Czy wojna w Iraku była zgodna z prawem międzynarodowym? Na podstawie krótkiej notatki Ministerstwa Spraw Zagranicznych przedstaw swoją opinię.
Wojna w Iraku jaka wybuchła 20 marca 2003 należy do jednych z najbardziej kontrowersyjnych konfliktów w świetle prawa międzynarodowego. Trwająca 4 lata 2 wojna w Zatoce Perskiej budzi pytania natury prawnej, moralnej, jak również wykazuje słabość międzynarodowych organizacji bezpieczeństwa, swoistą samowolę działania jej członków.
Istotne w tej problematyce jest nie tylko wyjaśnienie przyczyn interwencji amerykańskiej w Iraku, ale również prób jej legitymizacji w świetle prawa międzynarodowego.
Wśród najczęściej pojawiających się wyjaśnień konfliktu są argumenty z jednej strony mówiące o potrzebie umocnienia przez Stany Zjednoczone swojej światowej pozycji hegemonistycznej poprzez uzyskanie dostępu do istotnych surowców takich jak ropa naftowa, z drugiej natomiast nawiązuje się do potrzeby zapewnienia trwałego pokoju międzynarodowego, którego osiągniecie możliwe jest w wyniku obalenia dyktatorów i demokratyzację. Argumenty powyższe wiążą się bezpośrednio z poczuciem zagrożenia, w obliczu, którego jak podaje witryna: Historycy.org. państwa podejmują działania zgodnie ze scenariuszem najgorszym lub też najbardziej prawdopodobnym. Zauważalnym staje się w kontekście 2 wojny w zatoce perskiej kierowanie sie scenariuszem najgorszym , powodującym przypisanie Irakowi pewnych dodatkowych cech wywołujących zwiększenie poczucia zagrożenia, a co za tym idzie nadmierna reakcje mająca na celu zapobieżenie zagrożeniu dla bezpieczeństwa międzynarodowego.
Nasuwa się jednak pytanie czy zagrożenie dla bezpieczeństwa międzynarodowego ze strony Iraku istniało realnie.
Czy niemożliwym było pokojowe rozwiązanie sporu do jakiego nawołuje ust.1 art. 1 Karty Narodów Zjednoczonych ze względu na niewystarczalność środków przewidzianych w art. 41 co implikowałoby legitymizację ingerencji Stanów Zjednoczonych w Zatoce Perskiej na mocy art. 42 stanowiącego, że, gdy „środki przewidziane w artykule 41 mogłyby okazać się niewystarczającymi albo już okazały się niewystarczającymi, jest ona władna podjąć taką akcję przy pomocy sił powietrznych, morskich lub lądowych, jaka mogłaby okazać się konieczną do utrzymania albo przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Akcja taka może polegać na demonstracjach, blokadzie i innych operacjach sił zbrojnych powietrznych, morskich lub lądowych członków Narodów Zjednoczonych..” Na mocy tego artykułu, żeby uznać interwencję za legalną muszą zostać spełnione dwa warunki, istnieć zagrożenie ze strony danego państwa, jak również zostać wyczerpane inne środki i działania takie jak negocjacje, sankcje czy też międzynarodowa presja. Możliwość zastosowania działań zbrojnych przewidziana jest tutaj jedynie w dwóch przypadkach , wojny obronnej będącej odpowiedzią na agresję lub też interwencji prewencyjnej za zgodą Rady Bezpieczeństwa ONZ . W przypadku wojny w Zatoce Perskiej niemożliwym jest uznanie ataku na Irak za działanie obronne ze względu na nieistnienie dowodów na to, że to właśnie Irak zaatakował Stany Zjednoczone, nie udowodniono również żadnych powiązań Al.- Qaidy z Saddamem Husajnem, a nawet jeżeli, by takie istniały to niema pewność czy państwo irackie zaangażowałoby się w wojnę z Ameryką. Istnieje więc pewna groźba użycia siły przez Al.-Qaide, ale nie przez Irak, stąd też konfliktu, w którym Ameryka zaatakowała państwo a nie zagrażającą jej organizację terrorystyczną nie można w świetle przepisów ONZ uznać za wojnę obronną.
