KWESTIA POLSKA W OKRESIE I-EJ WOJNY ŚWIATOWEJ

• różne przyczyny - zewnętrzne i wewnętrzne odzyskania niepodległości

• co się dzieje w Europie przed I wojną i w jej trakcie + to co się dzieje na ziemiach polskich - wola społeczeństwa

• kwestia polska na arenie międzynarodowej przed wojną

• sytuacja przedstawia się źle - ponieważ kwestia polska przed I wojną na arenie międzynarodowej prawie nie istniała, po powstaniu 3-przymierza i 3-porozumienia nie istnieje wcale jako problem stosunków międzynarodowych ( to wewn. sprawa państw zaborczych )

• nie aż tak źle - bo sytuacja międzynarodowa w początkach XX wieku zmierza coraz bardziej w kierunku wielkiej wojny, w której państwa zaborcze staną po przeciwnych stronach → szansa i nadzieja

• podział w społeczeństwie polskim - głównie ze względu na orientację polityczną (przed wybuchem wojny)

1. na państwa centralne

2. na Rosję

3. rewolucyjna

• kształtowanie się nowej sceny politycznej Polski - przełom XIX/XX wieku 3 historyczne dominujące nurty

1. socjalistyczny

2. narodowy ( nacjonalistyczny )

3. ludowy

1. orientacja na państwa centralne

• różne środowiska, oparcie na Austrii ale w różnych celach

• lewica niepodległościowa - skupiona wokół programu socjalistycznego patriotyzmu np. PPS, na czele Piłsudski, formowanie oddziałów paramilitarnych, strzeleckich głównie w zaborze austriackim - współpraca o charakterze taktycznym a nie strategicznym z zaborem austriackim, by utworzyć oddziały a potem je rzucić do walki, walka o niepodległość to głównie walka z Rosją

• konserwatyści krakowscy - Stańczycy - współpraca z Austrią o charakterze strategicznym, gdy wygrają państwa centralne - włączyć w skład Austrii lub Austro-Węgier część zaboru rosyjskiego albo cały zabór rosyjski → myśl o monarchii 3-członkowej A-W-P

↓

żywotna ale nierealna bo Niemcy się nigdy na to nie zgodzą

2. orientacja na Rosję

• wiązanie sprawy polskiej z Rosją, pośrednie z Ententą

• reprezentowana przez środowiska prawicy narodowej

• nurt narodowy ( nacjonalistyczny )

• główny przedstawiciel - Roman Dmowski, Narodowa Demokracja

• dążenie do przyszłej autonomii dzięki Rosji

• dość popularna, bo :

1. - przekonanie wielu Polaków przez Dmowskiego, że Rosja nie jest zagrożeniem a wręcz szansą,

- największe niebezpieczeństwo, nieszczęście - podział Polaków w trzech zaborach

- bo to ruch tzw. wszechpolski - zjednoczenie wszystkich Polaków nie koniecznie w niepodległym państwie, ale chociaż pod jednym zaborem, bo wtedy będzie łatwiej

2. Rosja jest państwem, które musi zrozumieć, że ziemie polskie ( ich posiadanie ) nie leży w jej interesie - trzeba ja przekonać, że dla bezpieczeństwa Rosji będzie lepiej jak te ziemie odpadną, bo na nich bunty, niestabilizacja - zagrożenie dla Rosji, która musi być zmodernizowana

1. Orientacja rewolucyjna

• PPS-Lewica

• Róża Luksemburg, Dzierżyński

• Rewolucja społeczna - główny motor - masy proletariatu - zniesienie podziałów narodowych

• Trudno nazwać orientacją, bo nie orientowała się na żadne państwo

• R. Luksemburg - nie ma sensu żeby powstała niepodległa Polska

• Dzień wybuchu - oczekiwany

• Podczas I-ej wojny

• Gdy wybucha wojna - najbardziej widoczna działalność Piłsudskiego

• Piłsudski + jego kadrówka ruszają do Królestwa Polskiego, przekonanie że jak przekroczą granicę wszyscy zareagują entuzjastycznie ( Kompania kadrowa - młodzi ludzie ok. 20-25lat )

• Plany wejścia do Zagłębia Dąbrowskiego - nie udało się, bo tam weszli Niemcy, a na terenie Królestwa nie mieli poparcia, wchodzą na teren Kielecczyzny, przyjęci jako przedstawiciele obcego państwa mimo polskich mundurów, orzełków, polskiej komendy - dla nich to szok ( odzwierciedlenie w piosence I brygada - Pieśń legionów - Nie chcemy już od was uznania…), maszerowali pustymi ulicami, Sienkiewicz wyrzucił ich za drzwi, blef Piłsudskiego, że w Warszawie powstał rząd Polski

• Kraków → Legiony Polskie ( 3 brygady ) - walki, często krwawe

• Piłsudski traci ducha, ale wciąż dowodzi I-szą brygadą, zaczyna organizować zakonspirowana organizację POW (Polska Organizacja Wojskowa )- zadanie - organizowanie powstania, gdy władza 3 zaborców będzie upadać

• Powstanie Legionu Puławskiego - orientacja na Rosję, nie wygrał

• Działalność dyplomatyczna - orientacja narodowa - Polska grupa wpływów przy boku państw zachodnich i Rosji ( Dmowski ) - najlepiej się do tego nadawali

• Sytuacja Polski w pocz. wojny nic się nie zmienia

• Połowa wojny - sprawa polska ulega umiędzynarodowieniu - akt 5 listopada 1916, ziemie polskie całkowicie okupowane przez państwa centralne - północna część + Warszawa pod okupacja Niemiec, południowa część Królestwa Polskiego - Austriacy - Lublin

• Ogłoszenie powstania niepodległego państwa polskiego - że już powstaje, ale brak konkretów - jaki ustrój, ziemie itp.

• Przyczyna ogłoszenia aktu 5 listopada. - szukanie mięsa armatniego ( Niemcy na chwile po ogłoszeniu - pobór do wojska )

• Niemieckie plany nowej organizacji Europy środkowej, centralnej - Mitteleuropa - niemieckie zaplecze gospodarcze, polityczne, bufor miedzy Rosją a Niemcami, formalnie niezależna, ale faktycznie podporządkowane Niemcom, Polska miała być częścią składową Mitteleuropy (tak jak Ukraina itp.)

• Polacy odnoszą się do aktu niechętnie, bo od razu zrozumieli o co chodzi - powołanie Polische Wermacht

• Rada Regencyjna - chce jednak współdziałać, aktywiści

• Większość - pasywiści, nie chcą współpracować

• Piłsudski od lipca 1917 przestaje być aktywistą, doprowadza do kryzysu przysięgowego by zerwać z państwami centralnymi, bo wojnę najpewniej wygra Ententa, działanie celowe by widocznie zerwać z państwami centralnymi - jak będzie aresztowany

• Akt 5 listopada zainicjował proces umiędzynarodowienia polskiej sprawy

• Grudzień 1916 car Mikołaj II noworoczny rozkaz - jednym z celów wojny jest miedzy innymi zjednoczenie wszystkich ziem polskich pod berłem Rosji

↓

licytacja w polskiej sprawie

• 1917 - głosy po stronie państw Ententy, że powinno powstać niepodległe państwo polskie

• 1918 - przemówienie Woodrow Wilson - p. 13.

• Gwarancja, że nie będzie powrotu do sytuacji sprzed 1914 gdzie sprawa polska to wewnętrzna sprawa państw zaborczych

• 1917-Rosja - rewolucja lutowa, październikowa - istotne znaczenie dla sytuacji Polski - Rosja bolszewicka - wycofuje się z wojny - traktat brzeski, Lenin postrzegany jako agent niemiecki, strach przed rewolucją → nikt się z Rosja nie będzie liczył, bo Rosja będzie stanowiła zagrożenie dla państw zachodnich, Polska - barierą przed bolszewizmem

• listopad 1918 pojawiła się szansa zrealizowania celów obozów politycznych sprzed I-ej wojny - zjednoczenie i niepodległość - możliwe do osiągnięcia

KWESTIA USTROJU POLITYCZNEGO II RP

• pierwsze suwerenne organy władzy - przełom października, listopada 1918 na obszarze zaboru austriackiego ( bo ziemie polskie pod 2 zaborami - austr. i niem., Austro-Węgry upadły a to stworzyło możliwości )

• Rada Narodowa Śląska Cieszyńskiego - pod koniec października 1918

• Polska Komisja Likwidacyjna - koniec października 1918 - Kraków, pierwsza forma rządu dzielnicowego - ograniczonego terytorialnie i czasowo, likwidacja organów władz zaborczych i powołanie nowych polskich suwerennych, na czele Witos ( mimo dominacji stańczyków = konserwatystów)

• Czas ogromnej radykalizacji nastrojów społecznych

• Rząd Lubelski - Ignacy Daszyński - 7 listopada 1918 w Lublinie ( część zaboru ros. w czasie I-ej wojny okupowany przez wojska austr.), skupiał wiele środowisk politycznych ( jednoznaczna mimo wszystko inicjatywa Piłsudskiego), miał być trójzaborowy, ale skupiał tylko lewicę niepodległościową - piłsudczycy

• Znaczenie historyczne, ale nigdy Polska nie rządził, przetrwał tylko kilka dni

• Data historyczna - bo data powstania pierwszego suwerennego rządu

• Dzień 11 listopada 1918 - uznany za dzień odzyskania niepodległości, bo okres budowania legendy Piłsudskiego ( rządy sanacji)

• 11 XI 1918 - przejęcie przez Piłsudskiego władzy wojskowej (10 wrócił z Magdeburga gdzie był więziony)

• Narodowa Demokracja -ND (prawica) - wie, że nie będzie w stanie rządzić sama

• Piłsudski - ważna postać w listopadzie 1918

• Jemu wierna część wojska

• Kontroluje organizacje zbrojne

• Wraca do Warszawy, gdzie władze niemieckie się chwieją

• 11 XI 1918 Warszawa się wyzwala głównie za pomocą POW

• Piłsudski

• Obejmuje władze w zasadzie dyktatorską ( Rada Regencyjna próbuje jeszcze odgrywać rolę, ale to niemożliwe)

• Działa w sposób legalistyczny, obejmując władzę w pełni dyktatorską deklaruje, że będzie to stan tymczasowy

• Przyjmuje tytuł Naczelnika Państwa ( nawiązanie do Kościuszki - nadał mu autorytet, zrobił go legendą )

• Powołuje rząd, który ma zastąpić rząd Lubelski Daszyńskiego, na czele - Jędrzej Moraczewski ( socjaldemokrata nie z pierwszej linii, pochodzi z Wlkp. - Trzemeszno a politycy z Wlkp. umiarkowani), rząd - charakter lewicowy ( PPS, Polska Partia Socjaldemokratyczna - Galicja, PSL- Wyzwolenie)

• 22 listopada - pierwszy akt ustrojowy niepodległej Rzeczpospolitej - tzw. Dekret Listopadowy, pełna nazwa „Dekret o najwyższej władzy reprezentatywnej państwa polskiego” - przyznanie władzy najwyższej dla Naczelnika Państwa aż do zwołania sejmu

• wybory w styczniu 1919 ( bez ustalonych granic państwa, ustabilizowanej sytuacji wewn.) - wygrała prawica - ND, porażka środowisk piłsudczykowskich

• sejm jednoizbowy - luty 1919 - mała konstytucja - ograniczenie władzy Naczelnika Państwa do władzy wykonawczej ( wł. Piłsudskiego powinna być ograniczona), podstawy ustroju polit. o charakterze tymczasowym, rozminięcie teorii z praktyką - władza Piłs. szersza niż określone to w konstytucji, bo sprawuje funkcje Naczelnego Wodza

• początek prac nad regularną nową konstytucją - zadanie trudne, czerpanie z wzorca francuskiego, amerykańskiego, dostosowanie ich do sytuacji w Polsce

• prace nad konstytucją - różne ośrodki - Biuro Konstytucyjne Rządu - ANKIETA, kilkanaście ważnych projektów

• sprawy sporne

• kształt parlamentu - 1 czy 2-izbowy, kompetencje izb, ND za 2-izbowym ale z dominująca rolą Senatu-prawica, PPS, PSL - za 1-izbowym-lewica, zwycięstwo 2-izbowości, ale uprzywilejowanie Sejmu - zwierzchnictwo marszałka Sejmu ( zastąpi prezydenta np. na wypadek śmierci), sejm - prawo inicjatywy ustawodawczej, możliwość odrzucania poprawek Senatu większością 11/20 głosów

• sprawa władzy wykonawczej - prezydentury, pytanie - jaki wpływ będzie miał prezydent na powoływanie rządu, różne wizje republiki prezydenckiej, poważne osłabienie władzy prezydenta - instytucja kontrasygnaty, jego kompetencje ograniczone właściwie do reprezentacyjnych ( bo o tym jak będzie wyglądał rząd decyduje większość parlamentarna ), zwierzchnictwo nad wojskiem - ograniczone - bo tylko w czasie pokoju, w czasie wojny - Naczelnik Państwa

↓

słaba władza wykonawcza, dominacja parlamentu, bo konstytucja pisana była pod dyktando bieżących

potrzeb politycznych ( a one się przecież zmieniają) - słabość, ( prawica chciała by władza prezydenta

była iluzjonistyczna na wypadek gdyby Piłsudski został prezydentem)

• struktura terytorialna - federacja czy państwo unitarne ?

• problem stosunków państwowości ( rozdział Kościoła od państwa, wprowadzenie klerykalizmu do uroczystości państwowych - różne opcje )

• Liga Katolicka zajmuje naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań - dosłowny zapis konstytucyjny !!!

