Budżet i polityka fiskalna, podatki, cele polityki fiskalnej.

Plan pracy:

1. Budżet państwa

1. Funkcje budżetu

2. Zasady polityki budżetowej

3. Deficyt budżetowy

4. Dochody i wydatki budżetu państwa

2. Polityka fiskalna

1. Pojęcie i cele polityki fiskalnej

2. Aktywna i pasywna polityka fiskalna. Automatyczne stabilizatory koniunktury

3. Podatki

1. Funkcje podatków

2. Klasyfikacja podatków

3. System podatkowy państwa

Budżet państwa

Budżet państwa jest to plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej. Jest on sporządzony na okres jednego roku oraz zatwierdzany przez władzę ustawodawczą. Po zatwierdzeniu staje się aktem prawnym umożliwiającym organom wykonawczym gromadzenie dochodów budżetowych oraz dokonywanie wydatków.

Budżet państwa jest najważniejszym elementem systemu budżetowego. W Polsce, począwszy od 1991 roku, ma miejsce rozdzielenie budżetu państwa i gmin. Budżety lokalne (gmin) zostały wyłączone z budżetu państwa, a budżety regionalne (województw) połączono z budżetem centralnym pod nazwą budżetu państwa.

Budżet centralny skupia fundusze, którymi gospodaruje władza państwowa. Państwo, aby sfinansowac zadania publiczne i funkcje regulacyjne wobec gospodarki, musi pozyskiwac dochody od innych podmiotów gospodarujących. Specyfika pozyskiwania dochodów przez budżet polega na tym, że opiera się na przymusie prawnym. Oznacza to, że są one przyjmowane definitywnie i bezzwrotnie. Wydatki z budżetu nie są, w przeważającej części, czynnikiem powiększania dochodu narodowego, lecz spełniają głównie funkcje jego redystrybucji.

Funkcje budżetu

Budżet państwa spełnia w gospodarce narodowej 3 rodzaje funkcji: ekonomiczną, zarządzania i społeczną.

Ekonomicznymi funkcjami budżetu państwa są:

• Fiskalna - polega na gromadzeniu dochodów budżetowych ( pochodzących głównie z podatków) umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego oraz realizację określonych zadań

• Redystrybucyjna - umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego, takich jak: zmniejszanie dyspozycji w poziomie rozwoju gospodarczego różnych regionów oraz niwelowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych i tworzenie warunków bezpieczeństwa socjalnego dla grup najuboższych

• Alokacyjna - zapewniająca dopływ środków na finansowanie określonych potrzeb publicznych

Do funkcji zarządzania budżetu państwa należą:

• Planowanie - a więc przewidywanie poziomu i struktury dochodów i wydatków budżetowych oraz ich różnorodnych skutków ekonomicznych i społecznych

• Administrowanie - czyli konsekwentna i sprawna realizacja zaplanowanego budżetu

• Kontrola - mająca na celu przeciwdziałanie niepożądanym zjawiskom niegospodarności, rozrzutności, korupcji w gospodarowaniu środkami budżetowymi.

Do funkcji społecznych budżetu państwa należą:

• Uspołecznienie procesu podejmowania decyzji, zarówno w procesie budowania budżetu, jak i jego realizacji,

• Negocjacyjno-polityczne - rozstrzyganie powstających sporów i konfliktów dotyczących decyzji budżetowych

• Wychowanie społeczeństwa - zainteresowanie sprawami publicznymi, funkcjonowaniem poszczególnych dziedzin sektora publicznego i sposobami jego finansowania oraz powodujące wzrost bezpośredniego udziału społeczeństwa w decyzjach budżetowych i kontroli ich realizacji.

Zasady polityki budżetowej

Polityka budżetowa opiera się na określonych zasadach umożliwiających władzy wykonawczej prowadzenie polityki finansowej państwa, a władzy ustawodawczej oddziaływanie na jej zakres i formy oraz sprawowanie kontroli nad działalnością rządu.

