Wyższa Szkoła Pedagogiczna

im. Jana Kochanowskiego w Kielcach

Filia w Piotrkowie Trybunalskim

POLITYKA BUDŻETOWA

wykł. dr J. Florczak - Bywalec

Napisały:

Piotrków Trybunalski 2000.

Spis treści

1. Pojęcie i funkcje polityki fiskalnej 3

1. Stabilizacyjna funkcja finansów publicznych 3

2. Aktywna i pasywna polityka fiskalna 3

3. Opóźnienia instrumentów fiskalnych 4

2. Podmioty państwowej gospodarki budżetowej 5

3. Deficyt budżetowy, a dług publicznych 7

1. Przyczyny wzrostu deficytów budżetowych 7

2. Wpływ deficytu budżetowego na procesy gospodarcze 7

3. Zmiany koncepcji polityki fiskalnej 8

4. Zmiany w systemie podatkowym po 1989 roku 10

1. Plan Balcerowicza 10

2. Zmiany systemu podatkowego po reformie 10

5. Budżet państwa w okresie transformacji 13

1. Sektor publiczny i prywatny i jego opodatkowanie 15

Bibliografia 19

1. POJĘCIE I FUNKCJE POLITYKI FISKALNEJ

Politykę fiskalną określa się jako użycie wydatków i przychodów rządowych zmierzających do określonych celów, a przede wszystkim do stabilizacji gospodarki, przeciwdziałanie wahaniom cyklicznym, ograniczenie bezrobocia oraz wzrostu cen.

Polityka fiskalna realizowana jest przez budżet państwa. Głównymi instrumentami są przychody i wydatki budżetu. Przychody budżetu to: podatki pośrednie i bezpośrednie, składki na ubezpieczenia społeczne oraz dochody sektora państwowego a także transfery zagraniczne. Na wydatki budżetu państwa składają się: wydatki na zakup dóbr i usług, transfery bieżące, oprocentowanie długu publicznego, inwestycje rządowe , subsydia., transfery kapitałowe od przedsiębiorstw oraz transfery zagraniczne (pomoc gospodarcza).

W teorii finansów publicznych wymienia się trzy główne funkcje finansów (polityki fiskalnej, budżetowej): stabilizacyjną, alokacyjną i redystrubucyjną. Ze względu na analizę prowadzoną w tym temacie szczególną uwagę należy zwrócić na stabilizacyjną funkcję finansów. Ponieważ dzięki niej rząd opiera swe założenia na oddziaływaniu kształtowania się realnych procesów gospodarczych oraz, że wydatki i przychody budżetu mogą być zmieniane niezależnie jedne od drugich.

1.1 Stabilizacyjna funkcja finansów publicznych

Funkcja ta, rozwinięta na podstawie teorii Keynsa, ma zapewnić równowagę gospodarki oraz wysoki poziom zatrudnienia. Klasyczny schemat oddziaływania za pomocą polityki fiskalnej opiera się na tym aby rząd mógł kształtować realne procesy gospodarcze oraz, że wydatki i przychody budżetu mogłyby być zmieniane jedne od drugich .

W przypadku wprowadzenia stymulacyjnej polityki fiskalnej następuje zmniejszenie przychodu budżetu (obniżka podatku) oraz zwiększenie wydatków w wyniku czego rośnie zazwyczaj deficyt budżetowy. Tego rodzaju polityka prowadzi do wzrostu popytu globalnego(wzrost konsumpcji i inwestycji) oraz w wyniku działania efektu mnożnikowego rosną dodatkowo wydatki ludności. Rezultatem prowadzenia stymulacyjnej polityki fiskalnej jest wzrost zatrudnienia, produkcji ,cen. W przypadku hamowania koniunktury prowadzi do zwiększenia przychodów budżetu oraz ograniczenia wydatków co przyczynia się do zmniejszenia konsumpcji i inwestycji. W rezultacie obniżania się poziom zatrudnienia i produkcji oraz następuje zahamowanie wzrostu cen.

1.2 AKTYWNA I PASYWNA POLITYKA FISKALNA

Aktywna polityka fiskalna występuje gdy rząd stosuje wybrane środki w celu przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom, zapewnienia stabilizacji cen czy ograniczenia bezrobocia. Do głównych posunięć tej polityki są:

1. zmiany stawek i struktury podatków;

1. zmiany wypłat przelewów;

1. zmiany wydatków na roboty publiczne;

1. ogólne rozszerzenie lub ograniczenie działalności państwa.

Pozostawienie państwu wolnej ręki do podejmowania pewnych posunięć fiskalnych może spowodować wiele niekorzystnych skutków, a przede wszystkim ze względu na trudności właściwego określenia sytuacji gospodarczej. W związku z tym jest większy nacisk na politykę pasywną

Polityka pasywna polega na tym, że podczas recesji gospodarczej wydatki i przychody rządowe bez jakichkolwiek decyzji i działań polityki prowadzą do zwiększenia deficytu budżetu państwa lub zmniejszenia nadwyżki. Takie środki nazywane są potocznie jako „wbudowane stabilizatory fiskalne”. Uruchomienie ich nie wymaga żadnej decyzji władz administracyjnych, dokonuje się niezależnie od tego czy władza uświadamia sobie potrzebę interwencji w danym momencie, czy też nie.

J. Kropiwnicki podkreśla, że antycykliczne działanie automatycznych stabilizatorów wynika z właściwej wrażliwości niektórych podatków i wydatków państwa na zmiany poziomu dochodu narodowego i bezrobocia.

Do automatycznych stabilizatorów zalicza się:

1. automatyczne zmiany we wpływach podatkowych od dochodów indywidualnych, od zysków korporacji, podatków pośrednich;

1. zapomogi dla bezrobotnych i inne świadczenia społeczne;

1. programy stabilizacji dochodów w rolnictwie.

Automatyczne stabilizatory działają samoczynnie, choć ich ustanowienie wymaga aktywności państwa. Zasięg ich oddziaływania jest ograniczony. Nie są skuteczne wobec zakłóceń strukturalnych, i nie są w stanie stworzyć bodźców do zmiany istniejącej sytuacji gospodarczej. Przeciwdziałają wahaniom cyklicznym oraz stwarzają pewne przeszkody dla wzrostu gospodarczego.

1.3 OPÓŹNIENIA INSTRUMENTÓW FISKALNYCH

Narzędzia polityki fiskalnej, a zwłaszcza aktywnej, charakteryzuje się opóźnieniami. Zgodnie z koncepcją M. Friedmana między zaistnieniem potrzeby ingerencji, a jej skutkiem musi upłynąć pewien czas, stąd to opóźnienie tych instrumentów. Na ich skutek trudno jest z góry określić rezultaty podejmowanych działań polityki fiskalnej czy pieniężnej. Według M. Friedmana występuje podział opóźnień między jakąś akcją a reakcją dążącą do jej zrównoważenia na:

1. opóźnienia między powstaniem potrzeby jakieś akcji a uświadomieniem sobie tej potrzeby;

1. opóźniania między uświadomieniem sobie potrzeby akcji a faktycznym jej podjęciem;

1. opóźnienia między akcją a jej skutkiem.