• Konstytucja marcowa - wypadkowa różnych dążeń, programów, kompromisowa, „+” uchwalona w trybie ekspresowym marzec 1921, w życie weszła w listopadzie 1922 wraz z wyborami do sejmu pierwszej kadencji

• 5 listopada 1922 wybory - zbiegają się z kryzysem polskiej państwowości, wygrana prawicy (ND i Chrześcijańska Demokracja - Chrześcijańska Jedność Narodowa - „chiena”) - niecałe 30% głosów, PSL -Piast też niezły wynik, ale na drugim miejscu - Blok Mniejszości Narodowych - ok. 22% - licząca sił apolityczna w sejmie ( błąd mniejszości bo kwestie etniczne nad podziałami polit, w tym bloku lewica, prawica, my przeciw Polakom)

• niemożliwe stworzenie rządu większości - słaby rząd - słabe państwo

• wybory prezydenckie XII 1922 - przez Zgromadzenie Narodowe ( Sejm + Senat)

• prawica - Maurycy Zamoyski - prawie w Polsce nieznany

• PSL- Piast - Stanisław Wojciechowski

• PPS - Ignacy Daszyński

• PSL- Wyzwolenie - Gabriel Narutowicz ( wysunęli i poparli jego kandydaturę choć nie był członkiem tego ugrupowania )

• Początkowo w pierwszych turach Zamojski - większość głosów, ale prawica zapomniała o koalicyjności, jedyny możliwy kandydat PSL- Piast - na Zamojskiego głosować nie mogło, bo on był obszarnikiem, posiadaczem ziemskim, a wszystko krzyczało o reformę rolną

↓

nieprzygotowanie środowisk politycznych do demokracji parlamentarnej

• Wygrywa Narutowicz - bo mniejszości narodowe przerzuciły na niego swoje głosy

• Kampanie propagandowe przeciw Narutowiczowi - „Prezydent nie polski”, „Nie jest Polakiem”, bo przebywał długo w Szwajcarii, miał podwójne obywatelstwo, hasła że jest masonem, bezwyznaniowcem → od samego początku kryzys

• Chciano go skłonić by nie przyjął prezydentury → skutek odwrotny, nie chciał ulec prawicy

• Zamordowany przez Niewiadomskiego, bo był zagrożeniem dla polskiego charakteru państwa -”Zawada, która trzeba usunąć”

• Kryzys - bo zginął prezydent, duża ilość środowisk politycznych nie dorasta do systemu politycznego, który stworzyły, nie chcą zaakceptować jego reguł

• Ustrój parlamentarno- gabinetowy - rodził się bólach

• 1918-22 przed Polską - liczne problemy m. in. scalenia ziem polskich z 3 różnych części, stworzenia kadry administracyjnej - bo jej nie było - trzeba ich wykształcić, a do tego potrzebny system edukacji ( tyko 2 szkoły wyższe - Kraków, Lwów), wyszkolić nauczycieli itp., struktura społeczna - niekorzystna - 28% robotników, 52-53% chłopów ale większość małorolnych nie mogących się samemu utrzymać, 5% inteligencji ( ale niewielka część wykształcona), struktura narodowa - niekorzystna

↓

archaiczna, niekorzystna struktura społeczna, ogromna liczba problemów

KSZTAŁTOWANIE TERYTORIUM II RP

• wyobrażenia środowisk politycznych o kształcie terytorium państwa

• 2 wizje państwa - różnice dotyczące głównie granicy wschodniej ( federalnego[ujrzenie jednostronne ) jak i całego państwa

1. państwa federalnego - Piłsudski + jego otoczenie, PSL - Wyzwolenie, PPS

• państwo polskie powinno się odrodzić w granicach Polski przedrozbiorowej z 1772 - niedokładnie, ale to był główny punkt odniesienia

• mniejszości narodowe - miały tworzyć samodzielne jednostki

• w zamyśle Piłsudskiego - głównie Ukraińcy, Białorusini → związek państw będący przeciwwagą dla Niemiec i Rosji w europie

1. państwa unitarnego - środowiska narodowe

• koncepcja inkorporacyjna, bardziej konkretnie sformułowana

• powstanie państwa unitarnego, narodowego ( wielonarodowego w sensie zamieszkania ) - Polska miała być państwem narodu Polskiego - naród etniczny Polski - najważniejszy

• inne narody - np. autonomia kulturalna, ale żadnej autonomii terytorialnej, politycznej

• obszary

• poza linie z 1772

• domaganie się całego Górnego Śląska, Prus wschodnich, Prus zachodnich z Gdańskiem

• granica wschodnia mniej więcej wzdłuż linii II rozbioru ( tylko taka ilość mniejszości narodowych, by nie zakłóciło to narodowego charakteru państwa )

• kwestia granicy zachodniej

• z Niemcami

• w dużej mierze zależna od mocarstw zwycięskich

• traktat wersalski, plebiscyty, powstania - czynniki

• Wielkopolska

• Tradycje pracy organicznej, legalizmu a nie powstań → specyficzny typ polskiej mentalności - przywiązanie do prawa i szacunek do państwa ( nawet wrogiego)

• Dominacja Narodowej Demokracji - inna niż w zaborze ros. i austr., rozległa rola kościoła katolickiego, duchowieństwa

• Powstanie Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej - 1918 - za czekaniem na rozstrzygnięcie konferencji pokojowej

• Fakt objęcia rządów przez władze ludowe na wschód od Wielkopolski

• 3-5 XII 1918 - Sejm dzielnicowy - przewaga ND

• deklaracja odbudowy państwa polskiego

• brak uznania władzy Piłsudskiego

• żądani powołania w Warszawie rządu koalicyjnego

• nie będzie faktów dokonanych, spokojne oczekiwanie na wynik konferencji pokojowej

• pojawiają się nastroje powstańcze, bo działania niemieckie, działalność POW

• 27 XII wybuch powstania, przyjazd Paderewskiego

• styczeń 1919 - większa część poznańskiego oswobodzona ( nie było to zwycięstwo militarne, tylko efekt zaskoczenia )

• rozejm w Trewirze II 1919 - wyznaczenie linii demarkacyjnej, prawie cała Wlkp. w rękach polskich - sukces polityczny

• sukces bo powstanie wybuchło gdy koniunktura międzynarodowa była sprzyjająca dla państwa polskiego

• nie doszło do zjednoczenia Wlkp. z resztą ziem polskich, pojawiły się nawet tendencje separatystyczne, granica celna, kordon wojskowy

• Naczelna Rada Ludowa - nie chciała ściągać nauczycieli, urzędników z innych zaborów, woleli niemieckich urzędników, ale po zdaniu egzaminu

• Gdy trwa powstanie - początek konferencji w Paryżu

• Traktat wersalski odczuwany jako klęska Polski, jej delegacji, delegatów - ocena niesprawiedliwa

• Wizja Polski - krajów dominujących

• Francja - zależało jej na osłabieniu Niemiec, czyli wzmocnieniu Polski, adwokat sprawy Polski ze względu na swój interes - wykopać między Polską a Niemcami taką przepaść, by Polska mogła szukać sojusznika tylko we Francji

• Wielka Brytania - granica zachodnia - tylko część Wlkp. w granicach państwa polskiego, nie było mowy o przyznaniu Pomorza, Gdańska, Śląska, antypolskie tyrady, adwokat sprawy niemieckiej - osłabione Niemcy, zagrożenie przez bolszewizm, nie będą w stanie spłacić długów - Lloyd George

• USA - umiędzynarodowienie Wisły - w ten sposób zapewnić Polsce dostęp do morza

( USA, W. Bryt - tzw. mocarstwa anglosaskie, delegacje ameryk. i bryt. - silne lobby żydowskie )

• Paderewski, Dmowski - oficjalnie, uzupełniali się

• Polskie Biuro Prac Kongresowych - opracowanie materiałów do wykorzystania na konferencji, m. in. Eugeniusz Romer - profesor geografii

• Dmowski - rozległa wiedza, języki

• Paderewski - gwiazda - styl życia, rozległe znajomości wśród polityków

• Konferencja z początku zgodnie z polskimi oczekiwaniami - sprawa Gdańska i Górnego Śląska - po polskiej myśli - marzec

• Kwiecień - decyzja Rady Najwyższej - zmiana - Polska nie otrzyma Gdańska, zostanie utworzone Wolne Miasto, Prusy Wsch. - plebiscyt, ale Górny Śląsk nadal po polskiej myśli

• 7 V 1919 pierwszy projekt traktatu - Górny Śląsk do Polski, przedstawienie go Niemcom - odpowiedź negatywna w jednej sprawie - nie przyjmą traktatu ze względu na sprawę Górnego Śląska ( nieprawda bo cały im się nie podobał - sprytne zagranie) - Europę pustoszy Hiszpanka - w ciągu kilku miesięcy więcej ofiar niż I wojna., państwa zachodnie nie chciały kontynuować wojny, bo wyczerpanie militarne, zmęczenie społeczeństwa )

• Lloyd George - silny nacisk by na Górnym Śląsku odbył się plebiscyt

• Wlkp., Pom. Gd. - w traktacie - do Polski

• plebiscyty - Górny Śląsk, Śląsk Cieszyński, Warmia, Mazury ( Powidle )

• konieczność podpisania małego traktatu wersalskiego - traktat mniejszościowy - zmuszone do podpisania państwa nowe

• koniec konferencji → czas na przygotowanie plebiscytów

• plebiscyt na Warmii i Mazurach

• pierwszy - Lipiec 1920 - ujawnienie wszystkich problemów - wynik nie odpowiada statystykom językowym - więcej osób mówiących po polsku, wynik - niekorzystny - Powiśle ok. 7,6 % głosów, reszta ok. 2% →klęska ( fakt posługiwania się językiem polskim nie oznaczał wykrystalizowania się tożsamości narodowej, tylko tożsamość lokalna - My Warmiacy ), ziemie Prus Wsch. nigdy nie należały do Polski w sensie integralnym, ludność polska - pas południowy - napływowa w XVII wieku, protestanci - Prusy Książęce ( Mazury ), karty do głosowania - Polska - Prusy Wschodnie, moment lipca 1920 - Armia Czerwona wkracza do Polski, brak wiary, że Polska utrzyma niepodległość - „państwo sezonowe”

• Górny Śląsk

• Większość deklaruje język polski

• Ludność polska słabsza ekonomicznie od ludności niemieckiej - chłopi ( jak na Mazurach )

• Inny sposób rozumienia ojczyzny - silna tożsamość lokalna, z czasem słabnie - trzeba się jasno zadeklarować

• Zwycięstwo ruchu nacjonalistycznego

• Lata 1919-21 - konflikt - czystki etniczne, interwencja międzynarodowa

• Wojciech Korfanty - Polski Komitet Plebiscytowy

• Międzynarodowa Rada Sojusznicza

• Terytorium niemieckie - nacisk administracji niemieckiej

• Pierwsze powstanie - spontaniczne

• Drugie - przygotowane by rozwiązać niemiecką policję i utworzyć wspólną polsko-niemiecką

• Akcja plebiscytowa - brutalna

• Plebiscyt 20 marca 1921 - wynik odbiegał od przedwojennych statystyk narodowych - 65% Polaków, a wynik 60:40% dla Niemiec

• Trzecie postanie - maj 1921 - by zmusić kraje alianckie do wydania decyzji zgodnej z interesami polskimi → przyznanie Polsce mniejszego terytorium niż Niemcom, ale za to lepiej uprzemysłowionego,→ sukces polityczny, klęska militarna

• Posiadał znaczna autonomię - wyjątek

• Kwesta granicy wschodniej

• Założenie Piłsudskiego - faktów dokonanych droga wojenną ( siłą), nie czekanie na decyzje Ententy

• Sprawa bardzo skomplikowana, bo Ukraińcy, Litwini, Białorusini → wielość konfliktów o charakterze międzynarodowym, międzypaństwowym ( + Rosja radziecka)

• Koncepcja inkorporacyjna - ziemie na wschód od Bugu - wcielone

• Koncepcja federacyjna - na tych ziemiach cos na kształt federacji

• 1918-21 polityka pod wpływem tych dwóch koncepcji ( szefem jest Piłsudski więc wydaje się, że koncepcja federacyjna wygra, zwyciężyła jednak w końcu inkorporacyjna)

• I konflikt - sprawa stosunków z Ukrainą - nowa faza, gdy zaczyna się rodzic państwowość polska i ukraińska X/XI 1918

• Mało kto we Lwowie spodziewał się, że Ukraińcy mogą wziąć sprawy w swoje ręce

• Miasta w Galicji wschodniej ( od Bugu na wschód) - zamieszkane przez Polaków, wsie - Ukraińców

• Austriacy wycofując się zastawiali całe magazyny wojskowe w rękach Ukraińców ( austr. obiecali Ukr., że powstanie państwo federacyjne)→Lwów opanowany przez Ukraińców→ początek walk pol.-ukr. o Lwów - Orlęta Lwowskie - oddziały ochotnicze złożone z młodzieży, wyzwolenie miasta, ale gorzej z resztą, trzeba było regularnej wojny miedzy kształtującym się państwem polskim a Zachodnioukraińską Republiką Ludową ( została zlikwidowana)

• Symbol - cmentarz Orląt Lwowskich we Lwowie

• Walka z nowopowstającym państwem

• Początek 1919 - na wschód od Bugu jeszcze stacjonuje armia niemiecka „Oberostu” - ma stanowić bufor miedzy Europą a wschodem, dopiero 1919 ewakuacja→ polityczna pustka - od zachodu wchodzi Armia Polska - Piłsudski a od wchodu Armia Czerwona - początek wojny polsko-bolszewickiej ( pierwsze starcie 17. II. 1919)

• Piłsudski chce, by wojska polskie posunęły się jak najdalej na wschód - poważne sukcesy, Armia Czerwona odrzucona daleko na północy - Psków, na południu po rzekę Zbrucz→ pojawienie się problemu polsko - litewskiego

