Stosowane w przedszkolu metody pracy

z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo

Charakterystyka dzieci z nadpobudliwo

ścią psychoruchową pokazuje, że

wszelkie metody anga

żujące motorykę są bardzo wskazane, ponieważ dają tym

dzieciom szans

ę zaspokojenia ich przemożnej potrzeby ruchu w sposób kontrolowany

i społecznie akceptowany.

Najcz

ęściej stosowane metody w przedszkolu to:

1. Metoda Ruchu Rozwijaj

ącego W. Sherborne

Ruch rozwijaj

ący może pomóc dzieciom w dwóch sferach rozwojowych:

• w rozwoju fizycznym

Podczas zaj

ęć dzieci doświadczają, co to znaczy „czuć się dobrze we własnym ciele”,

ucz

ą się poznawać swoje ciało i kontrolować jego ruchy oraz przyswajają sobie dobrze

wywa

żony repertuar ruchu („słownik ruchu”). Główny nacisk kładzie się nie na

przyswajanie konkretnych umiej

ętności, ale na rozwój umiejętności ogólnych

zwi

ązanych z opanowaniem różnych elementów ruchu.

• w rozwoju osobowo

ści

Dzieci staj

ą się bardziej pewne swoich możliwości. Uczą się podejmować inicjatywę

oraz wykorzystywa

ć własną inwencję. Dzięki ćwiczeniom w parach i w całej grupie

ucz

ą się wrażliwości na potrzeby i uczucia innych. Uczą się skupiać uwagę na tym, co

robi

ą. Doświadczają satysfakcji z własnych doznań. Wszystkie zajęcia prowadzone

metod

ą Ruchu Rozwijającego zawierają element relaksu. Dzieci ćwiczą wraz

z rodzicami. Daje to obu stronom okazj

ę do bycia razem, rozwijania poczucia

blisko

ści i zaufania w oparciu o bliskość fizyczną. Przyjazna i swobodna atmosfera

zaj

ęć grupowych sprzyja dobremu samopoczuciu dorosłych i dzieci, co pozwala

uwolni

ć się na czas ćwiczeń od codziennych napięć.

2. Techniki relaksacyjne

Ćwiczenia relaksacyjne mają na celu zmniejszenie stanu napięcia psychicznego

oraz wywołanie odpr

ężenia. U dzieci najczęściej stosowanymi technikami

relaksacyjnymi s

ą:

• relaksacja według Jacobsona w wersji Kaji.

Technika ta polega na wykonywaniu przez dzieci celowych ruchów wymagaj

ących

osi

ągania i „przeplatania” dwóch stanów: napinania i rozluźniania mięśni.

Umiej

ętność odczuwania wrażeń płynących z mięśnia rozluźnionego jest szczególnie

wa

żna dla dzieci z nadpobudliwością, gdyż większość z nich nie zdaje sobie sprawy

z tego,

że ich mięśnie znajdują się w stanie stałego napięcia. Schemat ćwiczeń

powinien obejmowa

ć kolejno: ręce, nogi, mięśnie brzucha, szyi oraz twarzy.

• relaksacja oparta na treningu autogennym Schultza

Trening autogenny opracowany przez Schultza jest metod

ą oddziaływania na własny

organizm, polegaj

ącą na wyzwalaniu w sobie reakcji odprężania i koncentracji oraz

stosowaniu autosugestii. Metoda ta w wersji oryginalnej nie nadaje si

ę dla dzieci,

poniewa

ż wymaga dojrzałości systemu nerwowego. Możliwość zastosowania tej

metody w pracy z dzie

ćmi odkryła i opracowała A. Polender poprzez zmodyfikowanie

jej. Dzi

ęki wykorzystaniu zdolności do identyfikacji, naśladownictwa i dużej

naturalnej sugestywno

ści, dochodzi do zwolnienia napięć mięśniowych u ćwiczących

dzieci.