Opóźnienia te można nazwać odpowiednio: opóźnieniem rozpoznania, wprowadzenia i reakcji.

Niedoskonałość teorii ekonomicznej, narzędzi analiz ekonomicznych i statystycznych powoduje pierwszy rodzaj opóźnień, który jest trudny w rozpoznaniu i właściwej ocenie zachodzących zmian w gospodarce. Drugi rodzaj opóźnień związany jest ze sztywnością proceduralną i legislacyjną. Wprowadzenie jakichkolwiek zmian związanych z podatkiem tj. jego obniżenie lub podwyższenie wymaga czasu ze względu na skomplikowaną procedurę legislacyjną. Ostatni rodzaj opóźnienia wynika z tego, że te działania nie są natychmiastowe. Reakcja całego systemu gospodarczego na zastosowane bodźce fiskalne wymaga wcześnie wspomnianego czas i nie może nastąpić bezpośrednio.

Istnienie opóźnień osłabia skuteczność oddziaływania na gospodarkę za pomocą bodźców fiskalnych. Jednak te opóźnienia nie zawsze są duże, a w przypadku automatycznych stabilizatorów są one nieznaczne.

2. PODMIOTY PAŃSTWOWEJ GOSPODARKI BUDŻETOWEJ

Do podmiotów gospodarki budżetowej zalicza się organy państwowe oraz jednostki czynnie lub biernie uczestniczące w organizowaniu budżetowych przepływów redystrybucyjnych w celu realizacji zadań objętych ustawami budżetowymi.

Czynnymi podmiotami nazywamy organy władzy państwowej i administracji rządowej lub także inne jednostki gospodarki państwowej, które mogą w określonym ustawowo trybie stanowić o wielkości dochodów i wydatków obejmowanych projektem ustawy budżetowej. Jednostki, które nie mają tych kompetencji są zobowiązane do przekazywania organom podporządkowanym informacji potrzebnych dla właściwego wypełniania funkcji czynnych podmiotów gospodarki budżetowej.

Biernymi podmiotami gospodarki budżetowej są podmioty obciążone świadczeniami na rzecz budżetu państwa oraz korzystające ze świadczeń budżetowych. Oznacza to, że mogą być nimi organy państwowe, będące czynnymi podmiotami gospodarki budżetowej oraz podporządkowane tym organom jednostki organizacyjne, nie mające kompetencji czynnych podmiotów gospodarki budżetowej, które są realizatorami dochodów i wydatków budżetowych, czyli jednostki państwowe, które dokonują wpłat do budżetu z tytułu prowadzonej działalności. Biernymi podmiotami są także wszelkie nie państwowe podmioty działalności gospodarczej obciążone świadczeniami na rzecz budżetu np. przedsiębiorstwa prywatne, gospodarstwa domowe. Struktura i organizacja tychże podmiotów jest bardzo zróżnicowana.

Parlament z mocy ustawy konstytucyjnej ma uprawnienia ustawodawcze i kontrolne wobec całej gospodarki budżetowej państwa. Szczególne znaczenie mają ustawy o prawie budżetowym, o wykonaniu budżetu, o kontroli państwowej, a zwłaszcza uchwalane corocznie ustawy budżetowej oraz podejmowane corocznie uchwały o zatwierdzeniu sprawozdań rządu o wykonaniu budżetu.

Do Rady Ministrów (rząd) należy: ustalanie głównych kierunków polityki budżetowej, związanej z realizacją programu społeczno - gospodarczego rządu oraz wytycznych dla podmiotów aktywnie uczestniczących w planowaniu budżetowym; przekładanie parlamentowi projektu budżetu , następnie bieżące regulowanie gospodarki budżetowej w trakcie realizacji uchwalonego budżetu; przedkładanie parlamentowi ewentualnych wniosków o zmiany w uchwalonym budżecie. Rada Ministrów może przekazać niektóre ze swych uprawnień Ministra Finansów.

Organy resortowe administracji państwowej wraz z podporządkowanymi im organizacyjnie jednostkami są wykonawcami zadań budżetowych oraz sporządzają sprawozdania z wykonania budżetu w zakresie swojego działania. Ze względu na to organy te mają materiały i doświadczenia pozwalające na aktywne ich uczestniczenie w opracowaniu projektów budżetu w ramach wytycznych i zasad odnoszących się do planowania budżetu. Organy te także występują z wnioskami o zmiany wprowadzane do uchwalonych budżetów i o wykorzystanie rezerw budżetowych oraz są one uprawnione do przeprowadzania we własnym zakresie określonych ustawowo zmian w uchwalonych budżetach i do wykorzystywania przewidzianych dla poszczególnych resortów rezerw budżetowych.

Szczególną rolę gospodarce budżetowej państwa przypada organom finansowym, których kompetencje nie ograniczają się do właściwych im organom resortowym. Organy finansowe są koordynatorami decyzji planistycznych i wykonawczych ogółu podmiotów gospodarki budżetowej, a ich uprawnienia regulacyjne w tym zakresie odnoszą się do wszelkiego rodzaju dochodów i wydatków budżetowych, związanych z działalnością poszczególnych resortów. Funkcję tę wypełnia Minister Finansów o charakterze centralnego organu finansowego, któremu podlegają izby skarbowe oraz urzędy skarbowe. Do zadań Ministra Finansów należą także: instruowanie ogółu jednostek gospodarki budżetowej w zakresie przygotowania danych do projektu budżetu państwa, całościowe zestawienie oraz wykonanie budżetu państwa, a przede wszystkim sprawowanie ogólnego nadzoru nad prawidłowością gospodarki budżetowej, wprowadzenie zmian do budżetu i wykorzystanie rezerw budżetowych.

Do zadań terenowych organów finansowych należą: zadania związane z realizacją dochodów i wydatków budżetowych odnoszących się do ogółu jednostek, których siedziba mieści się w zasięgu działania tych organów, a także dochodów i wydatków samorządowych. Izby skarbowe zajmują się kontrolą finansową ogółu jednostek obciążonych na rzecz budżetu i państwa i korzystających ze świadczeń budżetowych ,oraz kontrolą prawidłowości przeprowadzonych przez jednostki gospodarcze podwyżek cen produktów.

Formą organizacyjno - prawną w sferze gospodarki państwowej są jednostki budżetowe oraz zakłady budżetowe. Dokonują one wpłat do budżetu i wykorzystujące środki budżetowe na realizację zadań podlegających finansowaniu lub dofinansowaniu z budżetu państwa.

Jednostki budżetowe to organy administracji państwowej i w części podporządkowane im organizacyjne jednostki, prowadzące nieodpłatnie działalność usługową w sferze administracji państwowej, wymiaru sprawiedliwości, obrony narodowej oraz w sferze zaspokojenia potrzeb bytowych i socjalno - kulturalnych. Organy te zawsze ponoszą wydatki na wynagrodzenia za pracę i zakupy materiałów związanych z prowadzoną przez nie działalnością administracyjną.