Pozostaje więc kwestia druga, czyli akcja prewencyjna poparta przez Radę Bezpieczeństwa ONZ
W tym przypadku prawnicy chcący uzasadnić interwencję zwracają uwagę na rezolucje Rady Bezpieczeństwa o numerze 687 z roku 1991 dyktującej warunki rozejmu po pierwszej wojnie w Zatoce Perskiej. Warunki te obejmują rozbrojenie się Iraku w tym zdemontowanie pod międzynarodową kontrolą wszelkiego rodzaju broni masowego rażenia. Rezolucja ta daje legitymizację prawną działań zbrojnych w wyniku niedotrzymania przez Irak zawartych w niej założeń. Nasuwa się pytanie czy w roku 2003 Irak broń posiadał i tym samym stanowił realne zagrożenie?. Z jednej strony zwolennicy Real Politik byłego prezydenta Stanów Zjednoczonych uważali Saddama Husajna jako ogromne wciąż wzrastające niebezpieczeństwo dla ładu międzynarodowego z drugiej strony natomiast jego przeciwnicy zwracają uwagę na wątpliwości, co do posiadania przez Irak broni masowej zagłady i determinacji jej użycia. Mówiąc wprost Saddam Husajn był dyktatorem, ale jeszcze nie wariatem, zdolnym wydać naród iracki na pewną zagładę, jaka wynikłaby z rozpoczęcia przez niego konfliktu nuklearnego ze Stanami Zjednoczonymi, zwłaszcza w obliczu świadomości przewagi arsenałów przeciwnika. Powracając jednak do kwestii domniemanego posiadania przez Irak broni masowego rażenia oraz biorąc pod uwagę nawołującą do rozbrojenia rezolucję 687 zrozumiałymi stają się próby uzyskania przez Biały Dom zgody Narodów Zjednoczonych wyrażonej w formie rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ zezwalającej na podjęcie działań zbrojnych w dorzeczu Tygrysu i Eufratu. Uzyskanie przez Stany Zjednoczone niejednoznacznej rezolucji 1441 w roku 2002 nie daje jednakże prawnych podstaw do użycia sankcji zbrojnych, co jednocześnie czyni jakiekolwiek działania zbrojne w tym rejonie jako naruszające prawo międzynarodowe. Rezolucja 1441 na która powołują się zwolennicy działań wojennych w Iraku zawiera dwie istotne klauzule dające podstawy normy prawnej. Należą do nich klauzula nr 3 i 5 mówiące o łamaniu przez Irak postanowień i rezolucji ONZ oraz zobowiązuje Irak do przekazania pełnego dostępu do swoich instalacji inspektorów i przedstawicieli ONZ. Z nich to można wywnioskować hipotezę zawierającą kwestie łamania przez Irak dotychczasowych rezolucji ONZ i bezpośrednio wynikające z tego stanowienie przez to państwo zagrożenia dla pokoju i stabilności na świecie. Jak również dyspozycję mówiącą, że Irak musi zapewnić pełen dostęp do możliwych miejsc budowy broni oraz zaprzestać łamania zobowiązań wynikających z wymienionych powyżej rezolucji nr 687 i 1441. Problem pojawia się jednak w kontekście najważniejszego elementu jakim jest sankcja. Rezolucja 1441 formułuje ją dosyć dwuznacznie mówiąc o poważnych konsekwencjach, jakie mogą wyniknąć z niedostosowania się Iraku do założeń ONZ .Nie daje ona jednak wciąż bezpośredniego mandatu do podjęcia działań zbrojnych. Jak mówi Profesor Diane Orentlicher z waszyngtońskiego American University „Sprawa użycia siły została w rezolucji 1441 ujęta celowo dwuznacznie, aby umożliwić dość dowolne interpretacje. Daje ona jednak wyraźnie do zrozumienia, że aby ostatecznie o tym zdecydować, potrzebne są dodatkowe konsultacje i decyzja Rady Bezpieczeństwa, co utrudnia tym samym rządowi USA stwierdzenie, że może samodzielnie postanowić czy wojskowa interwencja jest konieczna. „ .Nie tylko powyższa rezolucja ale również Karta Narodów Zjednoczonych w art. 24 ust 1 stanowiącym, że
„W celu zapewnienia szybkiej i skutecznej akcji Organizacji Narodów Zjednoczonych członkowie jej nakładają na Radę Bezpieczeństwa główną odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz uznają, że Rada Bezpieczeństwa działa z tytułu tej odpowiedzialności z ich ramienia“ nie przewiduje legitymizacji działań zbrojnych bez podjęcia przez Radę Bezpieczeństwa stosownych postanowień. Nieujęcie w rezolucji 1441 jednoznacznie zezwolenia na akcję zbrojną oznacza więc, że w świetle przepisów Karty Narodów Zjednoczonych inwazja bez autoryzacji Rady Bezpieczeństwa jest niezgodna z prawem międzynarodowym.
