Wojciech Chudy „Sens filozoficzny kondycji człowieka niepełnosprawnego” [w:] Osoba niepełnosprawna i jej miejsce w społeczeństwie, red.Kornas - Biela, Lublin 1998

• Osoba niepełnosprawna w aspekcie bytowym

Niepełnosprawność nie dotyczy w sposób istotny struktury bytowej osoby ludzkiej.

Ogólna definicja osoby niepełnosprawnej mówi, iż jest to „ […] osoba o naruszonej sprawności psychofizycznej, powodującej ograniczenie funkcji sprawności lub aktywności życiowej”

Ogólna teoria bytu wydziela w każdym rodzaju bytu części istotowe, integrujące oraz doskonałościowe.

(Brak jakiejkolwiek części istotowej do której należy np. element istnienia, istoty, formy, materii powoduje unicestwienie bytu.)

Części integrujące - to takie z których powstaje materialna część bytowa, (np. liczba oczu, waga człowieka)

Części doskonałościowe - decydują o doskonałości konkretnego bytu (np. słuchu u muzyka, siła u atlety)

(W częściach integrujących i doskonałościowych istnieje możliwość braków)

Ponieważ nie istnieje człowiek, będący idealnie zintegrowaną jednością materialną; nie istnieje także muzyk doskonale muzykalny.

Struktura osobowościowa:

1. Warstwa fizyczna, cielesna, związana z funkcjami motoryczno - organicznymi

2. Warstwa psychiczna, wiążąca się z funkcją psychiczno popędową organizmu ludzkiego

3. Warstwa duchowa, której głównymi przejawami są warstwa intelektualna i wolitywna (odnosząca się do woli) człowieka

Każda z tych warstw posiada poszczególne funkcje, np. brak abstrakcyjnego myślenia, nie wyklucza istnienia struktury bytowej intelektu, lecz tylko wskazuje na zakłócenie jego funkcji.

WYMIAR DUCHOWY - GODNOŚĆ

Godność osobowa, jest wartością ontyczną (odnoszącą się istnienia, do bytu), bytu ludzkiego. Jest wartością metafizyczną, strukturalną, przysługującą bez wyjątku wszystkim bytom osobowym, jest również niezmienna. Jest wartością wynikającą z najgłębszych duchowych wymiarów bytu ludzkiego.

W teologii - jej źródło upatruje się w podobieństwie człowieka do Boga <homo imago Dei>

Niepełnosprawność obejmuje wymiar fizyczny lub psychiczny, osoby ludzkiej, jest w stanie zakłócić jej funkcje intelektualne i wolitywne, ale nie sięga głębi bytu osobowego.

„Stan zdrowia fizycznego i umysłowego nic nie dodaje ani nic nie ujmuje godności osoby ludzkiej” JPII

Osoba niepełnosprawna pozostaje w pełni osobą ludzką.

• Fenomenologia przygodności osoby niepełnosprawnej

Przygodność związana w polu przeżyć świadomych z momentami niekonieczności, utracalności, przemijalności, brakowości, wadliwości a nawet zwyczajnej niedoskonałość, stanowi stały rys przeżyć każdego człowieka

Najważniejsze w horyzoncie przygodności są przeżycia egzystencjalne. Świadomość przygodności bytowej kształtowana jest przez przeżycia związane z ciężką śmiertelną chorobą, i innymi zjawiskami życiowymi którymi towarzyszy śmierć.

Postawa osoby wyposażonej w świadomość przygodności:

Postawa realistyczna, cechować ją będzie nastawienie raczej na wartości absolutne, niż względne (doczesne).

Osoby niepełnosprawne żyją w horyzoncie przygodności o szczególnej intensywności i podwyższonym natężeniu. - horyzont ten jest ich codziennością, jego ukonstytuowanie jest w małym stopniu zależne od doświadczenia zewnętrznego a w większości zostało im „przypisane” z racji ich sytuacji niepełnosprawności. Cierpienie, bezradność, zagrożenie życia, lęk to dane ich codziennej kondycji świadomościowej.

Sytuacja życiowa ludzi ułomnych wiążąca się ze specyfiką poszczególnych rodzajów ich schorzenia czy upośledzenia nadaje specjalny status ich życiu, odnoszeniu się do drugich ludzi, miejscu w społeczeństwie, zaangażowaniu w pracę itp.