Zakłady budżetowe to finansujące wydatki swej działalności z uzyskiwanych dochodów bez pośrednictwa budżetu państwa. W formie zakładów budżetowych są prowadzone jednostki podporządkowane organizacyjnie organom administracji państwowej, prowadzące odpłatnie działalność usługową o charakterze użyteczności publicznej w sferze zaspokojenia potrzeb bytowych i socjalno - kulturalnych ludności.

Gospodarka finansowa tych jednostek organizacyjnych opiera się na funduszach, które są ściśle powiązane z budżetowym finansowaniem poszczególnych działalności.

Przy wyłącznie finansowym wyodrębnieniu działalności prowadzonej przez jednostki budżetowe odpłatnie oraz finansowym wyodrębnieniu działalności prowadzonej odpłatnie przez jednostki budżetowe tworzy się tzw. gospodarstwa pomocnicze. Dochody tych gospodarstw pomocniczych są bezpośrednio wykorzystywane na pokrycie ponoszonych wydatków, wyjątkowych przypadkach mogą być dofinansowane z budżetu państwa.

3. DEFICYT BUDŻETOWY, A DŁUG PUBLICZNY

Ostatnimi laty zauważane są wysokie deficyty budżetowe. Umocniło to przekonanie o strukturalnym charakterze przyczyn nierównowagi budżetowej. Próby wyodrębnienia wpływu przyczyn strukturalnych i wyeliminowania skutków recesji gospodarczej doprowadziły do stworzenia koncepcji „deficytu budżetowego przy pełnym zatrudnieniu” lub „strukturalnego deficytu budżetowego”². Jest to wysokość deficytu budżetowego, jaka miałaby miejsce przy założeniu, że gospodarka funkcjonuje na poziomie pełnego zatrudnienia (tzn. przy pełnym wykorzystaniu potencjału gospodarczego i stopy bezrobocia odpowiadającej, według uznawanych w danym czasie kryteriów, sytuacji pełnego zatrudnienia).

3.1 Przyczyny wzrostu deficytów budżetowych

Jakie są przyczyny powstawania tak wielkich deficytów budżetowych? Jaki mają one wpływ na procesy gospodarcze?

Głównymi przyczynami wzrostu deficytów budżetowych są:

1. Duży zakres interwencji państwa w gospodarkę

2. Długotrwałe pogorszenie sytuacji gospodarczej i obniżenie stopy wzrostu gospodarczego.

Bezpośrednim skutkiem pogorszenia sytuacji gospodarczej było zmniejszenie przychodów budżetowych. Osłabienie koniunktury, spadek dochodów i zysków automatycznie powoduje zawężenie „bazy podatkowej” i obniżenie wpływów z podatków. Możliwości podnoszenia podatków są natomiast znaczenie ograniczone. Nawet niewielka podwyżka opodatkowania wywołuje negatywne reakcje przedsiębiorstw i w rezultacie może pogłębić trudności gospodarcze. Na zmniejszenie przychodów budżetu wpływa także przyjęta w wielu krajach polityka stymulowania podaży poprzez szerokie przyznawanie ulg podatkowych.

Pod wpływem szeregu czynników nastąpiło również znaczne powiększenie wydatków budżetowych. Wzrosły przede wszystkim wydatki na realizacje programów społecznych, mających na celu pomoc ludziom szczególnie dotkniętym obniżeniem wzrostu gospodarczego (pomoc dla bezrobotnych) oraz związanych ze zmianami demograficznymi (np. wzrost liczby ludności w wieku emerytalnym). Zaostrzenie konkurencji na rynkach światowych spowodowało wzrost wydatków na subsydiowanie eksportu, ochronę zatrudnienia we własnym kraju oraz na pomoc finansową dla nierentownych czy nawet bankrutujących przedsiębiorstw krajowych. Istotna pozycją budżetu są wydatki na zbrojenie. Szybko rosnącym elementem wydatków budżetowych jest też obsługa długu publicznego. Zwiększone wydatki na oprocentowanie długu publicznego wynikają z wysokiego poziomu stóp procentowych, jak również ze zwiększonego stopnia zadłużenia.

3.2 Wpływ deficytu budżetowego na procesy gospodarcze

Kolejnym problemem jest ocena faktycznego wpływu deficytu budżetowego na gospodarkę: czy deficyt budżetowy wpływa korzystnie na kształtowanie się procesów gospodarczych, czy też jest szkodliwy dla rozwoju gospodarczego. Czynnikiem, który wpływa na sposób oddziaływania deficytu budżetowego na gospodarkę są metody finansowania deficytu. Deficyt budżetowy może być finansowany za pomocą zwiększania zadłużenia wewnątrz krajowego bądź zagranicznego, podwyższania podatków i dodatkowej emisji pieniądza. Finansowanie deficytu za pomocą zwiększania zadłużenia wewnętrznego i pożyczek zagranicznych nie koniecznie musi oznaczać zmniejszenie wydatków inwestycji prywatnych (zwłaszcza w okresie słabej koniunktury). Natomiast podwyższenie podatków ogranicza dochody będące w dyspozycji społeczeństwa i może być przyczyną zmniejszania wydatków inwestycji prywatnych, aczkolwiek zależy to od struktury zmian podatkowych (czy w większym stopniu zwiększane jest opodatkowanie bezpośrednie, czy pośrednie). Dodatkowa emisja pieniądza w przypadku niewykorzystanych mocy produkcyjnych, może przyczynić się do wzrostu popytu globalnego i wyższego poziomu produkcji zatrudnienia.

W dążeniu do zmniejszania nierównowagi budżetowej rządy państw kapitalistycznych dążą zarówno do zwiększania przychodów, jak i zmniejszania wydatków budżetowych. Ponieważ możliwości zwiększania przychodów budżetowych - ze względu na negatywne reakcje przedsiębiorców oraz „fiskalny kanibalizm” i oznaki „fiskalnego zmęczenia” społeczeństw zachodnich - są bardzo ograniczone, główna uwaga skierowana została na zmniejszenie wydatków. Redukcji podlegają przede wszystkim wydatki na cele socjalne (np. w Stanach Zjednoczonych) oraz fundusze przeznaczone na pomoc dla nierentownych przedsiębiorstw. Stosowane są także i inne zróżnicowane podejścia mające na celu zmniejszenie wydatków publicznych. Na przykład D. Tarschys wymienia występujące sposoby³: ograniczanie indeksacji, zwiększanie dyscypliny budżetowej za pomocą ustanawiania norm dotyczących ogólnych wydatków lub deficytu budżetowego (pułap finansowania wydatków publicznych z kredytu, powiązanie deficytu lub wydatków z PKB), określenie rozmiarów funduszy dla poszczególnych programów na okresy wieloletnie, wyznaczanie tzw. limitów kasowych na wydatki sektora publicznego, ogólne i selektywne ograniczenie nowego zatrudnienia w sektorze państwowym, obniżanie o określony procent wydatków z ostatniego roku, niepełne kompensowanie inflacji, obniżanie wydatków o założony wzrost wydajności pracy, opracowywanie tzw. mini budżetów, kontrola i kierowanie operacjami pieniężnymi (krótkookresowe operacje na rynku finansowym, nowe instrumenty kredytowe - fakturowanie i leasing), usprawnienie systemu ściągania należności podatkowych, stosowanie różnego rodzaju zachęt dla ograniczania wydatków publicznych.

