Metody pracy i terapia dzieci z zespołem ADHD
Podstawowym zadaniem współczesnej szkoły jest między innymi zapewnienie wszystkim dzieciom harmonijnego i wszechstronnego rozwoju pod względem poznawczym i wychowawczym. Jednak w każdej populacji szkolnej istnieje określony procent uczniów, którzy nie poddają się standardowym, prowadzonym przez nauczycieli zabiegom dydaktyczno-
-wychowawczym.
Mimo wielu starań uczniowie ci nie potrafią w określonym czasie przyswoić sobie wiadomości i umiejętności przewidywanych w programie nauczania, a ich zachowanie znacznie odbiega od przyjętych norm społecznego współżycia. W efekcie końcowym doprowadza to do narastających niepowodzeń szkolnych.
Jako jedną z przyczyn tego zjawiska wymienia się nadpobudliwość psychoruchową.
Nadpobudliwość psychoruchowa z zaburzeniami koncentracji uwagi to poważna dysfunkcja rozwojowa, a nie efekt złego zachowania. Problem ten dotyka dzieci, mające rozwój intelektualny w granicach normy lub powyżej przeciętnej, przy obniżonej w stosunku do ich wieku koncentracji i utrzymaniu uwagi na wykonywanych czynnościach.
Bardzo ważnym czynnikiem, który decyduje o funkcjonowaniu dziecka z ADHD, jest szkoła. Im bardziej jest karząca i odrzucająca, im więcej negatywnych komunikatów (piętnowanie, wyśmiewanie) dają nauczyciele, tym gorsze jest funkcjonowanie dziecka z ADHD. Aby takie sytuacje nie miały miejsca, podstawową sprawą jest posiadanie przez nauczyciela wiedzy na temat cech charakterystycznych dziecka z ADHD oraz zastosowanie tzw. „opcji ułatwienia”, czyli dostosowania sposobu nauczania i przekazywania informacji oraz wychowania do realnych jego możliwości. Istotną sprawą jest zrozumienie dziecka i zaakceptowanie pewnej jego niemożności. Dziecku natomiast należy pomóc zaakceptować swoją słabość i nauczyć je z nią żyć bez utraty poczucia własnej wartości. Trzeba mu pomóc tak, by mogło polegać na własnych siłach. Jego wysiłki powinny być wyżej oceniane niż faktyczne osiągnięcia. Dzieci z ADHD otoczone troskliwą opieką rodziców i nauczycieli, mające zapewnioną pomoc lekarza psychiatry, mają szansę zdobyć wykształcenie odpowiadające ich możliwościom intelektualnym i ciekawy zawód.
Dziecko z ADHD potrzebuje spójnych reguł, dokładnego planowania tego, co ma robić, jasnych oczekiwań ze strony dorosłych, a także egzekwowania konsekwencji swoich zachowań.
Szkoła jest środowiskiem, w którym dziecku stawia się mnóstwo bardzo trudnych zadań. Aby mogło im podołać, należy opracować
i zastosować odpowiednie metody przekazywania wiedzy oraz metody wychowawcze, które będą dostosowane do indywidualnych potrzeb dziecka. Powinni korzystać z nich również jego rodzice.
Główne zasady pracy z dzieckiem nadpobudliwym to:
Konsekwencja w postępowaniu, stawianie jasnych granic, co dziecku wolno, a czego nie.
Wyznaczanie niezbyt odległych celów działania i określanie sposobów ich realizacji.
Systematyczne przyzwyczajanie dziecka do finalizowania każdego rozpoczętego zadania.
Stała kontrola i przypominanie o obowiązkach oraz pomoc w ich realizacji.
W przypadku niewłaściwego zachowania reakcja powinna być:
Szybka - czyli natychmiast po przewinieniu.
Skuteczna - czyli doprowadzona do końca.
Sprawiedliwa- waga kary powinna być adekwatna do przewinienia.
Słuszna - kara powinna być adekwatna do przewinienia.
„Sympatyczna” - dziecko ma mieć poczucie, że jest lubiane.
Słowna - bezwzględnie należy wystrzegać się kar cielesnych.
Propozycje do wykorzystania podczas lekcji dla nauczycieli, mających
w klasie uczniów z ADHD:
Organizacja pracy nauczyciela: ustawienie ławki dziecka blisko nauczyciela, w pewnym oddaleniu od innych dzieci, z dala od okna
i drzwi. Ułatwia to nauczycielowi stałą kontrolę dziecka, pozwala na częsty kontakt - dodatkowe instrukcje, ogranicza rozpraszanie uwagi dziecka.
Poprawianie umiejętności organizacyjnych dziecka:
ustalenie jasnych reguł pracy w klasie (podczas lekcji siedzimy na miejscu, pracujemy nad swoim zadaniem, mówi tylko jedna osoba),
ustanowienie rutynowych czynności porządkujących
i przygotowujących do pracy,
sporządzenie jasnego planu zajęć lekcyjnych,
kontrolowanie, czy dziecko wszystko zanotowało, łącznie z pracą domową,
kontrolowanie miejsca pracy dziecka.
Pobudzanie uwagi dziecka:
przekazywanie nauczanych treści i zadań krótko
i zwięźle, w małych dawkach, aby wykorzystać krótki czas skupienia uwagi dziecka,
przestrzeganie przez dziecko limitu czasu przeznaczonego na dane zadanie,
dokonywanie bieżącej kontroli pracy,
dzielenie materiału na części, zadawanie mniejszej ilości zadań domowych,
utrzymywanie kontaktu wzrokowego z dzieckiem,
wyróżnianie najważniejszych zagadnień, np. podkreślanie ich na kolorowo,
urozmaicanie zadań i przygotowywanie ich w sposób interesujący dla ucznia, korzystanie z ilustracji i materiałów, które dziecko może dotknąć i manipulować nimi,
proponowanie aktywności, która wymaga zaangażowania ucznia,
w razie potrzeby robienie kilkuminutowych przerw.