• kwiecień 1919 Armia polska zbliżyła się do Wilna - powitana jak armia wyzwoleńcza, sprawa trudna bo do tego miasta prawa rościło sobie także państwo litewskie ( mało kto się orientował jak w czasie zaborów zmienił się charakter etniczny ziem litewskich, cały czas Litwa postrzegana była jako część Polski)

• wiek XIX - przebudzenie narodowe w Europie środkowej i wschodniej - dotyczy narodów głównie słowiańskich - domagają się własnych państwowości (Słowacy, Czesi, Litwini, narody byłej Jugosławii) → powstaje warstwa inteligencka, rodzi się język litewski literacki a nie jako gwara, lata 70-te XIX wieku, przeciw kulturze polskiej, kształtowanie się państwowości litewskiej w opozycji do Polski

• początek I-ej wojny - nowoczesny naród litewski chce swojego państwa

• Wilno (Wileńszczyzna) - proces przebudzenia narodowego prawa się nie pojawił ( zamieszkała głównie przez Polaków, Litwini ok. 1%)

• Nowe państwo litewskie - stolica w Kownie

• Kwiecień 1919 Wilno - przejmuje rząd bolszewicki, protest Litwinów, że Wilno powinno należeć do nich bo jest historyczna stolica Litwy, manifest wydany przez Piłsudskiego ( tak naprawdę skierowany do Litwy Kowieńskiej → Wilno może być litewskie, ale Litwa w federacji z Polską)

• Próby prapolskiego przewrotu w Kownie - nieudane, zaognienie konfliktu

• Jesień 1919 Armia Czerwona - ciężka sytuacja (bo uderzenie polskie, Denikina, od północy państw Ententy) - władza Lenina się chwieje

• Piłsudski wstrzymuje działania zbrojne, potem oskarżony o to, że uratował władze Lenina

• Dla państw zachodnich każda inna Rosja niż Lenina, bolszewicka byłaby silnym sojusznikiem, partnerem, jej interes najważniejszy

• Rosja bolszewicka postrzegana jako twór rewolucyjny, niebezpieczny - to powoduje niechęć, obawę wrogość → Polska może być blokadą, tyranem przed władza bolszewicką

• Kwiecień 1920 wznowienie wojny polsko-bolszewickiej po podpisaniu umowy polsko-ukraińskiej Piłsudski - Petlura - „wyprawa kijowska” - miała doprowadzić do powstania państwa ukraińskiego rządzonego przez siły przyjazne Polsce (w przyszłości być może federacja), początkowo sukcesy, zdobycie Kijowa, utworzenie rządu prapolskiego, ale nie udaje się pozyskać opinii publicznej, rozbić Armii Czerwonej - tylko się wycofała, kontrofensywa Tuchaczewskiego na północy, Armia Polska musi się z Kijowa wycofać, tracą Wilno, Arami Czerwona przekracza Bug, na południu udaje się ich powstrzymać pod Lwowem, ale na północy podchodzą pod Warszawę

• 1 lipca 1920 Rada Obrony Państwa - naczelnik = premier =Marszałek sejmu, ma powstrzymać proces rozpadu państwa polskiego

• lipiec 1920 rokowania w Spa, premier Grabski negocjuje pomoc dla Polski - granica pol. - czechosł.. - nie ma plebiscytu, Śląsk cieszyński podzielony tak jak chcieli Czesi

• początek sierpnia 1920 rokowania bezpośrednie Polska-Rosja Bolszewicka - Mińsk - Dmowski, narzucenie warunków przez sowietów, próba ograniczenia armii pol. do 50 tysięcy, zapewnienie możliwości tranzytu przez Polskę, oddanie pod opiekę linii kolejowej …. Białystok - nie przyjęliśmy tych warunków,

• gotowość do utworzenia rządu sowieckiego w Warszawie

• 15 VIII 1920 „cud nad Wisłą” - kontruderzenie znad Wieprza Piłsudskiego, sukces Polski, bitwa ta nie zadecydowała o wygrania wojny, ale przyczyniła się do tego - obrona suwerenności, zażegnanie niebezpieczeństwa

• bitwa niemeńska - początek września 1920 - decyduje o zwycięstwie w wojnie

• Wilno, Wileńszczyzna oddana Liwie przez bolszewików

• Traktat w Suwałkach - Litwa - Polska - linia rozgraniczenia, nie do końca określała przebieg linii na terenie Wileńszczyzny, ale Wilno po stronie litewskiej, gdyby Piłsudski chciał odzyskać Wilno popadłby w konflikt z państwem litewskim uznanym przez państwa zachodnie → złamanie traktatu z Suwałk → bunt Żeligowskiego (przeciw Naczelnemu wodzowi, ale na jego rozkaz) - Wilno zajęte → pogłębienie konfliktu polsko- litewskiego

• Do początku 1921 nie przyłącza Wileńszczyzny do Polski → quasi państewko -Litwa środkowa - uzależniona

↓

brak stosunków dyplomatycznych z Litwą do 1938

• Rokowania w Rydze 21 września 1920, podpisanie w marcu 1921 traktatu ryskiego (negocjowany nie przez ludzi Piłsudskiego, główna rola Stanisława Grabskiego - bliski człowiek Dmowskiego), strona bolszewicka - Joffe - skłonna pójść na duże ustępstwa dotyczące północnej Białorusi - mogliśmy ja w całości zająć, na południu tylko po rzekę Zbrucz → zajęliśmy tylko część Białorusi bez Mińska ( koncepcja inkorporacyjna)

• Linia graniczna - linia kompromisu

• Polska uznała rząd sowiecki i wyrzekła się planów federacyjnych - sukces sowietów

KRYZYS DEMOKRACJI PARLAMENTARNEJ. PRZEWRÓT MAJOWY

• Brak tradycji demokratycznych

• Demokracja parlamentarna II RP - nie odpowiednia dla nowopowstającego (nowo funkcjonującego) państwa - np. zabójstwo prezydenta Narutowicza

• W latach 1922-26 - okres funkcjonowania konstytucji marcowej w pełnym kształcie - permanentny kryzys, rządzą gabinety pozaparlamentarne - rządy fachowców (np. Grabskiego)

• Wiele środowisk pozaparlamentarnych - np. Piłsudczycy, Pogotowie Patriotów Polskich itp. - założenie kształtowania nowego ustroju w Polsce droga puczu, przewrotu - celowo nie biorą udziału w życiu parlamentarnym

• Kryzys grudniowy 1922 po zabójstwie Narutowicza, plany przewrotu przez Piłsudczyków (twarda postawa Ignacego Daszyńskiego nie doprowadziła do tej sytuacji )

• Przełom listopad/grudzień 1923 - bunt społeczny, bo dramatyczna sytuacja gospodarcza - okres hiperinflacji, czas centroprawicowej koalicji Chieno-Piasta, strajki, demonstracje, nasilenie - Kraków - ofiary, próba wykorzystania sytuacji przez Piłsudczyków - cos na kształt marszu na Warszawę, Piłsudski - mąż opatrznościowy, który obejmie władzę by zapanował pokój, plany nieudane, bo PPS nie zgadza się na strajk generalny potrzebny Piłsudczykom

↓

• Upadek rządu Chieno-Piasta

• Rząd Grabksiego

• Piłsudczycy - środowisko zróżnicowane, roszczeniowe, kombatanci Legionów, dawni współpracownicy Piłsudskiego, dawni oficerowie, podoficerowie

• 1925 klub pracy - też wspiera Piłsudskiego

• maj 1922 frustracja środowisk piłsudczykowskich, wchodzi konstytucja marcowa, Piłsudski rezygnuje ze swoich stanowisk, nie kandyduje na nowe, osiedla się w Sulejówku (1922/23) - odsuwa się, ale nie zaprzestaje działalności politycznej

• specyficzna świadomość środowisk kombatanckich - Piłsudski dla nich to ktoś więcej niż dowódca, jako jedyny miał prawidłową wizję przyszłej Polski, tylko on wiedział, jak walczyć o niepodległość, przekonanie, że to tylko oni wywalczyli niepodległość

• rząd Chieno-Piasta - gorzej niż policzek dla Piłsudczyków, bo główny trzon stanowiła ND

• odsunięcie się Piłsudskiego od władzy - dziejowa niesprawiedliwość, która należy niezwłocznie naprawić ( dla Piłsudczyków liczy się autorytet, charyzma, a nie wybór ludu, z którego pochodził rząd Chieno-Piasta)

• silne wpływy w armii, pogrążone we frustracji ze względu na krzywdę historyczna Piłsudczycy (lęk o własną przyszłość głównie w materialnym wymiarze ) - zagrożenie dla demokracji parlamentarnej

• prawica - coraz bardziej środowiska dążące do przewrotu - Pogotowie Patriotów Polskich, Związek Halerczyków ( przeciwaga dla masy legionowej Piłsudczyków)

• kolejny kryzys gabinetowy, niemożność stworzenia rządu

• nowy rząd II Chieno-Piasta, na czele Witos - sygnał do działań o charakterze zdecydowanym początek V 1926

• Witos prowokuje Piłsudczyków do działania, rząd Chieno-Piasta niepopularny (bo wcześniej za jego czasów kryzys w państwie itd.)

• PPS, PLS-Wyzwolenie, Komuniści - skłonni zaakceptować przewrót, który będzie mniejszym złem, niż przewrót prawicy

• Poprzedni rząd 1925 - jesień - na czele Aleksander Skrzyński, Żeligowski (Piłsudski przyszedł do Wojciechowskiego i zażądał by Żeligowski został ministrem obrony narodowej - sondaż Pił. jak silny jest Wojciechowski i by Żeligowski rzeczywiście został ministrem, wiem że Wojciechowski przyparty do muru ustąpi, Pił. - wywrze nacisk przez demonstracje siły)

• Maj 1926 przewrót majowy (chce bezkrwawo, coś na kształt marszu na Rzym )

• Rozmowa z Wojciechowskim na moście Poniatowskiego - Woj. nie ustępuje, rozkaz do żołnierzy by bronili legalnych władz, Pił. załamany -„Chłopcy, to do mnie będziecie strzelać ?” - wraca do swojej tymczasowej siedziby na Pradze (śpi, jego ludzie podjęli działania) - zwycięstwo Piłsudczyków, Wojciechowski ustąpił - słabość czy wyraz odpowiedzialności ? wyraz odp. - bał się, że ciąg dalszy trwania przewrotu spowodować może rozpad państwowości polskiej (Wlkp. Pomorze - silne ośrodki separatystyczne )

• Przejęcie władzy siłą, ale z elementami legalności - po ustąpieniu Wojciechowskiego, szefem państwa - marszałek Rataj - rozpisuje nowe wybory prezydenckie - wygrana Piłsudskiego - odrzuca propozycję, proponuje Ignacego Mościckiego (bo całkowicie zależny od Piłsudskiego)

• Przewrót jak gdyby wstrzymany w pół kroku, bo nie rozpędził parlamentu, dalej droga legalną, brak prześladowań cielesnych przeciwników

• Konsekwencje

• Nowela sierpniowa - w kierunku wzmocnienia władzy wykonawczej zwłaszcza prezydenta, który uzyskał prawo rozwiązania sejmu i senatu przed upływam kadencji i prawo wydawania dekretów z mocą ustawy, sejmowi odebrano prawo do samorozwiązania się i skrócono czas niezbędny na uchwalenie budżetu, posłom ograniczono immunitet poselski, wprowadzając kary za naruszenie regulaminu- 2 sierpnia 1926

• Centrum władzy z rządu, parlamentu przeniesione na osobę Piłsudskiego - kształtuje się system autorytarny - legitymacja władzy nie poprzez wolę ludu - wybory, ale poprzez autorytet

• 1929-1930 - Piłsudski + obóz sanacyjny - forma koegzystencji konfliktowej z parlamentaryzmem ( incydenty Piłsudski - Sejm, nienawidzi parlamentu z wyborów 1928)

• powstanie BBWR - program ogólnikowy charakter, blok wewnętrznie zróżnicowany, łączy osoba Piłsudskiego i fakt trzymania się u władzy

• mimo utworzenia BBWR-u nie udało się zdobyć większości w parlamencie ( najwięcej głosów ale tylko 25%)

• marszałkiem sejmu - Ignacy Daszyński (szef PPS), daleki już wtedy od popierania Piłsudskiego

• Pił. wprowadza do parlamentu policję, do przedsionka uzbrojonych oficerów, publikacja szeregu artykułów, wywiadów

• 1930 nowy etap działalności obozu sanacyjnego, sprawa brzeska, nowy kształt autorytaryzmu w Polsce

PRZEMIANY SYT. WEWNĘTRZNEJ W POLSCE 1926-39

• przewrót majowy dla działaczy lewicowych był mniejszym złem, bali się przewrotu prawicowego (np. Włochy 1922)

• pierwszym symptomem, że Piłsudski nie spełnia oczekiwań było nie rozwiązanie parlamentu, który potem wybrał go na prezydenta, PPS uważał, że Piłsudski ma u nich dług, gdyż gdyby nie oni przewrót majowy by się nie udał, Piłsudski po maju 1926 chce się oprzeć na innych partiach, a nie na lewicy, zaczyna wiązać się i ze sobą konserwatystów (którzy nie byli zbyt silni w powojennej Polsce) → przymierze sanacji z konserwatystami

• jesień 1926 Piłsudski wyjeżdża do Nieświeża, chciał się spotkać z przedstawicielami konserwatystów (opartych na ziemiaństwie), chciał konserwatystów ponieważ sanacja jest słaba intelektualnie, tam dochodzi do porozumienia, w wyniku którego do rządu Bartla wchodzą przedstawiciele sanacji, dla lewicy zwłaszcza PPS to szok (Bezdany - stacja na której Piłsudski i jego drużyna napadli na pociąg z kasą - na działalność grupy)