W teorii finansów publicznych wyodrębnia się zwykle następujące zasady polityki budżetowej:

• Zasada rocznego budżetowania-plan dochodów i wydatków budżetowych obejmuje okres 1 roku

• Zasada zupełności-budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa

• Zasada jedności- wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być ujęte w jednym zestawieniu

• Zasada jawności- budżet państwa powinien być podany do publicznej wiadomości

• Zasada równowagi budżetowej- polega na dążeniu do tego, żeby bieżące dochody z podatków i innych źródeł napływające do budżetu centralnego były wystarczające do pokrycia

Deficyt budżetowy

Zasady te, po jakimś czasie uległy zmianie. Obecnie niektóre z nich nie są w pełni respektowane. Ze względy na wzrastające znaczenie wydatków rządowych coraz częstszym zjawiskiem w praktyce gospodarczej w wielu wysoko rozwiniętych krajów jest deficyt budżetowy tzn. nadwyżka wydatków państwa nad dochodami budżetowymi. Znacznie rzadziej występuje natomiast sytuacja odwrotna, czyli nadwyżka budżetowa. Suma deficytów budżetowych okresów poprzednich stanowi dług publiczny państwa. Z kolei suma nadwyżek budżetowych powstała w okresach poprzednich stanowi majątek publiczny. Deficyt budżetowy pokrywają środki uzyskane przez budżet w formie zaciąganych kredytów krótko-, średnio- i długoterminowych w systemie bankowym.

Dochody i wydatki budżetu państwa

Źródłami dochodów budżetowych państwa są podatki, cła, dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw, opłaty skarbowe, sądowe, notarialne i inne. Podstawą dochodów budżetowych są podatki. Pozostałe źródła odkrywają w praktyce niewielką rolę.

Dochody sektora finansów publicznych z podatków i innych źródeł (w % PKB)

Kraje	1986	1990	1995	2000	2003
Australia Austria Belgia Czechy Dania Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Islandia Japonia Kanada Korea Luksemburg Niemcy Norwegia Nowa Zelandia Polska Portugalia Słowacja Szwecja USA Węgry Wielka Brytania Włochy	36,7 51,9 48,8 - 56,6 51,9 49,5 35,6 36,6 52,4 43,7 36,5 30,6 40,4 20,4 - 44,2 54,1 - - 33,4 - 60,7 31,7 - 42,9 39,2	34,8 50,6 46,6 - 56,0 54,0 48,6 34,5 39,5 49,4 40,3 39,1 34,2 42,9 23,0 48,1 42,5 55,4 48,9 - 35,5 - 63,1 32,1 - 40,7 42,6	35,9 52,0 48,5 42,8 58,0 55,7 49,5 39,9 38,4 47,3 39,4 40,7 31,4 43,2 24,8 47,6 46,1 55,0 44,9 44,8 39,6 54,0 60,2 33,3 49,3 38,9 45,8	36,9 50,8 49,5 40,0 57,2 56,1 51,1 47,7 39,0 47,5 36,5 45,3 31,1 44,1 30,5 44,9 47,1 58,4 41,7 42,8 42,3 51,5 60,8 35,1 44,9 40,9 46,2	37,0 50,4 49,9 40,5 57,4 53,6 50,4 45,1 39,4 46,2 34,2 45,5 30,9 41,2 32,6 46,3 45,3 58,2 42,5 42,6 43,9 42,5 59,3 31,0 43,1 39,9 45,8
Strefa Euro UE OECD	44,3 44,5 36,5	44,1 44,3 37,3	46,4 45,5 38,2	47,2 46,6 39,3	46,1 45,8 37,4

Źródło: dane OECD

Wielkośc i struktura wydatków publicznych odzwierciedlają rolę, zakres i kierunki działalności państwa. Można wyróżnic 3 grupy wydatków publicznych:

• Wydatki związane z tradycyjnym pełnieniem przez państwo takich funkcji jak: obrona narodowa, administracja, i wymiar sprawiedliwości

• Wydatki związane z realizacją celów społecznych „państwa dobrobytu” (oświata, kultura, ochrona zdrowia itp.)

• Wydatki wynikające z pełnienia funkcji interwencyjnych w gospodarce (oddziaływanie na inwestycje produkcyjne i infrastrukturalne, subsydia dla rolnictwa, przedsiębiorstw państwowych i prywatnych.