Dzieci relaksuj

ą się, słuchając np. opowiadania o zmęczonym misiu lub innej

znanej im postaci z bajek, poniewa

ż identyfikują się z daną postacią i poddają sugestii

nauczyciela-terapeuty. Nale

ży zmieniać bohaterów bajek i ich treść, aby dzieci nie

były znudzone. Podczas treningu, dzieci powinny znajdowa

ć się w pozycji leżącej

w pomieszczeniu pozbawionym dopływu dodatkowych bod

źców, np. hałasu.

Terapeuta opowiada na tle cichej muzyki relaksacyjnej. Na skutek cz

ęstego

stosowania

ćwiczeń wytwarzają się odruchy warunkowe, dzięki którym dzieci szybko

mog

ą się zrelaksować nawet gdy słyszą samą muzykę. W następnych etapach

relaksacji mo

żna więc stosować tylko muzykę, która powinna wystarczyć do

osi

ągnięcia pełnego odprężenia.

Relaks dla dzieci ma na celu rozlu

źnienie mięśni i poprawienie krążenia

obwodowego.

Ćwiczenie takie powoduje zwolnienie napięć wewnętrznych oraz

obni

ża tonus mięśniowy, przez co daje dziecku spokój, znosi lęki i napięcia

afektywne.

3. Programy Aktywno

ści Knilla

Programy Aktywno

ści – Świadomość Ciała i Komunikacja został opracowane

przez M. Knill i Ch. Knilla. W pocz

ątkowych zajęciach dla dzieci z nadpobudliwością

psychoruchowych zaleca si

ę stosowanie „Programu wprowadzającego”, który trwa

tylko 8 minut. Nast

ępnie wprowadza się kolejno cztery programy. Po opanowaniu ich

przez dziecko mog

ą być stosowane alternatywnie, co zapobiega rutynie zajęć, często

negatywnie odbieranej przez uczestników. Ka

żdy ruch dziecka wspierany jest przez

specjalny akompaniament muzyczny.

Programy zawieraj

ą m.in. takie aktywności jak:

–

ćwiczenia rąk (wymachiwanie, zginanie i wyprostowywanie),

–

ćwiczenia dłoni (pocieranie, klaskanie, zaciskanie i otwieranie, ruchy palców),

–

„do

świadczanie” głowy, twarzy, pleców, brzucha, nóg (głaskanie, pocieranie,

obracanie si

ę, raczkowanie itp.).

Dziecko wykonuje ró

żne rodzaje ruchów: szybkie i delikatne, powolne i ciężkie,

powolne i lekkie. W ten sposób stara si

ę uzyskać kontrolę nad własną motoryką.

Wa

żną rolę w programach odgrywa relaksacja, przy której dziecko leżąc rozluźnione

na macie, słucha spokojnej muzyki.

Ćwiczenia są proste, sygnały muzyczne czytelne,

zsynchronizowane z ruchem. Informacje werbalne towarzysz

ące sygnaturkom

muzycznym podawane s

ą czytelnie i krótko, co ułatwia dziecku ich odbiór

i wykonanie.

4. Metoda Symboli D

źwiękowych

(zaj

ęcia o charakterze muzykoterapeutycznym)

Metoda ta została opracowana przez B. Kaj

ę i przeznaczona dla dzieci w wieku

przedszkolnym 5- i 6-letnich. Jest ona oparta na muzyce i ruchu.

Ćwiczenia, jakie są

proponowane przez autork

ę, dzielą się na:

–

ćwiczenia w sferze ruchowej (pobudzenie ruchowe całego ciała w zakresie

ruchów dowolnych i kontrolowanych, stymulacja rozwoju ruchów

manualnych);

–

ćwiczenia procesów poznawczych (ćwiczenia rozwijające procesy myślowe,

zwłaszcza analiz

ę, syntezę i porównywanie poprzez ćwiczenia w operowaniu

symbolami d

źwięków);

–

ćwiczenia procesów emocjonalnych (ćwiczenia odreagowujące napięcie

emocjonalne, wzmagaj

ące wiarę we własne siły – rola wzmocnień

pozytywnych);

–

ćwiczenia w sferze społecznej (ćwiczenia zespołowe umożliwiające

współdziałanie).

