Anna Karpińska, gr. piątek 11.45

Mirosław Szymański - r. 3 Wartości preferowane przez młodzież [w:]

Młodzież wobec wartości

W życiu codziennym bylibyśmy bezradni lub zdani na przypadek i chaos, gdyby nie to, że istnieją uznane w społeczeństwie wartości, przyswojone przez nas i przyjęte jako własne.

Wartości te służą jako:

• punkty orientacyjne w rzeczywistości społecznej

• podstawy do podejmowania różnorodnych decyzji

• wytyczne do planowania przyszłych działań

Hierarchia wartości młodzieży szkolnej

Czym są hierarchie wartości?

Ze względu na to, że ilość i rodzaj sytuacji społecznych i psychologicznych, w których znajduje się każdy człowiek, jest ogromna, nieuchronnie dochodzić musi do konfliktu różnych wartości. Konieczny jest wówczas wybór między wartościami.

W czasach starożytnych filozofowie mówili o istnieniu wartości naczelnych (Prawda-Dobro-Piękno), z których wywodzono i którym podporządkowywano wszelkie inne wartości.

Hierarchiczna struktura wartości stałą się podstawą systemu etycznego Maxa Schelera

Wyróżnił on cztery wielkie klasy wartości:

• hedoniczne

• witalne

• duchowe (wartości moralne, poznawcze i estetyczne)

• religijne

Wartości zawsze tworzą hierarchię (wartości niższe zawsze zależą od wyższych):

• witalne są wyższe od hedonicznych

• ducho­we wyższe od witalnych

Hierarchia wartości opiera się na stałych kryte­riach, którymi są:

• trwałość wartości

• głębia zadowolenia

Nicolai Hartmann

• wyróżniał wartości wyższe i niższe

• róż­nicując: wartości dóbr, w tym wartości użyteczności, środków do celu, stanów rzeczy oraz

• klasy wartości:

• przyjemność

• wartości witalne

• wartości moralne

• epistemologiczną wartość prawdy

Najważniejszym elementem charakteryzującym daną wartość jest jej „wysokość" w stosunku do innych wartości (pogląd przejęty od Schelera).

Hierarchiczny porządek wartości obowiązuje zawsze, choć nie zawsze sobie to uświadamiamy.

Ontologiczny porzą­dek zależności między wartościami nie pokrywa się z ich porządkiem hierarchicznym (bywa że ma kierunek przeciwny, czyli wartości wyższe są uwarunkowane przez niższe).

P. Lavelle - poszczególne wartości układają się w plany hierarchiczne odpowiadające naszemu istnieniu indywidualnemu, światu i działaniu nieskończoności.

Milton Rokeach - system wartości jest „organizacją hierarchiczną", w której istnieje „rangowe uporządkowanie" wartości według „kontinu­um ważności"

Stanisław Ossowski - wartości pozostają w hierarchicznym stosunku do siebie;

pisał o skali wartości uznawanych (wartości-cele i wartości-środki), a także o skali wartości uroczystych i skali wartości codziennych

Podzielił wartości na:

• Autoteliczne - aksjomaty, mające znaczenie autonomiczne

• Instrumentalne - zachowania wiodące do osiągania wartości autotelicznych

Kiedy mówimy o hierarchii wartości, zawsze mamy na myśli ich zróżnicowanie prowadzące do powstania układu nadrzędności - pod-rzędności w jednym z następujących znaczeń:

• relacja przedmiotowa, wyrażająca się w gradacji poszczególnych przedmiotów, klas przedmiotów i ich własności, ustalona zgodnie z zasadą lub zasadami porządkowania wartości w danym systemie;

• relacja aksjologiczna, prowadząca do określenia większej lub mniejszej ważności określonych wartości w systemie wartości, w tym także tego, które z nich wspierają się na innych

• relacja ilościowa, ułatwiająca hierarchiczne uporządkowanie wartości przedmiotowych

Można wyróżnić co najmniej dwa znaczenia pojęcia „hierarchia wartości":

• hierarchia jako „drabina", „schody", nie prowadzi ona jednak do pełnego uporządkowania wartości, które ze swej istoty są niepo­równywalne, nieprzeliczalne;

• hierarchia jako preferencja określonych wartości w sytuacji wyboru-tu sposobów systematyzacji może być nieskończenie wiele
  

Zdaniem Ryszarda Borowicza, możliwe jest hierarchizowanie wartości niezależnie od tego, czy znajdują się one w konflikcie, czy też nie.