Wydatki sektora finansów publicznych (w % PKB)

Kraje	1986	1990	1995	2000	2003
Australia Austria Belgia Czechy Dania Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Islandia Japonia Kanada Korea Luksemburg Niemcy Norwegia Nowa Zelandia Polska Portugalia Słowacja Szwecja USA Węgry Wielka Brytania Włochy	37,6 55,8 58,9 - 53,3 47,9 52,7 45,2 42,6 56,9 53,9 40,6 31,2 47,5 18,8 - 45,4 48,3 - - 41,3 - 62,0 37,0 - 45,6 51,4	36,3 53,1 53,4 - 57,0 48,6 50,7 50,2 43,4 54,8 43,2 42,4 32,1 48,8 19,5 43,2 44,4 52,8 53,3 - 42,1 - 59,4 36,5 - 42,2 54,4	39,7 57,3 52,8 43,9 60,3 59,6 55,0 50,0 45,0 51,4 41,5 43,7 36,1 48,5 20,6 45,5 49,4 51,6 41,9 47,2 45,0 54,8 67,6 36,4 56,9 44,6 53,4	36,3 52,4 49,4 43,4 54,7 49,0 52,5 49,7 39,8 45,3 32,0 42,8 38,6 41,0 24,4 38,5 45,7 43,4 40,2 45,3 45,2 65,4 57,4 33,6 48,0 37,0 46,8	36,2 51,6 49,7 47,1 56,6 51,0 54,4 46,7 39,3 48,6 35,2 46,5 38,3 40,1 29,1 46,6 49,4 48,4 39,8 46,8 46,8 47,6 59,0 35,9 48,4 42,8 48,5
Strefa Euro UE OECD	49,2 49,2 40,6	48,7 48,3 40,3	51,4 50,9 42,1	47,0 45,9 39,3	48,9 48,4 41,2

Źródło: dane OECD

Po rozważaniach o dochodach i wydatkach przejdźmy do praktycznej

strony i przyjrzyjmy się dochodom i wydatkom budżetu państwa zrealizowanych w 2006 roku.

Tabelka dochody i wydatki budżetu państwa w 2006 roku

Dochody	mln zł	%	Wydatki^a)	mln zł	%
Dochody ogółem z tego: 1. Dochody podatkowe 1.1 Podatki pośrednie w tym: 1.1.1 Podatek od towarów i usług 1.1.2 Akcyza 1.2 Podatek dochodowy od osób prawnych 1.3 Podatek dochodowy od osób fizycznych 1.4 Podatki zniesione 2. Dochody niepodatkowe 2.1 Dywidendy 2.2 Wpłaty z zysku NBP 2.3 Dochody jednostek budżetowych 2.4 Cło 2.5 Pozostałe dochody niepodatkowe 2.6 Wpłaty JST 3. Dochody zagraniczne 4. Wpłaty z Unii Europejskiej	197 639,8 174 876,0 127 412,4 84 439,5 42 078,0 19 337,5 28 125,3 0,8 20 054,1 4 045,2 1 158,0 11 176,1 1 385,9 600,6 1 688,2 725,0 1 984,7	100,0 88,5 64,5 42,7 21,3 9,8 14,2 0,0 10,1 2,0 0,6 5,7 0,7 0,3 0,8 0,4 1,0	Wydatki ogółem z tego: 1. Dochody i subwencje w tym: 1.1 Subwencje dla JST 1.2 Dotacje dla funduszy celowych 1.3 Dotacje dla JST 1.4 Dotacje podmiotowe dla szkół wyższych 2. Świadczenia na rzecz osób fizycznych 3. Wydatki bieżące jednostek budżetowych 4. Rozliczenia z bankami 5. Obsługa długu publicznego z tego: 5.1 Obsługa długu krajowego 5.2 Obsługa długu zagranicznego 6. Wydatki majątkowe 7. Środki własne Unii Europejskiej	222 702,9 113 001,7 34 540,4 26 781,0 16 282,2 9 239,7 17 923,4 42 096,9 1 008,4 27 767,2 23 306,8 4 460,4 11 066,3 9 839,0	100,0 50,7 15,6 17,2 6,1 4,4 8,0 18,9 0,5 12,5 10,5 2,0 5,0 4,4

^a Łącznie z wydatkami, które nie wygasły z upływem 2005r. (kwota 4 361,5 mln zł).

Źródło: Sprawozdanie Rady Ministrów z wykonania budżetu państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2006r., Omówienie, t. I, s. 59 i 261 oraz obliczenia własne.

