Rada Ministrów pełni w Polsce funkcję władzy wykonawczej. W jej skład wchodzą ministrowie, którym przewodniczy premier. Rząd prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną, kieruje także administracją rządową. Odpowiada politycznie przed Sejmem.
Skład Rady Ministrów określa premier. W ciągu 14 dni od powołania Rady Ministrów szef rządu przedstawia w Sejmie program jej działania wraz z wnioskiem o udzielenie rządowi wotum zaufania. Sejm udziela Radzie Ministrów wotum zaufania w głosowaniu. Do uchwalenia wotum zaufania konieczna jest bezwzględna większość głosów przy obecności co najmniej połowy posłów.
Kompetencje Kompetencje rządu określa Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku oraz ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 o Radzie Ministrów. Regulacje dotyczące trybu jego pracy zostały zawarte w Regulaminie Rady Ministrów z 5 kwietnia 2002 roku.
Rada Ministrów jest władzą wykonawczą i centralnym organem administracji państwowej. Rząd decyduje o wszystkich sprawach, których Konstytucja RP i ustawy nie zastrzegają dla Prezydenta RP i innych organów administracji państwowej. Zadania Rady Ministrów dotyczą wszystkich dziedzin życia politycznego, gospodarczego, społecznego oraz kulturalnego państwa.
Rząd jest powoływany przez Prezydenta, jednak musi on uzyskać poparcie Sejmu wyrażone poprzez wotum zaufania. Rada Ministrów za swoją działalność odpowiada także politycznie przez Sejmem. Może on ją egzekwować poprzez wotum nieufności.
Polityka państwa Głównym zadaniem Rady Ministrów jest zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego państwa oraz porządku publicznego. W jej kompetencji jest także polityka zagraniczna. Rada Ministrów jest odpowiedzialna za utrzymywanie i rozwijanie stosunków dyplomatycznych z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, a także zawieranie umów międzynarodowych.
Tworzenie prawa Rząd posiada inicjatywę ustawodawczą, czyli możliwość zgłaszania projektów ustaw pod obrady parlamentu, a także poprawek do nich. W wyłącznej kompetencji Rady Ministrów jest przedłożenie Sejmowi projektu budżetu państwa.
Kompetencje wykonawcze Zadaniem rządu jest zapewnienie wykonania ustaw i uchwał. W tym celu wydaje on akty wykonawcze, m.in. rozporządzenia. Rada Ministrów może także zobowiązać inny organ państwa do realizacji ustawy poprzez wydanie rozporządzeń wykonawczych.
Ponadto rząd koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej, w tym ministerstw i innych podległych podmiotów. Do jego zadań należy również czuwanie nad wykonywaniem budżetu państwa oraz przedstawienie Sejmowi sprawozdania z jego wykonania.
Tryb działania Rząd we wszystkich sprawach działa kolegialnie, a jego członkowie współdziałają przy podejmowaniu decyzji. Aby decyzje Rady Ministrów były wiążące, w posiedzeniu musi wziąć udział większość jej członków. Gdy nie jest możliwe podjęcie decyzji poprzez współdziałanie, odbywa się głosowanie, w którym decyduje zwykła większość głosów.
Rząd wspierany jest przez swoje organy pomocnicze, w tym zespoły, kolegia, rady i komitety. Jednym z nich jest Stały Komitet Rady Ministrów. Jednym z jego głównych zadań jest rozpatrywanie uwag do projektów rządowych, przedstawianych później na posiedzeniu rządu.
Posiedzenia rządu, pod przewodnictwem premiera, odbywają w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w każdy wtorek.

Ordynacja wyborcza w Polsce

Ordynacja wyborcza (system wyborczy) ustala sposób głosowania oraz kandydowania we wszelkich wyborach. W Polsce prawo wybierania posłów, senatorów i prezydenta przysługuje każdemu obywatelowi Polski, który ukończył 18 lat. Prawo kandydowania ograniczone jest wiekiem. W wyborach do samorządu terytorialnego kandydat musi mieć ukończone 18 lat, w wyborach do Sejmu - 21 lat, a do Senatu - 30 lat. Kandydat na urząd Prezydenta Polski musi mieć ukończone 35 lat. Każdy osoba kandydująca w wyborach powszechnych musi posiadać pełnię praw publicznych.Kandydaci do Sejmu i Senatu mogą być wystawiani przez partie polityczne jak i mogą startować kandydaci niezależni. Aby startować w wyborach prezydenckich, kandydat musi zebrać przynajmniej 100 tysięcy podpisów od polskich obywateli uprawnionych do głosowania. Wybory do Parlamentu oraz wybory samorządowe są przeprowadzane co cztery lata. Wybory prezydenckie odbywają się co pięć lat. Ordynacja wyborcza to procedura ustalania wyników wyborów polegająca na przeliczaniu liczby oddanych głosów na poszczególne komitety wyborcze i ustaleniu liczby mandatów. Wyróżnia się trzy ordynacje wyborcze: większościowa, proporcjonalna i mieszana. System większościowy polega na tym, ze mandat otrzymuje ten kandydat, który uzyskał większą liczbę głosów ważnych w danym okręgu. W tym systemie okręgi są najczęściej jednomandatowe - każdy komitet wyborczy wystawia tylko jednego kandydata.System większościowy występuje w dwóch postaciach:

- system wyborczy większości bezwzględnej, warunkiem wyboru jest otrzymanie przez kandydata więcej niż połowy wszystkich ważnych głosów w okręgu wyborczym, w Polsce obowiązuje w pierwszej turze wyborów prezydenckich,

- system wyborczy większości względnej, mandat otrzymuje ten kandydat, który uzyskał większą liczbę głosów niż inni. W Polsce przy pomocy tego systemu przeprowadzane są wybory do Senatu.

System proporcjonalny polega na tym, że terytorium państwa podzielone jest na okręgi wyborcze. Z każdego okręgu mandat może otrzymać kilku kandydatów. Dana partia (komitet wyborczy) uzyskuje tyle mandatów, jaka odpowiada uzyskanemu przez nią w wyborach poparciu tzn. liczba mandatów z danego okręgu jest proporcjonalna do liczby oddanych głosów.

Liczbę mandatów, która przypada na daną listę partyjną przydziela się się po podliczeniu ostatecznych wyników całych wyborów.

Proporcjonalność w wyborach oznacza, że do Sejmu wchodzą ci kandydaci z partyjnych list, którzy zdobyli największą liczbę głosów.

Liczbę mandatów poselskich, która przypada na daną listę partyjną przydziela się po podliczeniu ostatecznych wyników całych wyborów

W systemie tym często wyjątkiem od proporcjonalności jest próg wyborczy, który to komitet musi osiągnąć w skali całego kraju, aby liczyć się w

podziale mandatów. Podział mandatów natomiast ustalany jest według różnych metod matematycznych (np. d'Hondta, Sainte-Lague)W Polsce ordynacja proporcjonalna obowiązuje w wyborach do Sejmu, gdzie próg wyborczy wynosi 5% oraz liczba głosów przeliczana jest na mandaty według reguły d'Hondta.

System mieszany łączy w sobie elementy systemu większościowego i proporcjonalnego. Tego typu systemy mają w zamierzeniu przeciwdziałać negatywnym skutkom stosowania ordynacji wyborczej jednego typu.

Metoda d'Hondta Jest to metoda stosowana do podziału mandatów w systemach wyborczych opartych na proporcjonalnej reprezentacji z listami partyjnymi. Nazwa pochodzi od nazwiska belgijskiego matematyka Victora d'Hondta, który opracował tę metodę.

Ustalenie kandydatów którzy otrzymali mandaty W Polsce mandaty przypadające danej liście okręgowej uzyskują kandydaci w kolejności otrzymanej liczby głosów. Jeśli dwóch lub więcej kandydatów otrzymało jednakową liczbę głosów uprawniającą do uzyskania mandatu z danej listy okręgowej, o pierwszeństwie rozstrzyga dopiero kolejność umieszczenia ich nazwisk na liście.