• Piłsudski nie chciał wzmocnienia, ani nawet utrzymania parlamentaryzmu, to było rozczarowaniem dla lewicy, Piłsudski nałożył dekrety prasowe →cenzura prewencyjna

• 1928 wybory - Piłsudczycy w bloku BBWR

• 1926-30 istotne zmiany w opozycji sanacyjnej, zaczyna się wyraźnie konsolidować na lewicy (CENTROLEW), a także w mniejszym stopniu prawica

• CENTROLEW = PSL-Piast + PSL-Wyzowlenie +PPS + Chrześcijańska Demokracja, czynnikiem spajającym był strach przed poczynaniami sanacji, nie chcą państwa autorytarnego, było to porozumienie przeciw wspólnemu wrogowi

• Prawica została najbardziej dotknięta przewrotem majowym, zwłaszcza ND, znajduje się w stanie frustracji, przewrót zrobił ich przeciwnik

• Zmiany : w cień zostają odsunięte dotychczasowe elity (np. Grabski), do głosu dochodzą tzw. młodzi - o nowych tendencjach

• Następuje radykalizacja, powstaje organizacja - Obóz Wielkiej Polski - w zamyśle twórców m.in. Dmowski ma być organizacją jednoczącą wokół endecji inne środowiska

• Staje się platformą, na której skupiają się zwolennicy obalenia sanacji, ale nie drogą parlamentarną, skłonności faszystowskie : hasła narodowe, nawołując do przeniesienia walki o władze poza parlamentem, OWP - punktem wyjścia dla ORN (Obóz Narodowo-Radykalny)

• Ruch Ludowy - na początku 1930 powstaje Stronnictwo Ludowe

• 1930- aktywizuje się opozycja, rok tzw. Sprawy brzeskiej, twierdza w Brześciu - miejsce odosobnienia dla posłów (19 osób z parlamentu z 1928)

• 29.08.1930 obejmuje władze, rozwiązał Sejm, posłowie nie mieli immunitetu więc dzień później zostali aresztowani i osadzeni w Brześciu - ci, którzy byli najgroźniejszymi dla niego przeciwnikami ( Herman Liberman, Stanisław Dibua, Karol Popiel, Wincenty Witos, Babiński)

• wybory brzeskie - odbyły się pod ciśnieniem tej sprawy („cud nad Wisłą” - „cud nad urnami”), doprowadziły do sukcesu BBWR, ale sanacji nie udało się zdobyć większości kwalifikowanej

• dla wielu wspierających Piłsudskiego sprawa brzeska była większym przełomem niż maj 1926 (np. inteligencja), opuściła wtedy (w sensie ideowym) liczna grupa sympatyków, która utrudniała przejście do formy autorytarnej

• w sanacji znajdują się już tylko ci, którzy są zwolennikami rządów silnej ręki, grupa Pułkowników :Sławek, Jędrzejowicz, Beck, Świtalski itd., to ludzie, którzy nie byli w I-ej Brygadzie zaraz po Piłsudskim (tak jak Sosnkowski) tylko ludzie z drugiego szeregu, są to osoby, które siebie uważają, że mają wypełnić wolę komendanta, symbolem tej grupy był Walery Sławek - naiwny, uczciwy, ale nie bardzo rozumie na czym polega istota demokracji, zwolennik rozwiązań o charakterze autorytarnym (koncepcja galerii zasłużonych - tylko dla wybranych prawa wyborcze), byli bezwzględnie wierni Piłsudskiemu

• 1930-35 Piłsudski zaczyna się odsuwać od władzy, jest chory (fizycznie i psychicznie - obciążenie genetyczne), nie może sprawować takiej władzy, do jakiej miał uprawnienia, często choruje i wyjeżdża, ludzie z jego obozu właściwie w pełni sprawują władzę, finalizowane są prace nad konstytucją, autor tekstu Car 1934, dużą rolę tez odgrywa Walery Sławek, została przyjęta w 1934 - styczeń (wchodzi w życie w kwietniu 1935)

• sanacja nie miała w sejmie większości żeby ja uchwalić, komendant chciał, aby to było droga demokratyczną, treść konstytucji została przykuta jako tezy konstytucyjne (w nich był tekst konstytucji), było quorum, ale nie wymagana większość

• Ignacy Mościcki z Piłsudskim - 23.04.1935 złożyli podpisy na konstytucji

• Została napisana dla Piłsudskiego, a był to jego ostatni podpis na dokumencie państwowym, była to wizja przewagi państwa nad narodem i społeczeństwem

• Najważniejsze różnice między konstytucja marcowa a kwietniową

• Marcowa - liberalna, w całości napisana dla ochrony dóbr jednostki, prawa obywatelskie, państwo jest dla człowieka

• Kwietniowa - preferowała państwo, jednostka służyć miała państwu, prawa obywatelskie zależały od wypełniania obowiązków, odrzuciła 3-podział władz, prezydent miał władze ustawodawczą, wykonawcza i sądowniczą, odpowiedzialny był przed Bogiem i historią, prerogatywy (uprawnienia osobiste, może sam bez niczyjej zgody)

• Wskazać kandydata na prezydenta

• Wyznaczyć swego następcę bez wyborów

• Może mianować i odwoływać premiera, prezesa NIK

• Powołać 1/3 senatu

• Rozwiązać Sejm i Senat

• Prawo łaski

• Powołać Głównego Inspektora Sił Zbrojnych, sędziów trybunału

• Prezydent mógł kontrolować wszystkie 3 władze, gdyby władze objął Piłsudski - miał by władze dyktatorska w ramach konstytucji, rola władzy ustawodawczej ograniczała się do uchwalania budżetu

• Ordynacja wyborcza lipiec 1935 - do sejmu 4-przymiotnikowa, uniemożliwiała dostanie się opozycji, wybory kandydatów na posłów miały się odbywać przez tzw. Zgromadzenia, które w terenie wybierały kandydatów

• Wybory do Senatu przestały być równymi, prezydent mianował 1/3, prawo czynne do senatu miała wąska grupa obywateli - zasłużeni dla państwa

• Parlamentaryzm w Polsce przestaje funkcjonować, zamysłem Piłsudskiego - by po jego śmierci władze przejął Walery Sławek, wtedy, gdy Mościcki poczuje się zmęczony, a wojsko Rydz-Śmigły

• Maj 1935 - Piłsudski umiera, pochowano go na Wawelu (serce - Wilno, mózg do badań naukowych)

• Okres, w którym Piłsudskiego już nie ma, ale jakby nadal rządził, brak twórczego działania, ciągłe podejmowanie decyzji na zasadzie, a komendant zrobiłby to

• Słabość sanacji pokazuje Felicjan Sławoj Składkowski - premier, ogólnie nie nadzorował pracy ministrów, zajmował się bardziej higieną w kraju, wydał okólnik, że Rydz jest druga osoba po prezydencie w państwie i wszyscy (premier i reszta ) winni są mu posłuszeństwo

• Dekompozycja obozu sanacyjnego - nie rozłam, ale różnice - Grupa Zamkowa - grupa prezydenta (+np. Kwiatkowski), Grupa GISZU - grupa Rydza

• Sławek uniósł się honorem, że Mościcki nie zrezygnował - rozwiązał BBWR i wycofał się z życia politycznego (potem popełnił samobójstwo)

• Luty 1936 - Obóz Zjednoczenia Narodowego Obóz Rydza, zdradzili Piłsudskiego, gdyż nie był nacjonalistą, pułkownicy przejmują hasła nacjonalistyczne, zaczyna się konsolidacja wokół idei narodu a nie państwa

• 1938-39 sprawy wewnętrzne schodzą na plan dalszy, ważniejsze - sprawy międzynarodowe

POLITYKA ZAGRANICZNA POLSKI PRZED WYBUCHEM II WOJNY

RZĄD POLSKI NA EMIGRACJI 1939-44

• trudno ustalić datę, kiedy początek kryzysu - czy Rapallo, Locarno

• Marsz ku wojnie - 1938 - po kryzysie sudeckim po Anschlussie Austrii i zmiany granicy czechosłowackiej)

• Propozycje Ribbentropa dla Lipskiego - wcielenie Wolnego Miasta Gdańsk, budowa eksterytorialnej autostrady, wejście do paktu antykomiternowskiego → nie podejmujemy żadnych prób, by związać się z Niemcami, opieranie się żądaniom, koniec polityki równowagi Becka

• 1939 spotkanie Becka w Niemczech z Ribbentropem, Hitlerem - jeszcze propozycje

• w Gdański widać, że stosunki polsko - niemieckie się pogarszają ( różne incydenty na instytucje publiczne - oznaczały pogorszenie się stosunków na szczeblu centralnym wzrost ekscesów)

• koniec polityki równowagi zmusza Polskę do zajęcia pewnego stanowiska, również kraje zachodnie - rozstanie z polityką apeasmentu marzec 1939 (rozegrał się dramat czechosłowacki - separacja Słowacji - ksiądz Tisso), aneksja Czech i Moraw → koniec istnienia Czechosłowacji

• jeszcze w 1938 Chamberlein wierzy, że polityka apeasmentu jest skuteczna (Anglicy nie chcieli wojny, myśleli że jest do uniknięcia), po zajęciu Pragi - musieli zrozumieć, że nie ma innej drogi powstrzymania Hitlera niż droga zbrojna - ale jak najpóźniej i jak najdalej od Anglii → podtrzymanie oporu Polski → jednostronne gwarancje pod koniec marca 1939 ( Wielka Brytania wierzy, że jest możliwy sojusz z ZSRR przeciw Niemcom)

• przyjęcie przez Polskę gwarancji - Polska Niemcom mówi stanowcze NIE, znak, że wojna zacznie się w Polsce

• 5 maja 1939 przemówienie Becka w sejmie - najwyższą wartością jest honor, przemówienie górnolotne, tak naprawdę potwierdzenie, co zostało zdecydowane przyjęciem gwarancji brytyjskich

• Stalin w 1939 prowadzi :przetarg na swoje usługi” - jawne, mało efektywne, na niskim szczeblu, długie rokowania ze strona zachodnią, tajne, szybkie, na wysokim szczeblu, efektywne z Niemcami

• 23 sierpnia 1939- pakt Ribbentrop-Mołotow + tajny protokół - podział Europy środkowo - wschodniej, linia podziału Polski - Wisła, San, Litwa - Niemcy, Łotwa, Estonia - ZSRR (dążenia Stalina do odbudowy cesarstwa rosyjskiego) → otwarcie drzwi do agresji na Polskę (przy współudziale sowieckim bez konieczności walk - Stalin zyskuje kilkaset kilometrów kwadratowych)

• 28 września 1939 zmiana linii Ribbentrop - Mołotow

KAMPANIA WRZEŚNIOWA

• I kampania wojenna II wojny światowej, I w trybie wojny błyskawicznej - państwo polskie uważane za niezwykle słabe - poddali się w ciągu 2 tygodni

• Francja - „Nie chcemy umierać za Gdańsk”, potem się okazało, że nie są też skłonni umierać za Paryż

• Ogromne zagrożenie dla istnienia ciągłości państwa polskiego - wrzesień 1939 - atak z 2 stron → opuszczenie przez władze terytorium Polski (zgodne z racja stanu) do Rumunii (kontrowersyjne, bo tez naczelnik sił zbrojnych Rydz-Śmigły), to nie była ucieczka, władze polskie chęć kontynuowania wojny

• Problem przeniesienia polskich władz na terytorium sojusznicze - Francja

• Rumunia internowała władze polskie - duża rola postawy Niemców, ręce maczali tez Francuzi (Francji zależało, żeby rząd polski, który się u nich znajdzie był nowy, nie sanacyjny, bez takich osobistości jak np. znienawidzony przez Francuzów Beck - uznawany za agenta niemieckiego)

• Zbawienna rola konstytucji kwietniowej w sytuacji internowania polskich władz - art. 24 - gdy prezydent nie może sprawować władzy może ją przekazać w drodze prerogatywy (osobistego uprawnienia), prezydent mógł mianować premiera, trzeba było mianować osoby, które było wiadomo gdzie były (na terytorium państw sojuszniczych)

• I propozycja - prymas Hllond - sprzeciw papieża

• II kandydat - Wieniawa - Długoszewski- otoczony swoista legendą, przyjaciel poetów, pisał sam niezłe wiersze, nie miał ambicji politycznych (nie chciał przyjąć stopnia generała, wolał pozostać pułkownikiem), we Włoszech - tam dowiaduje się o decyzji Mościckiego - dekret - zostaje prezydentem, ale nie może objąć funkcji bo interwencja Francji - oświadczenie, że nie będą mogli podjąć współpracy z żadnym rządem mianowanym przez Wieniawę - duża brutalność Fr., mają za nic swojego sojusznika

• Propozycja Raczkiewicza - bez zaplecza, wygodny dla Sikorskiego - Naczelnego Wodza (jest w Paryżu), 30 września Raczkiewicz zostaje prezydentem, Sikorski - premierem

• Generał Kazimierz Sosnkowski - nie wiadomo, gdzie się znajduje a by się przydał

• Umowa/ugoda paryska - Sikorki - Raczkiewicz, Raczkiewicz - w ramach konstytucji kwietniowej przepisy do działania osobistego - rezygnuje na rzecz konsultacji z premierem - ogromna pozycja Sikorskiego

• Rząd koalicyjny - opozycja sanacyjna, 2 ministrów sanacji, 2 z Frontu Morges (Sikorki, Stróżyński), 2 piłsudczyków, Stronnictwo Narodowe - Stańczyk, PPS - Lejda, Ludowcy - Łoś

• Rozliczenie winnych klęski wrześniowej, inicjatywy powstania komisji rozliczeniowych