Wydatki budżetu znacznie przekraczały dochody (o 25,1 mld zł), w wyniku czego budżet zamknął się deficytem na poziomie 2,4% PKB. Dochody budżetu państwa relacji do PKB stanowiły 18,7% a wydatki 21,1%.

W strukturze dochodów dominującą rolę odgrywają dochody podatkowe- aż 88,5% ogółu dochodów. Największe wpływy uzyskano z podatków pośrednich- 64,5%. W grupie podatków dochodowych na pierwszym miejscu plasował się podatek dochodowy od osób fizycznych- 14,2% ogółu dochodów budżetu. Podatek dochodowy od osób prawnych jest podatkiem mniej wydajnym. Udział tego podatku w dochodach budżetu państwa kształtował się na poziomie 9,8%. Pomimo że znaczna częśc podmiotów gospodarczych wykazuje straty (w 2006 roku aż 29,5% ogółu podatników), a ponad 50% podatników były uprawnionych do zwolnień i odliczeń, dochody z tytułu tego podatku wzrosły nominalnie o 7,9% w porównaniu z 2005 r.

Wśród niepodatkowych źródeł dochodów, które stanowiły 11,7% dochodów budżetu państwa ogółem, należy zwrócic uwagę na cła. Po przystąpieniu Polski do UE wpływy z tego tytułu wyraźnie zmalały, ponieważ Polska stała się częścią unijnego obszaru celnego (w 2005r. dochody cła były nominalnie niższe o 44,3% w stosunku do 2004r., co wiązało się z faktem, że rok 2005 był pierwszym pełnym rokiem członkostwa Polski w Unii). Natomiast w 2006r. dochody z tytułu cła były nominalnie o 9,1% wyższe niż rok wcześniej. Było to spowodowane wysokim tempem wzrostu importu spoza Unii Europejskiej. Z podanej w tabeli kwoty 1385,9 mln zł pobranych z ceł 75% trafiło do budżetu ogólnego UE.

Pojęcie i cele polityki fiskalnej

Polityką fiskalną nazywamy działania rządu w zakresie kształtowania poziomu wydatków państwowych i podatków, podejmowane w celu regulowania ogólnego poziomu popytu. W teorii finansów publicznych trwa spór o cele polityki fiskalnej. Zdaniem zwolenników zrównoważonego budżetu, z reguły monetarystów i przedstawicieli nowej klasycznej makroekonomii, polityka fiskalna powinna być prowadzona tak, by wydatki równały się dochodom i nie występowało zjawisko deficytu budżetowego. Zwolennicy funkcjonalnego budżetu, z reguły keynesiści twierdzą natomiast, że polityka fiskalna powinna służyć nakręcaniu koniunktury i utrzymywaniu wysokiego poziomu zatrudnienia. Dopuszczają oni okresowe deficyty budżetowe. W rzeczywistości polityka fiskalna napotyka na liczne ograniczenia. Dochody podatkowe są uzależnione od koniunktury gospodarczej. Część wydatków jest sztywna (np. zobowiązania wynikające ze spłaty kredytów i niektórych ustaw. W przypadku zmniejszenia koniunktury mogą wystąpić nieprzewidziane deficyty budżetowe. Pole manewru jest zwykle niewielkie. Jednak działanie grup nacisku z jednej strony, a z drugiej chęć popisania się hojnością przez nieodpowiedzialnych polityków, powodują, że częściej występuje tendencja do zadłużania się. Z tego powodu w Maastricht nałożono ograniczenia na politykę fiskalną krajów wchodzących w skład strefy euro. Ograniczono wysokość deficytu budżetowego do 3% PKB, a długu publicznego do 60% PKB. Nieliczne kraje nie spełniały tych warunków, a mimo to weszły do strefy euro (Włochy, Grecja i Belgia). W miarę upływu czasu, coraz więcej wyłamuje się z przyjętych dobrowolnie zobowiązań (Niemcy i Francja). Polska jest jedynym krajem, który choć jeszcze nie należy do strefy euro to już wpisał te warunki do konstytucji.

Udział wydatków budżetowych w PKB jest miarą zaangażowania państwa w procesy gospodarcze, natomiast do oceny racjonalności polityki fiskalnej służą dwa mierniki: relacja deficytu budżetowego do PKB i relacja długu publicznego do PKB.