Przyznawanie mandatów metodą d'Hondta promuje większe ugrupowania. W końcowym efekcie obliczeń wybranym kandydatem wcale nie musi być ta, osoba która uzyskała najwięcej głosów w wyborach. Mandaty otrzymują najczęściej kandydaci, którzy znajdują się na pierwszych miejscach partyjnej listy wyborczej, tej partii na którą oddano najwięcej głosów.

Próg wyborczy natomiast często uniemożliwia otrzymanie mandatów komitetom małym z niskim poparciem w skali kraju. Gdyby w jednym z okręgów taka partia wygrała wybory, to nie przekraczając progu wyborczego i tak nie otrzymałaby mandatów. Ponadto przy tej metodzie może się zdarzyć sytuacja, w której partia przekroczy nieznacznie próg wyborczy, ale rozkład głosów w okręgach będzie dla niej tak zły, że nie otrzyma żadnego mandatu.

System wyborczy	Dodaj do notesu

Prawo, Polityka

System wyborczy, procedura ustalania wyników wyborów poprzez przeliczanie liczby oddanych głosów na poszczególne partie (lub kandydatów) w uzyskane przez nie mandaty.

Wyróżnia się dwa podstawowe systemy wyborcze:

1. większościowy - polega na tym, że mandaty otrzymuje tylko ta partia, ten kandydat, który uzyskał określoną prawem większość głosów w danym okręgu. W systemie tym okręgi wyborcze są najczęściej jednomandatowe - każda partia wystawia w okręgu tylko jednego kandydata i wyborca oddaje swój głos na tę lub inną partię, głosując na jej kandydata. Taki system eliminuje lub zmniejsza reprezentację partii małych, zapewnia jednak zazwyczaj stabilność rządów poprzez formowanie się w wyniku wyborów silnej większości parlamentarnej. Większościowy system wyborczy występuje m.in. w wyborach parlamentarnych w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii. W wyborach do Senatu w Polsce obowiązuje system większościowy, lecz okręgi wyborcze są dwumandatowe lub trzymandatowe - partie wystawiają dwóch lub trzech kandydatów w jednym okręgu.

System większościowy występuje w dwóch postaciach:
a) system wyborczy większości bezwzględnej, warunkiem wyboru jest otrzymanie przez kandydata więcej niż połowy wszystkich ważnych głosów w okręgu wyborczym, w Polsce obowiązuje w I turze wyborów prezydenckich,
b) system wyborczy większości względnej, mandat otrzymuje ten kandydat, który uzyskał większą liczbę głosów niż inni (w tym systemie przeprowadzane są wybory do Senatu RP),

2. system wyborczy proporcjonalny - stosowany w okręgach wielomandatowych, polega na tym, że podział mandatów między partie jest dokonywany odpowiednio (proporcjonalnie) do liczby głosów zebranych przez każdą z nich. Zasada proporcjonalności prawa wyborczego może być stosowana tylko wtedy, gdy tworzy się okręgi wielomandatowe i gdy istnieją zwalczające się partie polityczne, przystępujące do wyborów z własnymi programami i z osobnymi listami kandydatów.

Podział mandatów ustalany jest według różnorodnych metod matematycznych (np. d'Hondta, Sainte-Lague).

Zastosowanie systemu wyborczego proporcjonalnego wiąże się często z istnieniem list krajowych oraz tzw. progów wyborczych (jeśli partia nie przekroczy określonego prawem minimum głosów - np. w Turcji 10%, w Szwecji 4%, w Polsce 5% dla partii oraz 8% dla koalicji partyjnych - nie bierze udziału w proporcjonalnym podziale mandatów).

Zaletą systemu proporcjonalnego jest to, iż skład polityczny parlamentu odbija mniej więcej wiernie układ sił politycznych w społeczeństwie. Słabość tego systemu ujawnia się dopiero wtedy, gdy przychodzi do podejmowania przez parlament decyzji. System ten sprzyja bowiem rozbiciu parlamentu. Wymaga tworzenia koalicji rządowych. Tak budowane rządy są bardzo często mało stabilne.

W niektórych państwach starano się połączyć elementy obu systemów tworząc w efekcie tzw. system mieszany. Przykładem zastosowania takiego systemu są Niemcy, które chcąc zabezpieczyć się przed niestabilnością polityczną cechującą przedwojenną Republikę Weimarską, ustanowiły mieszaną ordynację wyborczą faworyzującą większe partie. Połowa posłów wybierana jest według zasad reprezentacji proporcjonalnej, pozostali zwykłą większością głosów w jednomandatowych okręgach. Co więcej, w podziale mandatów uczestniczą tylko te partie, które uzyskały poparcie przynajmniej 5% wyborców z wyborów proporcjonalnych lub 3 mandaty z wyborów większościowych.

WSPÓŁCZESNE SYSTEMY WYBORCZE

1. SYSTEMY WIĘKSZOŚCIOWE

1. WIĘKSZOŚCI WZGLĘDNEJ

1)      JEDNOMANDATWOE OKRĘGI WYBORCZE

Głosowanie odbywa się w okręgach jednomandatowych. Do uzyskania mandatu potrzeba uzyskanie względnej większości głosów przez kandydata, czyli uzyskanie większej ilości głosów niż każdy inny kandydat z osobna. Stosowany jest np. w Wielkiej Brytanii czy USA.

2)      WIELOMANDATOWE OKRĘGI WYBORCZE

Głosowanie odbywa się w okręgach wielomandatowych. Każdy wyborca dysponuje tyloma głosami ile jest mandatów do obsadzenia w okręgu. Wybrani są ci kandydaci, którzy uzyskali kolejne największe ilości głosów. Stosowany np. w Polsce w wyborach senackich czy Luksemburgu.

1. WIĘKSZOŚCI ABSOLUTNEJ

1)      JEDNOMANDATOWE OKRĘGI WYBORCZE

A)    DWUTUROWE

Wybory przeprowadza się w okręgach jednomandatowych. Do uzyskania mandatu w I turze niezbędne jest uzyskanie bezwzględnej większości głosów (ponad 50 % ważnie oddanych głosów). Jeśli żaden z kandydatów nie uzyska takiego poziomu poparcia odbywa się druga tura, w której bierze udział dwóch kandydatów, którzy w I turze uzyskali największe poparcie wyborców lub też biorą udział kandydaci, którzy otrzymali w I turze pewne procentowo uzyskane poparcie (we Francji jest to 12,5 % głosów). Do zdobycia mandatu w II turze wystarcza większość względna. Stosowany np. we Francji.

 

B)    ALTERNATYWNE GŁOSOWANIE

 

Wybory przeprowadzane są w okręgach jednomandatowych w jednej turze. Każdy wyborca szereguje kandydatów począwszy od tego, którego popiera najsilniej, do tego, którego popiera najmniej. W przypadku, gdy żaden z kandydatów nie uzyska bezwzględnej większości eliminuje się kandydata z najmniejszą ilością głosów, a jego poparcie rozdzielane jest kandydatom wskazanym przez jego wyborców na kolejnym miejscu. Proces ten ponawia się do czasu uzyskania przez jednego z kandydatów bezwzględnej większości głosów. Stosowany np. w Australii.

 

2)      WIELOMANDATOWE OKRĘGI WYBORCZE

 

A)    DWUTUROWE

 

Zasady analogiczne jak w systemie dwuturowym w okręgach jednomandatowych, z tym, że do drugiej tury przechodzi podwójna liczba kandydatów w stosunku do nieobsadzonych mandatów.

 

B)    ALTERNATYWNE GŁOSOWANIE

 

Zasady analogiczne jak w systemie alternatywnego głosowania w okręgach jednomandatowych.

2. SYSTEMY SEMIPROPORCJONALNE

 

1. SYSTEM LISTY NIEPEŁNEJ

 

Wykorzystywany w okręgach trzymandatowych. dwa mandaty otrzymują kandydaci z listy, która otrzymała największą liczbę głosów, zaś trzeci lista, która uzyskała drugą kolejną liczbę głosów. Stosowany np. w wyborach do izb wyższych Meksyku i Boliwii.