Dwojaka perspektywa pozytywnych rozważań filozoficznych kondycji człowieka niepełnosprawnego i jej sensu:

• Perspektywa podmiotowa - optyka samej osoby niepełnosprawnej

• Perspektywa przedmiotowa - optyka zobiektywizowana, w płaszczyźnie dialogu między ludzkiego, moralności i społeczeństwa.

Perspektywa podmiotowa

Dwa najważniejsze wymiary życia osoby niepełnosprawnej :

• Związany z psychiką osoby niepełnosprawnej i jej zdolnościami przezwyciężania oraz sublimowania swoich ograniczeń spowodowanych ograniczeniami.

• Dotyczy sensu istotnych uwarunkowań podmiotu przez ułomność (brakowość, przygodowość, poczucie zagrożenia, bliskość śmierci)

Stan ułomności wiąże się z ograniczeniem i obciążeniem człowieka. Człowiek chory lub niepełnosprawny poświęca swą energię życiową, myśli i siły o wiele większym stopniu niż osoba zdrowa borykaniu się z bezradnością w walce z cierpieniem.

Znane są nowe źródła energii życiowej u osób niepełnosprawnych, ludzie ci są w stanie niejednokrotnie przekroczyć ograniczenia stwarzane przez ułomność i powołać nowe ogólnoludzkie, osobiste wartości.

Przykłady:

- Helena Keller - niewidoma, głuchoniema, - znana pisarka, pedagog i teoretyk rewalidacji

- prezydent Franklin D. Roosvelt - sprawując swą funkcję pod koniec na wózku inwalidzkim

- Jorge Luis Borgee - wielki niewiadomy poeta pisarz

- Michał Kaziów - niewidomy estetyk radiowy o międzynarodowej popularności

W tych wypadkach niepełnosprawność jest swoistym dobrem. Walka z ułomnością usprawnia człowieka do działanie w kierunku różnych wartości.

Niepełnosprawność każdego typu jest ujmowana w kategoriach aksjologii jako zło = brak dobra. (choroba - krzyżem, próbą, która Bóg dopuszcza w życiu człowieka).

Postrzeżenie sensu własnej ułomności i włączenie go w podstawowy projekt życia zmienia charakter widzenia świata i nadaje nowy walor relacjom osoby niepełnosprawnej z otaczającą rzeczywistością.

Zdrowie fizyczne i psychiczne nie stanowią sensu warunku koniecznego życia w pełni szczęśliwego. Projekt szczęścia niepełnosprawnego jest nastawiony na wartości stosunków międzyludzkich - miłość, przyjaźń, wartość Boga.

Przeżyciem świadomym dla osoby niepełnosprawnej jest, jak nazwał Martin Heidegger, horyzont śmierci.

Perspektywa przedmiotowa

Ułomność wyrażająca się w sposób widoczny - powoduje wstrząs, szok. Reakcje na ułomność: od współczucia do litości, poprzez przerażenie i lęk, aż po jawne otwarte odrzucenie i niechęć. Powoduje to nadzwyczajne przeżycia, zakłócenie codziennego biegu strumienia świadomości. Intuicje i emocje związane z myślami o własnej chorobie, zagrożeniu chorobą i śmiercią bliskich. Przywołuje horyzont przygodności.

Człowiek niepełnosprawny jako znak, sygnał przygodności bytowej człowieka, w ogóle okazuje wspólny los wszystkich istnień ludzkich.

Sens przedmiotowy bycia jako znak przygodności jawi się jako:

• pierwszorzędna jakość wynikająca z obecności osoby niepełnosprawnej wobec drugiego człowieka.

• Wiąże się z ekspresją wartości elementarnych życia ludzkiego

Wartości osób niepełnosprawnych to: pomoc bliźniego, solidarność międzyludzka, poczucie bezpieczeństwa, spokój, radość, dobroć i miłość, przyjaźń i opiekuńczość.

Najistotniejszy wymiar kultury ludzkiej - wymiar kultury moralnej. Wartość godności osobowej należna jest tak samo osobie niepełnosprawnej jak normalnej. (afirmacja ze strony drugiego). Afirmacja ta jest podstawowym czynnikiem życia moralnego.

1

Tak określona osoba niepełnosprawna, (wg ustaleń metafizyki ogólnej - teorii bytu) nie jest osobą niepełnosprawną bytowo.

---