W teorii ekonomii trwa spór o politykę fiskalną. Rozróżnia się politykę ekspansywną, która polega na zwiększaniu wydatków państwowych (dopływ do okrężnego ruchu dochodu) lub zmniejszaniu podatków (odpływ z ruchu okrężnego). Zwiększa popyt globalny i prowadzi do zwielokrotnionego wzrostu dochodu narodowego dzięki efektom mnożnikowym. Zdaniem keynesistów ekspansywna polityka fiskalna prowadzi do zwiększenia produkcji i zatrudnienia (nakręcanie koniunktury), gdyż zwiększa zagregowany popyt. Monetaryści wskazują, że dzieje się tak tylko w krótkim okresie, natomiast w długim okresie produkcja i zatrudnienie powrócą do poziomu naturalnego, zaś wzrośnie inflacja. Przedstawiciele nowej klasyfikacji makroekonomii uważają, że ekspansywna polityka fiskalna w ogóle nie prowadzi do zwiększenia zagregowanego popytu, gdyż jeżeli rosną wydatki państwa to spadają wydatki prywatne. Tym samym jest ona bezcelowa. Restrykcyjną (deflacyjną) politykę fiskalną zalecają tylko przedstawiciele podażowej ekonomii. Powoduje ona zmniejszenie stóp procentowych i zwiększenie inwestycji prywatnych. Ponieważ polityka ta prowadzi w krótkim okresie do zmniejszenia produkcji i zwiększenia bezrobocia, niezwykle rzadko jest prowadzona dobrowolnie. Politycy decydują się na nią w ostateczności, gdy wymusza ją konieczność zredukowania deficytu budżetowego i deficytu bilansu płatniczego.

W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, gdy polityka fiskalna była uznawana zarówno przez rządy, jak i przez ekonomistów jako główny sposób kontrolowania gospodarki, spełniała ona dwie podstawowe funkcje:

• przeciwdziałała wystąpieniu zasadniczej nierównowagi w gospodarce. Innymi słowy, ekspansyjna polityka fiskalna była stosowana do zapobiegania masowemu bezrobociu, a deflacyjna polityka fiskalna zapobiegała nadmiernej inflacji.

• Zmniejszała skalę wahań w gospodarce, związanych z występowaniem cyklu koniunkturalnego. W tym celu podczas boomu redukowano wydatki państwowe lub podnoszono stawki podatkowe. Działania takie osłabiały ekspansję i zapobiegały ,,przegrzaniu” gospodarki, czemu towarzyszyła zazwyczaj rosnąca inflacja i pogorszenie bilansu płatniczego. I odwrotnie, podczas recesji, gdy bezrobocie rosło i produkcja zmniejszała się, rządy obniżały stawki podatkowe i zwiększały wydatki państwowe, aby ożywić gospodarkę. Gdyby ta polityka stabilizacyjna była skuteczna, oznaczałoby to konieczność jedynie subtelnego ,,dostrajania” popytu. Problemy z nadmiernym lub niedostatecznym popytem nie byłyby wtedy drastyczne, ponieważ jakiekolwiek odchylenia popytu globalnego od stałej ścieżki wzrostu zostałyby natychmiast stłumione.

Aktywna i Pasywna polityka fiskalna.

Automatyczne stabilizatory koniunktury.

Polityka fiskalna opiera się na wykorzystaniu podatków i wydatków budżetowych do stabilizacji gospodarki oraz realizacji innych celów ekonomicznych i społecznych. Instrumenty te mogą być wykorzystywane w różny sposób. Można mówić o aktywnej i pasywnej polityce fiskalnej. Istotą aktywnej polityki fiskalnej jest podejmowanie takich decyzji dotyczących zmian dochodów i wydatków budżetowych, które pozwolą osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele gospodarcze. Natomiast pasywna polityka fiskalna polega na wykorzystaniu właściwej niektórym instrumentom wrażliwości na zmiany poziomu dochodu narodowego, zatrudnienia i innych wielkości ekonomicznych. Instrumenty te samoczynnie, bez potrzeby podejmowania konkretnych decyzji dostosowawczych, reagują na zmianę koniunktury. Z tego właśnie względu określane są często jako automatyczne stabilizatory koniunktury.