 

1. SNTV (The Single Non-Transferable Vote)

 

System ten polega na tym, że w okręgu wielomandatowym wyborca ma możliwość głosowania wyłącznie na jednego kandydata spośród wszystkich umieszczonych na jednej wspólnej liście, zaś mandaty otrzymują kolejno kandydaci z największą liczbą oddanych głosów.

 

C.     METODA BORDY (Jean-Charles de Borda)

 

System ten może być uznany za pośredni pomiędzy systemem głosowania alternatywnego a systemem STV. Stosowany jest w małych okręgach wyborczych liczących od jednego do kilku mandatów, przy czym w okręgach jednomandatowych jest on systemem większościowym. Polega on na tym, że, w wersji klasycznej, wyborca szereguje wszystkich kandydatów w kolejności od najbardziej do najmniej pożądanego, przyznając im tym samym punkty. Pierwszy z kandydatów otrzymuje tyle punków, ilu jest kandydatów, kolejni otrzymują zaś po jeden punkt mniej, w zależności od zajmowanego miejsca (gdy jest pięciu kandydatów, to pierwszy otrzymuje 5 punktów, drugi - 4, trzeci -3, czwarty - 2 i ostatni - 1). Istnieje również zmodyfikowana odmiana tej metody, zgonie z którą kolejni kandydaci otrzymują 1, 1/2, 1/3 1/4, 1/5 punktu itd. W wyborach mandaty uzyskuje kandydat bądź kandydaci, w licznie równiej liczbie mandatów w okręgu, którzy otrzymali największą liczbę punktów. Zgodnie z wersją klasyczną obsadzany jest urząd prezydenta Kiribati, zaś wersja zmodyfikowana obowiązuje w wyborach parlamentarnych w Nauru oraz w Słowenii (dla mandatów kandydatów mniejszości narodowych).

 

3. SYSTEMY PROPORCJONALNE

 

1. LISTY PARTYJNE

 

Głosowanie polega na tym, iż wyborca oddaje swój głos na poszczególne listy partyjne. Występują dwie metody takiego głosowania. Pierwsza z nich pozwala wyborcy na dokonywanie preferencji w ramach listy, co powoduje, że mandaty z listy otrzymują kolejno kandydaci, którzy uzyskali największe liczby głosów w ramach listy. Druga metoda popularna w Ameryce Łacińskiej nie pozwala na preferowanie kandydatów, a o uzyskaniu mandatu decyduje wyłącznie kolejność umieszczenia kandydata na liście. Występują również rozwiązania pośrednie, gdzie co do zasady decyduje miejsce na liście, chyba, że na kandydata oddano co najmniej określoną ustawowo, procentową liczbę głosów (np. Republika Czeska).

Do zasady podziału mandatów przysługujących poszczególnym listom najczęściej stosuje się następujące formuły:

 

FORMUŁA D'HONDTA: polega na tym, że liczby głosów oddane na poszczególne listy dzieli się przez kolejne liczby naturalne (1,2,3,4), w ilości równej ilości mandatów do obsadzenia; mandaty otrzymują te listy, które posiadają kolejne największe ilorazy. System stosowany jest np. w Holandii, Belgii, Austrii, Hiszpanii, Portugalii i Grecji. Poniższy przykład przedstawia podział mandatów zgodnie z formułą d'Hondta w okręgu siedmiomandatowym.

 

	Partia A	Partia B	Partia C	Partia D	Partia E
wynik uzyskany	120000	105000	80000	45000	25000
/ 1	120000	105000	80000	45000	25000
/ 2	60000	52500	40000	22500	12500
/ 3	40000	35000	26667	15000	8333
/ 4	30000	26250	20000	11250	6250
/ 5	24000	21000	16000	9000	5000
/ 6	20000	17500	13333	7500	4167
/ 7	17143	15000	11429	6429	3571

 

W powyższym przypadku partia A uzyska 3 mandaty, partia B - 2 mandaty, a partie C i D po 1 mandacie.

 

FORMUŁA ST. LAGUE: polega na tym, że liczby głosów oddane na poszczególne listy dzieli się przez kolejne liczby nieparzyste (1, 3, 5, 7), w ilości równej ilości mandatów do obsadzenia; mandaty otrzymują te listy, które posiadają kolejne największe ilorazy. Stosowany jest np. na Łotwie i w Izraelu. Poniższy przykład przedstawia podział mandatów zgodnie z formułą St. Lague w okręgu siedmiomandatowym.

 

	Partia A	Partia B	Partia C	Partia D	Partia E
wynik uzyskany	120000	105000	80000	45000	25000
/ 1	120000	105000	80000	45000	25000
/ 3	40000	35000	26667	15000	8333
/ 5	24000	21000	16000	9000	5000
/ 7	17143	15000	11429	6429	3571
/ 9	13333	11667	8889	5000	2778
/ 11	10909	9545	7273	4091	2273
/ 13	9231	8077	6154	3461	1923

 

W powyższym przypadku partie A, B i C uzyskają po 2 mandaty, a partia D - 1 mandat.

 

FORMUŁA ST. LAGUE (wersja skandynawska): różnica w stosunku do wersji klasycznej polega na tym, że pierwszym dzielnikiem zamiast liczby 1 jest liczba 1,4. Stosowany jest np. w Danii, Szwecji, Norwegii i Polsce. Poniższy przykład przedstawia podział mandatów zgodnie z formułą St. Lague w wersji skandynawskiej w okręgu siedmiomandatowym.

 

	Partia A	Partia B	Partia C	Partia D	Partia E
wynik uzyskany	120000	105000	80000	45000	25000
/ 1,4	85714	75000	57143	32143	17857
/ 3	40000	35000	26667	15000	8333
/ 5	24000	21000	16000	9000	5000
/ 7	17143	15000	11429	6429	3571
/ 9	13333	11667	8889	5000	2778
/ 11	10909	9545	7273	4091	2273
/ 13	9231	8077	6154	3461	1923

 

W powyższym przypadku partie A, B i C uzyskają po 2 mandaty, a partia D - 1 mandat.

 

FORMUŁA HUNTINGTONA: polega na tym, że liczby głosów oddane na poszczególne listy dzieli się przez pierwiastek z liczby n*(n-1), przy czym n jest kolejną liczbą naturalną począwszy od 2, w ilości równej ilości mandatów do obsadzenia; mandaty otrzymują te listy, które posiadają kolejne największe ilorazy

 

	Partia A	Partia B	Partia C	Partia D	Partia E
wynik uzyskany	120000	105000	80000	45000	25000
/ √2(2-1)	84853	74246	56569	31891	17678
/ √3(3-1)	48990	42866	32660	18371	10206
/ √4(4-1)	34641	30311	23094	12990	7217
/ √5(5-1)	26837	23479	17889	10062	5590
/ √6(6-1)	21909	19170	14606	8216	4564
/ √7(7-1)	18516	16202	12344	6947	3858
/ √8(8-1)	16036	14031	10690	6013	3341

 

W powyższym przypadku partia A uzyskuje 3 mandaty, a partie B i C uzyskają po 2 mandaty.

 

FORMUŁA DUŃSKA: polega na tym, że liczby głosów oddane na poszczególne partie dzieli się przez formułę (3n-2), gdzie n stanowi kolejne liczby naturalne; mandaty otrzymują te listy, które posiadają kolejne największe ilorazy.

 

	Partia A	Partia B	Partia C	Partia D	Partia E
wynik uzyskany	120000	105000	80000	45000	25000
/ 1	120000	105000	80000	45000	25000
/ 4	30000	26250	20000	11250	6250
/ 7	17143	15000	11429	6429	3571
/ 10	12000	10500	8000	4500	2500
/ 13	9231	8077	6154	3461	1923
/16	7500	6562	5000	2812	1562
/19	6316	5526	4211	2368	1316

 

W powyższym przypadku partie A i B otrzymują po 2 mandaty, a partie C, D i E po 1 mandacie.