• 9 grudnia 1939 utworzenie Rady Narodowej RP ( w zamyśle parlament emigracyjny - 22 członków, na czele Paderewski)

• do czerwca 1941 Paryż, Anjou, okres odbudowy polskiej armii

• 4 stycznia 1940 umowa wojskowa z Francją - armia polska będzie przez Francję wyposażona na zasadzie pożyczki, pod dowództwem francuskim - ale po wojnie spłaci pożyczkę, udaje się zebrać ok. 80 tys. żołnierzy

• postawa władz, społeczeństwa francuskiego - niechętna

• po klęsce Francji - maj 1940 - ewakuacja polskiej armii do Anglii (udało się tylko kilka tysięcy) ( w Polsce inicjatywy, by Polska wycofała się z wojny i postąpiła jak Francja - utworzenie marionetkowego państwa jak Vichy - nieudane, w kraju załamanie - duża liczba samobójstw)

• wola dalszej walki, możliwa na terenie Wielkiej Brytanii, pozycja polskich władz - jedyny sojusznik W. Bryt. - wzrosła

• czerwiec 1940- czerwiec 1941 szczyt znaczenia międzynarodowego władz polskich na emigracji

• sprawa federacji z Czechosłowacją - 11 listopada 1940 deklaracja polsko- czechosłowacka o unii (Polacy - zwolennicy unii federacyjnej - unia polityczna, Czesi - chcieli konfederacji, separacja polityczna, unia gospodarcza)

• sprawa stosunków z ZSRR

• po 17 września 1939 - sytuacja 2 państw walczących (bez wypowiedzenia wojny)

• Sikorski w W. Bryt. widzi, że możliwość odbudowy armii polskiej na terytorium ZSRR (widzi, że ZSRR jeszcze sojusznik Niemiec, ale to się wkrótce zmieni)

• memoriał Sikorskiego do władz londyńskich o utworzenie armii w ZSRR

• 18 lipca 1940 prezydent odwołuje Sikorskiego z funkcji premiera - nie udana bo sprzeciw W. Bryt., Sikorski - jedyny z Polaków, który nie ma antyrosyjskiej fobii i myśli racjonalnie i tym kieruje się w swoich działaniach

• 22 czerwca 1941 atak Niemiec na ZSRR, główny sojusznik W. Bryt. - ZSRR, a nie Polska

• układ Sikorki - Majski - założenie stworzenia polskiej armii w ZSRR, nawiązanie stosunków dyplomatycznych, kadrą mieli być oficerowie więzieni w obozach → dowódcą Anders

• problem - Sikorki nie zyskał od strony radzieckiej jasnej deklaracji granicy wschodniej

• dla kwestii polskiej przełom - czerwiec 1941 (losy Polski po wojnie zdeterminowane przez Stalina już teraz przesądzone)

ZIEMIE POLSKIE POD OKUPACJĄ (POLSKIE PAŃSTWO PODZIEMNE 1939-44)

• polskie państwo podziemne - nazwa najbardziej właściwa, pokazuje pełnie prawdy

• szczególny charakter państwa podziemnego bo nie tylko ruch oporu, armia do walki z okupantem, ale i struktury polityczne i cywilne - zadanie budzenia oporu społeczeństwa do walki z okupantem, zachowanie struktur państwowych

• zdaje się funkcjonować lepiej w pewnych dziedzinach niż państwo legalne

• sytuacja na ziemiach polskich po wrześniu 1939 - podzielone na okupację niemiecką (ziemie bezpośrednio wcielone do Rzeszy i Generalne Gubernatorstwo) i okupację radziecką

• ziemie wcielone bezpośrednio do Rzeszy (zabór pruski + część zaboru rosyjskiego - np. Łódź)

• od początku przeznaczone do pełnej germanizacji przez wysiedlenia czy tez innymi sposobami

• specyficzne ustawodawstwo (obejmujące Polaków i Żydów) - przywiązanie do ziemi, używanie języka polskiego tylko na gruncie prywatnym, żadnej formy szkolnictwa

• prześladowania ludności polskiej przez okupanta uznawanej za przywódczą - nauczyciele, duchowieństwo - terror, represje

• problem wysiedleń - Niemcy wysiedlali na masowa skale ok. 1,5-2 mln. osób, większość do GG lub na roboty do Rzeszy → forma germanizacji, zasiedlanie tych terenów przez ludność niemiecką - problem bo Niemcy niechętnie się tam osiedlali (chętni tzw. Baltendeutsche - z krajów bałtyckich)

• niemczenie ludności polskiej - pozyskiwanie dzieci o cechach aryjskich - zabierane od rodziców polskich i na wychowanie do rodzin niemieckich

• Volksliste - Volksdeutsche - kilka szczebli, 4 i 5 dla obywateli Polskich, którzy przed 1939 wykazywali narodowość niemiecką (?), ale teraz z pewnych przyczyn zostali zmuszeni do określenia się narodowego (w GG podpisanie Volkslisty traktowane jako zdrada, ale na Pomorzu, Śląsku - wpisywano odgórnie przez administrację bez wiedzy delikwenta)

• Możliwość rozwoju ruchu oporu - znacznie ograniczona (bo tereny te znacznie mieszane narodowościowo, przesiąknięte przez struktury tajnej policji niemieckie -GESTAPO, brak kompleksów leśnych)

• Generalne Gubernatorstwo (Generalna Gubernia)

• 12 października 1939 utworzona specjalnym dekretem Hitlera

• pewna faza w realizowaniu planu Wschód - budowa przestrzeni życiowej dla Niemców na wschodzie

• miało być główną siedziba Polaków i Żydów (a tam powstała większość obozów śmierci)

• nie było obostrzeń jak na ziemiach wcielonych - nie było wysiedleń - wyjątek Zamojszczyzna - eksperyment

• utrzymano, ale w ograniczonym sensie - instytucje w sferze samorządowej np. polskie sądy niskiej instancji, granatowa policja, spółdzielczość polska, bank Polski

• język polski - ograniczony, ale można go używać

• funkcjonuje polska prasa - gadzinowa - wydawana za zgoda okupanta - „Nowy kurier Warszawski”

• istniała względna swoboda poruszania się (można było bez większych przeszkód wyjechać z miasta na wieś)

• to koncentrowały się główne agendy państwa podziemnego - tereny etnicznie polskie, wojska i policja niemiecka - skoncentrowana w największych ośrodkach

• ziemie wcielone do ZSRR

• inna forma wcielenia ziem niż do Niemiec, gdzie odbył o się to za pomocą dekretu

• na terenach Białoruskiej RS i Ukraińskiej Republiki Socjalistycznej odbyły się plebiscyty

• 22 października 1939 odbyły się wybory do Rad Najwyższych Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi → ukonstytuowanie się parlamentów → wniosek do Rady Najwyższej ZSRR o wcielenie tych terenów do Ukraińskiej RS i Białowieskiej Republiki Sowieckiej

• polityka - brak rusyfikacji, pozostawiono polskie szkolnictwo - zmieniono programy i styl funkcjonowania

• masowe deportacje - 4 fale - wysiedlono 1,5-1,7 mln obywateli Polskich w głąb ZSRR, prowadzone wg klucza - listy - wypytywano służbę jak państwo ich traktowali - pierwsi w kolejce do deportacji ci o najlepszej opinii, którzy traktowali służbę najlepiej, byli najbardziej wychwalani

• pozwalano na pewne organizacje, stowarzyszenia - działa PAN (właściwie Polska Akademia Umiejętności), była możliwość publikowania książek, gazet - cenzura, działają profesorowe zwłaszcza lwowscy (rozstrzelani gdy wkroczyli Niemcy)

• możliwość rozwoju polskich struktur podziemnych - ograniczona, nie do końca się udało, bo Polacy stanowili na tych terenach mniejszość, tereny - mieszanka etniczna, ni3chętna postawa mniejszości narodowych do państwa polskiego, większa sprawność NKWD (w porównaniu do gestapo) w rozpracowywaniu struktur, pozyskiwanie dla NKWD polskich komunistów, wykorzystanie animozji narodowych

• działalność konspiracyjna

• pierwsze inicjatywy budowania struktur konspiracyjnych - spontaniczne, partie polityczne tworzą bojówki, armia, wylew inicjatyw koleżeńskich - głównie uczniowie, studenci - nikt tego nie kontroluje

• jedna z inicjatyw ma charakter formalny - wrzesień 1939 Warszawa - Służba Zwycięstwa Polski (Wa-wa jeszcze nie była okupowana, powstała na rozkaz Rydza - Śmigłego stworzenia struktur konspiracyjnych)

• pierwszy komendant SZP - Michał Karaszewicz Tokarzewski - organizacja do końca jej działalności w grudniu 1939 widoczna i dobrze zorganizowana

• SZP - organizacja polityczna i wojskowa, jednolita w jej ramach Rada Główna Obrony Narodowej - w jej skład 22 przedstawicieli partii politycznych - quasi rząd

• Rozkaz Śmigłego kontrowersyjny dla władz polskich na emigracji, bo SZP tworzona na jego rozkaz, przez oficerów sanacyjnych, miała być alternatywa rządu - to gryzie Sikorskiego, bo cała władza powinna spoczywać w jego ręku jako premiera

• Grudzień 1939 SZP rozkazem Naczelnego Wodza zostaje rozwiązana

• W jej miejsce powołano Związek Walki Zbrojnej (ZWZ) na czele Sosnkowski

• Do Sikorskiego nie dociera, że nie da rady ręczenie kierować krajem z emigracji, nie do końca liczy się z możliwościami kraju i możliwościami komunikacyjnymi między krajem a emigracją

• Polska podzielona na 3 strefy - różne warunki rozwoju ruchu oporu, najlepsze w GG

• GG - stolica Kraków, centrum działalności konspiracyjnej - Warszawa, na terenie GG - tradycje ruchu opory (bo część to były zabór ros.)

• I faza ZWZ - dowództwo miało się znajdować w Paryżu, centrala - w całości na emigracji - niemożliwe do zrealizowania

• 1940 pojawiła się Komenda Główna ZWZ - na czele „Grot” Rowecki

• 14 lutego 1942 zmiana nazwy ZWZ na AK - armia podziemna

• struktury nie tylko wojskowe, ale i cywilne - Delegatura Rządu na Kraj, istnieje również podziemne sądownictwo

• ZWZ-AK- zadania do spełnienia (bezpośrednia walka z okupantem nie była głównym zadaniem tylko działalnością uboczną)

• Akcja scaleniowa - dążenie do skupienia wszystkich organizacji podziemnych zwłaszcza zbrojnych w jednolita armię podziemną - trwała do końca okupacji, nie do końca się powiodła bo poza podziemie komunistyczne PPR i AL, ORN, postsanacyjne

• Przygotowanie do powstania zbrojnego - AK - rola jak POW w I-ej wojnie - przygotować, przeszkolić, wyposażyć i czekać aż koniunktura międzynarodowa pozwoli na wybuch powstania

• Powołanie w ramach ZWZ - Kedywu - Kierownictwo Dywersji - koordynowanie i prowadzenie bezpośredniej walki zbrojnej (na czele……………………………)

• Zadania

• szkolenie żołnierzy, organizowanie szkół oficerskich, podoficerskich, manewry

• Wywiad AK

• Enigma

• Przechwycenie V2

• BIP - Biuro Informacji i Propagandy - na czele Rzepecki - wydawanie prasy podziemnej - ok. 200 tys. egzemplarzy, najbardziej powszechny „Biuletyn Informacyjny” - 50 tys. nakład dziennie, drukowanie książek - pierwsze wydania „Kamieni na szaniec”

• Łączność - z rządem emigracyjnym - zawsze problem dla polskiego podziemia, możliwa na różne sposoby - głównie kurierzy - 3 najbardziej znanych Jan Karski, Jan Nowak Jeziorański, Jerzy Karski, ta łączność niezbyt efektywna - coraz większa ilość kompetencji z rządu emigracyjnego na Delegata RznaK i Komendanta Głównego

• AK wspierana przez Delegaturę Rządu na Kraj, która w zamyśle miała być przedstawicielstwem rządu emigracyjnego, szybko przekształciła się jednak w cos rodzaju rządu cywilnego w kraju - cywilny filar państwa podziemnego, był to quasi-rząd, na czele którego stał delegat główny - miał koordynować, współdziałać, reprezentować

• 3 delegatów w okresie okupacji

• Cyryl Ratajski XII 1940 - IX 1942

• Jan Piekałkiewicz IX 1942 - II 1943

• Jan Stanisław Jankowski III 1943 - III 1945

• Delegatura Rządu na Kraj - podzielona na departamenty

• Departament Spraw Wewnętrznych - najważniejszy, ma się zająć organizacja administracji cywilnej, która ujawni się pod koniec wojny gdy wybuchnie postanie, nie będzie próżni politycznej, niemal od razu będzie mogło funkcjonować państwo → przygotowanie objęcia władzy po okupacji

• Departament Informacji i Prasy - opracowywanie codziennych biuletynów

• Departament Oświaty i Kultury - tajne nauczanie, podziemne, na wszystkich poziomach nauczania, 1942 - 1,5 mln dzieci na poziomie elementarnym, działały uniwersytety, organizacja nie tylko samego procesu nauczania, ale i przygotowywanie podręczników, programu nauczania, również ewidencja grabionych przez okupanta dzieł sztuki

• Departament Pracy i Opieki Społecznej

• Departament Sprawiedliwości

• Departament Skarbu

• Departament Poczty i Telegramów - przygotowywanie do odbudowy kraju

• Biuro Ziem Nowych - struktura odpowiedzialna za przejęcie i zagospodarowanie ziem zachodnich

• Komendanci głowni AK

• Stefan Grot Rowecki

• Tadeusz Bór Komorowski

• Leopold Okulicki „Niedźwiadek”

• Sztab - Tadeusz Albrecht, Tadeusz Pełczyński

• 450 tys. żołnierzy zaprzysiężonych - podziemie + cywile z podziemia + rzesze społeczeństwa

• instytucje

• Kierownictwo Walki Cywilnej - KWC - powołane przez DRznaK i KG AK - wspólnie - na czele Karboński - by oddziaływać na społeczeństwo - organizacja podziemnego sądownictwa

• Sądy podziemne - organizowane na zasadzie 3 osobowych zespołów (jedna z osób musiała być sędzia przed wojną), procesy - procedura uproszczona, ale z zachowaniem instytucji obrony, oskarżenia

• Sądzono za

• Zdradę

• Donosicielstwo

• Wydawanie ukrywających się Żydów

• nie respektowanie zarządzeń polskiego podziemia np. zakaz chodzenia na przedstawienia niem.

