojskowe (1953), Wydawnictwa Czasopism Technicznych NOT (1949), a także specjalistyczne wydawnictwa książkowo-prasowe, jak np. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne (23 czasopisma) oraz katolicki PAX i Znak. Polityczna kontrola nad prasą pozostawała domeną cenzury, posługującej się instrukcjami (tzw. zapisy cenzorskie) zawierającymi spisy tematów z różnych dziedzin, nazwisk, publikacji itp., których eliminacja z druku była motywowana głównie względami politycznymi.

W 2 połowie lat 70., wraz z organizowaniem się demokratycznej opozycji, pojawiła się prasa podziemna wydawana poza cenzurą. Łącznie z ukazującymi się w takim samym trybie książkami, tworzyła tzw. drugi obieg wydawniczy. Pisma te wyrażały poglądy powstających wówczas ugrupowań i związków politycznych (m.in. „Głos”, studencki „Bratniak”, „Biuletyn Informacyjny KOR” i „Robotnik” KOR, „Opinia” ROPCiO, „Gazeta Polska” KPN, kwartalnik polityczny „Krytyka”, literacki „Zapis”, „Puls”, „Res Publica”, katolickie „Spotkania” i inne). Łącznie do VIII 1980 r. ukazało się ok. 200 tytułów.

Po VIII 1980 nastąpił szybki rozwój prasy NSZZ „Solidarność”. Powstało 6 legalnych pism Solidarności, w tym m.in. ogólnopolski „Tygodnik Solidarność” (III-XII 1981 i od V 1989), a wydawana poza cenzurą prasa związkowa — regionalna i zakładowa — liczyła ponad 3000 tytułów. Równocześnie wzrosły nakłady oraz pojawiły się wznowienia i nowe tytuły prasy katolickiej o zasięgu ogólnopolskim i regionalnym (np. związany z Polskim Związkiem Katolicko-Społecznym „Ład”). W ramach RSW opinie zachowawczo-nacjonalistycznych kręgów PZPR wyrażał tygodnik „Rzeczywistość”.

Po wprowadzeniu stanu wojennego 13 XII 1981 r. czasowo została zawieszona większość prasy, ukazywały się jedynie „Trybuna Ludu” i „Żołnierz Wolności” oraz 16 gazet pozawarszawskich. W I 1982 rozpoczęto wydawanie dziennika rządowego PRL „Rzeczpospolita”. Do VII 1982 wznowiono większość zawieszonych tytułów i rozpoczęto wydawanie nowych, ogólnopolskich czasopism społeczno-politycznych(„Przegląd Tygodniowy”, „Tu i teraz”, a od 1985 r. „Kultura” z nową redakcją). W latach 1982-84 pojawiło się 17 pism katolickich, w tym „Katolik” (wydawnictwo Pax), „Tygodnik Polski” (ChSS), „Przegląd Katolicki” (Archidiecezja Warszawska) i „Gwiazda Morza” (Gdańsk) oraz wznowione: „Powściągliwość i Praca” (o.o. michaelici) i „Królowa Apostołów” (pallotyni).

W stanie wojennym — mimo represji — szybko rozwinęła się prasa podziemna, związana głównie z działającą w konspiracji Solidarnością. Poza cenzurą wychodziły pisma informacyjno-publicystyczne („Wiadomości”, „Tygodnik Mazowsze”, „Tygodnik Wojenny”, „Przegląd Wiadomości Agencyjnych”), społeczno-polityczne różnych opcji ideowych („Krytyka”, „Vacat”, „Robotnik”, „Kos”, „Głos”, „Słowo”, „Kurs”, „13”, „Niepodległość”, „Antyk”, „Orientacja na Prawo”, „Stańczyk”), społeczno-kulturalnych („Arka”, „Obecność”, „Wezwanie”, „Kultura Niezależna”), środowiskowe (np. oświatowe „Tu teraz”, studenckie: „Bratniak” i „Promieniści”), zakładowe i międzyzakładowe związane ze strukturami NSZZ „Solidarność” (np. krakowsk „Hutnik”). W 1987 miesięcznik „Res Publica”, jako pierwsze pismo tego rodzaju, poddał się cenzurze i zaczął ukazywać się oficjalnie. Szacunkowo, w drugim obiegu ukazało się w 1983 r. - ok. 600 tytułów, a 1989 — ok. 900. Łącznie poza cenzurą wydano ok. 2000 tytułów prasowych.

Cenzorzy w tekstach szukali „drugiego, trzeciego dna”. Cenzura w imieniu partii pilnowała przestrzegania reguł w aspekcie tego co można/nie można pisać.

W 1967 r. dokonano 15 tys. ingerencji cenzury w książkach.

