Edycja źródeł historycznych. Historia i metodologia
Alicja KULECKA
14 XI 2009
Źródło historyczne (XVIII w.)
Koncepcje historyczne powinny być oparte na podstawie historycznej (zaczęto szukać miejsc przechowywania źródeł).
Def. Topolskiego
źródło historyczne - każdy przekaz, który umożliwia rekonstrukcję przeszłości
Dwa nurty powstały:
historiografia jako naukowe badanie dziejów
historiografia jako pamięć zbiorowa (np. dzieje powstania warszawskiego), gdzie wyróżnia się:
a) indywidualną
b) grupową (środowiskową)
Wiedza dyskursywna, czyli zmienna zależności od źródeł danego historyka. Każde nowe odkrycia zmieniają obraz przeszłości.
Edytorstwo jest pomocniczą historii. Lepszemu poznaniu źródła i dobremu przekazaniu źródła. Bardzo duże znaczenie ma w edytorstwie historia prawa, instytucji (poznań prawne pochodzenie źródeł).
Inne są sposoby tworzenia informacji przez urząd, czym innym jest dziennik, pamiętnik.
Teoretycznie powinien edytor napisać o historii powstania tego źródła. Musimy nazwać co to jest, czy to są formy prawne czy dokument (coś co zmienia stan prawny) czy jako świadectwo czasów, np. billboard, napis na zapałkach, coś się pojawia i dotyczy życia społecznego.
Problem masowości źródeł (problem XIX-XX w.) - naukowe zasady selekcji źródeł (niszczenie dokumentacji jest co niszczyć decydują archiwiści).
Wydawca źródeł musi wiedzieć, że jest przechowywania tylko część źródeł (ta bardziej wartościowa).
Jak wydawać źródła historyczne?
Żeby oddawała wygląd źródła (zewnętrzną i wewnętrzną formę). Edytorstwo zajmuje się źródłami aktowymi (nie wchodzi w to fotografia niestety; też publikacja w internecie).
Czy może zaniechać źródeł papierowych, a tylko dać do internetu?
W necie nie ma raczej komentarza, wyrwany czasem z kontekstu.
XX - komentarz fachowy do źródła (a on jest potrzebny)
- papier wybiera się tylko niektóre najważniejsze, bo trzeba było zrobić wielkie macierze, zmieniać parametry nośników co parę lat).
Do historii prawa
to najbardziej ciekawią historyków
XIX
- Raczyński, Helcel i Działyński (wydawnictwa źródłowe, np. Raczyńskiego).
Są one czasem trudno dostępne, niskonakładowe, bo drogi papier. Nie było mecenatu państwowego 1840/1845 kodeksy.
1843 na Bibliotece Warszawskiej recenzja uważała, że materiały urzędowe są najbardziej wiarygodne (tam nie ma ukrytych treści, fałszu, bo pieczątki itd.). Edytor musi opisać jak źródło powstało (proces genetyczny).
Od edycji naukowych też wymagane jest jak źródło powstało. Kopie nie były godne, oryginały były preferowane.
Józef Ignacy Kraszewski, żeby poznać życie społeczne, jak ludzie żyją, to nie możemy zaprzestać pracy tylko na tekstach urzędowych.
August Bielowski, Wstęp do krytycznych dziejów Polski (katalog omówienie powstania i wydania).
XIX w. problem - wydawania korespondencji osób bardzo sławnych, np. korespondencja Krasińskiego (1843) i np. poprawiono styl, ocenzurowano lub opuszczane kawałki, bo pisał rzeczy nie związane z osobą lub nieprzyzwoite), np. poprawiane były listy Sobieskiego do Marysieńki, bo bohater narodowy nie mógł mieć wad.
Akademia Umiejętności, lata 40 XIX w. - tu dyskusja nad edycją źródeł)
szczupłość środków finansowych a wydawanie źródeł
publikować źródła mniej dostępne (jeśli były w Krakowie, to nie wydawano, ale jeśli w Petersburgu to tak)
ustalić własną formę edycji źródeł
druk: garamound
niewszystkie muszą być pełnymi źródłami, można też regesty (np. regest z odesłaniem do źródła już wydanego)
1877: Zakrzewski - wydawanie źródeł nowożytnych
uporządkowanie materiału, który się wydaje (konstrukcja)
opis dokumentów (jak ma wyglądać)
jak stworzyć jednostkę wydawniczą
czy drukować w całości źródła nowożytne
odmianki „(przekazy), np. Kronika Galla Anonima
pisownia, interpunkcja
datowanie pojedynczych dokumentów
dokument o historii Polski, ale zapisany w innym języku niż polski (łaciną nie traktowano jako języka obcego)
jak wydawać dokument
co zrobić z dopiskiem do dokumentu (w XIX w. to reguła urzędników, którzy pracowali na aktach)
komentarz (co komentować, jakie przypisy, czy wyjaśniać wszystkie nazwiska jak tworzyć indeksy i spisy, aby było czytelne dla wszystkich
Wynik tych dyskusji:
normalizacja źródeł średniowiecznych z 1925 Akademii Umiejętności
Efektem tych prac było: Kazimierz Lepszy 1953, Wrocław.
Instrukcje stosuje się do I połowy XIX w. (odtworzenie jęz. pol. w druku). Sam problem modernizacji druku. O tym pisze Loth R., Podstawowe pojęcia i problem tekstologii i edytorstwa naukowego, Warszawa 2006. W XIX w. to problem (zn. modernizacja ), bo nie było wtedy norm gramatycznych. Pod koniec XIX w. próbowano to modernizować (2 szkoły: warszawska i krakowska), np. zagadnienia fonetyczne (pisano jenerał, a nie generał)
Edycja źródła - co to jest?