• Wyroki

• Śmierci - ok. 200

• Utrata dobrego imienia - infomia (publikacje w prasie np. Dymsza - aktor)

• Strzyżenie głowy - panie za zbyt zaangażowane kontakty z Niemcami

• Wykonywanie wyroków - specjalne oddziały egzekutywy - często ludzie się zmieniali bo takie zadanie, służba o charakterze wyniszczającym psychicznie

• Nie uniknięto pomyłek

• Oddziały Małego Sabotażu (również w ramach KeDywu) - angażowanie młodzieży

• Opracowanie Kodeksu Polaka pod okupacją - dotyczył głównie kontaktów z okupantem np. zakaz używania języka niemieckiego poza koniecznością, zakaz chodzenia na spektakle itd.

KWESTIA KOLABORACJI

• `Polska jedyny kraj bez Queslinga”

• brak zorganizowanych struktur kolaboracyjnych z okupantem

• w Polsce nie było warunków do powstania kolaboracyjnych władz bo Niemcy i sowieci już na początku września 1939 solidarnie wykluczyli możliwość stworzenia takiego rządu, chociaż kandydaci do współpracy by się znaleźli

• żadna z polskich sił politycznych nie była skłonna współpracować z Niemcami, inaczej jeśli chodzi o sowietów

• okupacja niemiecka - bardziej restrykcyjnie odnoszono się do kolaboracji - Władysław Studnicki - zgłosił się do Niemców z propozycja współpracy - został zrzucony ze schodów

• nasilenie nastrojów kolaboracyjnych po klęsce Francji

• prof. Stombosz - rodzaje kolaboracji

• kolaboracja ideowa - głównie sowieci - szli na współprace głównie ze względów ideologicznych

• z przesłanek etnicznych - Ukraińcy, Niemcy, Żydzi - rzadko poczuwali się do emocjonalnej więzi z Polską chociaż byli jej obywatelami, sprawa entuzjastycznego powitania ACz przez Żydów we wrześniu 1939 - entuzjazm był widoczny, ale nie miał masowego charakteru, Bydgoska Krwawa Niedziela 3 września 1939

• bandycka - działalność rozmaitych band i grup przestępczych głównie pod okupacja sowiecką za milcząca zgoda władz okupujących, pod okupacja niemiecka - szmalcownictwo - szantażowanie i wydawanie ukrywających się Żydów - zjawisko masowe

• militarna - tworzenie głównie przez Niemców oddziałów militarnych złożonych z mniejszości narodowych głównie Ukraińcy - batalion Nachtigal, SS Galizien - nie brały udziału w tłumieniu powstania warszawskiego, Granatowa Policja - GG; Brygada Świętokrzyska Narodowych Sił Zbrojnych sierpień 1944 razem z Wermachtem wycofała się do Czechosłowacji, maj 1945 koło Pilzna przeszła na stronę amerykańską

• agenturalna

• koniunkturalna - zjawisko Volkslisty

KWESTIA ŻYDOWSKA

• 1939-42 okres eksterminacji pośredniej - pozbawienie Żydów praw, naznaczenie - naszywki z Gwiazda Dawida, zamykanie w gettach

• po 1942 eksterminacja bezpośrednia

• kolaboracja - getto Łódzkie - by chronić ludzi - Rutkowski (szef getta) sam dokonywał wyboru kogo wywieść do obozu - wybierał najmniej przydatnych np. kobiety, dzieci, starców, nie udało mu się ocalić getta

• jugenraty (samorządy getta) + policja - kolaboracja w gettach

• 1943 powstanie w getcie warszawskim - Anielewicz, Marek Edelman, getto było wtedy prawie puste, VII-X 1942 większość została wywieziona

NARODZINY WŁADZY KOMUNISTYCZNEJ W POLSCE 1944 - 1947/48

• 1944 objęcie władzy przez rząd komunistyczny PKWN

• 1947 - wybory do sejmu - realizacja postanowień jałtańskich, faktyczna likwidacja legalnej opozycji, koniec pewnego stanu tymczasowego

• 1948 - wyłonienie stalinowskiej ekipy władzy, usunięcie Gomułki, 3 - Bierut, Berman, Minc

• taktyka salami - odcinanie po plasterku autonomii

• pocz. 1944 - 1945 silne złudzenia, że uzależnienie od ZSRR nie będzie miało charakteru pełnego, podporządkowanie przy zachowaniu nominalnie niepodległości

• 1945-bilans wojny, przemiany demograficzne

• początek 1946 - ok. 20,5 mln obywateli, ok. 5 mln Polaków poza krajem

• proces migracyjny - 1939 - 50 co 4 Polak zmienił na stałe miejsce zamieszkania - nie tylko repatriacje (na ziemie zachodnie), silny ruch migracyjny ze wsi do miast

• ruch migracyjny ułatwił władzom komunistycznym przejęcie władzy w Polsce, podporządkowanie społeczeństwa, utrudniał opór przeciw władzy

• straty ludnościowe - nie miały charakteru przypadkowego, społeczeństwo polskie - przetrzebione - wyniszczenie inteligencji, eliminacja środowisk przywódczych

• 30% zginęło naukowców, profesorów

• 60% - adwokatów (większość pochodzenia żydowskiego)

• 40% lekarzy

• 20% nauczycieli

• ok. 38% ludzi z wyższym wykształceniem

• skutek - proletaryzacja polskiego społeczeństwa - ułatwiło władzom komunistycznym kontrolowanie polskiego społeczeństwa, władze mogły wykorzystywać fakt braku inteligencji dla szybszego procesu awansu społecznego, dla tych którzy w normalnych warunkach mieliby problem w wybiciu się z nizin (przyspieszone mechanizmy)

• upadek etyczny, moralny - skutek długiej wojny, bandytyzm, rozprzestrzenienie chorób np. wenerycznych

• przejęcie władzy przez system komunistyczny - przyczyna zewnętrzna - zdobycie („wyzwolenie”) ziem polskich przez Armie Czerwoną

• 1944-46 opór przeciwko nowemu systemowi, gwarancją zdobycia i utrzymania władzy - Armia Czerwona

• już w 1943 komuniści przygotowują się do przejęcia władzy - wyraźne przygotowania w ZSRR - zerwanie stosunków Zw. Radz. z rządem polskim na emigracji - agentury zależne od ZSRR - Związek Patriotów Polskich - Wanda Wasilewska (potem Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego), nazwy wymyślane przez Stalina - kamuflowały cel

• 1943/44 stworzenie Krajowej Rady Narodowej przez PPR bez porozumienia z ZSRR, miał to być podziemny parlament

• 1944 pokazanie intencji ZSRR i polskich komunistów, lipiec - przekroczenie przez ACz linii Curzona

• 20 VII 1944 w Moskwie - PKWN - manifest ( PKWN jest legalną władza, rząd w Lublinie - nielegalny, zapowiada reformy, chce szybko 5-cio przymiotnikowych wyborów, chce konstytucji na wzór konstytucji marcowej, granica z ZSRR - linia Curzona co w nim było jako gratisek )

• PKWN - w teorii rząd koalicyjny, komuniści - 3 resorty - Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego - Stanisław Radkiewicz - cały aparat represji i terroru, w jej ramach UB itp. - realne sprawowanie władzy, Resort Informacji i Propagandy - Jędrzejewski - budowa cenzury

• 1944 Wanda Wasielwska twierdzi, że rząd jest za mało radykalny i występuje z PKWN

• PKWN - rząd agenturalny, legitymizacja z ZSRR

• okres VII - IX 1944 względnej tolerancji dla ujawniających się struktur państwa polskiego (czasz ziem lubelskich)

• X-XI 1944 aresztowanie ok. 40 tys. ujawniających się członków państwa podziemnego, również żołnierzy AK

• koniec IX 1944 Kodeks Żołnierza Polskiego - w wielu przypadkach kara śmierci

• koniec X 1944 kara śmierci za nieoddanie odbiorników radiowych - dekret

• powstanie warszawskie - ogromna klęska, rozbicie AK i struktur podziemnego państwa polskiego

• Styczeń 1945 Jałta

• PKWN → Rząd Tymczasowy - tuż przed konferencja zmiana nazwy

• Stalin uzna jedyny rząd, który powstanie na bazie Rządu Tymczasowego → Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej - dołączone mogą być osobistości polityczne z emigracji nie rasistowskie i nie faszystowskie

• Wybory - wolne i demokratyczne pod nadzorem międzynarodowym → wytworzy się stabilny system władzy

• Sprawa 16-stu 26-27 VII 1945 - aresztowanie + wywóz w głąb ZSRR - głównych osobistości państwa podziemnego - Stalin pokazał, że to on rządzi na ziemiach polskich

• 31. VI 1945 proces w Moskwie, w tym samym miejscu i czasie rokowania co do TRzJN - w rozmowach uczestniczy Mikołajczyk, by uwiarygodnić legitymizacje władzy - na zachodzie uznany za zdrajcę (Mikołajczyk jadąc do Moskwy, wierzył że system powojenny będzie wieloletnim, uznał że postawa niezłomna rządu polskiego na emigracji jest błędem, zgodził się wejść do TRzJN jako w-ce premier

• TRzJN - na czele Edward Osóbka-Morawski - premier, w-ce premier i Minister ziem odzyskanych - Gomułka, w-ce premier i minister rolnictwa i reformy rolnej ST. Mikołajczyk

• VII 1945 Mikołajczyk wraca do kraju, organizuje PSL - najbardziej opozycyjne ugrupowanie

• PPR, PPS, SL, SD, PSL - tworzące się, SP - tworzące się - wielopartyjny system o wątpliwym charakterze - obóz skupiony wokół PPR i przez niego rządzony (Blok Stronnictw Demokratycznych - PPR, PPS, SL, SD), drugi blok - PSL, początkowo SP - legalna opozycja

• „Taktyka wtyczek” - PPR sam tworzył system wielopartyjny w Polsce wtrącał się w ugrupowania niekomunistyczne np.SL

• SL-„Wola Ludu” - całkowicie kontrolowana przez komunistów

• „grupa zrywu” - wtyczki w SP - rozbicie i zdelegalizowanie SP

• próby takiego działania w PSL - jedyne ugrupowanie opozycyjne

• system partyjny o charakterze koncesjonowanym - nie zgadzano się na reaktywację SN, podporządkowany, uzależniony od koncesji władz komunistycznych, tylko pozornie wielopartyjny

• PSL - ośrodek koncentrujący opozycyjne koncepcje społeczeństwa

• PSL - Mikołajczyk na czele - ostrożna polityka, jeśli będą wybory wolne i demokratyczne to komuniści je przegrają, koncepcja zwana finlandyzacją - duża zależność zewn., mała wewn., Stalin chciał całkowitej kontroli, zależności

• Władze komunistyczne wiedza o niskim poparciu społeczeństwa, odwlekanie wyborów - VI 1946 referendum ludowe bo fiasko wciągnięcia PSL-u na listę Bloku Demokratycznego

• VI 1946 referendum by:

• Odwlec wybory

• Zbadać poparcie czy brak poparcia

• Postawić PSL w niewygodnej sytuacji bo pyt. 1 - tradycja ludowców, pyt. 2 ludowcy nie mogą być przeciw reformie rolnej, pyt 3. każdy rozsądny Polak chce )

• By przygotować przeszkolić aparat do sfałszowania wyborów

• Referendum - 3 pytania

• Czy jesteś za zniesieniem Senatu ?

• Czy jesteś za reforma rolną ? (dokładnie Czy jesteś za utrwaleniem w konstytucji ustroju gospodarczego związanego z reforma rolną i nacjonalizacją przemysłu ale w zachowaniu inicjatywy prywatnej?)

• Czy chcesz utrwalenia zachodniej granicy na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej?

• Tylko pierwsze pytanie mogło cos zmienić, bo brzmiało czy jesteś „za” czy „przeciw”, PSL powinno nawoływać 3x TAK, komuniści - przecież oni chcą tak samo jak my, PSL nawołuje 1x NIE, 2x TAK, referendum - tak naprawdę kto jest przeciw władzom komunistycznym

• Wyniki sfałszowane - już od najniższego szczebla, frekwencja 85%, na 1 pyt. 68% na tak,, na 2. tak 77%, na 3 tak- 91%, tylko ok. 30% nie na wszystkie pytania, ok. 50% 2 x na nie - tak nawoływało WiN

• Poparcie PSL 70-75 (nie na 1) gdyby nie fałszerstwo

• Ewidentne fałszerstwo ale:

• Żadne siły wewnętrzne (PSL) i zewnętrzne (Państwa zachodnie) nic nie zrobili by te wyniki podważyć

• Można przeprowadzić wybory - przy takim aparacie bezpieczeństwa i odwrócić wyniki\ na korzyść komunistów bez przeszkód o nawet 180˚

• Niszczenie PSL-u, morderstwa, skrytobójstwa, niszczenie struktur itd.