Zakazano publikowania zdjęć na których m.in. byli członkowie partii w dwuznacznych sytuacjach oraz puste półki sklepowe.

Nie było możliwe opublikowanie informacji o liczbie utonięć, wypadkach drogowych.

Cenzura była instrumentem represji, np. zakaz publikowania pozytywnych tekstów o poezji Miłosza.

W Urzędzie Cenzury pracowało ok. 500 osób. Połowa w centrali, reszta w terenie w okręgowych UKPPiW.

Aparat bezpieczeństwa w PRL

W 1943 r. uruchomiono polski rocznik w szkle NKWD. Kurs ten ukończyło ok. 300 osób. W 1944 r. zaczęły się tworzyć zalążki polskiego aparatu bezpieczeństwa. W I 1945 r. powstało Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, głównie w celu obrony organów władzy państwowej podległych PPR, pacyfikowania oporu społecznego oraz ochrony porządku publicznego. Było ściśle kontrolowane przez organy bezpieczeństwa ZSRR. Część kierownictwa ministerstwa i kadry dowódczej Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego stanowili oficerowie sowieccy lub obywatele polscy — niejawni współpracownicy NKWD (sowieckich (w 1945 r. liczył bez wojska ponad 120 tys. funkcjonariuszy, 1947 — 250 tys.).

Było nadzorowane przez Biuro Polityczne KC PPR, następnie PZPR (od 1949 przez Komisję Bezpieczeństwa). MBP podlegały wojewódzkie i powiatowe urzędy bezpieczeństwa publicznego (WUBP, PUBP) oraz MO, Wojska Wewnętrzne (od V 1945 r. Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego), więzienia i obozy pracy, WOP (od 1949).

Liczyło kilkadziesiąt tysięcy funkcjonariuszy (bez MO i KBW). MBP kierował Stanisław Radkiewicz.

MBP prowadziło: wywiad, kontrwywiad, kontrolę wszystkich organizacji i instytucji: społecznych, politycznych, gospodarczych, zwalczało opozycję polityczną (PSL), podziemie niepodległościowe w latach 1944-56 (partyzantka antykomunistyczna) oraz Kościół katolicki (komuniści chcieli mieć monopol światopoglądowy). Przygotowywało procesy polityczne (pokazowe i tajne), w tym członków kolejnych ZG WiN, działaczy politycznych stronnictw związanych w okresie II wojny światowej z władzami RP na uchodźstwie, dowódców AK i innych organizacji konspiracyjnych. Pacyfikowało społeczeństwo przez stosowanie masowego terroru państwowego likwidującego wszelkie formy oporu, uderzającego we wszystkie warstwy społeczne.

Stosowało przestępcze metody śledztwa (tortury fizyczne i psychiczne).

Po zakończeniu działań wojennych w latach 1945-46 do udziału w akcjach pacyfikacyjnych skierowano również regularne oddziały WP, 1946-49 działalność wojska i aparatu bezpieczeństwa koordynowała Państwowa Komisja Bezpieczeństwa.

W latach 1945-47 z MBP współpracowało z NKWD. W 1947 r. NKWD wycofuje się z działań na terenie Polski. Pozostali jedynie „sowietnicy” - oficerowie NKWD, którzy byli doradcami szefów jednostek terytorialnych NKWD.

W XII 1954 r. MBP zostało przekształcone w Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Komitet ds. Bezpieczeństwa Publicznego. W 1956 r. zlikwidowano Komitet ds. BP oraz WUBP i PUBP.

Urząd Bezpieczeństwa (UB) to nazwa jednostek organizacyjnych Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (1944-54) i Komitetu do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego (1954-56). W powiatach — Powiatowe Urzędy Bezpieczeństwa Publicznego (PUBP), w województwach — Wojewódzkie Urzędy Bezpieczeństwa Publicznego (WUBP).

Stanowił policję polityczną formowaną pod nadzorem NKWD z funkcjonariuszy rekrutowanych głównie z Armii Ludowej i PPR.

Prowadził działalność agenturalną, inwigilację, terror wobec żołnierzy AK, podziemia niepodległościowego i opozycji politycznej (PSL), zwalczał opór grup społecznych przeciwstawiających się władzy komunistycznej (m.in. na wsi w czasie przymusowej kolektywizacji), walczył z wpływami Kościoła katolickiego.

W XI 1956 r. zniesiony po utworzeniu Służby Bezpieczeństwa (SB).

W systemie represji działały również: sądy (tajne sekcje), prokuratura i Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym, więzienia i obozy (do 1954 podporządkowane MBP, 1954-56 Ministerstwu Spraw Wewnętrznych, później Ministerstwu Sprawiedliwości). Od 1954 następowało stopniowe załamywanie się systemu stalinowskiego, ograniczano wszechwładzę aparatu bezpieczeństwa i zmniejszono jego liczebność. W XII 1954 zlikwidowano MBP i utworzono Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (MSW) oraz Komitet ds. Bezpieczeństwa Publicznego przy Radzie Ministrów, w 1956 r. zlikwidowano UB i powołano Służbę Bezpieczeństwa (SB), podporządkowaną MSW, a w 1957 r. rozwiązano GZI WP.