3.3. ZMIANY KONCEPCJI POLITYKI FISKALNEJ

W latach 70-tych okazało się, że prowadząc politykę stymulowania wzrostu popytu globalnego (przez zwiększanie deficytu budżetowego) nie osiągano wzrostu zatrudnienia i produkcji, prowadziło to natomiast do dalszego znacznego wzrostu cen. Narastały więc zjawiska inflacyjne przy stagnacji produkcji (stagflacja). Polityka fiskalna była w tej sytuacji nie skuteczna. Podstawowym celem stała się walka z inflacja, a nie z bezrobociem, a podstawowym instrumentem stała się polityka pieniężna której podporządkowano politykę fiskalną.

Na realizowana politykę wywierały także wpływ koncepcje głoszące potrzebę wzmocnienia podażowych sił w gospodarce i społeczeństwie, takich jak oszczędność, wydajność, wysiłek w pracy i przedsiębiorczość. Kierunek ten, zwany „ekonomią podaży” proponuje głównie obniżenie podatków (zwłaszcza bezpośrednich podatków od dochodów).

Podporządkowanie polityki fiskalnej potrzeba polityki pieniężnej, przejście od koncepcji kontroli i regulowania popytu globalnego do koncepcji popierania podażowych elementów w gospodarce oraz podważenie w ogóle możliwości skutecznego oddziaływania na gospodarkę za pomocą polityki fiskalnej oznaczały zasadniczy przewrót w dotychczas przyjmowanych koncepcjach polityki gospodarczej.

Nieskuteczność polityki fiskalnej może być przejawem całego szeregu przyczyn. Może wynikać przede wszystkim z błędnego rozpoznania przyczyn powodujących zjawiska, którym ma przeciwdziałać. Nieskuteczność polityki fiskalnej może być również następstwem zastosowania niewłaściwych narzędzi albo zastosowania określonych narzędzi w niewłaściwym czasie lub kierunku.

Podsumowując dotychczasowe rozważania na temat polityki fiskalnej należy podkreślić, że obniżenie skuteczności tej polityki spowodowane było wieloma przyczynami, które można podzielić na:

1. wynikające ze zamiany charakteru i źródeł takich zjawisk gospodarczych, takich jak inflacja czy bezrobocie,

2. związany z przyjęciem za podstawę prowadzonej polityki błędnych koncepcji teoretycznych oraz

3. wynikające z niewłaściwego zastosowania instrumentów tej polityki.

Dużą rolę we współczesnej gospodarce kapitalistycznej odgrywają wielkie korporacje i przedsiębiorstwa transnarodowe, które nie poddają się łatwo oddziaływaniu państwa. Posiadając własne ogromne środki finansowe, mogą one prowadzić strategię często rozbieżną z kierunkami działań rządu.

Inną charakterystyczną cechą jest wzrost współzależności gospodarczej wysoko rozwiniętych krajów kapitalistycznych. Oznacza to, że większość zjawisk gospodarczych, np. bezrobocie i inflacja, ma zasięg międzynarodowy. W związku z tym działania podejmowane samodzielnie przez poszczególne kraje, bez wspólnego koordynowania polityki gospodarczej nie zawsze przynoszą pozytywne rezultaty.

Kolejna przyczyna wynika ze zmiany charakteru inflacji i bezrobocia. Oprócz globalnego wymiaru tych zjawisk należy wskazać na istotne zmiany źródeł ich powstawania. Inflację, spowodowana przede wszystkim wzrostem kosztów, trudno jest zwalczać za pomocą środków fiskalnych. Również przeciwdziałanie bezrobociu, wynikającemu w znacznym stopniu z przyczyn technologicznych i strukturalnych, wymaga innych środków niż narzędzia polityki fiskalnej.

Nastąpiły także zmiany w sferze psychologicznej. Zmniejszyła się wiara w możliwość prowadzenia skutecznej polityki ekonomicznej przez rząd. Powstała sytuacja, w której przewidywane przez przedsiębiorców efekty podjęcia zdecydowanych działań na rzecz odżywiania gospodarki nie przekonywały ich do akceptacji takich posunięć.

Wydaje się, że mimo pewnych wad i niedoskonałości polityka fiskalna może być wykorzystana do realizacji celów współczesnej polityki gospodarczej. Większą rolę jednak może ona odegrać przy pobudzaniu wzrostu gospodarczego i ograniczaniu bezrobocia. Równoczesna realizacja innych celów (np. ograniczani inflacji) wymaga uzupełniania polityki fiskalnej innymi rodzajami polityki - pieniężną oraz cen i dochodów.

5. ZMIANY W SYSTEMIE PODATKOWYM PO 1989 ROKU.

4.1 PLAN BALCEROWICZA

Pierwszy plan Balcerowicza zakładał, wiele zmian w gospodarce, a w tym także zmiany w polityce budżetowej. I tak zakładano, że:

1. Rząd wystąpi z projektem szerokich zmian w obowiązującym prawie budżetowym i innych przepisach, które regulują tę gospodarkę. Zmiany te miały obowiązywać w pełni od 1991 roku. Przewidywano wprowadzenie między innymi następujących zmian:

• przedstawiony Parlamentowi projekt budżetu będzie zawierał tylko dochody i wydatki budżetu centralnego oraz dotacje zasilające dla budżetów terenowych,

• przyjęcie zasady, że deficyt budżetowy nie może być finansowany nie oprocentowanym kredytem NBP,

• zasady zasilania budżetów terenowych z budżetu centralnego zostaną dostosowane do nowego kształtu samorządu terytorialnego,

• zasady poboru podatków będą zmodyfikowane tak, by wzrost dochodów i obrotów stanowiących podstawę wymiaru podatków powodował natychmiastowy wzrost wpłat do budżetu; zaostrzone zostaną sankcje za nieterminowe regulowanie zobowiązań wobec budżetu.

2. Od 1991 roku powinien zacząć obowiązywać w pełni zreformowany system podatkowy. Głównymi jego składnikami miały być:

• podatek dochodowy od osób prawnych, jednolity dla wszystkich jednostek gospodarczych

• podatek od wartości dodanej (VAT), zastępujący dotychczasowy podatek obrotowy,

• podatek od dochodów osobistych, którego podstawę wymiaru powinny stanowić praktycznie wszystkie dochody osiągane przez poszczególne osoby.

3. System podatkowy 1990 roku będzie stanowił przejście od stanu obecnego do docelowego. W związku z tym proponowano przyjęcie następujących założeń:

• dalszemu znacznemu ograniczeniu ulegnie liczba stawek podatku obrotowego,

• skala podatku wyrównawczego skonstruowana zostanie w taki sposób, by objął on znacznie szerszą niż dotąd grupę płatników, przy łagodnej progresji; radykalnie zmniejszy się zakres ulg i wyłączeń z podatku wyrównawczego,

• urealnione zostaną stawki podatku rolnego.