Według niego hierarchie wartości mogą tworzyć różne rodzaje po­wiązań, np.:

• pionowe, gdy jedne wartości dominują nad innymi, powstaje wówczas układ liniowy;

• poziome, nie istnieje wówczas relacja nadrzędności lub podrzędności między wartościami lub typami wartości, mamy do czy­nienia z układem szeregowym;

• mieszane, które charakteryzuje jednoczesne występowanie obu wymienionych już postaci powiązań

W praktyce badań wartości uznawanych w społeczeństwie bardzo często dąży się do rekonstrukcji hierarchii wartości istniejących w różnych środowiskach i społecznościach.

• Ograniczenia: pogląd o hierarchicznej strukturze systemu wartości nie jest wystarczająco uzasadniony teoretycznie -> sprawdza się w stabilnych warunkach a okres transformacji jest okresem gwałtownych zmian

• Dyczewski - obecnie mo­żemy mówić o mieszanym systemie wartości młodzieży, a więc takim, w którym istnieją nie tylko relacje pionowe między wartościami (nad­rzędności i podrzędności), ale także relacje poziome (współzależność i wzajemne związki).

• Adam Podgórecki - młodzież częściej ma wobec wartości postawę celowościową (oceną różnych wariantów, okoliczności i skutków zachowań) niż zasadniczą (bezpośrednia akceptacji rzeczywistych lub wyobrażonych stanów rzeczy).

• Coraz rzadziej świadomość moralna młodzieży ma charakter czysto doktrynalny

Hierarchia wartości badanej młodzieży

Poznanie hierarchii wartości umożliwia:

• lepszą orientację w stanie świadomości młodzieży

• zrozumienie

• 
  celów

• 
  dążeń

• potrzeb

• postaw

• racjonalne plano­wanie pracy wychowawczej, oceny jej przebiegu

• przewidywanie dalszych dążeń i zachowań młodego poko­lenia

Badanie

• Kwestionariusz zawierał 10 zadań

• Skala pięciopunktowa (od -2 do 2; 0 - nie mam zdania)

• W zdaniach negatywnych odwrócono punktację

• Uwzględniało 10 grup wartości

• Ankietę wypełniło 2090 uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych

Wyniki

Tabela 5. Hierarchia wartości ogółu badanych uczniów (N = 2090)

Ranga	Wartości	Średnia wskaźnik oceny wartości (W)	Odchylenie standardowe (s)
1.	Allocentryczne	1,07	0,46
2.	prospołeczne	0,85	0,5i
3.	przyjemnościowe	0,82	0,52
4.	związane z pracą	0,67	0,47
5.	edukacyjne	0,54	0,50
6.	związane z władzą	0,44	0,40
7.	kulturalne	0,36	0,49
8.	obywatelskie"	0,24	0,53
9.	rodzinne"	0,24	0,47
10.	materialne	-0,38	0,51

• Badana młodzież najwyżej ceni wartości allocentryczne - bliskie i serdeczne stosunki z koleżankami oraz kolegami, wspólne zajęcia i przeżycia, obdarzanie się zaufaniem i przyjaźnią, pomoc, wsparcie

• Wartości prospołeczne - problemy własnej grupy koleżeńskiej, problemy ogólnospołeczne.

Widać, że niedostatki życia społecznego wywierają wpływ hamujący i ograniczający postawy prospołeczne.

• Wartości przyjemnościowe - młodzież wie, że warto korzystać z radości życia i nie zamierza tracić tej możliwości.

• Wysoką pozycja wartości związanych z pracą można interpretować jako uświadomienie sobie przez młodzież dużego znaczenia pracy w warunkach gospodarki rynkowej istotnego wpływu rodzaju pracy na losy życiowe.

• Wysoka pozycja wartości związanych ze sprawowaniem władzy jest odbiciem demokratycznych przemian w życiu społecznym.

• Wartości edukacyjne - ich niska pozycja jest związana z deprecjacją edukacji w opinii publicznej i polityką spychania edukacji do roli drugoplanowej przez kolejne rządy.

• Wartości rodzinne i obywatelskie - niski wynik tych wartości może być efektem kryzysu społecznego i kryzysu rodziny

• Wartości materialne - niska pozycja tych wartości może cieszyć, ale może też być interpretowana jako niewystarczające przygotowanie młodzieży do życia społecznego i działalności zawodowej.

Różnice wyliczonych wskaźników uznania wartości nie są duże, a większość z nich niewiele odbiega od środka skali. Nie można więc mówić o jakiejś bardzo dużej dominacji jednych wartości nad innymi lub też o wyraźnym odrzucaniu jakichś wartości przez badanych.

