Zespół Literacki „Przedmieście”
Grupa pisarzy powstała 18 czerwca 1933 z inicjatywy H. Boguszewskiej i J. Kornackiego. Grupę założycielską stanowili: Boguszewska (przewodnicząca), Kornacki, W. Kowalski, S. Schulz, Nałkowska, Muszałówna, A. Rudnicki, G. Morcinek. Do współpracy z Zespołem zostali zaproszeni: Krahelska, Sydor Rey (J. Reiss), B. Piach (Zandberg), A. Degal, J. Czyściecki, J. Łobodowski. Lwowski oddział „Przedmieścia” utworzyli: J. Brzoza, H. Górska, A. i J. Kowalscy oraz W. Jampolski.
Programowy charakter grupy został określony przez samą jej nazwę, zapowiadającą poetykę wynikłą z pracy zespołowej oraz społeczne nacechowanie wyborów literackich. Słowo „Przedmieście” było manifestem, pseudonimem nowego obszaru artystycznego poznania przesuwającego środek ciężkości z przestrzeni zarezerwowanej dla elity na sfery niższe społecznie i kulturowo. („jutrzejszy zalew śródmieścia przez przedmieście” programowy artykuł Kornackiego, Cele „Przedmieścia”, który oznajmiał, że Zespół zamierza wywalczyć „choćby podstawy metody obserwacji artystycznej”, uwolnić literaturę od fantazjowania i kłamstwa oraz zmniejszyć dystans między twórczością a nauką, bliższą prawdy życia). Akcentowana zespołowość służyła stworzeniu i integracji środowiska bliskich ideowo ludzi. Jednak tak naprawdę Zespół zrodził się raczej z procesów radykalizacji inteligencji twórczej, czyli w istocie z przyczyn pozaartystycznych.
„Przedmieście” podejmowało w działalności publicystycznej krytykę władzy, potępiali antysemityzm i prześladowanie mniejszości narodowych, brali w obronę uciskany proletariat miast i wsi oraz kulturę poddawaną cenzurze i represjom.
Deklaracja programowa Zespołu (we wstępie Krahelskiej do pierwszego tomu zbiorowego grupy pt. Przedmieście (1934, ukazał się w grudniu 1933) ):
stworzenie nowych metod obserwacji artystycznej - to jedyny postulat naprawdę estetyczny; głosi autentyczność i dokumentaryzm relacji; szacunek dla suwerennej prawdy opisywanego świata,
skierowanie uwagi na elementy życia proletariackiego w Polsce - bohater-proletariusz,
szczególne uwzględnienie w procesie tworzenia artystycznego tragicznej postawy bezrobotnego proletariatu - pojęcie „proletariat” miało oznaczać bardziej „lud”, „ludzi prostych”, „niziny”, „masy plebejskie”,
nawiązanie kontaktu z literatami mniejszości narodowych w Polsce oraz bezpośrednia obserwacja proletariackich środowisk mniejszości narodowych,
zapoznanie się z prądami literackimi i metodami współpracy zbiorowej literatów w innych krajach,
zgrupowanie w ramach Zespołu zastępu młodych pisarzy, rekrutujących się ze środowisk proletariackich,
stworzenie >>Studium przy Zespole<<, celem zapoczątkowania współpracy zbiorowej literatów i naukowców (biologia, psychologia i socjologia).
„Przedmieście” miało swoją rubrykę w „Epoce” i w „Kobiecie Współczesnej”. W l. 1934-1937 opublikowało 9 książek z nadrukiem Zespół Literacki „Przedmieście”: tomy zbiorowe Przedmieście (1934) i Pierwszy maja (październik 1934).
program literacki „Przedmieścia” można odnieść do tradycji naturalizmu Zoli (autorzy dedykowali mu powieść Jadą wozy z cegłą), a także do haseł populizmu francuskiego. Zespołowi chodziło o to, by poznanie literackie zdobyło własną wiarygodność społeczną. Pokrewieństwa z populizmem zasadzały się na wspólnej tendencji do ukazywania szarego człowieka, różnego rodzaju warstw plebejskich, stosowania metody obserwacji i przeciwstawiania prawdy życia sztuczności i fałszowi literatury mieszczańskiej; łączyło ich również manifestacyjne zaangażowanie społeczne.
Pisarze „Przedmieścia”, szczególnie Boguszewska i Kornacki, utrwalają swoisty folklor, obrazują też procesy degradacji ekonomicznej i moralnej bezrobotnych, opisują procesy i stosunki produkcyjne, obyczajowość i etykę wybranych profesji.
Cechy:
skupienie uwagi na rozpaczliwych wysiłkach wyrwania się z anonimowości, z determinacji socjalnej,
stała dialektyka statyczności i dynamizmu - tłum jest z jednej strony statyczny (bezrobotny, uwięziony w wyznaczonych biedą granicach życia), z drugiej strony jest również dynamiczny (poszukujący pracy oraz sposobów na przeżycie),
naturalistyczny dokumentalizm,
środki ekspresjonistycznego skrótu, natężenia emocjonalnego, ruchu obrazów, dynamizmu powtórzeń, rytmizacji, animizowania, ruchliwe sceny-epizody,
świadomość, iż w procesie historycznym XX wieku waży najwięcej siła i ruch mas, samodzielny lub sterowany,
wizerunek bohatera zbiorowego, gromady, masy, środowiska, klasy,
ukazanie tłumu z bliska, opisanie peryferyjności z jednoczesnym ukazaniem oboczności cech zbiorowych i osobowych, indywidualizację zbiorowości,
autotematyczność poprzez zastosowanie postaci narratora-świadka lub narratora-uczestnika, z której często wynika autodemaskacja, kształtowanie obrazu zdarzeń z punktu widzenia postaci oraz narracja w mowie pozornie zależnej,
przetwarzanie elementów „magii przedmieścia” w symbol nędzarskiej poezji i swobody (gołębie u Kornackiego i Boguszewskiej),
Dwie grupy realizacji literackich:
reportaże, relacje i „świadectwa” socjologiczne, spojone często publicystyczną retoryką narratora,
opowiadania, proza narracyjna i powieści.
Powieści dzielą się na trzy odmiany:
tradycyjnej narracji realistycznej, która przybiera formę introspekcji poprzez prowadzenie z punktu widzenia postaci, np. Macierzyństwo Nałkowskiej,
narracji ekspresjonistycznej, nasyconej efektami scenicznymi i groteską, np. Kropiwniki Reya,
narracji w mowie pozornie zależnej, która emocjonalnie utożsamia autora z postacią.
Ze względu na rodzaj użytych środków literackich w utworach Zespołu ścierają się dwie tendencje:
konstruowanie materiału obserwacyjnego zgodnie z przyjętą tezą ideową,
dążność do wysnucia konkluzji ideowej z możliwie najlepiej rozpoznanego materiału, np. Jadą wozy z cegłą, Wisła.
Pisarze „Przedmieścia” wprowadzili do literatury międzywojennej oraz nobilitowali artystycznie regiony zapoznane - peryferyjne - oraz rzucili nowe światło na tradycyjne tereny literackiego opisu: wieś i małe miasteczko.
Zespół istniał do grudnia 1936 roku, oddział lwowski nieco dłużej. Świadectwem pracy Zespołu w okresie najbardziej ożywionej działalności jest opublikowany dopiero po wojnie dziennik literacki Boguszewskiej i Kornackiego Zielone lato 1934 (1959).
2