Bezpodstawne są również próby powoływania się Stanów Zjednoczonych na rezolucje 678 w celu interpretacji zapisu o sankcji rezolucji 1441. Rezolucja 678 daje w sumie prawo ingerencji zbrojnej w przypadku niewycofania się wojsk irackich z Kuwejtu, ale w momencie wykonania tego założenia jej prawna moc wygasa ustępując miejsca wspomnianej juz przeze mnie powyżej dyktującej warunki rozejmu rezolucji 687. O ile rezolucja 678 mówiła o możliwości użycia „wszelkich możliwych środków” w tym ingerencji zbrojnej, o tyle rezolucja 1441 mówi jedynie o „poważnych konsekwencjach” nie precyzując kwestii możliwych sankcji pozostawiając ją do dookreślenia Radzie Bezpieczeństwa. Tak więc podjęcie działań zbrojnych przez Stany Zjednoczone bez jednoznacznej zgody ONZ jest niezgodne z prawem międzynarodowym w świetle przepisów Karty Narodów Zjednoczonych, a interpretowanie zapisów wspomnianej rezolucji 1441 jako takowe autoryzującej jest spowodowane nadinterpretacja przepisów prawa międzynarodowego w celu legitymizacji swoich interesów na arenie międzynarodowej. W kontekście powyższym argumentem przemawiającym za nielegalnością wojny w Zatoce Perskiej jest wynikająca z hierarchii prawa międzynarodowego siła obowiązywania jego przepisów. Rezolucje ONZ w przeciwieństwie do Karty Narodów Zjednoczonych nie są uniwersalną normą prawną, ale wynikiem konkretnej sytuacji międzynarodowej, stąd też powoływanie się na zapisy sprzed ponad 10 lat nie mogą stanowić usprawiedliwienia dla współczesnych działań zbrojnych.
Kolejnym argumentem wykorzystywanym w celu legitymizacji interwencji w Iraku jest powoływanie się na rezolucję Rady Bezpieczeństwa 1368 wydana po 11 września 2001 roku nawołującą do pociągnięcia do odpowiedzialności wszystkich winnych zamachom. Problem przyjęcia zasadności tej rezolucji w stosunku do Iraku wynika z braku jak już wspomniałam dowodów na istnienie powiązań między Saddamem Husajnem a Al-Qaidą.
Obok też powołujących się na rezolucje bezpośrednio dotyczące kwestii rozbrojenia Iraku czy też walki z zorganizowana działalnością terrorystyczną pojawiają się równie często tezy próbujące dokonać legitymizacji akcji zbrojnej poprzez wysuwanie argumentów walki o demokrację i prawa człowieka. Legalność interwencji humanitarnej czy też „demokratyzującej” uzależniona jest od zgody państwa będącego jej celem. Jak przewiduje
opublikowany w roku 2001 raport „Odpowiedzialność za ochronę” ingerencja międzynarodowa w sprawy wewnętrzne państwa może mieć miejsce wyłącznie w sytuacji gdy dane państwo nie jest w stanie w kontekście rożnych niszczących stabilność wewnętrzną czynników samoistnie zadbać o ochronę swej ludności. Ponadto raport podkreśla również ze jedynym podmiotem mającym zdolność podjęcia decyzji o użyciu siły zbrojnej pozostaje Rada Bezpieczeństwa zgodnie z rozdziałem VII i VIII Karty Narodów Zjednoczonych. Spoglądając na sytuację wewnętrzną Iraku, jakkolwiek w roku 1991 istniało realne zagrożenie dla przestrzegania praw człowieka w wyniku represji reżimu Husajna w stosunku do ludności cywilnej, co udokumentowane zostało rezolucją 688 wzywająca do natychmiastowego zaprzestania prześladowań ludności kurdyjskiej i szyickiej, to już w roku 2003 o zagrożeniu dla ludności na dużą skale nie mogło być mowy, brak tutaj również społecznej aprobaty ze strony społeczeństwa irackiego, które w pewnej swojej części traktuje wojska koalicyjne jako wrogie, okupacyjne.