Aktywna polityka fiskalna polega na świadomym interwencjonizmie, wymagającym każdorazowo podejmowania decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów fiskalnych, takich jak: zwiększenie lub ograniczenie wydatków budżetowych na określone cele( np. roboty publiczne), zmiana stawek i zasad opodatkowania, zmiana zasad subwencjonowania przedsiębiorstw oraz określanie sposobu, zakresu i terminu wykorzystania tych instrumentów. Decyzje takie z reguły prowadzą w dłuższym okresie do wzrostu udziału wydatków budżetowych w dochodzie narodowymi napotykają na krytykę ze strony zwolenników nurtu liberalnego, przeciwstawiających się nadmiernemu rozszerzaniu roli państwa w gospodarce oraz arbitralnemu manipulowaniu podatkami i wydatkami budżetowymi. Istotną słabością aktywnej polityki fiskalnej jest to, iż decyzje dotyczące korygowania działania instrumentów fiskalnych wymagają zmian legislacyjnych w programach budżetowych. Prowadzi to do opóźnień w działaniu instrumentów polityki fiskalnej. Opóźnienia te wynikają z czasu niezbędnego do sformułowania, akceptacji i wdrożenia pakietu środków polityki interwencyjnej.

Określenie: automatyczne stabilizatory koniunktury sugeruje, ze instrumenty te działają samoczynnie bez potrzeby ingerencji państwa. Co prawda uruchomienie ich nie wymaga decyzji władz administracyjnych, jednak ich ustanowienie, tzn. określenie zasad opodatkowania różnych rodzajów dochodów, zasad i trybu przyznawania zasiłków dla bezrobotnych, zasad subwencjonowania rolnictwa itp., jest zadaniem państwa. „Automatyzm” tych środków polega na tym, że:

1. po ich zatwierdzeniu zaczynają działać bez konieczności wprowadzenia częstych korekt na skutek zmian sytuacji gospodarczej,

2. siła i zakres ich działania zależy niemal wyłącznie od skali zmian poziomu aktywności gospodarczej.

Do najważniejszych automatycznych stabilizatorów koniunktury zaliczyć należy:

• podatki od dochodów ludności,

• podatki od przedsiębiorstw,

• podatki pośrednie(nakładane na artykuły konsumpcyjne)

• zasiłki dla bezrobotnych i inne formy świadczeń społecznych,

• programy pomocy dla rolnictwa(subwencje, polityka gwarantowanych cen produktów rolnych).

Od automatycznych stabilizatorów koniunktury oczekuje się, aby w okresie recesji hamowały spadek globalnego popytu, a w okresie ekspansji hamowały jego wzrost.

Efektywność polityki fiskalnej zależy od wielu czynników, takich jak:

• Dokładność prognoz. Rząd chciałby oczywiście działać szybko, tak aby zapobiegać powstawaniu nadmiernego lub niedostatecznego popytu. Im bardziej wiarygodne SA prognozy dotyczące prawdopodobnych zmian popytu globalnego, tym większe możliwości szybkiej interwencji rządu.

• Stopień, w jakim zmiany wydatków państwowych lub podatków wpływają na całkowitą wielkość dopływów i odpływów z obiegu.

• Stopień, w jakim zmiany odpływów i dopływów wpływają na poziom dochodu narodowego.

• Rozkład czasowy efektów. Nie wystarczy zdolność przewidywania wielkości efektów polityki fiskalnej. Trzeba także wiedzieć, po jakim czasie one wystąpią. Jeżeli opóźnieni czasowe są duże , polityka fiskalna będzie znacznie mniej skutecznym narzędziem łagodzenia wahań.

• Stopień, w jakim zmiany popytu globalnego będą miały pożądany wpływ na produkcję, zatrudnienie, inflację i bilans płatniczy.

• Stopień, w jakim polityka fiskalna wywołuje niepożądane efekty uboczne, takie jak zniechęcenie spowodowanie wyższymi podatkami.

Podatki

Podatkiem nazywamy świadczenie pieniężne o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i ogólnym pobierane przez państwo lub inny podmiot publiczno-prawny (np. samorząd terytorialny) z chwilą powstania stanu faktycznego przewidzianego ustawą.

Płatnikiem podatku jest osoba fizyczna lub prawna, a także jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, na której ciąży ustawowy obowiązek obliczenia, potrącenia i odprowadzenia podatku do organu podatkowego.