• Społeczeństwo po referendum zniechęca się do postawy oporu - brak wiary, że coś jeszcze ulegnie zmianie, zmęczenie, zniechęcenie

• Wybory 19 styczeń 1947 - zgodnie z interesami władz - Blok Demokratyczny 80%, PSL - 10% - oficjalne wyniki (naprawdę ok. 60% głosowało na PSL)

• Wybory zgodnie z zasadami systemu wyborczego w państwach komunistycznych

• Faktyczny koniec legalnej opozycji

OKRES STALINOWSKI I ODWILŻ W POLSCE

• Ostatni etap kształtowania się systemu komunistycznego w Polsce - 1948

• Wchłonięcie PPS-u przez PPR → PZPR

• koniec okresu stalinowskiego 1956

• w okresie stalinowskim W Polsce system komunistyczny ma charakter statyczny

• główne cechy okresy stalinowskiego

• czas, w którym system polityczny PRL-u najbliżej totalitarnego wzorca sowieckiego

• zasada wodzostwa - funkcjonowanie aparatu władzy przypomina ten system - kult jednostki (Gomułka „Drabina kultów” - na czele Bierut, ale nie odgrywał w Polsce rzeczywistej roli jak Stalin w ZSRR, dominuje trójka - PZPR-u - Bierut, Jakub Berman, Hilary Minc)

• Berman - szara eminencja systemu komunistycznego w Polsce, odpowiedzialny za sprawy personalne (kadry, Stalin tez od tego zaczynał), aparat bezpieczeństwa, Minister Bezpieczeństwa - Radkiewicz jest podporządkowany Bermanowi; główny ideolog kraju, partii

• Minc - odpowiedzialny za wprowadzenie planu 6-letniego, odpowiedzialny za gospodarkę

• Wielka trójka - ciało nieformalne, ich władza nieumocowana prawnie

• Polska - prowincja - okupowana przez ZSRR, absolutny brak suwerenności, widoczna rola ambasady ZSRR, Rokossowskiego

• Kwestia konstytucji PRL - przesłana na Kreml, Stalin - odręczne notatki, poprawki, często łagodzące zapis, sejm ma ją tylko zatwierdzić

• Kwestia planu 6-letniego - przywieziony z Moskwy na kilku kartkach, ogólne wytyczne

• Problem - prostowanie granic - wymiana terytoriów Chrubieszów nad Bugiem do ZSRR (bo tam złoża węgla), do polski okolice Ustrzyk Dolnych (1952)

• Niżej Biuro Polityczne - 15 osób w tym wielka 3, Nowak, Mazur, Radkiewicz

• Partia wewnętrzna - aparat władzy - nomenklatura - ok. 100 tys. osób - różne komitety, administracja państwowa, aparat partyjny innych sojuszniczych ugrupowań - oligarchia rządząca PRL-u w okresie stalinowskim - ogromna ilość przywilejów - specjalne sklepy, dostęp do innej niż publiczna służba zdrowia, przydział deficytowych artykułów

• Partia zewnętrzna - pozostali członkowie PZPR, w szczytowym momencie ponad 2 mln

• System formalnie wielopartyjny - SD, ZSL, PAX - miały w zamierzeniu spełniać rolę transmisyjna (pasów transmisyjnych)

• Kierownicza rola partii - zapis w konstytucji dopiero w 1972

• Sprawa funkcjonowania aparatu bezpieczeństwa - Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego + jego departamenty, UB - policja polityczna, KBW - Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego - struktura wojskowa podporządkowana MBP, ORMO - Ochotnicze Rezerwy Milicji Obywatelskiej - inwigilacja, przeciw studentom, zaplecze partii, aparatu bezpieczeństwa

• Tajna agentura - w 1954 liczba ok. 75 tys osób, w porównaniu z innymi krajami komunistycznymi - nie za bardzo rozwinięta

• MBP - specjalny X departament - kontrola nad partia polityczna → realne centrum władzy w aparacie bezpieczeństwa, mógł być wykorzystywany przeciw partii, wywierać naciski - kontrolować wszystkich przywódców partyjnych, sam bez kontroli (teczki z hakami na wszystkich

• Koniec MBP w 1954

• Osobny system represji i terroru - wojsko, kontrwywiad wojskowy, procesy tatarowskie - oficerowie Ludowego Wojska Polskiego, przeszłość niekomunistyczna np. Stanisław Tatar, nie przynosił wyroków śmierci, procesy odpryskowe - niżej w hierarchii osób - wyroki śmierci

• Fikcyjna rzeczywistość procesowa - bo polityczne zapotrzebowanie + pewne historie, spiski - cel - aresztowanie i wymuszenie zeznań - brutalność, tortury gorsze niż GESTAPO

• Ogromna większość procesy kiblowe - wyroki odczytywane w celach i wykonywanie wyroków śmierci, ogromna liczba umiera bez wyroku w więzieniach

• Kultura - również wg wzorca radzieckiego - hasło Stalina „Pisarze są inżynierami dusz ludzkich” - budowa nowej natury człowieka - centralizowanie życia kulturalnego, narzucanie jednego wzorca, materializm historyczny i dialektyczny w nauce, ograniczenia, również oświata, nauki ścisłe - zakaz używania nazwy Cybernetyka - Stalin stwierdził, że taka nauka nie istnieje, Łysenko - różne głupoty np. dziedziczenie genów jest kompletna bzdurą

• System się chwieje gdy Stalin umiera, odwilż w Polsce później niż w ZSRR,

• Początek III 1954 II zjazd PZPR - wprowadzenie kolegialnego kierownictwa, rozdzielenie stanowiska premiera i I sekretarza PZPR

• ZSRR 1953 usunięcie Berii - zmiana statusu aparatu bezpieczeństwa

• Czerwiec 1954 rozwiązanie X departamentu

• 1953 ucieka Józef Światło- zastępca przewodniczącego X departamentu, nadaje „Wolna Europa” - za kulisami bezpieki, dotykają władzy partii zewnętrznej, orientują się, że przywódcy to krwawa oligarchia - przyspieszenie odwilży

• „akcja balonowa” - relacje Światły podwieszone do balonów i puszczone do Polski

• 1954 likwidacja MBP, Radkiewicz traci urząd, zostaje Ministrem PGR, zwolnienie Gomułki - wraca

• 1955 ferment w samej partii politycznej - 2 frakcje - puławska i natolińska

• 1955 - odwilż w życiu codziennym, kulturalnym - odejście od socrealizmu, uwolnienie muzyki jazzowej, Warszawa - lato impreza dla studentów ( z Europy i Azji)

• 1956 najgłębsze przemiany, tajny referat Chruszczowa, Bierut nie żyje

• Puławianie - chcą, by system komunistyczny uległ liberalizacji i demokratyzacji, oddani komuniści, by ograniczyć role aparatu bezpieczeństwa, Morawski, Staszewski, II i III szereg ludzie z przed roku 1956 - ludzie z aparatu bezpieczeństwa lub związani z nim - „ucieczka do przodu”

• Natolińczycy - twardzi stalinowcy, Zawadzki, Jóźwiak, za aparatem bezpieczeństwa, wiele ludzi z AL., wyraźny antysemityzm

• Wyzwolenie się od chamów i Żydów

• PZPR traci wewnętrzną spoistość

• Poznański czerwiec 1956 - sygnał, katalizator zmian, uświadomienie opozycji władz, że powstrzymywanie się od zmian, od reform - osłabienie władzy, wzrost niezadowolenia społeczeństwa (wiedzieć co się stało

• Październik 1956 VIII plenum KC PZPR - plany przywrócenia na stanowisko I sekretarza Gomułki, niezapowiedziana wizyta Chruszczowa → zmiana systemowa w ramach systemu politycznego, odejście od najbardziej dotkliwych dla społeczeństwa działań, zaniechanie kolektywizacji, wycofanie doradców radzieckich z Polski, zwolnienie Wyszyńskiego, podpisanie umowy polsko-rosyjskiej - zasady stacjonowania wojsk radzieckich w Polsce, reaktywacja wielu organizacji w tym ZHP, przyspieszenie procesu rehabilitacji, powrót wyrzuconych z uczelni profesorów

• Entuzjazm społeczeństwa - Gomułka - mąż opatrznościowy, postrzegany jak Kościuszko

• Próby przywrócenia stabilizacji w kraju

• Październik 1956 szczyt odwilży, system z totalitarnego na autorytarny

PRL LAT 60-TYCH, MAŁA STABILIZACJA I BUNT ELIT

• Gomułka - najdłużej sprawował władzę po II wojnie światowej w Polsce - 1956 - XII 1970 - 14 długich lat, duża popularność po przemianach październikowych 1956 - wybuch społecznego entuzjazmu

• k. l. 50-tych, 60-te - mała stabilizacja, niepisana umowa miedzy społeczeństwem a władzą - władza dawała ludziom żyć, ludzie pozwolili władzy rządzić - brak masowego oporu ( 1957-68 wyjątek stosunek państwo - Kościół - wycofywanie pozwoleń na budowę kościołów 1960 - Nowa Huta - manifestacja w obronie budowy Kościoła)

• Gomułka - zmiana funkcjonowania systemu komunistycznego z totalitarnego na autorytarny - represje tylko wybranych grup zagrażających władzy, a nie całego społeczeństwa - funkcjonowanie aparatu terroru i represji, po październiku 1956 represyjność władz się zmniejsza

• G. - uważał, ze zmiany jakie zaszyły to więcej niż maksimum, dlatego od początku zaczął konsekwentnie od nich odchodzić, już 1957 - nadal jedna lista w wyborach, zaostrzenie cenzury, zaostrzenie represji w stosunku do mediów - jesień 1957 rozwiązanie „Tygodnika Powszechnego”(?)

• Lata następne - restrykcyjna polityka się pogłębia - 1958 polityczny proces Hanny Rewskiej o kolportaż „Kultury Paryskiej”, (tylko ja posiadała)

• Uderzenie w środowisko rewizjonistów ( w języku komunistów rewizjonista najgorsza obelga)

• Partii zagrażają 2 choroby - dogmatyczna grypa i rewizjonistyczna gruźlica

• Dogmatycy - trzymają się przestarzałej linii partii, spadkobiercy grupy natolińskiej (choroba uleczalna)

• Rewizjoniści (środowisko rewizjonistyczne)

• Spadkobiercy puławian w pewnym sensie - młode pokolenie puławian, ideowi stalinowcy - w okresie odwilży nawrócili się - rozłącznie pojmowanie komunizmu i stalinizmu, który jest zaprzeczeniem komunizmu

• Klub Krzywego Koła

• Młoda inteligencja partyjna

• Stanowią większe zagrożenie od dogmatyków - gruźlica - nieuleczalna, bywa śmiertelna

• Nurt wewnątrz systemowy - dlatego niezwykle groźna, bo próba zmiany systemu partii i systemu w państwie, głosząc te same hasła co oligarchia rządząca

• Pogrzeb Henryka Hollanda - szczególne okoliczności ( zatrzymany przez służby bezpieczeństwa, podobno wyskoczył przez okno, może ktoś mu pomógł?), na jego pogrzebie - grupa osób uznana za członków środowiska rewizjonistycznego - pozostając komunistami nie akceptują systemu w państwie, udział wielu osób - jawne votum nieufności wobec Gomułki - zabronił uczestnictwa w pogrzebie - sam przyczynił się do krystalizacji tego środowiska

• Z czasem pojawiło się przywództwo ideowe - Leszek Kołakowski i program

• Leszek Kołakowski - rewizjoniści to byli ci, którzy szukali wypaczeń systemu w korzeniach systemu, a nie w cechach Stalina, wierzyli w reformę systemu

• Uważali się za marksistów

• hasła nawiązywały do idei trockistowskich - samorządu pracowniczego - wizja oparcia systemu politycznego na demokracji bezpośredniej, wolność myśli, swobód dla intelektualistów

• L. K. - to jedyna prawdziwa lewica, aparat partyjny i dogmatycy - to prawica wewnątrzpartyjna, prawica tradycyjna - ugrupowania kościelne

• Program - Jacek Kuroń, Karol Modzelewski - list otwarty do partii, język marksistowski

• Nawiązanie do teorii nomenklatury - panowanie aparatu partyjnego

• Postulat oddania pełnej władzy klasie pracującej, wyprowadzenie systemu rad robotniczych

• Wprowadzenie systemu wielopartyjnego - tylko partie robotnicze

• Podkreślenie funkcji demokracji bezpośredniej

• Sugestia rozwiązania milicji i wojska - w zamian milicja robotnicza

• Obraz sytuacji w PRL - diagnoza - czym była władza w państwie

• środki utopijne

• szeroko rozkolportowany - Kuroń, Modzelewski - surowe represje, 1965 proces, Kuroń - 3 lata więzienia, M. - 3,5

• 1966 usunięcie z partii Kołakowskiego, za nim Brandnysowie, Konwicki, Woroszyński - wybitni działacze życia literackiego

• rewizjonizm - odprysk tego co się dzieje na zachodzie, środowisko elitarne

• środowisko ludzi kultury, sztuki, nauki - coraz gorzej im się żyje w latach 60-tych, czuli się ograniczenie zaostrzeniem cenzury, brak wspólnego programu (jedyny wspólny cel, cecha - poczucie ograniczenia)

• G. - przeciwnik intelektualistów, wolności słowa, „polityka ciemniaków”

• 1962 zlikwidowanie Klubu Krzywego Koła (od 1955), swoisty łącznik między środowiskiem rewizjonistycznym a innymi, na forum - referaty, dyskusje (enklawa wolności słowa), Jan Józef Lipski, Paweł Jasienica, Małachowski