W wyniku niemożności jednoznacznej legitymizacji działań zbrojnych w Zatoce Perskiej dającej zielone światło dla interwencji pozostaje uzasadnienie akcji zbrojnej w Iraku w wyniku legalizacji następczej, jaka nastąpiła w wyniku uchwalenia rezolucji nr 1483 oraz rezolucji 1511 w roku 2003. Pierwsza z nich określa Stany Zjednoczone i Wielką Brytanię, jako mocarstwa okupacyjne sprawujące władzę nad zajętym terytorium, co jednoznacznie przekształciło okupację militarną w okupację pokojową zgodną z prawem międzynarodowym. Rezolucja nr 1511 natomiast uznaje zgodnie z art. 42 Karty Narodów Zjednoczonych akcję militarną w Iraku za stabilizującą w rejonie, przyczyniającą się do przywrócenia międzynarodowego ładu i bezpieczeństwa. Również w tym kontekście pojawiają się wątpliwości czy w rzeczywistości przyczyniona się do stabilizacji w regionie. Jak pokazuje aktualna sytuacja coraz częściej nasilają się spory między Kurdami a Szyitami w kwestii przyszłej struktury państwa jak również jego podstawy prawnej.
Bieżący konflikt jest trzecia z kolei ciężką wojną, jaka wstrząsnęła Irakiem w ciągu ostatnich 20 lat, która boleśnie odczuł jego naród. Zarówno w przypadku tego konfliktu, jak również wszelkich go poprzedzających istniała potrzeba uzasadnienia działań, odnalezienie pewnego ich usprawiedliwienia czy też znalezienia podstaw na rzecz akceptacji zbrodni. Najbardziej kontrowersyjnym jednak jest wywołanie konfliktu czy też jego wspieranie w przypadku wojny łamiącej kruche międzynarodowe konwencje działające na rzecz międzynarodowego ładu i pokoju. Wojna w Iraku to nie tylko setki zabitych ofiar cywilnych, destabilizacja struktury społecznej, zniszczenie infrastruktury, ale również świadectwo nieprzestrzegania prawa międzynarodowego i niestosowania się do zalecenie organizacji, do której kompetencji należy dbanie o międzynarodowy ład i bezpieczeństwo, ale również pierwszy krok w kierunku anarchizacji społeczności międzynarodowej w wyniku zakwestionowania normy bezwzględnie obowiązującej, zakazu użycia siły militarnej w sposób sprzeczny z postanowieniami Karty Narodów Zjednoczonych.
Źródło:
Słownik pojęć i organizacji międzynarodowych
http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/slownik_pojec_i_organizacji_miedzynarodowych.php
Portal Wiedzy Onet.pl
http://portalwiedzy.onet.pl/124701,,,,al_kaida,haslo.html
Ośrodek Informacji ONZ w Warszawie
http://www.unic.un.org.pl/
Eksperci prawni w USA o rezolucji 1441 w sprawie Iraku
prawo.panoramainternetu.pl/article,408719.pdf
Die neue Irak-Resolution 1441ein weiterer Schritt Richtung Krieg
http://www.embargos.de/irak/ini/pe_scr1441.htm
SECURITY COUNCIL RESOLUTIONS - 2002
http://www.un.org/Docs/scres/2002/sc2002.htm
Misja, która stała się wojna. Wojna, która stała się misją ...
www.stosunki.pl/?q=content/misja-która-stał-się-wojną-wojna...
Legalność wojny irackiej w świetle prawa
www.wojmos.com/texts/.../Legalnosc%20wojny%20irackiej.pl.pdf
www.hfhrpol.waw.pl/pliki/Karta_Narodow_Zjednoczonych.pdf
Notatka dot. wojny w Iraku w świetle prawa międzynarodowego. Liberation (19.03.2003 r.) artykuł Marca Semo pt.: „Wojna nieuprawniona i nielegalna”, materiał PUW
Karta Narodów Zjednoczonych-(ang. Charter of the United Nations) - traktat stanowiący podstawę działania Organizacji Narodów Zjednoczonych, podpisany przez 50 państw 26 czerwca 1945 roku w San Francisco na zakończenie konferencji międzynarodowej.
Rada Bezpieczeństwa ONZ-organ ONZ odpowiedzialny za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, decydujący w szczególności o autoryzacji działań militarnych, tworzeniu operacji pokojowych i nakładaniu sankcji międzynarodowych.
Al-Qaida -(arab. zasada), organizacja terrorystyczna o międzynarodowym zasięgu (terroryzm międzynarodowy) założona w 1988 przez Osamę Ben Ladena
ONZ-United Nations, Organisation des Nations Unies, ONZ, organizacja powstała po II wojnie światowej 24 października 1945, w dniu wejścia w życie Karty Narodów Zjednoczonych będącej statutem tej organizacji. Jest drugą po Lidze Narodów powszechną organizacją międzynarodową.
Real Politik-rodzaj polityki uwzględniającej rzeczywisty stosunek sił, odrzucającej wpływ czynników ideowych lub moralnych na decyzje polityczne; polityka realna.
prawo.panoramainternetu.pl/article,408719.pdf