Głównym celem każdego podatku jest pełnienie funkcji fiskalnej, tzn. dostarczenie państwu dochodów.

Podatki służą przede wszystkim gromadzeniu przez państwo środków zasilających dochody budżetowe, niezbędnych do finansowania jego zadań. Obecnie podatki wykorzystuje się do realizacji zadań o charakterze nie tylko fiskalnym, lecz także gospodarczym.

Funkcje podatków

Definiując pojęcie podatku należy powiedzieć o funkcjach podatku, które utożsamiane z rolą podatku, określają miejsce, jakie zajmuje on w gospodarce. W literaturze polskiej wymienia się cztery funkcje podatku:

- fiskalną

- regulacyjną

- stymulacyjną

- informacyjną

Zasadnicze znaczenie ma funkcja fiskalna, a więc nakładanie takich podatków, które najwydatniej zasila budżet. Podatek, bowiem musi służyć pokryciu obciążeń publicznych. Jest również narzędziem regulowania podziału dochodów i majątków w warunkach gospodarki rynkowej.

Funkcja regulacyjna podatku polega na kształtowaniu dochodu i majątku, będących w dyspozycji podatników. Za pośrednikiem podatków, przez redystrybucję środków finansowych w odpowiednich proporcjach między podmiotami gospodarczymi a budżetem następuje korekta dochodów.

Funkcja stymulacyjna podatku zaś polega na kształtowaniu określonych reakcji podatników- ich zachowań i działań oraz procesów społeczno-gospodarczych. Oznacza to wykorzystanie instrumentów podatkowych w celu wywarcia wpływu na warunki działania jednostek oraz na kierunki i tempo ich rozwoju.

Funkcja informacyjna polega na tym, że realizacja wpływów podatkowych ogółem lub z określonego podatku dostarcza informacji o prawidłowościach lub nieprawidłowościach w przebiegu procesów gospodarczych.

Z tak określonego zakresu funkcji podatkowych wyraźnie wynikają cele realizowane przez podatki. Do nich należy zaliczyć:

- cel fiskalny

- cele gospodarcze

- cele społeczne

Cel fiskalny powinien być głównym celem podatku. W systemie podatkowym powinny przede wszystkim występować podatki wydajne fiskalnie, które zapewniałyby budżetowi jak największe dochody przy minimalnych kosztach ich poboru, bez powodowania ubocznych skutków ujemnych w sferze gospodarczej i społecznej. Posługiwanie się podatkami do celów gospodarczych, społecznych czy politycznych, powoduje osłabienie fiskalnej wydajności podatku.

Cele społeczne i gospodarcze można, więc realizować za pomocą polityki kredytowej, polityki w zakresie wydatków publicznych. Dochodów podatkowych jako źródła zasilania budżetu niczym nie można zastąpić. Stąd tez celem podstawowym podatku jest cel fiskalny.

Klasyfikacja podatków

Różnorodność podatków oraz znaczne zróżnicowanie form wymiaru i poboru podatków powodują konieczność ich klasyfikacji. W klasycznej nauce finansów publicznych podatki podzielono na osobiste i rzeczowe.

Podatek osobisty charakteryzuje się tym, iz na pierwszym planie znajduje się osoba płatnika. Klasycznym przykładem tego podatku jest podatek dochodowy, w dużej mierze również podatek majątkowy.

Podatek rzeczowy cechuje to, że uwaga ustwaodawcy koncentruje się na przedmiocie opodatkowania. Klasycznym przykładem podatku rzeczowego jest podatek rolny, podatek od towarów i usług oraz inne podatki przychodowe.

Do najczęściej stosowanych w nauce o podatkach należą następujace klasyfikacje:

- według kryterium przedmiotu opodatkowania -na podatki przychodowe, dochodowe, majątkowe i od wydatków,

- według kryterium stosunku przedmiotu opodatkowania od źródła podatku - na podatki bezpośrednie i pośrednie,

- według kryterium podziału dochodów podatkowych pomiędzy państwo a samorząd - na podatki państwowe i samorządowe

Podatek przychodowy -jego zadaniem jest opodatkowanie przychodu, czyli realnej wartości, która stanowi samodzielne źródło korzyści. Przychód podatkowy jest dochodem brutto tzn. bez potrącenia kosztów jego uzyskania. W podatku przychodowym znajdują zastosowanie stawki stałe. Przychód podatkowy może pochodzić ze sprzedaży towarów i usług, z czynszów, z kapitału, z nieruchomości.