Poprawianie zdolności słuchania:
przygotowanie krótkich instrukcji, złożonych z prostych zadań,
w razie potrzeby powtarzanie przez nauczyciela instrukcji,
nakłanianie dziecka do powtarzania poleceń po ich usłyszeniu,
informowanie o tym, że komunikuje się mu najważniejsze wiadomości,
korzystanie z pomocy wizualnych.
Stwarzanie dziecku podczas lekcji naturalnej możliwości odreagowania ruchowego (podlanie kwiatów, starcie tablicy).
Nagradzanie za każde, nawet najmniejsze osiągnięcie.
Komunikowanie się z rodzicami dziecka w celu przekazania informacji dotyczących przygotowania go do zajęć oraz sprawdzianów wiadomości ustnych i pisemnych.
Najlepsze efekty daje działanie wielokierunkowe, połączone ze szczególnym uwzględnieniem poradnictwa rodzinnego, treningu umiejętności rodzicielskich i terapii dziecka.
Działanie to powinno obejmować:
Diagnozę - cała terapia rozpoczyna się od rozpoznania zaburzenia.
Edukację - dokładne poznanie, czym jest ADHD, pozwala lepiej zrozumieć, jak wpływa na całokształt życia i jakie należy podjąć działania.
Strukturalizację - polega na wprowadzeniu zewnętrznej dyscypliny oraz kontroli osób z ADHD. Pomocne są tu: terminarze, codzienne dokładne plany, ustalenie celów, spisy rzeczy do zrobienia, czyli te wszystkie działania, które pomogą ograniczyć chaos wewnętrzny
w życiu osób z ADHD.
Trening, który może być połączony z psychoterapią. Dobrze jest, gdy osoba z ADHD ma swojego „trenera”, czyli kogoś, kto daje wskazówki, podtrzymuje na duchu, przypomina i pomaga kontynuować rozpoczęte zadania. Terapia jest wskazana, jeśli zaburzeniu towarzyszy depresja i problemy z samooceną.
Leczenie farmakologiczne - leki pozwalają się skupić, zmniejszają poczucie chaosu i niepokoju. Wpływają na przywrócenie równowagi
w stężeniu neuroprzekaźników, której brak w ośrodkach mózgu odpowiadających za regulację uwagi, kontrolę popędu i nastroju. Przynoszą ulgę, a właściwie używane i dobrane są bezpieczne. Leki stosowane w leczeniu ADHD mogą wyraźnie pomóc, ale nie likwidują przyczyn zaburzenia.
Dziecko z nasilonym zespołem nadpobudliwości wymaga specjalnych warunków edukacyjnych, którym szkoła masowa nie zawsze jest w stanie sprostać. Powinno znajdować się w spokojnym, mało licznym zespole klasowym, co daje szansę na poprawne jego funkcjonowanie.
Najwłaściwsze są klasy integracyjne, do których zdecydowanie taki uczeń powinien uczęszczać. Jest to klasa mało liczna, z pedagogiem wspomagającym.
W szczególnie uzasadnionych przypadkach można ubiegać się
o przyznanie dziecku dodatkowych zajęć korekcyjno-kompensacyjnych lub nauczania indywidualnego na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 roku w sprawie zasad udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. Nr 11 z 2003 r., poz.114).
Jeżeli dziecko mimo wielu wysiłków nie poddaje się normalnemu sposobowi wychowania i ani rodzice, ani nauczyciel czy lekarz nie są
w stanie mu pomóc, wtedy niezbędna jest terapia w węższym znaczeniu.
Terapię należy wybrać zgodnie z jej przeznaczeniem, a powinien tego dokonać doświadczony specjalista (pediatra, psychiatra), który uwzględni specyficzne potrzeby dziecka oraz jego osobowość.
Nauczyciel, który zrozumie i zaakceptuje dziecko z zespołem ADHD, zauważy i będzie rozwijał jego mocne strony, udzieli mu wsparcia i fachowej pomocy, zapobiegnie komplikacjom, jakie niesie za sobą to zaburzenie. Doprowadzi do tego, że dziecko ukończy szkołę bez przekonania, że jest bezwartościowe.
To, jak pracowało się z dzieckiem, decyduje, czy choroba pozostawi ślady na całe życie.
Opracowała Małgorzata Kłosek
BIBLIOGRAFIA
Hallowell E. M., Ratey J.: W świecie ADHD. Poznań 2004
Opolska T., Potempska E.: Dziecko nadpobudliwe. Program korekcji zachowań. Warszawa 1998
Prekop J., Schweizer Ch.: Niespokojne dzieci. Poradnik dla zaniepokojonych rodziców. Poznań 1997
Wolańczyk T.: Pociągi nie będą czekać. [w:] Życie szkoły 10/2003
Wolańczyk T., Kołakowski A., Skotnicka M.: Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci. Prawie wszystko co chcielibyście wiedzieć. Lublin 1999
Wolańczyk T., Kołakowski A., Skotnicka M., Pisula A.: Propozycje do wprowadzenia w klasie, w której są nadpobudliwi psychoruchowo uczniowie. www.scholaris.pl
Wolańczyk T., Kołakowski A., Skotnicka M., Pisula A.: Zmiany sposobu nauczania dzieci z ADHD. www.scholaris.pl
4