 

FORMUŁA HARE'A - NIEMEYERA: zgodnie z tą metodą wyniki poszczególnych list partyjnych dzieli się poprzez dzielnik wyborczy, którym jest iloraz liczby ważnie oddanych głosów oraz ilości mandatów do obsadzenia; liczby całkowite z tego działania oznaczają liczbę mandatów uzyskanych przez poszczególne listy. W sytuacji, gdy pozostaną mandaty nieobsadzone możliwe są dwa sposoby ich podziału. Pierwszy to metoda największej reszty, zgodnie z którą mandaty dodatkowe przyznaje się kolejno ugrupowaniom, które posiadają największe reszty z danego dzielenia. Druga sposób to metoda największej średniej, która polega na przyznaniu dodatkowych mandatów ugrupowaniom, które uzyskają kolejne największe średnie, czyli posiadają największy stosunek liczby uzyskanych głosów do liczby zdobytych mandatów w pierwszej fazie powiększonej o jeden mandat fikcyjny. Stosowany jest np. w Niemczech i we Włoszech. Poniższy przykład przedstawia podział mandatów zgodnie z formułą Hare'a - Niemeyera w okręgu siedmiomandatowym.

 

Łączna liczba ważnie oddanych głosów - 375000

 

partia A - 120000 głosów, partia B - 105000 głosów, partia C - 80000 głosów, partia D - 45000 głosów i partia E - 25000 głosów

 

partia A: 120000/(375000/7) = 2,24, czyli 2 mandaty

partia B: 105000/(375000/7) = 1,96, czyli 1 mandat

partia C: 80000/(375000/7) = 1,49, czyli 1 mandat

partia D: 45000/(375000/7) = 0,84, czyli 0 mandatów

partia E: 25000/(375000/7) = 0,47, czyli 0 mandatów

 

W ten sposób obsadzone zostały tylko 4 z 7 mandatów, a więc 3 pozostały do rozdysponowania.

 

a)       metoda największej reszty

 

partia A: 0,24

partia B: 0,96

partia C: 0,49

partia D: 0,84

partia E: 0,47

 

Dodatkowe mandaty otrzymują partie B, C i D. W związku z tym ostatecznie partie A, B i C uzyskają po 2 mandaty, a partia D - 1 mandat.

 

b)       metoda największej średniej

 

partia A: 120000/(2+1) = 40000

partia B: 105000/ (1+1) = 52500

partia C: 80000/(1+1) = 40000

partia D: 45000/(0+1) = 45000

partia E: 25000/(0+1) = 25000

 

Dodatkowe mandaty otrzymują partie A, B i D (w przypadku równej średniej decyduje większa ilośc głosów uzyskanych przez listę wyborczą). W związku z tym ostatecznie partia A uzyska 3 mandaty, partia B - 2 mandaty, a partie C i D po 1 mandacie.

 

FORMUŁA HAGENBACH - BISCHOFFA: zgodnie z tą metodą wyniki poszczególnych list partyjnych dzieli się poprzez dzielnik wyborczy, którym jest iloraz liczby ważnie oddanych głosów oraz ilości mandatów do obsadzenia powiększonej o jeden mandat fikcyjny; liczby całkowite z tego działania oznaczają liczbę mandatów uzyskanych przez poszczególne listy. W sytuacji, gdy pozostaną mandaty nieobsadzone stosuje się metodę największej reszty, zgodnie z którą mandaty dodatkowe przyznaje się kolejno ugrupowaniom, które posiadają największe reszty z danego dzielenia. Stosowany do roku 2000 w Republice Czeskiej. Poniższy przykład przedstawia podział mandatów zgodnie z formułą Hagenbach - Bischoffa w okręgu siedmiomandatowym.

 

Łączna liczba ważnie oddanych głosów - 375000

 

partia A - 120000 głosów, partia B - 105000 głosów, partia C - 80000 głosów, partia D - 45000 głosów i partia E - 25000 głosów

 

partia A: 120000/(375000/7+1) = 2,56, czyli 2 mandaty

partia B: 105000/(375000/7+1) = 2,24, czyli 2 mandaty

partia C: 80000/(375000/7+1) = 1,71,czyli 1 mandat

partia D: 45000/(375000/7+1) = 0,96, czyli 0 mandatów

partia E: 25000/(375000/7+1) = 0,53, czyli 0 mandatów

 

W ten sposób obsadzone zostało tylko 5 z 7 mandatów, a więc 2 pozostały do rozdysponowania.

 

metoda największej reszty

 

partia A: 0,56

partia B: 0,24

partia C: 0,71

partia D: 0,96

partia E: 0,53

 

Dodatkowe mandaty otrzymują partie C i D. W związku z tym ostatecznie partie A, B i C uzyskają po 2 mandaty, a partia D - 1 mandat.

 

FORMUŁA IMPERIALI: zgodnie z tą metodą wyniki poszczególnych list partyjnych dzieli się poprzez dzielnik wyborczy, którym jest iloraz liczby ważnie oddanych głosów oraz ilości mandatów do obsadzenia powiększonej o dwa mandaty fikcyjne; liczby całkowite z tego działania oznaczają liczbę mandatów uzyskanych przez poszczególne listy. W sytuacji, gdy pozostaną mandaty nieobsadzone stosuje się metodę największej reszty, zgodnie z którą mandaty dodatkowe przyznaje się kolejno ugrupowaniom, które posiadają największe reszty z danego dzielenia. Analogicznie postępuje się, gdy mandatów rozdzielonych będzie zbyt dużo. Wtedy odejmuje się je ugrupowaniom, które posiadają najmniejsze reszty. Stosowany we Włoszech do 1993 roku. Poniższy przykład przedstawia podział mandatów zgodnie z formułą Imperiali w okręgu siedmiomandatowym.

 

Łączna liczba ważnie oddanych głosów - 375000

 

partia A - 120000 głosów, partia B - 105000 głosów, partia C - 80000 głosów, partia D - 45000 głosów i partia E - 25000 głosów

 

partia A: 120000/(375000/7+2) = 2,88, czyli 2 mandaty

partia B: 105000/(375000/7+2) = 2,52, czyli 2 mandaty

partia C: 80000/(375000/7+2) = 1,92,czyli 1 mandat

partia D: 45000/(375000/7+2) = 1,08, czyli 1 mandat

partia E: 25000/(375000/7+2) = 0,60, czyli 0 mandatów

 

W ten sposób obsadzone zostało tylko 6 z 7 mandatów, a więc 1 pozostał do rozdysponowania.

 

metoda największej reszty

 

partia A: 0,88

partia B: 0,52

partia C: 0,92

partia D: 0,08

partia E: 0,60

 

Dodatkowy mandat otrzymuje partia C. W związku z tym ostatecznie partie A, B i C uzyskają po 2 mandaty, a partia D - 1 mandat.

 

FORMUŁA DROOPA: zgodnie z tą metodą wyniki poszczególnych list partyjnych dzieli się poprzez dzielnik wyborczy, którym jest powiększony o jeden iloraz liczby ważnie oddanych głosów oraz ilości mandatów do obsadzenia powiększonej o jeden mandat fikcyjny; liczby całkowite z tego działania oznaczają liczbę mandatów uzyskanych przez poszczególne listy. W sytuacji, gdy pozostaną mandaty nieobsadzone stosuje się metodę największej reszty, zgodnie z którą mandaty dodatkowe przyznaje się kolejno ugrupowaniom, które posiadają największe reszty z danego dzielenia. Poniższy przykład przedstawia podział mandatów zgodnie z formułą Droopa w okręgu siedmiomandatowym.

 

Łączna liczba ważnie oddanych głosów - 375000

 

partia A - 120000 głosów, partia B - 105000 głosów, partia C - 80000 głosów, partia D - 45000 głosów i partia E - 25000 głosów

 

partia A: 120000/[(375000/7+1)+1] = 2,56, czyli 2 mandaty

partia B: 105000/[(375000/7+1)+1] = 2,24, czyli 2 mandaty

partia C: 80000/[(375000/7+1)+1] = 1,71,czyli 1 mandat

partia D: 45000/[(375000/7+1)+1] = 0,96, czyli 0 mandatów

partia E: 25000/[(375000/7+1)+1] = 0,53, czyli 0 mandatów

 

W ten sposób obsadzone zostało tylko 5 z 7 mandatów, a więc 2 pozostały do rozdysponowania.