• 1963 fala likwidacji bardzo swobodnych w wypowiadanych treściach tytułów prasowych bo fałszywy obiektywizm, wzorowanie na zachodzie, pomijanie wzorców sowieckich, przenoszenie dekadenckich wzorów świata zachodniego skazanego na zagładę ( anegdota z tych czasów - my dogonimy i przeskoczymy kapitalizm, który stoi nad przepaścią

• 1964 - list 34 - inicjatorzy - Herz, Jasienica, Słowiński, krótki pozbawiony elementów politycznych - najazd na zbyt ostra cenzurę, wezwanie do zniesienia ograniczenia papieru na niektóre publikacje, odniesienie do konstytucji, podpisany przez m. in. Marię Dąbrowską, Pawła Jasienicę, Antoniego Słowińskiego, Jana Józefa Lipskiego - czołówka polskiego życia naukowego kulturowego, sprzeciw, zaznaczenie swojego stanowiska, wywołał ogromna złość G., który odczytał go jako akt o charakterze politycznym, reakcją - tendencje totalitarne, groźby wobec profesorów, że stracą swe katedry, aresztowania, ogromne represje

• próba przeciwstawienia „Kontrlistu”, podpisany przez innych działaczy, niektórych z „34” - ze strachu

• X 1964 w więzieniu Melchior Wańkowicz - najpopularniejszy polski pisarz ówcześnie, za przekazanie informacjo o Liście 34ndo radia Wolna Europa, po kilku dniach - wypuszczony (jakby chciał to by wcale nie siedział, ale on chciał)

• Śledztwo - Mackiewiczony - nie zamknięty, bo ciężka choroba, umiera w 1966

• Środowisko katolików świeckich - władza godziła się na jego istnienie, alternatywa wobec istniejącej „linii programowej partii”, grupy „Po prostu”, „Więź”, „Znak” - od nazw czasopism, rola ośrodku oporu społecznego

• Grupa Znak - od nazwy miesięcznik Znak, środowisko tygodnika powszechnego ( w latach 1953-56 skradziony i oddany PAXowi, w 1956 wraca do prawowitych właścicieli), którzy przed 1956 wystąpili z PAXu np. Mazowiecki - wpisany na listę Frontu Narodowego, do Sejmu

• KIK - Klub Inteligencji Katolickiej - kluby postępowe, przewodniczący - Jerzy Zawiejski - do Rady Państwa

• 1958 „Więź” - I redaktor naczelny - Mazowiecki

↓

• cecha wspólna - koncepcja neopozytywizmu, przeciwstawienie się polskiemu romantyzmowi, zaakceptowanie kierowniczej roli partii, układu geopolitycznego, w którym się Polska znalazła

• udział w Sejmie 1957-65 - tylko w 7 przypadkach głosowali przeciw ustawie

• Stefan Kisielweski najbardziej opozycyjny przedstawiciel tego środowiska

• 1968 - nagonka antysemicka, grupa Znak - postawa negatywna w stosunku do tego, co się w Polsce dzieje - w Sejmie - interpelacja

• inne środowiska (opozycyjne)

• komandosi - w 1962 Klub Poszukiwaczy Sprzeczności, Adam Michnik, Jan Tomasz Gross, młodzi ludzie - liceum, początek studiów, dzieci partyjniaków, 1963 G. napiętnował Michnika za antypaństwowa działalność (był w 3 klasie liceum), 1965 akcja z solidarnością, nazwa - bo desanty na zebrania partyjne i zadawanie niewygodnych pytań

• RUCH - bracia Czunowie, Stefan Niesiołowski, organizacja młodzieżowa, antykomunistyczna, głęboko zakonspirowana, próba zorganizowania wysadzenie pomnika Lenina w Poroninie, poł. lat 70-tych - wyłapani i skazani na długoletnie więzienie (ok. 7 lat np.)

↓

• Te wszystkie środowiska dość zamknięte, dlatego nie mówi się o masowej opozycji, są nieliczne, ich działalność jest nieczytelna dla społeczeństwa, izolowane - nie nawiązują współpracy

• 1968 - bunty studenckie - nie uzyskują poparcia robotników

• 1970 Gdańsk - robotnicy proszę bezskutecznie studentów o pomoc

• 1968 koniec małej stabilizacji (już wcześniej - rewizjoniści)

• narasta konflikt państwo - Kościół

• G. -graniczenia działalność Kościoła w Polsce

• Wyszyński - chce oprzeć siłę kościoła na jego masowości, chce jak najsilniejszej organizacji polskiego kościoła

• Obchodzenie milenium chrztu Polski

• Władze - kontrobchody 1000-lecia państwa Polskiego (imprezy nie były jednodniowe, tego samego dnia w danym mieście gdzie obchodzono 1000-lecie chrztu, władze organizowały imprę z okazji 1000-lecia państwa)

• Polityka samobójcza, bo wzrasta autorytet Kościoła, Wyszyńskiego

• List polskich biskupów do niemieckich - „Udzielamy przebaczenia i prosimy o nie”, przez G. odczytane jako prowokacja, bo biskupi uzurpują sobie prawo prowadzenia polityki zagranicznej - zmasowana akcja propagandowa „Nie wybaczymy”, okazuje się argumentem celnym, gdyby nie tak ordynarne, bezkompromisowe represje wobec Kościoła, udałoby się obniżyć jego autorytet

• Rok 1968 - zrobić !!!

• 1968 cenzura istotna dla rewizjonistów - rozstanie z myślą o reformie systemu - III 1968, rozbicie środowiska, sporo wyjeżdża - bilet w jedna stronę za granicę, ci co zostali - nie są w stanie rozpocząć działalności opozycyjnej, gdy narasta nowy kryzys 1976 - nowa działalność opozycyjna ale już nie reformy tylko, by obalić system

• działalność grupy Moczarowskiej - sygnał, że system nie jest w stanie poddać się reformie

• ostatnie 2 lata rządów Gomułki - jego czas wyraźnie dobiega końca, próbuje kumulować władzę we własnym ręku - nikły skutek, w partii opór przeciw niemu, grupa moczarowska, grupa śląska - Gierek

• kryzys XII 1970

PRL LAT 70-TYCH. NIEUDANY EKSPERYMENT GOSPODARCZY I NARASTANIE KRYZYSU. POLSKA REWLUCJA 1980-81

• XII 1970 wybrzeże - kryzys społeczno - ekonomiczny, polityczny

• masowy bunt załóg wielkich zakładów pracy na wybrzeżu

• 1970 charakterystyczny moment - przejście stoczniowców pod akademik z hasłem „Przepraszamy” (za 1968), ale studenci nie poszli za nimi

• władzy udaje się izolować grupy społeczne

• Gierek, grupa śląska - dochodzi do władzy - TECHNOKRACI (technokracja - sprawne sprawowanie władzy, bez podstaw ideologicznych, więc nazwa nie odpowiednia dla ekipy Gierka bo trudno powiedzieć, że była sprawna)

• wyraźny wzrost stopy życiowej w I okresie rządów Gierka

• inna polityka informacyjna - propaganda sukcesu - w sposób celowy kreowała popyt konsumpcyjny na dobra, na które nie było stać ludzi wcześniej - FIAT 126p (każdy kto pracuje może go mieć - mit)

• mit Polski jako „mocarstwa ekonomicznego”, 10 mocarstwo świata (za Gomułki - inna polityka informacyjna, za oszczędzaniem, była bieda, ale nikt nie oczekiwał więcej)

• Gierek - rozbudził apetyty konsumpcyjne, przy nikłych możliwościach ich zaspokojenia

• niebezpieczne zjawisko - narasta - rok 1976 - społeczeństwo - rozbudzona konsumpcja, oczekiwania że stać ich będzie na coraz więcej dóbr, między oczekiwaniami a możliwościami - ogromna różnica

• dotyka różnych warstw

• I symptom kryzysu

• Pogłębia się kryzys, ilość pieniędzy na rynku przekracza możliwości gospodarcze - potrzebna regulacja cenowa (normalnie robi to sam rynek), czerwiec 1976 premier Jaroszewski - podwyżki cen - radykalne - dotyczące istotnych, codziennych produktów żywnościowych

• Czerwiec 1976 Radom, Ursus, Płock, podniesienie cen, rok kryzysu, system reglamentacji - na cukier (propaganda - nadal sukces - rekordowe wydobycie węgla, brak cukru - bo nieurodzaj itp.)

• Radom - najbardziej drastyczne, brak bezpośrednich ofiar, nie było rozkazu strzelania, ofiary ,bo brutalność ZOMO, MO, różne `wypadki”, „ścieżki zdrowia”

• Poważne skutki - rysuje się swoisty sojusz między robotnikami a inteligencją - KOR - Komitet Obrony Robotników - Kuroń, Michnik, I organizacja opozycyjna jawna - podali swoje nazwiska, adresy, nr telefonów, bez postulatów politycznych początkowo - tylko obrona robotników

↓

brak jasno określonego oblicz apolitycznego, koncentracja na działaniu (pomoc prawna dla robotników oskarżonych o warcholstwo)

• 1976-80 pogłębianie się kryzysu społeczno-ekonomicznego

• 1978/79 zima stulecia

• coraz szersze rozmiary opozycji - wysyp organizacji opozycyjnych

• KOR → KSS KOR

• Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO)

• KPN - Moczulski, I organizacja, która zarejestrowała się jako partia polityczna, dążenie do niepodległości

• WZZ - Wolne Związki Zawodowe - Wałęsa, Anna Walentynowicz, Gwiazda

• Ruch Młodej Polski

• Polskie Porozumienie Niepodległościowe

• Początek nielegalnego ruchu wydawniczego - NOWA- niezależna oficyna wydawnicza

• X 1978 Karol Wojtyła - papieżem - spore zaskoczenie dla władz, abp krakowski za pozwoleniem władz ( lata 60-te), potem kardynał, myśleli, że nie będzie się angażował w sprawy polityczne - „a to ten intelektualista od studentów”, został głównym opiekunem pozycji, władze - z jednej strony przerażenie, lęk co dalej, z drugiej strony satysfakcja, 1979 pielgrzymka papieża do Polski, czynnik integrujący społeczeństwo

• 1979 - władze działają bardziej przemyślane niż w 1966, brak ewidentnych przeszkód na spotkanie z papieżem, co nie znaczy że nie było łatwo - propaganda stara się zniechęcić - p5zy tak masowym spotkaniu będzie wiele ofiar śmiertelnych bo tak jest zawsze itp.

• 1980 postać papieża - najważniejsza dla strajkujących - zdjęcia papieża na bramach, krzyże gdzie się da

• 1980-przełom

• PZPR - zmiana premiera Jaroszewicz→ Edward Babiuch

• ograniczone zmiany, by wygasić podskórne wrzenie

• VII 1980 początek strajków - nasilenie na Lubelszczyźnie, gaszenie strajku drogą spełniania postulatów ekonomicznych - podwyższenie płac (media o tych zajściach nie informują)

• VIII 1980 Wybrzeże - Gdańsk, Gdynia, Szczecin, Elbląg, rozprzestrzenia się na inne regiony - m.in. - Śląsk, okręg Łódzki

• początkowo - postulaty politycznie - przywrócenie do pracy działaczy niezależnych związków zawodowych - Wałęsy, Walentynowicz

• ekonomiczne - władza wysyła ……. - obiecuje strajkującym wszystko

• strajk pewnie by się skończył, gdyby nie element sprawiedliwości - nie przerwiemy strajk dopóki nie zostaną spełnione postulaty innych

• połączenie kwestii politycznych i ekonomicznych - dołączają się przedstawiciele opozycji

• powstają międzyzakładowe komitety strajkowe

• przykładowe postulaty:

• powstanie niezależnych związków zawodowych

• nie represjonowanie członków opozycji politycznej

• wprowadzenie mszy do radia

• hasło „Proletariusze wszystkich zakładów łączcie się”

• 3 porozumienia

• 30 VIII 1980 szczecińskie - Jurczyk - Barcikowski

• 31 VIII 1980gdańskie - Wałęsa - Jasielski (słynny długopis)

• 1 IX 1980 w Jastrzębiu na Śląsku

↓

stworzenie wolnych związków zawodowych - NSZZ Solidarność

• 16- miesięcy Solidarności - okres rewolucji - czas a'la praska wiosna, chociaż niedokładnie, bo nie kierowane przez partie jak w Czechosłowacji

• forma samoograniczającej się rewolucji

• radykalizacja Solidarności

• są strajki, demonstracje - ale rzadkie

• nie ma masowych spontanicznych wystąpień społeczeństwa

• 1980-81 można podzielić na 3 fazy

• faza - kształtowanie się ruchu Solidarność - rejestracja NSZZ Solidarność, obchody wydarzeń VII - Gdańsk - krystalizacja ruchu, władze chciały narzucić koncepcje konfederacji lub federacji branżowej, nie udało się, zwyciężyła koncepcja organizacji terytorialnej - podział na regiony

2. faza - do zjazdu Solidarności na jesień 1981 - wybranie ponownie na przewodniczącego Wałęsy, wezwanie do budowania podobnych ruchów związkowych w innych krajach, III 1981 wydarzenia Bydgoskie - (znać) - strajk ostrzegawczy, porozumienie z Rakowskim - w-ce premier, odpływ społecznego zaangażowania, XI 1981 klęska solidarności - gdy ogłoszenie strajku krajowego- nie dołączają się inni

3. faza - XI - XII radykalizacja związków, coraz bardziej widoczne objawy jego słabości, bo zmęczenie społeczeństwa, kryzys ekonomiczny, długotrwały stan napięcia,

• 13 XII 1981 koniec okresu Solidarności

• lata 1980-81 = 16 miesięcy Solidarności - osłabienie cenzury, dużo faktów wychodzi na wierzch, można mówić, robić, myśleć co się chce, pewne wyłamania spod komunistycznego klosza, wzlot edukacyjny

1

---