4. Rząd miał dokonać przeglądu funduszy pozabudżetowych. Miało być zniesione zasilanie tych funduszy z kosztów przedsiębiorstw (poza Funduszem Ubezpieczeń Społecznych i Funduszem Rozwoju Kultury). W wyniku przeprowadzonej analizy sformułowane miały zostać propozycje likwidacji części funduszy, szczególnie tych dla których jedynym źródłem dochodów jest bezpośrednia dotacja z budżetu.

Od 1990 roku rząd, niezależnie od budżetu zostawionego w formie odpowiadającej obowiązującemu prawu budżetowemu, będzie publikował informacje o systemie finansowym państwa w formie zgodnej ze standardami MFW.

4.2 ZMIANY SYSTEMU PODATKOWEGO PO REFORMIE.

W reformie podatkowej chodziło o dopasowanie systemu podatkowego do wymogom gospodarki rynkowej oraz systemem państw członkowskich ówczesnego EWG, dzisiejszej Unii Europejskiej. Po pierwsze chodziło o neutralizację systemu podatkowego, prowadzącą do zastąpienia parametrycznego sposobu regulacji gospodarczej (głównymi parametrami były ceny i podatki) regulacją rynkową.

W styczniu 1989 r. została przyjęta ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych, obejmując nią wszystkie osoby prawne i znowelizowano ustawę o podatku dochodowym, która zaczęła obejmować wszystkie podmioty sektora prywatnego. W latach 1989-1990 uwolniono ceny co sprzyjało neutralizacji podatków.

Ustawa z 1989 r. o podatku dochodowym od osób prawnych złagodziła obciążenia sektora przedsiębiorstw, która obniżyła stawkę z 65 do 40%. W latach 1988-1989 krańcowa stawka progresywnego podatku dochodowego obciążającego osoby fizyczne działające na własny rachunek wynosiła 75%, a obciążenie całego dochodu nie mogło przekraczać w 1989 50%. W roku następnym obydwie stawki obniżyły się odpowiednio do 50% i 40%.

W 1992 r. weszła w życie ustawa z lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zlikwidowano: podatek od wynagrodzeń, podatek wyrównawczy, podatek od płac (płacony przez pracodawców), podatek dochodowy dotyczący osób fizycznych.

Od lipca 1991 r. wprowadzono podatek od towarów i usług i podatku akcyzowego. Było to przede wszystkim dostosowanie polskiego systemu podatków pośrednich do wymagań Unii Europejskiej. Opodatkowanie w Polsce ograniczyło się po pierwszej reformie do czterech głównych podatków dwóch dochodowych i dwóch konsumpcyjnych. W wyniku tak przeprowadzonej reformy zmieniła się struktura dochodów budżetu.

Zmiany udziału w dochodach budżetu państwa pośrednich podatków konsumpcyjnych, podatku dochodowego od osób fizycznych i prawnych w latach 1991- 1997 w %.

Rodzaj podatku	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997
Podatki pośrednie	29,1	33	38,7	42,6	52,9	47	46,1
Podatki dochodowe: Osoby fizyczne Osoby prawne	11,5 39,1	23,1 16,2	26 13,6	27,6 10,8	28,1 12,9	26,2 10,8	25,1 10,1

Po reformie należało usunąć popełnione błędy, stanowiące następstwo wprowadzania całkowicie nowego na gruncie polskim systemu podatkowego; chodzi o to, że globalne zmiany systemu gospodarowania, a ponadto proces transformacji dotyczący wszystkich dziedzin życia, brak synchronizacji w czasie przeprowadzanych reform w różnych sferach, a w pierwszym okresie także realizacja programu stabilizacyjnego, związana z głębszą i bardziej długotrwałą niż przewidywaną recesją (załamanie dochodów państwa w 1991 r.), powodował trudności w dostosowaniu wpływów budżetowych do potrzeb i owocował w podatku dochodowym od osób fizycznych w 1993 r. Zamrożeniem kwot granicznych poszczególnych szczebli skali podatkowej i wszystkich wielkości pochodnych, w 1994 r. podniesieniem stawek podatkowych, a w 1997 r. zasadniczą zmianą w zakresie metod liczenia wielkości ulg podatkowych.

Przemiany własnościowe i strukturalne stawiały nowe zadania przed rozwiązaniami podatkowymi, min. choćby sprawy opodatkowania holdingów. Dominowały różne opcje polityczne. W pierwszym okresie dominowała opcja liberalna, co powodowało, ze system podatkowy- poza elementami stabilizacyjnymi miał być przede wszystkim naturalny społecznie i gospodarczo. W podatku dochodowym o osób prawnych i fizycznych brak ulg inwestycyjnych. W podatku dochodowym od osób fizycznych brak ulg rodzinnych itp.

Strategia dla polski- Pakiet 2000 który rozpisywał w czasie na okres do roku 2000 zmiany w systemie podatkowym związane z podstawowym założeniem wyjściowym ograniczenia redystrybucyjnej roli budżetu.

Jednocześnie można mieć zasadnicze wątpliwości czy obniżenie podatków przyczyni się do najważniejszego chyba celu proponowanych zmian, a mianowicie do wzrostu oszczędności przekładającego się na wzrost inwestycji i miejsc pracy . Ulga inwestycyjna wprowadzona w 1994 skłoniła do przeprowadzenia nowego rachunku kosztów, który w pewnych warunkach wykazał, że podatkowo korzystniej jest zmniejszyć koszty przez wyłączenie z nich nakładów inwestycyjnych, osiągnąć wyższy zysk i skorzystać z ulgi inwestycyjnej prawidłowo z zysku finansując inwestycje.

Istnieje duże prawdopodobieństwo, że obniżenie stawek podatkowych w podatkach dochodowych na wzrost oszczędności inwestycji bezpośrednich i miejsc pracy się nie przełoży bądź przełoży się w niewielkim stopniu, a zmniejszy dochodu budżetu nie gwarantując ich wzrostu wraz z szybkim rozwojem w przyszłości. Natomiast, likwidacja drugiego trzeciego szczebla skali podatkowej w podatku od osób fizycznych ma niewielkie znaczenie dla uproszczenia podatku, a jednocześnie progresja nie jest zbyt ostra.

Podatki pośrednie nie mają być obniżone, choć VAT w Polsce jest na europejskie stosunki wysoki, a przeciwnie zgodnie z zaleceniami władz Unii Europejskiej przewiduje się podwyższenie niektórych obciążeń akcyzowych, zmniejszenie zakresu stosowania stawki preferencyjnej, eliminację stawki zero w obrocie wewnętrznym.

Ustosunkowując się do propozycji zawartych w Białej Księdze Podatków nie można pominąć bardzo istotnej sprawy rolnictwa, stanowiącego dotąd zamkniętą enklawę i to nie tylko w sferze podatków, ale także ubezpieczeń emerytalnych, wprowadzanych ubezpieczeń zdrowotnych i w zakresie wszystkich rozwiązań opierających się na dochodzie.