 

metoda największej reszty

 

partia A: 0,56

partia B: 0,24

partia C: 0,71

partia D: 0,96

partia E: 0,53

 

Dodatkowe mandaty otrzymują partie C i D. W związku z tym ostatecznie partie A, B i C uzyskają po 2 mandaty, a partia D - 1 mandat.

 

B.     SYSTEM KOMPENSACYJNY

 

W systemie tym część mandatów obsadzana jest w jednomandatowych okręgach wyborczych, pozostałe w okręgach wielomandatowych przy zastosowaniu systemu proporcjonalnego, z tym że w okręgach wielomandatowych dzielone są wszystkie mandaty (w tym te z okręgów jednomandatowych), a następnie od puli przynależnej poszczególnym ugrupowaniom odejmuje się mandaty uzyskane w okręgach jednomandatowych. Jeśli wynik tego działania będzie ujemny wartość bezwzględna tej liczby oznacza liczbę mandatów nadwyżkowych, a więc liczbę dodatkowych mandatów przyznawanych w okręgu wielomandatowym

Przykładowe wykorzystanie systemu w okręgu 50 mandatowym, w którym w poniższym przypadku wystąpiły dwa mandaty nadwyżkowe:

 

Partia (uzyskane mandaty)	Liczba mandatów łączna wynikająca z podziału proporcjonalnego	Liczba mandatów w okręgach jednomandatowych	Liczba mandatów kompensacyjnych
A (20 mandatów)	18	20	0 (-2)
B (11 mandatów)	11	4	7
C (8 mandatów)	8	1	7
D (7 mandatów)	7	0	7
E (6 mandatów)	6	0	6

 

 

C.     CZYSTY SYSTEM PROPORCJONALNY

 

Mandaty uzyskuje każde ugrupowanie, które osiągnie kwotę wyborczą w określonej wysokości. Liczba mandatów jest określona poprzez to, ile razy kwota wyborcza mieści się w liczbie głosów uzyskanej przez partię, przy czym jeśli reszta tej liczby wynosi ponad połowę liczba mandatów zaokrąglana jest w górę, jeśli zaś połowę lub mniej w dół (jednak dla pierwszego mandatu konieczne jest osiągnięcie pełnej kwoty) Przykładowo w Republice Weimarskiej, gdzie kwota wynosiła 60.000 głosów uzyskanie 652.000 głosów oznaczało 11 mandatów, 628.000 głosów - 10 mandatów, zaś jednak 58.000 głosów powodowało brak mandatów

 

D.    STV (The Single Transferable Vote)

 

W systemie tym nie występują listy partyjne, aczkolwiek jak każdy system proporcjonalny stosowany on może być wyłącznie w okręgach wielomandatowych. Polega on na tym, że wszyscy kandydaci ujęci są na jednej liści, a wyborca glosując szereguje kandydatów od najbardziej preferowanego do najmniej preferowanego. Przy podziale mandatów najpierw dokonuje się obliczenia ilorazu wyborczego w sposób analogiczny jak przy formule Droopa:

 

[liczba oddanych głosów/(liczba mandatów w okręgu + 1)+1]

 

Kolejnym krokiem jest rozpoczęcie podziału mandatów:

-          jeśli jeden z kandydatów przekroczy określoną przez iloraz wyborczy liczbę głosów, to uzyskuje on mandat, a nadwyżkę głosów, czyli różnicę pomiędzy liczbą otrzymanych głosów a ilorazem wyborczym, dzieli się pomiędzy pozostałych kandydatów proporcjonalnie do liczby uzyskanych przez nich drugich miejsc u głosujących na kandydata wybranego uprzednio. Tak samo postępuje się, gdy iloraz wyborczy przekroczony zostanie przez większą liczbę kandydatów.

-          jeśli żaden z kandydatów nie przekroczy ilorazu wyborczego, eliminuje się kandydata z najmniejszą liczbą głosów, a jego głosy przyznaje się kandydatom z drugich miejsc.

-          postępowanie powyższe ponawia się, aż do obsadzenia wszystkich mandatów w okręgu.

Stosowany np. w Irlandii i na Malcie.

 

Przykład obliczania wyników metodą STV

 

4. SYSTEMY MIESZANE

 

Systemy mieszane polegają na obsadzani części mandatów metodą większościową, zaś części metodą proporcjonalną (np. Litwa, Ukraina, Rosja, Włochy, Meksyk). Może się to odbywać w sposób bardziej skomplikowany np. część obsadzana jest w okręgach jednomandatowych, część z list partyjnych w okręgach wielomandatowych, zaś część z list partyjnych z list krajowych (np. Węgry)

 

StartO nasPolecamyKursyMaturaKontakt

StartMateriałyArkusze maturalneWypracowaniaMaturaKursyŚciągi

Testy z WOS-uWOS CDGeografia CDAngielski CDKurs WOSPolskiRosyjski CD

Start
Materiały
Systemy wyborcze

Sprawdzony sposób na zdanie matury z WOS-u

Początek formularza Dół formularza

Wiadomości

Ściągnij omówione tematy na nową maturę z WOS-u (za darmo)