Służba Bezpieczeństwa (SB) była aparatem powołanym do ochrony bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego w PRL. Aparat bezpieczeństwa rozpoczął działalność w ramach Resortu Bezpieczeństwa Publicznego powołanego ustawą KRN z 21 VII 1944 o utworzeniu PKWN. Resort ten w I 1945 r. przemianowano na Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, które rozwiązano w XII 1954 r.

W latach 1956-83 w terenie aparat ten został organizacyjnie usytuowany w odpowiednich komendach milicji jako SB. Zgodnie z ustawą z 1983 r. o urzędzie ministerstwa spraw wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów, SB działała w ramach województw, rejonowych, miejskich i dzielnicowych urzędów spraw wewnętrznych.

Zadaniem SB była ochrona ustroju i nadzorowanie dziedzin życia społecznego i gospodarczego uznanych za istotne dla państwa. Brała udział w zwalczaniu opozycji, represjach wobec uczestników protestów i strajków, inwigilowaniu duchowieństwa, niezależnych środowisk intelektualnych, mniejszości narodowych itd. Szczególnie była aktywna w latach 80. w zwalczaniu Solidarności. Jest odpowiedzialna m.in. za przypadki uprowadzeń i mordów skrytobójczych

Została rozwiązana 1990 i zastąpiona przez Urząd Ochrony Państwa.

Przeprowadzono weryfikację 25 tys. funkcjonariuszy. Starzy funkcjonariusze przeszli na emeryturę. Część zweryfikowano pozytywnie, a część negatywnie.

Część przeszła do policji.

W VI 1956 r. spacyfikowano rewoltę w Poznaniu, podczas której m.in. rozbito więzienie i oblegano budynek UB, ale w wyniku październikowego przesilenia politycznego 1956 r. ostatecznie zaprzestano stosowania masowego terroru.

Aparat bezpieczeństwa zachował ważną pozycję w systemie władzy komunistycznej, kontrolował wszystkie formy życia społecznego, stosował represje, często bezprawne, wobec osób, środowisk opozycji politycznej i Kościoła katolickiego. Wspierany przez wojsko pacyfikował masowe wystąpienia społeczne (m.in. marzec 1968 w Polsce, grudniowy bunt robotniczy 1970, czerwcowy protest robotniczy 1976, stan wojenny 1981-83). Zwalczał przestępstwa gospodarcze (szczególnie przeciwko własności państwowej) i kryminalne.

Od 1993 r. toczy się proces kilkudziesięciu oficerów MBP, m.in. zastępcy dyrektora departamentu śledczego — A. Humera.

W ciągu pierwszych ośmiu latach liczba członków aparatu bezpieczeństwa wynosiła ok. 80 tys. Później nastąpił gwałtowny spadek tej liczby. W latach 70. gdy zaczynają powstawać organizacje opozycji demokratycznej, dynamicznie rośnie liczba informatorów. W latach 80. - 100 tys.

Aparat bezpieczeństwa miał trzy formacje pomocnicze:

1. od 1945 r. Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego, który podlegał MBP. Był jednostką woskową wydzieloną z armii. Ścigał oddziały partyzantki antykomunistycznej i przestępców politycznych.

W 1965 r. „zlikwidowano” KBW (faktycznie tylko zmiana nazwy). Zastąpiły je Jednostki Nadwiślańskie MSW.

2. od 1944 r. Milicja Obywatelska - nazwa policji działającej w Polsce w latach 1944-90. Była organem powołany do ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, bezpieczeństwa obywateli i ich mienia oraz mienia społecznego. Początkowo podlegała resortowi bezpieczeństwa publicznego PKWN, w latach 1945-54 Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego, następnie ministerstwa spraw wewnętrznych.

Zakres działania MO określały kolejne dekrety z 1944, 1954, 1955 r. i ustawa z 1983 r. Oprócz wykonywania swych podstawowych zadań (przestępczość kryminalna, ruch drogowy) MO w początkowym okresie uczestniczyła w zwalczaniu ugrupowań wywodzących się z AK i innych organizacji tworzących w czasie okupacji podziemie niepodległościowe. Brała udział w tłumieniu protestów społecznych (m.in. XII 1970 na Wybrzeżu).

W latach 80. MO wspomagała Służbę Bezpieczeństwa w zwalczaniu opozycji, aktywne były zwłaszcza Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej (ZOMO).