Wprowadzenie podatku katastralnego w rolnictwie zastępującego dotychczasowy podatek zwany rolnym (a także podatek leśny), całkowicie zrówna ich sytuację z innymi sektorami gospodarki zarówno w odniesieniu do obciążenia zysku jak i kosztów. Natomiast związane z wymogami unijnymi wprowadzenie do rolnictwa podatku od towarów i usług pozwoli rolnikom na korzystanie ze zwrotów podatku naliczonego w fazie zaopatrzenia, dziś zwolnione z opodatkowania, a wyniku reformy objęte podatkiem typu VAT środki do produkcji rolnej.

Pominięty został problem potrzeb, a więc wydatków. Jest to obecnie szczególnie ważny aspekt omawianych zagadnień gdyż kumulacja reform, ustrojowa, emerytalna, zdrowotna i oświatowa, zmienia obraz potrzeb w stosunku do dotychczasowych. nie przedstawienie szacunku wydatków i kształtowania się dochodów w nowych warunkach generalnej przebudowy państwa powoduje- jak się wydaje- zagrożenie prawidłowej realizacji wszystkich zmian. Dodatkowo jeszcze w Białej Księdze nie ma nawet próby zbilansowania samej reformy podatkowej. Chodzi przede wszystkim o skutki tej reformy dla kształtowania się wydatków, a przecież zwiększająca wpływy likwidacja ulg musi być skompensowana wzrostem wydatków. Klasycznym tego przykładem jest obecnie zamieszanie związane z ulgą budowlaną.

5. BUDŻET PAŃSTWA W OKRESIE TRANSFORMACJI.

Jednym z podstawowych problemów transformacji gospodarki polskiej pozostaje rola państwa w określeniu kierunków przemian, ich tempa, stosowanych narzędzi⁴.

Zmiany musiały się sprowadzić:

-radykalnych cięć w wydatkach związanych z finansowaniem bieżących potrzeb (deficytów) przedsiębiorstw państwowych,

-istotnego ograniczenia finansowania z budżetu inwestycji przedsiębiorstw,

-zmiany struktury dochodów budżetowych.

W 1991 r. nastąpiło załamanie budżetu państwa i całego systemu finansów publicznych. Uzewnętrzniło się to w radykalnym zmniejszeniu dochodów budżetowych, równie radykalnych cięciach⁵ w wydatkach oraz deficycie budżetowym,, można to sformułować następująco:

- transformacja gospodarki nie jest możliwa przy biernej postawie rządu, przy czym nie chodzi tylko o aktywność państwa w tworzeniu prawnej i instytucjonalnej infrastruktury rynku, ale polityką gospodarczą i przemysłową.

- konieczne jest akceptowanie deficytów jako pewnej ceny za przekształcenia gospodarki, zaś nierównowaga finansów publicznych musi być kontrolowana,

- konieczna okazała się zmiana strategii fiskalnej, zwłaszcza podatkowej, aby złagodzić negatywne dla dochodów budżetowych skutki niedorozwoju instytucjonalnego (np. aparatu skarbowego, służb celnych).

W strukturze dochodów budżetowych dominują obecnie podatki pośrednie.

Struktura procentowa dochodów budżetu państwa w latach 1990-1995.

Wyszczególnienie	1990	1991	1992	1993	1994	1995
Dochody podatkowe Podatki pośrednie ogółem 1.Podatek obrotowy 2.Podatki bezpośrednie Podatek dochodowy od osób prawnych Podatek od płac Podatek od wzrostu wynagrodzeń Podatek dochodowy od osób fizycznych Dochody nie podatkowe: Cło przywozowe C. Dochody z prywatyzacji	78,3 19,1 19,1 59,2 36,5 9,1 4,5 - 21,7 1,9 -	81,3 29,2 29,2 52,1 25,5 7,8 12,8 - 17,9 7,5 0,8	78,7 33,0 33,0 45,7 12,7 - 5,4 23,1 18,3 8,6 1,5	80,5 38,7 - 41,8 13,6 - 2,2 26,0 17,8 9,5 1,7	82,9 42,3 - 40,6 13,2 - 0,8 25,7 15,1 6,9 2,0	82,4 82,4 43,4 38,7 10,6 - - 28,1 14,4 6,9 3,2
Ogółem	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0

Z podatków bezpośrednich najważniejszy biorąc pod uwagę tworzenie budżetu jest podatek dochodowy od osób fizycznych. Podstawowym narzędziem oddziaływania państwa na gospodarkę powinien być podatek dochodowy od osób prawnych.

Określenie zależności między dochodami budżetowymi, a funkcjonowaniem gospodarki nie jest łatwe, natomiast w odnieśeniu do wydatków budżetowych ten związek jest wyraźny. Wydatki budżetowe na gospodarkę są wyrazem administracyjnej metody alokacji zasobów w gospodarce. Decyzje te dotyczą konkretnych dziedzin działów, gałęzi, regionów.

Dochody i wydatki budżetu państwa według rodzajów w % :

Wyszczególnienie	1991	1995	1997	1998
Dochody
Ogółem: Dochody krajowe Dochody podatkowe Dochody nie podatkowe Dochody z prywatyzacji Dochody zagraniczne	100 100 77,4 21,8 0,8 0,05	100 100 82,3 14,4 3,1 0,04	100 100 82 11,7 5,4 0,4	100 100 90 10 - 0,0
Wydatki
Ogółem Dotacje i subwencje Świadczenia na rzecz osób fizycznych Wydatki bieżące jednostek budżetowych Rozliczenia z bankami Obsługa długu zagranicznego Wydatki majątkowe	100 40,4 3,1 41,7 4,1 4,0 6,5	100 34,7 8,6 34,1 2,2 15,7 4,5	100 37 8,9 33,1 17 12,9 6,1	100 36,4 9,0 33,1 19 12,8 6,8

Źródło: Rocznik statystyczny 1999rok.

Wydatki budżetowe na gospodarkę mogą przybierać formę:

-dotacji na finansowanie bieżących zadań gospodarczych,

-wydatków gospodarczych bieżących w sferze budżetowej,

-wydatków majątkowych.

Procentowy udział wydatków gospodarczych budżetu państwa w wydatkach ogółem

w latach 1990-1994.

Wyszczególnienie	1990	1991	1992	1993	1994
1.Dotacje dla przedsiębiorstw w % wydatków budżetowych: 2.Wydatki bieżące jednostek gospodarczych sfery budżetowej w % wydatków budżetowych: 3.Wydatki majątkowe w % wydatków budżetowych:	17 6,0 11,6	9,1 5,6 6,9	5,2 3,9 5,0	3,9 3,5 4,9	3,5 3,3 4,2

Źródło Rocznik Statystyczny1993 r. Dla lat 1993-1994 dane Ministerstwa Finansów.

W tablicy tej zwraca uwagę malejąca tendencja wydatków budżetowych na gospodarkę z pewną stabilizacją w latach 1993-1994.