Początek formularza

Email

Imię

Dół formularza

Materiały na e-mail
Systemy wyborcze

Wolne wybory - Systemy wyborcze w istotnym stopniu decydują o charakterze ustrojowym państwa oraz kształcie jego sceny politycznej. - Wybory mogą służyć do obsadzania rozmaitych stanowisk w państwie (od prezydenta kraju do wójta) czy też wyłaniania stosownych ciał kolegialnych (np. rad gminnych lub parlamentów). - Nie ma jednolitego wzorca przeprowadzania takich elekcji. Uznaje się jednak, że warunkiem uznania danego państwa za demokratyczne są wolne wybory parlamentarne. Współcześnie spełniają one standardy demokracji, jeśli są: powszechne, równe, tajne i bezpośrednie. Powszechność wyborów - Wybory są powszechne wówczas, gdy wszyscy obywatele danego państwa, którzy osiągnęli odpowiedni wiek (np. 18 lub 21 lat), mają prawa wyborcze. - Wyróżnia się czynne prawo wyborcze, czyli prawo do wybierania (głosowania), oraz o bierne prawo wyborcze, czyli prawo do bycia wybieranym (kandydowania). - Pozbawienie możliwości uczestniczenia w wyborach dopuszczalne jest tylko w drodze indywidualnego wyroku sądu (jako forma kary lub w przypadku ubezwłasnowolnienia danej osoby). - Wybory tracą swój powszechny charakter, gdy pewnym grupom ludzi, ze względu na jakąś ich cechę (inną niż niepełnoletniość) nie pozwala się brać udziału w elekcji. W przeszłości dokonywano takich zbiorowych wyłączeń, na przykład w odniesieniu do kobiet. Stosowano, także na dużą skalę cenzusy, czyli specjalne warunki, które musiały być spełnione, aby można było uzyskać prawo wyborcze. Do najbardziej znanych należał cenzus majątkowy (konieczność posiadania minimalnego dochodu lub majątku) oraz cenzus wykształcenia ( konieczność legitymowania się stosownym wykształceniem lub odpowiednią wiedzą, np. znajomością konstytucji) - Powszechność wyborów jest zjawiskiem stosunkowo młodym. Proces nadawania praw wyborczych wszystkim obywatelom, którzy osiągnęli odpowiedni wiek zakończył się dopiero w XX w. Ostatnim krajem europejskim, który nadał prawo głosu kobietom, była Szwajcaria i miało to miejsce w roku 1971. Równość wyborów - Każda osoba posiadająca czynne prawo wyborcze powinna dysponować taką samą liczbą głosów. Najczęściej jest to jeden głos ale może to być także większa liczba. Jest to tzw. formalna równość wyborów. - Siła każdego głosu powinna być w przybliżeniu równa. Jest to tzw. równość materialna. - Równość wyborów należy do niekwestionowanych standardów demokracji dopiero od XX wieku. Tajność i bezpośredniość wyborów - Wybory w państwie demokratycznym są tajne, co oznacza, że nie jest możliwa identyfikacja głosu konkretnego wyborcy. - Zasada tajności nakłada na państwo obowiązek zapewnienia każdemu obywatelowi warunków, do oddania anonimowego głosu (np. lokale wyborcze ze specjalnymi kabinami do głosowania) - Bezpośredniość wyborów wyklucza natomiast możliwość delegowania czynnego prawa wyborczego innym osobom. Systemy wyborcze odnoszące się do wyłaniania parlamentu dzielą się na: większościowe, proporcjonalne oraz mieszane (większościowo-proporcjonalne). System większościowy - W najprostszym wariancie, polega na podziale kraju, na taką liczbę okręgów, jaka jest liczba miejsc w izbie parlamentu. W każdym z nich toczy się rywalizacja między kandydatami o jeden mandat. Zdobywa go ta osoba, która uzyskuje najwięcej głosów. - Chociaż kandydaci z reguły reprezentują ugrupowania polityczne, wyborca ostatecznie głosuje na konkretną osobę, nie zaś na partię. - Taki system wyborczy obowiązuje między innymi w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. - Bardziej skomplikowana odmiana modelu większościowego, polega na wprowadzeniu dodatkowego wymogu, aby zwycięzca otrzymał w swoim okręgu bezwzględną większość (więcej niż połowę) głosów. W tych okręgach, w których żaden z kandydatów nie osiągnie takiego wyniku, przeprowadza się drugą turę głosowania (Francja) lub wykorzystuje się tzw. alternatywne głosy oddane przez wyborców (Australia). - Wśród zalet systemu większościowego wymienia się bliski kontakt posła z wyborcami. Ponieważ okręgów jest dużo, są one relatywnie małe. Umożliwia to parlamentarzyście wybranemu w danym okręgu utrzymywanie bliskich relacji z jego mieszkańcami. - Jednak najważniejszą cechą ordynacji większościowej jest fakt, że preferuje ona kandydatów najsilniejszych partii. Do parlamentu dostają się bowiem tylko takie osoby, którym udało się zająć pierwsze miejsce w swoich okręgach. - Konsekwencją takiej sytuacji jest fakt iż model większościowy stabilizuje pracę parlamentu, gdyż dostają się do niego przedstawiciele jedynie kilku największych partii. W przypadku systemów parlamentarnych ma to dodatkową zaletę, że często zwycięska partia samodzielnie dysponuje większością w legislatywie i nie musi zawierać koalicji z innymi stronnictwami, a by utworzyć rząd. Ten sposób obsadzania mandatów poselskich uprzywilejowuje jednak również kandydatów niezwiązanych z jakimikolwiek partiami lub reprezentujących ugrupowania o lokalnym znaczeniu co z kolei działa destabilizująco na działalność legislatywy. - Po drugie ordynacja większościowa narusza zasadę reprezentatywności wyborów. Przedstawiciele partii politycznych o średnim poparciu w skali całego kraju, którym jednak trudno wygrać w poszczególnych okręgach z kandydatami największych ugrupowań, mają zazwyczaj niewielką reprezentację w parlamencie, a zdarza się, że w ogóle nie mogą się do niego dostać. Może również zdarzyć się taka sytuacja, że większość w legislatywie uzyska partia, która dostała w skali kraju mniej głosów niż stronnictwo z nią konkurujące. O wielkości parlamentarnej reprezentacji decyduje liczba okręgów, w których kandydat danego ugrupowania zajął pierwsze miejsce. - Warto zauważyć, że w niektórych krajach możemy spotkać nieco inne formy systemu większościowego. Najczęściej spotykaną odmiennością jest stosowanie okręgów wielomandatowych. Podobnie jak w klasycznym modelu większościowym, wyborcy głosują na konkretnych kandydatów, natomiast z a wybranych uznaje się tych polityków, którzy uzyskali największe poparcie, w liczbie odpowiadającej liczbie mandatów przypisanych do okręgu. Takie rozwiązanie stosowane jest m.in. w Polsce, w wyborach do Senatu. System proporcjonalny - W systemie proporcjonalnym okręgi są zawsze wielomandatowe, zaś wyborcy głosują nie na poszczególne osoby, ale na listy kandydatów przedstawione przez partie polityczne lub inne organizacje. - Miejsca w parlamencie rozdziela się proporcjonalnie do liczby głosów zdobytych przez poszczególne listy. - Podstawową zaletą systemu proporcjonalnego jest reprezentatywność. Nawet poglądy mniejszości, jeśli są reprezentowane przez stosowne ugrupowania polityczne, mają realną szansę na obecność w parlamencie. - Ta sama okoliczność prowadzi jednak do rozdrobnienia legislatywy. Kiedy do parlamentu dostaje się wiele różnych partii, konieczne jest zawiązywanie koalicji między nimi, co czasem bywa trudne lub wręcz niemożliwe. Duża liczba ugrupowań w legislatywie zwiększa więc prawdopodobieństwo konfliktów politycznych. - Aby zapobiec tym niekorzystnym zjawiskom, w wielu państwach stosuje się pewne ograniczenia zasady proporcjonalności. Do najbardziej znanych należy zasada progu wyborczego, zgodnie z którą reprezentację parlamentarną otrzymują tylko te partie, które uzyskały pewne minimalne poparcie (np. 5 % głosów w skali kraju). Innym sposobem, uniknięcia chaosu politycznego w warunkach systemu proporcjonalnego, są preferencje dla najsilniejszych partii. Można je zastosować, tworząc większą liczbę okręgów i zmniejszając liczbę mandatów przypadających na każdy z nich. Innym sposobem jest wprowadzenie takiego matematycznego systemu przeliczenia głosów na mandaty, który uprzywilejowuje partie o największym poparciu kosztem ugrupowań najsłabszych. Sposoby określenia liczby mandatów w systemach proporcjonalnych. Metoda d'Hondta - Liczbę głosów uzyskaną w okręgu przez każdą partię dzieli się przez kolejne liczby naturalne (1,2,3 itd.). Następnie szereguje się uzyskane w ten sposób ilorazy, zaczynając od największego i wybiera się z nich kolejno największe w takiej liczbie, która jest równa liczbie wszystkich mandatów w tym okręgu. Każde ugrupowanie dostaje tyle mandatów, ile uzyskała takich „zwycięskich ilorazów”. System d'Hondta premiuje najsilniejsze partie i jest stosowany m.in. w wyborach do polskiego sejmu, a także w Chorwacji, Czechach, Finlandii, Hiszpanii i Portugalii. Metoda Saint-Lague - Procedura postępowania wygląda tak jak w przypadku metody d'Hondta. Różnica polega na tym, że zamiast kolejnych liczb naturalnych, dzielnikami są liczby nieparzyste, z wyjątkiem pierwszego, który wynosi 1,4. Formuła Saint-Lague w mniejszym stopniu niż d'Hondta preferuje najsilniejsze partie. Stosowana jest m.in. w wyborach do parlamentów Danii, Norwegii i Szwecji. Metoda Hare-Niemeyera - W pierwszej kolejności w każdym okręgu ustala się iloraz wyborczy (IHN) według formuły: Liczba głosów oddanych na partię x liczba mandatów podzielone przez liczbę wszystkich ważnych głosów. Następnie przydziela się poszczególnym partiom taką liczbę mandatów, jaka jest wartość powyższego ilorazu przed przecinkiem, dla każdej z nich. Po zastosowaniu metody Hare-Niemeyera pozostają jeszcze nierozdysponowane mandaty, dlatego uzupełnia się ją innymi systemami, rozdzielając pozostałe mandaty innymi metodami. Uznaje się że przelicznik Hare-Niemeyera najwierniej odzwierciedla preferencje wyborców. Stosowany jest w takich krajach jak Austria, Holandia, Niemcy. Systemy mieszane - Polegają na tym, że część parlamentarzystów wybiera się w trybie większościowym, a pozostałą część-proporcjonalnym. Każdy wyborca dysponuje więc dwoma głosami: jeden oddaje na kandydata w jednomandatowym okręgu, zaś drugi na listę w okręgu wielomandatowym. - Ordynacja większościowo-proporcjonalna funkcjonuje w dwóch zasadniczych wariantach. W pierwszym z nich oba systemy głosowania są od siebie wzajemnie niezależne. Izba parlamentu, w procesie wyborczym podzielona jest niejako na dwie części, zaś wybory do jednej z nich nie mają wpływu na skład drugiej. Taki system nazywany jest niekiedy głosowaniem równoległym i występuje na Węgrzech oraz w Japonii. W drugim wariancie ostateczny rozkład głosów w parlamencie jest konsekwencją wyniku wyborczego w systemie proporcjonalnym. W tym przypadku mandaty zdobyte w okręgach jednomandatowych odpowiednio pomniejszają parlamentarną reprezentację tych list partyjnych, z których pochodzą zwycięscy kandydaci. W sytuacji, w której liczba mandatów uzyskanych w systemie większościowym jest wyższa od liczby mandatów, jaka przysługuje danej partii na podstawie wyniku w części proporcjonalnej, odpowiednio zwiększa się liczebność parlamentu. Takie rozwiązanie można spotkać w Niemczech i Nowej Zelandii. - Mieszane systemy wyborcze mają w zamierzeniu ich twórców połączyć zalety ordynacji większościowej i proporcjonalnej oraz zredukować wady każdej z nich. Dzięki wyborom w okręgach jednomandatowych następuje wzmocnienie najsilniejszych ugrupowań, co działa korzystnie na jakość pracy parlamentu. Jednocześnie ze względu na częściową zasadę proporcjonalności, można ten efekt osiągnąć bez konieczności ponoszenia ceny utraty reprezentatywności legislatywy. Stronnictwa, których kandydaci nie mają szans na zwycięstwo w okręgach jednomandatowych, mogą liczyć na wprowadzenie do parlamentu swoich przedstawicieli z list partyjnych. Pewną wadą systemów mieszanych jest natomiast stosunkowo skomplikowany sposób głosowania. Autor: Karol Macios