Konieczne jest tworzenie zasad edycji.
Edycja źródła dla celów naukowych powinna być znormalizowana
Dobrych edycji źródeł (inni są odbiorcy historycy, uczący się historii, i nie-historycy). Źródła powinno się wydawać, które nie były jeszcze wydane.
Kwerendy internetowe (zespół archiwalny jedna osoba czy instytucji, ale posiadać trzeba wiedzę podstawową (www.archiwa.gov.pl)
„Archiwa polskie i ich zbiory” - reprodukcji dokumentu sztandarowe)
„Informatory, przewodniki po poszczególnych archiwach” - zasób po archiwach akt dawnych (do końca XIX), akt nowych (od XX w.)
Inwentarz zespołu archiwalnego (krótkie dzieje akt, charakterystyka akt, krótki opis, co tam się znajduje)
Dotrzeć do: 1. instytucji, która może mieć informacje nas interesujące;
2. inwentarza (czy tam są akta nas interesujące)
Tytuł dokumentu
Ihnatowicz: Kancelaria XIX w.
Wszystko zachowywała, więc problem edytora. Minuta (przepisywana) i powstawał czystopis, ale pozostawiano 2 wersje i roboczą i czystą.. jeszcze krążyło to wśród departamentów i dopisywano uwagi na tym dokumencie. I był to problem dla edytora, co z tego wydawać.
Ihnatowicz - dotyczący dokumentacji źródłowej
- dotyczący dokumentacji urzędowej
naukowe wydanie (dla historyków)
Każdy zespół wydający źródła tworzy zasady własne wydawania.
Ihnatowicz opierał się na Lepszym.
Uwagi wstępne:
odtworzenie źródła drukiem
fotografie
lub przekaz edytorski tekstu
Źródło może być samoistne lub jako załącznik do prac naukowych (ale to drugie nie jest najlepsze).
Paragraf IV - źródło powinno być określoną całością, posiadać jakiś tytuł.
Kryteria doboru trzeba określić (dlaczego jedne źródła były pominięte a inne zostały).
Układ chronologiczny
uważał Ihnatowicz, że to jest już pewna interpretacja (np. tematyczna), jeśli się tego nie stosuje.
Edytor musi stworzyć komentarz do poszczególnych części:
nagłówek
legenda
przypis
przedmowa
wstęp
Posługiwać się językiem archiwalnym. Miała to być instrukcja idealna, żeby nie musieć już wracać do oryginału.
Dopuszczał możliwość stosowania instrukcji w jęz. obcych, jeśli było to w jęz. obcym (np. rosyjski - dotrzeć do najnowszych modernizacji jęz. rosyjskiego).
cz. I tej instytucji
Podstawa wydania
pkt 12 - publikowano to, co skierowano do odbiorcy (jeśli nie ma oryginału).
Wybór podstawy wydania zależy od tego, czy chcemy pokazywać proces legislacyjny.
Gdy różnica jest pomiędzy przemówieniem w radio, w tv czy w piśmie (wszystkie z nich dotrały do odbiorcy). Trzeba samemu zdecydować jaką wersję wydać. Dokonać wyboru podstawy wydania i to wyjaśnić (dlaczego ten). Dodać w przypisie wszystkie odmianki tego przemówienia (jeśli tu będzie ważne dla badacza) lub robić pagina facta (różne wersje obok siebie).
Edytor ocenia te wersje i czy będzie je podawał w przypisach, czy 2.
pkt 15 - wersje równorzędne w różnych językach (np. Traktat wersalski - Ihnatowicz), trakty międzynarodowe.
Ihnatowicz uznaje tylko 1 wersje.
§ 16 - teksty zaszyfrowane (odczyt tekstu w wersji wydania), jeśli znamy klucz
Nie powinno się publikować tekstów nierozszyfrowanych - falsyfikat (nie należy go wydawać).
§ 21 Opisanie technicznych czynności, które trzeba zrobić przed wydaniem: sporządzenie kopii wydawniczej (pisownię trzeba zmodernizować - Ihnat., ale to zabija język.
W XIX w. tego nie zmieniano. Jeśli jednak pisownia wskazywała na miejsce pochodzenia to nie.
Pisownia imion własnych, miejscowości (Ihnat. - zachować wersję oryginalną).
§ 26 Uproszczenia, co można opuścić (wszystkie nieistotne jego części: nadruki, stempple firmy, początkowe formuły grzecznościowe, podpisy w listach, w korespondencji urzędowej, datowanie źródła itd.
Chyba, że będzie miał znaczenie dla badacza.
Raczej nie opuszczać formuł początkowych czy końcowych, bo coś tracimy.
Opuszczać coś co się powtarza.
Tekst źródłowy drukuje się antykwą, natomiast dodatki kursywą.
Rozwiązywanie skrótów
konwencjonalne
grzecznościowe itd.
IV rdz. Przypisy tekstowe (częstotliwości w odczycie)
Język Przypisu - ogólny język wydawnictwa.
Braki w tekście § 52
§ 55 Ortografia (zmieniać, ale teraz mówi się, że to raczej nie, jeśli ktoś w II połowie XX w. robi błędy, bo to może być ważne w biografii autora.
Nagłówki
Tytuł musi oddawać istotę dokumentu (jeśli go nie ma - stworzyć go, który ma wynikać z treści tekstu)
Legenda:
— objaśnienia
— zespół archiwów
— kastę
— forma prawna (kopie, oryginał)
— informacja o wcześniejszych edycjach do tego źródła (może też być miejscem przechowywania źródeł.
Nie zawsze archiwalne są dostępne (dot. bibliografii) i nie można opierać się na tym, co wydane o tej osobie.
Indeksy, skorowidze (najlepiej, żeby było w każdym tomie był indeks do wszystkich tomów).