3. od 1945 r. Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej (ORMO) - była organizacją powołaną z inicjatywy PPR uchwałą Rady Ministrów 1946 r. do współdziałania z MO w celu utrzymywania porządku i spokoju publicznego.

W latach 1946-48 jej członkowie wspomagali aparat bezpieczeństwa i milicji w walkach z organizacjami reprezentującymi nurt niepodległościowy, następnie ORMO uczestniczyła w kolektywizacji rolnictwa i innych akcjach organizowanych z inicjatywy PZPR.

Do 1990 r. w ramach MO funkcjonowały dwa autonomiczne piony: MO oraz aparat bezpieczeństwa (SB), który działał w terenie.

Działała też w grupach specjalistycznych: ruchu drogowego, nieletnich, bezpieczeństwa na wodach i kolei, ochrony środowiska i granicy państwa.

W 1980 r. liczyła ponad 460 tys. członków.

Działalność ORMO regulowały: zarządzenie ministra bezpieczeństwa publicznego z 1946 r., a następnie ustawa z 1967 r. (zmiana w 1986 r.).

Została rozwiązana ustawą z 1989 r.

Aparat bezpieczeństwa PRL-u podzielony był na departamenty, które miały przypisane sobie konkretne zadania:

- departament wywiadu,

- departament kontrwywiadu,

- departament do walki z bandytyzmem (z podziemiem niepodległościowym),

- departament do walki z Kościołem katolickim,

- departament ds. gospodarki.

Szukano wrogów także wewnątrz własnych szeregach oraz partii. Zadaniem Departamentu X było infiltrowanie partii i wyszukiwanie wrogów w jej gronie.

W latach 1956-57 kilku oficerów MBP zostało skazanych na kary więzienia, m.in. wicemininister R. Romkowski oraz dyrektor departamentów: śledczego — J. Różański i dziesiątego (ochrony PZPR) — A. Fejgin.

Józef Światło - uciekł do USA

Po 1956 r. powstawały departamenty operacyjne.

Departament I zajmował się wywiadem. Zbierał informacje za granicą. Funkcjonował w środowiskach polonijnych, emigracyjnych. Pozyskiwał także obcokrajowców do współpracy, aby ci przekazywali informacje z zagranicy. Interesowali się sytuacją w USA, RFN, Francji i Danii.

Od 1952 r. interesowali się Janem Nowakiem Jeziorańskim, utrudniając mu życie, wysuwając zarzuty że współpracował z hitlerowcami.

Departament II zajmował się kontrwywiadem. Wyłapywał zachodnich agentów działających na terenie Polski. Interesowali się kontaktami Polaków z obcokrajowcami oraz tymi Polakami, którzy wyjeżdżali za granicę, a także zachodnimi dziennikarzami, korespondentami akredytowanymi w Polsce.

Departament III początkowo zajmował się szeroko rozumianą działalnością opozycyjną oraz gospodarką. Zbierał informacje o nastrojach wśród pracowników zakładów pracy, np. czy dojdzie do niepokojów o zlikwidowano zakładowy bufet.

Departament IV powstał z części Departamentu III. Podlegał mu Kościół i organizacje katolickie (ruchy oazowa, PAX).

Inne departamenty (komórki pomocnicze miały rangę biur):

Biuro W - perlustracja korespondencji - przeglądanie prywatnej korespondencji.

Przesyłki zagraniczne - w 15-20%

Biuro T (technika operacyjna) - inwigilacja, podsłuchy.

PT - podsłuch telefoniczny

PP - podsłuch pokojowy (w domu i w pracy figuranta)

Biuro C - ewidencja operacyjna, archiwum SB. Tutaj powstawały teczki figuranta.

Sprawy operacyjne - kwestionariusz ewidencyjny.

Służby wojskowe

Wojskowe Służby Specjalne:

1. Wywiad Woskowy - Zarząd II Sztab Generalny - gromadzenie informacji o siłach zbrojnych krajów, które PRL uważała za wrogie. Zdecydowanie opanowana przez Rosjan.

np. Dania, północna RFN

„Radio Wolna Europa”, paryska „Kultura”

2. kontrwywiad wojskowy - w latach 1944-56 istniała Informacja Wojskowa (kontrwywiad, żandarmeria wojskowa)

Zajmowała się poszukiwaniem wrogów władzy ludowej. Była jednostką całkowicie opanowaną przez sowietów AK samo jak w Wywiadzie Wojskowym. W 1956 r. wycofano sowieckich szefów.

1957-1990 - Wojskowa Służba Wewnętrzna; gen. Czesław Kiszczak

W 1990 r. Zarząd II SG połączono z WSW (z części WSW powstała Żandarmeria Wojskowa) i utworzono Wojskowe Służby Informacyjne. Nie przeprowadzono weryfikacji jej pracowników.

---