Prowadzenie zaj

ęć autor proponuje według następującego toku metodycznego:

a)

ekspresja ruchowa na dowolne tematy muzyczne (kształcenie orientacji w

schemacie ciała i przestrzeni, koncentracji uwagi, kontroli ruchu);

b)

interpretacja plastyczna utworów muzycznych (

ćwiczenie wyobraźni dziecka,

rozwijanie wra

żliwości estetycznej, odreagowanie konfliktów);

c)

poznawanie i operowanie symbolami d

źwięków (rozwijanie procesów

percepcyjnych, stymulowanie rozwoju umysłowego dzieci );

d)

zabawy słowno-muzyczno-ruchowe z elementami melorecytacji, inscenizacji,

ćwiczeń pantomimicznych;

e)

relaksacja.

Ekspresja ruchowa -- na pocz

ątku ćwiczenie to polega na swobodnym

poruszaniu si

ę w rytmie proponowanej muzyki. W drugim etapie ćwiczeń następuje

kontrolowanie ruchów dziecka poprzez stosowanie

ćwiczeń inhibicyjno-

incytacyjnych, polegaj

ących na naprzemiennym pobudzaniu i hamowaniu. Pobudzanie

– to np. taniec w rytmie muzyki; hamowaniem mo

że być przerwa w muzyce

i zatrzymanie si

ę. W ostatnim etapie wprowadzane są ćwiczenia mające na celu

uporz

ądkowanie ruchów dziecka np. poprzez odtwarzanie rytmicznego marszu za

pomoc

ą podskoków lub przy użyciu instrumentów perkusyjnych.

Interpretacja plastyczna utworów muzycznych – zadaniem dzieci w

pierwszym etapie

ćwiczenia jest zilustrowanie nastroju wysłuchanego uprzednio

utworu muzycznego, za pomoc

ą plam wykonywanych szmatkami i farbami.

W pó

źniejszym etapie – pędzelkami i na dużych arkuszach papieru. W trakcie

kolejnych

ćwiczeń należy zachęcać dzieci do przedstawiania w postaci rysunku tego,

z czym kojarzyła im si

ę muzyka podczas jej słuchania.

Poznawanie i operowanie symbolami d

źwięków – ćwiczenia te polegają na

poznaniu d

źwięków: niski – wysoki, długi – krótki, głośny – cichy oraz

przyporz

ądkowaniu im wymyślonych przez nauczyciela znaków graficznych.

Pocz

ątkowo ćwiczenia prowadzone są w makroprzestrzeni np. dzieci słuchają różnych

d

źwięków i ustawiają się przy odpowiednich znakach graficznych, odpowiadających

danemu d

źwiękowi. W następnej fazie ograniczamy się do mikroprzestrzeni, dzieci

rysuj

ą lub wybierają spośród różnych symboli ten, który odpowiada słyszanemu

d

źwiękowi.

Zabawy słowno-muzyczno-ruchowe – maj

ą na celu „rozwijanie mowy dziecka

i jego zdolno

ści do słuchania”. Zabawy rozpoczyna się od łatwych ćwiczeń

ortofonicznych i utworów wierszowanych, które w poł

ączeniu z muzyką są dobrymi

ćwiczeniami w melorecytacji. W przypadku dzieci przedszkolnych autorka poleca

wykorzysta

ć do tego celu bajki ilustrowane muzycznie, aby później zastosować je do

inscenizacji lub

ćwiczeń pantomimicznych. W ostatnim etapie terapii już sam podkład

muzyczny, znany dzieciom, powinien skojarzy

ć się dziecku z bajką i stać się zachętą

do samodzielnych improwizacji.

Relaksacja – ma słu

żyć dzieciom niwelowaniu napięcia mięśniowego

i psychicznego. Stosujemy w zale

żności od sytuacji, najczęściej jednak na końcu

ćwiczeń.