WYŻSZA SZKOŁA

STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH

Pojęcie źródeł prawa występuje w dwóch podstawowych znaczeniach tj. materialnych lub formalnych źródeł prawa. Ogół czynników ( w szczególności społecznych, ekonomicznych) mających wpływ na powstanie aktu normatywnego i ukształtowanie treści normy prawnej to materialne źródła prawa. Natomiast źródła prawa w znaczeniu formalnym to formy prawotwórczej działalności organów państwowych (czyli obowiązujące akty normatywne).

Rozdział III obowiązującej w Polsce Konstytucji odnosi się do źródeł prawa w znaczeniu formalnym. Zgodnie z art. 87 Konstytucji, źródłami powszechnie obowiązującego prawa RP są:

1. Konstytucja,

2. ustawy,

3. ratyfikowane umowy międzynarodowe,

4. rozporządzenia.

Źródłami powszechnie obowiązującego prawa RP są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego. Elementem systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego po akcesji do Unii Europejskiej, zgodnie z art. 91 ust. 3 Konstytucji jest także prawo przez nią stanowione . Konstytucja przewiduje też istnienie powszechnego źródła prawa w postaci rozporządzenia z mocą ustawy . Przyznaje ona bowiem Prezydentowi w czasie stanu wojennego, ale jedynie wówczas gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, prawo wydawania - na wniosek Rady Ministrów- rozporządzeń z mocą ustawy. Ich zakres przedmiotowy jest ograniczony. Regulacja art. 234 wskazuje, że art. 87 Konstytucji nie ustanowił zamkniętego katalogu aktów będących źródłami prawa powszechnie obowiązującego. Wymienione w art. 87 ust. 1 źródła prawa powszechnie obowiązującego są to akty prawne wiążące wszystkich zarówno organy państwowe, jak też obywateli oraz osoby i podmioty prawne znajdujące się pod jurysdykcją Polski. Po akcesji do Unii Europejskiej elementem systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego w Polsce jest także prawo europejskie .

Konstytucja zajmuje najwyższe miejsce w systemie hierarchii źródeł prawa, co wyraża się w jego nadrzędności w stosunku do innych ustaw oraz wszelkich pozostałych rodzajów aktów normatywnych. Zgodnie z art.8 ust.1 Konstytucji RP, Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej. Niezgodność z Konstytucją stanowi podstawę uchylenia aktu normatywnego w trybie przewidzianym dla kontroli konstytucyjności prawa przez kompetentne organy. W Polsce organem takim jest Trybunał Konstytucyjny. O najwyższej pozycji Konstytucji w hierarchii źródeł prawa świadczy też szczególny tryb przewidziany dla jej uchwalenia oraz dokonywania zmian.

Konstytucja może być albo aktem w postaci tylko jednego dokumentu, jak to ma postać w wypadku naszej ustawy zasadniczej, albo też aktem w postaci rozproszonej, jak np. konstytucja USA.

Konstytucja jest źródłem prawa ustalającym podstawowe zasady i wyznaczającym reguły systemu stanowienia prawa, które stoi na czele całego naszego systemu prawnego. O jej nadrzędności, nad pozostałymi normami prawa powszechnie obowiązującego, rozstrzygnął artykuł 8, ust.1 obowiązującej Konstytucji RP. To z niego dowiemy się, że Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczpospolitej Polskiej. Konsekwencję tego stanu stanowi konieczność uznania, że obowiązuje ona we wszystkich rodzajach stosunków prawnych i jest bezpośrednio stosowana przez wszystkie rodzaje organów państwowych, natomiast jednostka może się powołać wprost na jej normy, podobnie jak i na normy innych źródeł prawa powszechnie obowiązującego. To ujęcie charakteru prawnego konstytucji jest związane z kontrolą konstytucyjności, jako swoistą sankcją norm konstytucji.

Konstytucja jest szczególną ustawą, także dlatego, że stanowi zbiór praw kardynalnych, stanowiących fundament politycznego i społecznego ładu, a zarazem wyznacza pole działania władzy oraz gwarantuje prawa i wolności jednostki. Formułuje ona również pewne zasady, które są pomocne przy rozstrzyganiu wątpliwości gdy jakieś normy są niewystarczająco zrozumiałe. Zakres przedmiotowy tej regulacji nie wyczerpuje się tylko na tych materiach, bo sięga też w kwestie związane np. z: samorządem terytorialnym, działalnością organów wymiaru sprawiedliwości, działalnością organów kontroli państwowej i ochrony państwa, finansami publicznymi, stanami nadzwyczajnymi, itp.

Ustawa to akt najściślej związany z funkcją tworzenia prawa. Jest ona właściwa do stanowienia norm o charakterze generalnym ( kierowanych do określonej klasy adresatów, którą wyróżnia się z uwagi na pewną cechę wspólną) i abstrakcyjnym ( czyli ustanawiających pewne wzorce zachowań). Tej formy prawotwórstwa nie można natomiast wykorzystywać do stanowienia norm indywidualnych i konkretnych.

Ustawa, z punktu widzenia przedmiotu regulacji, to akt nieograniczony. Nasza Konstytucja nie ustanawia granic ani dla szerokości ustawodawstwa, ani też dla jego szczegółowości ( głębokości). Dlatego też w tej formie mogą, a nawet powinny być, regulowane wszelkie dziedziny stosunków społecznych. Z ustawy zasadniczej można jednakże wywnioskować, że wolą ustrojodawcy jest taka szczegółowość i kompleksowość ustaw, która rozporządzenia sprowadzi do rangi tylko materialnych aktów wykonawczych.

Nieograniczony materialny zakres ustawy nie jest równoznaczny z pełną dowolnością ustawodawcy przy stanowieniu ustaw i określaniu ich materialnej treści. Ustawy są bowiem podporządkowane hierarchicznie Konstytucji. Zatem konsekwencją niezgodności ich z ustawą zasadniczą będzie usunięcie z obiegu prawnego, z mocy orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.

Normy ustawowe można zmienić, uchylić lub zawiesić tylko poprzez inną normę ustawową. Ustawy natomiast mogą zmienić, uchylić czy zawiesić każdą inną, niższą rangą normę prawną.

Do uchwalania ustaw kompetencje posiada w zasadzie tylko parlament . Przyjęcie nowej ustawy następuje w specjalnej procedurze, którą nazywa się trybem ustawodawczym.