Finansowanie pośrednie gospodarki z budżetu państwa może przyjmować formy:

• finansowania oprocentowania kredytów udzielanych przez banki komercyjne dla preferowanych przez państwo dziedzin gospodarki,

• dokapitalizowania banków komercyjnych,

• udzielania poręczeń i gwarancji kredytowych przez rząd,

• dofinansowania instytucji publicznych, zwłaszcza agencji i agend rządowych, w formie wnoszonych udziałów oraz dotacji określanych w corocznych ustawach budżetowych.

Narzędziem pośredniego oddziaływania państwa na gospodarkę są zamówienia publiczne, które sprzyjają stabilnemu rozwojowi określonych dziedzin gospodarki.

Istotnym instrumentem oddziaływania państwa na gospodarkę są poręczenia i gwarancje kredytowe. System poręczeń skarbowych został stworzony dopiero w 1993 r⁶. System ten umożliwia szersze wykorzystanie tego instrumentu oddziaływania państwa na gospodarkę, przy jednoczesnym minimalizowaniu ujemnych skutków dala budżetu. W systemie tym obowiązuje zasada, że budżet państwa może finansować jedynie poręczenia, a nie gwarancje kredytów bankowych. Zakłada, że łączna kwota zobowiązań państwa, które powstają z tytułu poręczeń, określa coroczna ustawa budżetowa.

Jednym z ważniejszych sposobów kształtowania gospodarki przez państwo należy uznać oddziaływanie poprzez agencje rządowe lub instytucje publiczne (np. różne fundusze), w których budżet państwa posiada udziały albo którym udziela dotacji. Wysokie notowania tych instytucji polegają na tym, że przy ich pomocy możliwe jest łączenie środków (funduszy) publicznych ze środkami prywatnymi (banki) i zagranicznymi. Zaletą agencji rządowych oraz innych instytucji publicznych są też procedury wydatkowania środków, najczęściej na zasadzie pełnej zwrotności, ale jednocześnie przy łagodniejszych obciążeniach (oprocentowanie).

O zakresie stosowanych narzędzi bezpośrednich i pośrednich decyduje doktryna ekonomiczna i społeczna realizowana przez państwo, a ściślej rządy, które zmieniały się stosunkowo często.

Zasadniczym problemem dla Polski nie jest to, czy używać instrumentów fiskalnych do kształtowania procesów gospodarczych, lecz jak ich używać.

Ten cel napotkał wiele trudności do nich należy zaliczyć: brak ogólnej strategii fiskalnej, utrudniało to wykorzystanie instrumentów fiskalnych, jak też sporządzanie rocznych budżetów państwa.

5.1 SEKTOR PUBLICZNY I PRYWATNY I JEGO OPODATKOWANIE.

Zmiany, które zachodziły w Polsce od 1990 r. wpłynęły negatywnie na stan finansów publiczny doprowadziły do wyraźnego kryzysu budżetu państwa.

Na budżet wpłynęły następujące czynniki:

• głęboka recesja gospodarcza i spadek dochodu narodowego prowadzący do spadku budżetu,

• spadek wydajności finansowej systemu dochodów budżetowych mierzony jako relacja dochodów budżetowych do dochodu narodowego,

• wzrost wydatków budżetowych, zwłaszcza wydatków socjalnych ( związanych ze wzrostem bezrobocia) oraz wydatków związanych z obsługą krajowego długu publicznego i zadłużenia zagranicznego.

Następstwem tych czynników jest utrzymywanie się od 1991 r. deficytu budżetowego. Dane zamieszczone w poniższej tablicy obrazują rozmiary kryzysu finansów publicznych w Polsce.

Finanse państwa

Wyszczególnienie	1990	1991	1992	1993
Produkt krajowy brutto (mld. zł) Dochody budżetu państwa Wydatki budżetu państwa Saldo (nadwyżka/ deficyt)	591,5 196,2 193,8 +2,4	824,3 210,9 241,9 -3,1	1142,4 312,8 381,9 -69,1	1463,3 458,9 502,8 -43,9
Relacje (w %) Dochody budżetowe/ PKB Wydatki budżetowe/ PKB Saldo budżetu/ PKB	33,2 32,8 +5,6	25,6 29,3 -3,8	27,4 33,4 -6,0	31,4 34,4 -3,0
Tempo wzrostu (w cenach stałych) Produkt krajowy brutto Produkcja przemysłowa	-11,6 -24,2	-7,6 -11,9	1,5 3,9	4,0 6,0

Źródło: Rocznik statystyczny 1992, 1993, 1994.

Dochody budżetowe malały z powodu takich czynników jak:

• spadek rentowności przedsiębiorstw było skutkiem restrykcyjnej polityki fiskalnej, która doprowadziła do głębokiego spadku popytu krajowego. Równocześnie rosły koszty amortyzacji, koszty finansowe spowodowane drogim kredytem i narastaniem zaleglości płatniczych, ceny paliw i energii oraz koszty płacowe. Wszystkie te czynniki wpływały na pogorszenie się kondycji finansowej przedsiębiorstw.

• szeroki zakres ulg i zwolnień podatkowych dotyczących sektora prywatnego, a zwłaszcza z udziałem kapitału zagranicznego, sprawiał, że mimo wzrastającej roli sektora prywatnego w gospodarce jego udział w tworzeniu dochodów budżetowych wciąż pozostaje niewielki.

• bardzo duża skłonność przedsiębiorstw prywatnych do unikania opodatkowania związanego z podatkiem dochodowym m.in. poprzez takie działania, jak:

nie ujawnienie części uzyskiwanych przychodów,

manipulowanie wysokością i strukturą kosztów umożliwiające przerzucenie w koszty części zysków oraz konsumpcji prywatnej właścicieli,

zatrudnienie części pracowników „na czarno”

• osłabienie sprawności aparatu podatkowego i celnego stawał się coraz bardziej „nieszczelny”.

Wprowadzenie ustawy z dnia 31.01.1989 r. nie oznaczało jednak równości podatkowej przedsiębiorstw państwowych i prywatnych.

Dużo kontrowersji budzi podatek od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń. Podatek ten płacony jest z zysku przez przedsiębiorstwa, w których wynagrodzeń obciążające koszty oraz nagrody i premie wypłacane z zysku przekraczają ustalone w ustawie normy. Jest to podatek progresywny. Głównym celem jego wprowadzenia było dążenie do hamowania nadmiernego wzrostu płac.

Dochody budżetu państwa (w %)

Wyszczególnienie	1990	1991	1992	1993
Dochody budżetu ogółem Podatek obrotowy i VAT Podatek dochodowy -od osób prawnych -od osób fizycznych -od instytucji finansowych Podatek od wzrostu wynagrodzeń Dywidenda Cła Podatek od płac	100,0 20,2 43,1 - - - 4,5 6,6 1,9 9,1	100,0 29,0 25,5 - - 4,0 12,8 6,0 8,1 10,0	100,0 33,0 39,3 12,7 23,1 3,5 5,4 2,6 8,6 -	100,0 38,8 44,6 13,9 26,0 4,7 2,1 1,6 9,5 -

Źródło: Rocznik Statystyczny 1991, 1992, 1993, 1994.