5. Techniki parateatralne

Technika zamiany ról

Technika ta polecana jest przez B. Kaj

ę w terapii dzieci z zaburzeniami

emocjonalnymi. Polega ona na organizowaniu dziecku zabawy, w której odegra ono

rol

ę umożliwiającą mu zdobycie nowych doświadczeń o charakterze terapeutyczno-

wychowawczym, np. dziecku agresywnemu organizujemy zabaw

ę, w której odegra

ono rol

ę dziecka poszkodowanego.

M. Jabło

ńska i E. Jezierska-Wiejak proponują inne formy zabawy w teatr jako

metody terapii dzieci: teatr palcowy, kukiełkowy i wyboru. Autorki uwa

żają, że

zabawy twórcze odpowiednio kierowane rozładowuj

ą napięcie u dzieci.

Teatr palcowy

Zabawa w teatr palcowy polega na tym,

że dziecko za pomocą swoich palców

odgrywa ró

żne sytuacje z codziennego życia. Rolę dla każdego palca i dialogi

proponuje samo dziecko.

Teatrzyk kukiełkowy

Jest to teatrzyk, do którego kukiełki dzieci wykonuj

ą samodzielnie. Może

dotyczy

ć różnych sytuacji występujących w domu, przedszkolu lub z podwórka.

Teatrzyk wyboru

Technika ta wymaga ustalenia z dzie

ćmi tematu przedstawienia. Następnie

nauczyciel wybiera jedno dziecko i przydziela mu okre

śloną rolę, po czym wybrane

dziecko samo dobiera sobie spo

śród kolegów, aktorów i ustala, kto kogo będzie grał.

Zadaniem nauczyciela jest dokładne kontrolowanie przebiegu przedstawienia

i zapobieganie niewła

ściwemu rozwojowi sytuacji.

6. Metoda malowania dziesi

ęcioma palcami

Twórczyni

ą tej metody jest pedagog Ruth F. Show, która zauważyła, że

malowanie dziesi

ęcioma palcami wiąże się ze skłonnościami dzieci do „ciapciania się

w substancjach o konsystencjach błota”, a ponadto ma walory terapeutyczne. Sposób

zastosowania tej metody w praktyce został opracowany przez O

środek Terapii

Zaj

ęciowej Poradni dla Rodziców przy Zakładzie Wcześniaków Akademii Medycznej

w Warszawie.

Do malowania t

ą metodą, która odbywa się dłońmi i palcami, używa się sześciu

podstawowych kolorów: niebieskiego, czerwonego,

żółtego, brązowego, zielonego

i czarnego. Farby powinny znajdowa

ć się w miseczkach o wielkości odpowiadającej

dłoni dziecka, aby mogły swobodnie je nabiera

ć . Maluje się na białym lub szarym

papierze pakowym o wymiarach 55 x 40 cm. Papier najlepiej rozło

żyć na sztalugach

lub na stoliku ustawionym tak, aby dziecko miało nie skr

ępowany dostęp z każdej

strony. Dziecku nale

ży pozostawić decyzję o ułożeniu papieru. Dzieci malują na

dowolny temat. Czas wykonania zadania trwa od 2 do 4 minut. Dzieci informuj

ą

nauczyciela o sko

ńczeniu zadania, po czym opowiadają treść swojej pracy.

W ostatnim etapie nast

ępuje przypięcie obrazka na tablicy.

Nauczyciel obserwuje i analizuje zachowania si

ę dziecka podczas malowania.

Bierze si

ę tu pod uwagę:

-

stosunek dziecka do tworzywa (zachowanie dystansu i postawy

zaanga

żowania);

-

element czasu (po jakim czasie dziecko rozpoczyna malowanie, a tak

że czas

wykonania zadania, ilo

ść przerw podczas pracy i czas trwania tych przerw);

-

element ruchu (sposób nakładania farby, kierunek ekspresji ruchowej);

-

zachowanie si

ę wobec kolorów (wybór i kolejność użycia kolorów, reakcja

dziecka na kolor widziany na papierze, poprawienie poło

żonego koloru).

My

ślę, że powyższe metody mogą być z powodzeniem wykorzystane w terapii

dzieci nadpobudliwych psychoruchowo. .

Opracowała: Lucyna Łasocha