Podatek dochodowy ma charakter osobisty. W jego zakresie brany jest pod uwagę całoksztalt okoliczności związanych z osobą podatnika. Przedmiotem podatku jest dochód jako nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania. Podatki dochodowe są niejednorodną grupą podatków obejmującą ludność i organizmy gospodarcze.

Podatek majątkowy ma na celu opodatkowanie posiadanego majątku albo jego przyrostu spowodowanego nadzwyczajnymi okolicznościami. Może to obciążyć zbycie majątku. Podatek od posiadania majątku może mieć charakter nominalny lub realny.

Podatki majątkowe spełniają, pewną uzupełniającą rolę w stosunku do podatku dochodowego. Wśród tych obciążeń znajduję się podatki pobierane od posiadania nieruchomości oraz podatek od spadku i darowizn.

Podatki bezpośrednie to takie, których ekonomiczny ciężar ponosi osoba, która jest podatnikiem. Do tych podatków można zaliczyć podatki dochodowe i przychodowe, ale bezpośredniość nie zawsze jest oczywista. Za podstawową zaletę podatków bezpośrednich uznaje się możliwość sięgnięcia do zdolności płatniczej podatnika i sprawiedliwe rozłożenie ciężaru podatkowego.

Podatki bezpośrednie odznaczają się stałą wydajnością, a ich wrażliwość na wahania gospodarcze jest mniejsza aniżeli podatków pośrednich.

Podatki pośrednie to takie, w których podatnik jest płatnikiem i na niego wskazują przepisy prawa podatkowego, a ciężar podatkowy ponoszą inne osoby. Do tej grupy można zaliczyć podatek VAT, podatek akcyzowy, cła, quasi-podatki nazywane składkami, a w tym na ubezpieczenie społeczne (ZUS).

Podatki bezpośrednie są podatkami nieprzerzucalnymi, a podatki pośrednie -przerzucalnymi.

System podatkowy państwa

jest to zbiór reguł, zasad, sposobów i instytucji ustalania i pobierania podatków od podmiotów gospodarki rzeczowo-pieniężnej, tj. przedsiębiorstw, gospodarstw domowych, jednostek i zakładów sektora publicznego oraz podmiotów zagranicznych.

System podatkowy spełnia ważne funkcje. Jedną z nich jest stabilizacja dochodów budżetu państwa. Zapewnienie budżetowi trwałości dochodów ma pozytywny wpływ na równowagę gospodarczą i ogranicza wahania koniunktury.

Kolejną funkcją systemu podatkowego jest wspomaganie rozwoju gospodarki prywatnej. Jest ona realizowana przez stosowanie dyskrecjonalnej polityki fiskalnej dla nowo powstających przedsiębiorstw prywatnych i tych, które już funkcjonują, ale mają przejściowe trudności.

Inna funkcja jest oddziaływanie na proces prywatyzacji gospodarki publicznej. Stosowanie zróżnicowanych stawek opodatkowania -wyższych dla sektora państwowego, niższych dla prywatnego -może wpływać na przyspieszenie procesu prywatyzacji.

Ważną funkcją jest również tworzenie warunków do oszczędzania zasobów, akumulacji kapitału w przedsiębiorstwach i oszczędnościach środków pieniężnych przez gospodarstwa domowe.

Bibliografia:

• Kwiatkowski Eugeniusz, Milewski Roman, Podstawy ekonomii, wyd. III zmienione, Warszawa, 2005.

• Bekasik Janusz, Ekonomia. Kurs podstawowy, wydawnictwo C.H. Beck, 2007.

• Sloman John, Podstawy ekonomii, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2001.

• Marciniak Stefan, Makro- i mikroekonomia. Podstawowe problemy, wyd. IV, Warszawa : Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.

• Ostaszewski Janusz, Finanse, wyd. IV, Warszawa : Difin, Centrum Doradztwa i Informacji, 2008.

• Dolata Stanisław, Podstawy wiedzy o podatkach i polskim systemie podatkowym, Opole, 1999.

1

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---