W największym stopniu podatek od wzrostu wynagrodzeń zasilał dochody budżetu w 1991 r. wpływy z niego stanowiły wówczas 12,8 % a 1992 spadły do 5,4 %, zaś 1993 nastąpił dalszy spadek do 2,1 %.

W 1992 r. pracownicy sektora publicznego byli około 3-krotnie bardziej obciążeni podatkami niż pracownicy sektora prywatnego. Szczegółowe dane statystyczne dotyczące 1993 roku przedstawia poniższa tabela.

Udział obciążeń podatkowych w wyniku finansowym brutto w przemyśle

w okresie 01.-09. 1993 r. (w %).

Wyszczególnienie	Ogółem	W tym przedsiębiorstwa o liczbie zatrudnionych
				Do 50	51-100	101-500	501-1000	1001-2000	2001-5000	Powyżej 5000
Sektor publiczny -przedsięb. Państwowe -przedsięb. Komunalne	101,3 100,3 -96,4	123,6 122,0 -21,6	-59,0 -49,4 -189,9	119,2 119.7 -231,1	99,2 99,0 43,3	66,4 66,5 -	97,3 73,9 -	177,7 177,7 -
Sektor prywatny -spółki prywatne krajowe -spółki z kapitałem zagranicznym -spółdzielnie	77,6 56,1 53,2 158,3	-21,2 -113,8 -102,6 -9,0	177,3 67,7 110,3 -92,6	70,7 54,7 160,5 101,5	64,7 44,2 49,3 33,2	46,8 44,6 23,1 53,6	43,6 44,9 43,8 -	-16,5 -16,5 - -

Źródło; obliczenia własne na podstawie materiałów z GUS.

Sektor publiczny jest w gorszej sytuacji - obciążenia podatkowe przekraczały o 1,3% wynik finansowy brutto (101,3 %) zaś w sektorze prywatnym-77,6 %. Obciążenia ujemne (-49,4 % w przedsiębiorstwach państwowych ) informują, że strata netto wzrosła o blisko 50 % w porównaniu ze stratą brutto z powodu obowiązkowych obciążeń podatkowych. W gorszej sytuacji były przedsiębiorstwa komunalne.

Poniższe tabela przedstawiają budżet państwa oraz wynik i zadłużenie:

Wynik i zadłużenie budżetu państwa w relacji do PKB (ceny bieżące) w %.

Wyszczególnienie	1995	1997	1998
Dochody	26,5	24,1	23,0
Wydatki	29,8	26,8	25,4
Wynik budżetu (deficyt)	-3,3	-2,7	-2,4
Krajowe zadłużenie	21,6	22,2	22,1
Dług zagraniczny	33,0	25,1	21,2

Źródło: Rocznik Statystyczny 1999 r.

Deficyt budżetu spadał z -3,3 % do -2,4 % co jest korzystne dla całej gospodarki. Dług zagraniczny również korzystnie się kształtuje, natomiast krajowe zadłużenie wzrosło w porównanie z rokiem 1995 i wzrosło do 22,1 %.Zarówno wydatki jak i dochody budżetu państwa spadły.

Krajowe zadłużenie i dług zagraniczny budżetu państwa.(w mln.zl).

Wyszczególnienie	1995	1997	1998
Krajowe zadłużenie	66160,1	104058,1	121184,3
Dług zagraniczny	101106,6	117591,5	116217,7

Źródło: Rocznik Statystyczny 1999 r.

Budżet państwa w latach 1991-1998 (w mln zł).

Wyszczególnienie	1991		1995		1997	1998
Dochody państwa	21088,5		83721,7		119772,1	126559,9
Wydatki	24185,8		91169,7		125674,9	139751,5
Wynik budżetu		-3097,3		-7448,0	-5902,8	-13191,6

Źródło: Rocznik Statystyczny 1999 r.

Budżet państwa z roku 1991 znacznie się różni od tego z roku 1998, dochody są 5-razy większe, ale również wydatki się zwiększyły. Bardzo znacznie wzrósł deficyt budżetowy w roku 1998 z rokiem 1997 do 13191,6 z 5902,8 co niekorzystnie może wpływać na całą gospodarkę państwa.

PODSUMOWANIE:

Opracowanie budżetu państwa z każdym rokiem staje się Polsce coraz trudniejszym zadaniem. Po stronie wydatków budżetowych trudno znaleźć pozycje, które mogłyby ulec zmniejszeniu, a wręcz odwrotnie, istnieje potrzeba zwiększania wydatków wynikających z zadłużenia zagranicznego i krajowego oraz ze względów socjalnych. Cały wysiłek Ministerstwa Finansów skierowany jest więc na poszukiwanie potencjalnych rezerw wzrostu dochodów budżetowych.

Zmiany zachodzące w Polsce od 1989 r. Wpłynęły na stan finansów publicznych i doprowadziły do zjawiska określanego czasem mianem kryzysu budżetu państwa.

Od 1991 r. utrzymywał się deficyt budżetowy, spadek dochodów budżetowych w 1991 był znacznie głębszy niż mogło to wynikać ze spadku dochodu narodowego, gdyż równocześnie wydajność finansowa systemu dochodów budżetowych poważnie się obniżyła. Podstawowym warunkiem trwałego wzrostu dochodów jest utrzymanie na dłuższą metę możliwie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego.

BIBLIOGRAFIA:

1. W.Caban „Ekonomia” 1995 r

2. R. Milewski „Podstawy Ekonomi” 1998 r

3. B. Winiarski „Polityka Gospodarcza” 1999 r.

4. Gospodarka narodowa nr. 9-8 1998 r

5. Gospodarka narodowa nr. 10 1998 r.

6. Rocznik statystyczny 1998 r.

Zob. J. Kropiwnicki, Teoria automatycznych stabilizatorów koniunktury Warszawa 1976r., s.143 - 144 podano za K. Markowski Rola Państwa w Gospodarce Rynkowej Warszawa 1992 PWE , wydanie drugie

² Zob. S.Chand, The Stabilizing Role of Fiscal Policy, „Finance and Development” 1984, Vol.21, No.1.

Koncepcja ta pod nazwą „budżet przy pełnym zatrudnieniu” ma w Stanach Zjednoczonych długą historię. Wywodzi się z „New Economics” sformułowanej przez doradców ekonomicznych prezydenta Kennedy`ego. Zgodnie z tą koncepcją, deficyt lub nadwyżka budżetowa nie wykazują faktycznego kierunku oddziaływania polityki fiskalnej. Należy równocześnie porównać aktualny poziom funkcjonowania gospodarki (np. dochód narodowy) z potencjalnym poziomem zapewniającym pełne zatrudnienie. Zob. np. A. M. Okun, N. H. Teeters, The Full Employment Surplus Revisited, „Brooking Papers on Economic Activity” 1970, No. 1.

³ Zob. D. Tarschys, The Scissors Crisis

⁴ Por. A. Wojtyna , „Ekonomista” 1994, nr.1.

⁵ J. Hauser, S. Owsiak, Kryzys w procesie systemowej transformacji na przykładzie Polski, W-wa 1992.

⁶ Dziennik Ustaw 1993, nr.40.

8

20

---