Od tej zasady przewidziano jeden możliwy wyjątek. Chodzi tu o sytuację, kiedy w czasie stanu wyjątkowego Sejm nie może zebrać się na posiedzeniu. Wówczas to Prezydent, na stosowny wniosek Rady Ministrów, ma uprawnienie stanowienia rozporządzeń z mocą ustawy. Przedmiotowy zakres tych aktów został oznaczony w art. 228, ust. 3-5. Rozporządzenia z mocą ustawy mogą dotyczyć: zasad działania organów władzy publicznej oraz zakresu praw i wolności człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego, a także zakresu i trybu wyrównywania strat majątkowych wynikających z wprowadzonych ograniczeń. Takie podjęte działania muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia, a także winno się zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa.

Ratyfikowane umowy międzynarodowe także znalazły swoje miejsce w systemie prawa Rzeczpospolitej Polskiej. Konstytucja przyznaje im przymiot powszechnego obowiązywania. Artykuł 91, ust. 1 Konstytucji to norma, z mocy której dokonuje się transformacja ratyfikowanej umowy międzynarodowej do naszego krajowego porządku prawnego. Niezbędny warunek jej stanowi opublikowanie treści w „Dzienniku Ustaw”.

Ten rodzaj aktów prawnych w piramidzie prawa może odnaleźć jedno, spośród dwóch właściwych, miejsc. Bowiem Konstytucja rozróżnia dwie kategorie ratyfikowanych umów, chodzi tu o „zwykłe” ratyfikowane umowy i umowy ratyfikowane w specjalnej procedurze. Jest to procedura uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie. Od rodzaju procedury ratyfikowania zależy też skuteczność umów międzynarodowych względem pozostałych aktów. Umowy ratyfikowane z udziałem parlamentu mają moc prawną równą mocy ustawy. Jednakże jeżeli dojdzie do sytuacji takiej, że umowy nie da się pogodzić z obowiązującą ustawą, ta pierwsza ma prymat nad ustawą. Organem rozstrzygającym ostatecznie o tym fakcie jest Trybunał Konstytucyjny. Konstytucja wylicza w art. 89, które z umów należy zawrzeć dopiero po zaakceptowaniu ich zawarcia przez parlament.

Przewidując rychły proces integracji naszego kraju z Unią Europejską do Konstytucji wprowadzono przepisy deklarujące gotowość do stosowania w Polsce prawa stanowionego przez organizacje międzynarodowe. Zadeklarowano, że jeżeli wynika to z umowy konstytuującej taką organizację, prawo stanowione przez jej upoważnione organy ma pierwszeństwo przed naszymi ustawami, gdy aktów takich nie można zgodzić.

Jest jedynym aktem organów władzy wykonawczej uznawanym za źródło powszechnie obowiązującego prawa. Konstytucja konstruuje je jako akt ściśle związany z ustawą. Dodatkowo enumeratywnie wylicza organy kompetentne do takiej czynności wydania. Podstawę czynności wydawania rozporządzenia, przez każdy z upoważnionych organów, stanowi szczegółowe ustawowe upoważnienie. Powinno ono zawierać: określenie organu właściwego do wydania danego rozporządzenia i katalog spraw do uregulowania, a także wytyczne co do treści samego aktu wykonawczego.

Prawo do wydawania rozporządzeń z mocy ustawy zasadniczej posiadają następujące organy:

• Prezydent RP ( na podstawie art. 142, ust.1),

• Rada Ministrów (na podstawie art. 146, ust. 1, p. 2),

• Prezes Rady Ministrów (na podstawie art. 148, p. 3),

• Ministrowie kierujący działami administracji rządowej (na podst. art. 149, ust. 20),

• Przewodniczący określonych w ustawie komitetów powołanych w skład Rady Ministrów (na podstawie art. 149, ust. 3),

• Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (na podstawie art. 213, ust. 2).

Z racji tego, że rozporządzenie to akt wykonawczy do ustawy, „wkracza” ono, siłą rzeczy, w materie zastrzeżone dla regulacji ustawowej. Ma ono jednakże regulować tylko niezbędne, dla zrealizowania ustawy, sprawy nie wyczerpane w tej pierwszej.

Dlatego też Konstytucja wskazuje wymogi, jakim powinno uczynić zadość upoważnienie ustawowe dla wydania prawidłowego rozporządzenia. Po pierwsze dla jego wydania wymagana jest odrębna i wyraźna delegacja dla konkretnego organu. Ustawa musi wskazać też jakie sprawy ma on uregulować. Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swoich kompetencji innemu organowi, bo na podstawie art. 92, ust. 2 Konstytucji, istnieje tzw. zakaz subdelegacji. Nie może on również zaniechać wydania tzw. rozporządzeń obligatoryjnych.

Źródłem powszechnie obowiązującego prawa są także akty prawa miejscowego, lecz w ich przypadku dodatkowo wchodzi w grę ograniczenie terytorialne zasięgu. One bowiem obowiązują tylko na obszarze działania organów, które je ustanowiły.

Konstytucja nie stawia im wymogu wykonania ustawy, zatem lokalny prawodawca ma znacznie poszerzony zakres swobody. Ustrojodawca określił , że akty te mają być wydane jedynie „na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie”. Nie posunął się on też do ograniczenia kręgu podmiotów kompetentnych do stanowienia aktów prawa miejscowego, a stwierdził tylko, że czynności te należą do organów samorządu terytorialnego oraz terenowych organów administracji rządowej. Odnośnie zasad i trybu wydawania aktów prawa miejscowego dokonał odesłania do odrębnej ustawy.

Z treści artykułu 184, dotyczącego kompetencji NSA do kontroli legalności prawa miejscowego, można wysunąć wniosek, że jedyną formę właściwą dla stanowienia prawa miejscowego stanowi uchwała. Mimo to wojewoda wydaje akty prawa miejscowego w formie rozporządzeń.

Obok omówionych w niniejszej pracy źródeł powszechnie obowiązującego prawa mamy jeszcze tzw. źródła prawa wewnętrznego. Przeciętny nasz rodak mógłby wskazać ich całą masę, ale one nie odgrywają tak znaczącej roli dla ogółu jak kategoria źródeł prawa powszechnie obowiązującego. To ono bowiem ma wpływ i na ludzi, i na organy, i na instytucje, czyli wprost oddziałuje na funkcjonowanie pewnego wielkiego mechanizmu, jakim jest każde państwo. Życzeniem każdego, kto pozostaje pod działaniem określonego systemu prawa jest, by funkcjonował on z jak najlepiej i z największą korzyścią dla każdej ze stron. Nie od dziś bowiem wiadomo, że nawet idealne założenia, realizowane w życiu, potrafią dać wprost opłakane skutki, więc pozostaje życzyć nam jak najlepszego i najsprawniejszego funkcjonowania naszego systemu. Co będzie przynosiło wymierne owoce w życiu naszego narodu.

BIBLIOGRAFIA:

1. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z wprowadzeniem, Warszawa 2006

2. Górecki D.( red.), Polskie prawo konstytucyjne, Kraków 2007

3. Kallas M., Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, Wydawnictwo Prawnicze 2001

4. Pol K., Nasz przewodnik obywatelski, Wydawnictwo Prawo i Praktyka Gospodarcza 2002

5. Skrzydło W., Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej. Komentarz, Zakamycze 2007

6. Skrzydło W., Polskie prawo konstytucyjne, Marpol 1998

7. Skrzydło W., Polskie prawo konstytucyjne, Lublin 2006

8. Winczorek P., Prawo konstytucyjne Rzeczpospolitej Polskiej. Podręcznik dla studentów studiów nieprawniczych, Warszawa 2003

Por. A. Bałaban, Polskie problemy utrojowe, Zakamycze, Kraków 2003, s. 69.

Art. 87 ust. 2 Konstytucji RP

W. Skrzydło (red.), Polskie prawo konstytucyjne, Verba Lublin 2004, s. 175

Art. 234 Konstytucji RP

Por. art. 91 ust. 3 Konstytucji RP

Por. W. Skrzydło, Polskie prawo konstytucyjne, Marpol 1998, s. 26

Konstytucja RP, art. 234

Konstytucja art. 91, ust. 3

Konstytucja…, art. 94

21

---