Wzajemne związki wartości uznawanych przez respondentów

Tabela 6. Najbardziej istotne współczynniki korelacji między wartościami uznawanymi przez uczniów (p<0,01)

WARTOŚCI	prospołeczne	rodzinne	eduka­cyjne	mate­rialne	kultu­ralne	obywa­telskie	przyjem­nościowe	aliocen­tryczne	związane z władzą	związane z pracą
prospołeczne	x	0,11	0,28	-0,45	0,28	0,31	-0,07	0,43	0,43	0,23
rodzinne	0,11	x	0,20	-	-	0,27	-	-	0,15	0,15
edukacyjne	0,28	0,20	x	-0,12	0,24	0,33	-0,06	0,19	0,39	0,29
materialne	-0,45	-	-0,12	x	-0,19	-0,18	0,19	-	-0,25	-
kulturalne	0,28	-	0,24	-0,19	x	0,22	-0,15	0,17	0,23	0,17
obywatelskie	0,31	0,27	0,33	-0,19	0,22	x	-0,20	0,05	0,32	0,22
przyjemnościowe	-0,07	-	-0,06	0,19	-0,15	-0,20	x	0,23	-0,15	0,09
aliocentryczne	0,43	-	0,19	-0,25	0,17	-	0,23	x	0,27	0,26
związane z władzą	0,43	0,15	0,39	-0,31	0,23	0,32	-0,15	0,2732	x	0,2984
związane z pracą	0,23	0,15	0,29	_	0,17	0,22	0,09	0,26	0,30	x

Poddane analizie grupy wartości uznawanych przez młodzież wchodzą ze sobą w liczne wzajemne związki.

Choć są to korelacje istotne, ich siła jest umiarkowana, czasem nawet słaba. Zdaje się to potwierdzać hipotezę Dyczewskiego, że mamy obecnie do czy­nienia nie tyle z wyraźnie hierarchicznym systemem wartości młodzie­ży, ile z systemem mieszanym.

W praktyce życia nie dostrzega się wielkich różnic między wartością naczelną a stawia­nymi zaraz za nią wartościami, które są z nią prawie równorzędne. To, która z nich będzie realizowana najpierw, zależy już od konkretnej sytu­acji.

• Wartości allocentryczne najsilniej korelują z wartościami prospołecznymi - wynik świadczy o tym, że kontakty młodzieży szkolnej z kolegami i przyjaciółmi nie mają aspołecz­nego charakteru

• Stosunkowo wysoka korelacja wartości prospołecznych z tymi, które wiążą się ze sprawowaniem władzy, wydaje się zrozumiała. Osoby interesujące się sprawami społecznymi często chciałyby coś w tej dziedzinie pozytywnego uczy­nić. Podejmowanie obowiązków kierowniczych jest traktowane przez młodzież jako element pożytecznej aktywności społecznej.

• Korelacja między wartościami przyjemnościowymi i związanymi z pracą może wynikać z idealizacji środowiska pracy, która jawi się jako miejsce bardziej przyjemne od szkoły

• Młodzi ludzie, którzy na pierwszym planie stawiają przyjemności przeważnie nie wykazują zbyt głębokiego zainteresowania sprawami publicznymi, edu­kacją (traktują ją na ogół jako zło konieczne) i kulturą (w tym przypadku prawdopodobnie można byłoby uzyskać bardziej zróżnico­wany obraz, gdyby wyróżnić - kulturę wyższą (elitarną) i niższą (popularną)

• Brak związku wartości związanych z pracą z wartościami materialnymi to prawdopodobnie echo sytuacji typowych dla naszej go­spodarki z czasów PRL (zarobki niepowiązane z jakością pracy)

• Wartości edukacyjne korelują ujem­nie z wartościami edukacyjnymi ponieważ w świadomości wielu uczniów szkół podstawowych i średnich edukacja wyklucza się z zarobkowaniem (zarabianie jest zadaniem rodziców)

• Można odnotować 2 pozytywne zjawiska:

• fakt awansu wartości związanych ze sprawowaniem władzy w hierarchii wartości uznawa­nych przez młodzież

• łączenie wartości związanych ze sprawowaniem władzy syndromem innych społecznie akceptowanych i pożądanych wartości

• Wartości obywatelskie w poczuciu młodzieży nie łączą się (a nawet wykluczają) z wartościami materialnymi oraz przyjemnościowymi

młodych ludzi

---