1. Zasada resortowości w administracji.

Jedną z najważniejszych zasad, na których poczęto opierać działania administracji publicznej, była wykształcona we Francji zasada resortowości. Polegała on na tym, że wykonywanie administracji podzielono pomiędzy niezależne od siebie struktury organizacyjne zwane resortami. Początkowo na ich czele stawały organy kolegialne, od XIX w. jednoosobowo działający ministrowie. Do najważniejszych, a jednocześnie najwcześniej wyodrębnionych resortów należały: sprawy zagraniczne, skarbowości, wojskowości, sprawy wewnętrzne i wymiar sprawiedliwości. W każdym z resortów dochodziło do wykształcenie się swoistych metod i form wykonywania administracji. Nowy resortowy system organizacyjny administracji państwowej przyjął się w większości państw europejskich już w XVIII w.

2. Zasada centralizacji i decentralizacji w administracji.

Zasada centralizacji oznacza podporządkowanie się organów niższego rzędu organom wyższego rzędu oraz skupianiu decyzji w organach centralnych i naczelnych. Centralizacja zakłada brak samodzielności organów niższego szczebla i ścisłe ich uzależnienie od struktur nadrzędnych, które kierują ich pracą. Na pojęcie centralizacji składają się zależności: osobowa i służbowa. Zasada centralizacji stosowana była w absolutnych państwach policyjnych. Zasada decentralizacji oznacza brak podległości organów niższego rzędu organom wyższego rzędu i rozkład uprawnień decyzyjnych pomiędzy władze centralne i lokalne (terytorialne).Przyjmuje się tu domniemanie samodzielności i niezależności podmiotów. W XIX w podstawową formę decentralizacji stanowił samorząd - powierzenie zarządu zrzeszeniu obywateli.

3. Zasada koncentracji i dekoncentracji w administracji.

Zasady koncentracji i dekoncentracji zostały wykształcone na gruncie głównie niemieckiej nauki prawa w XIX w. Koncentracja - kompetencje przyznane administracji państwowej maja być spełniane przez szczeble wyższe, zwłaszcza przez szczebel centralny - skupienie decyzji z reguły w jednych rękach ( np.: ministra, wojewody itp.). Dekoncentracja - powierzenie kompetencji także organom terenowym, zwłaszcza szczebla podstawowego - rozłożenie decyzji i odpowiedzialności pomiędzy różne czynniki. Najczęściej obie te zasady wzajemnie się przenikają i w praktyce o koncentracji i dekoncentracji w organizacji administracji mówimy wówczas, gdy mamy do czynienia z przewagą jednego z tych elementów. Zdecentralizowany układ organizacyjny administracji państwowej związany jest ściśle z dekoncentracją. Koncentracja natomiast występuje wyłącznie w powiązaniu z zasadą centralizacji.

4. Zasada hierarchicznego podporządkowania w administracji.

Najwcześniej wykształconą zasadą organizacyjną była zasada hierarchicznego podporządkowania. Początków jej stosowania dopatrywać się można w starożytności, zwłaszcza w despotiach wschodnich gdzie panujący posiadał pełnie władzy nad podległym sobie aparatem terenowym. Hierarchiczność przejawiała się także w zależności urzędników niższego rzędu od swych bezpośrednich przełożonych reprezentujących wobec nich osobę władcy. W czasach nowożytnych stosowano tę zasadę najpełniej w monarchiach absolutnych. Cechą charakterystyczną był także brak prawnej niezawisłości organów podległych w stosunku do nadrzędnych. System administracji oparty  na zasadzie hierarchicznej zależności był zarazem systemem centralistycznym. Wiązał się także ściśle z zasadą koncentracji. System ten był charakterystyczny szczególnie dla Francji napoleońskiej oraz krajów czerpiących z niej wzory ustrojowe, zwłaszcza Księstwa Warszawskiego.

5. Zasada kolegialności i jednoosobowego kierownictwa w administracji. 

Kolegialność i jednoosobowość rozpatrywać należy w dwu aspektach: strukturalnym i funkcjonalnym. Pierwszy ma charakter ilościowy i różnicuje pojęcia w zależności od liczby osób tworzących dany organ: gdy na czele stoi grupa osób, mówimy o strukturze kolegialnej, gdy jednostka - o organie jednoosobowym. Drugi odnosi się do uzależnienia podejmowania decyzji od aktywności grupy lub jednostki. Zasada kolegialności - stanowiła charakterystyczną cechę administracji XVII i XVIII w. Decyzje podejmowane były wówczas większością głosów członków obecnych na posiedzeniu organu administracyjnego. System taki zapewnia samokontrolę osób wchodzących w skład kolegium, utrudnia działania sprzeczne z prawem. Zgodnie z tą zasadą kształtowana była administracja w monarchiach absolutnych a także w XVIII- wiecznych republikach. Zasada jednoosobowości - wprowadzona została na szeroką skalę w początkach XIX w. Polegała na ześrodkowaniu całego zakresu przekazanej władzy oraz powierzeniu wyłącznego prawa podejmowania decyzji jednej osobie. Zaletą tej zasady była niewątpliwie szybkość i sprawność działania, jak również wyraźnie określenie osoby odpowiedzialnej za wydaną decyzję. Zasadę jednoosobowości za napoleońską Francją przyjęły: Rosja w latach 1802-1811, Prusy w 1808 roku, Bawaria w latach 1799-1808, Wirtembergia w 1805 roku, natomiast Austria i Dania dopiero w roku 1848. 

6. Zasada biurokratyzmu w administracji.

Zasada biurokratyzmu pojawiła się w okresie monarchii absolutnej w związku z potrzebą specjalizacji i fachowości aparatu urzędniczego, na którym opierał się zarząd państwem. Stanowiła ona hierarchiczną organizację, opartą na zależności służbowej między zwierzchnikiem a podwładnym. Cechę charakterystyczną stanowiło pobieranie przez urzędników ( personel ) stałego wynagrodzenia pieniężnego. Samo pojęcie biurokratyzmu sformułowane zostało we Francji w 1747 roku. Wiązał się ono początkowo z systemem biuralizmu, czyli oparcia administracji na biurach złożonych z urzędników. Biurokracja w znaczeniu funkcjonalnym oznaczała zatem rządy urzędników .W znaczeniu podmiotowym biurokracja wiązała się ściśle z pojawieniem się warstwy zawodowych funkcjonariuszy- tzw. Korpusu urzędniczego .Biurokratyzm łączył się ściśle z centralizmem i hierarchiczną strukturą władz. Jego pojawienie się uznawane było za charakterystyczną cechę nowoczesnej organizacji. Dziś kojarzone jest w języku  potocznym z wadami administracji. Niemiecki uczony Max Weber sformułował neutralne rozumienie biurokracji. Przypisywał on idealnemu systemowi biurokratycznemu następujące cechy: a)zawodowy charakter administracji, b)specjalizację w załatwianiu określonych kategorii spraw, c)hierarchiczność struktury władzy ,d) tworzenie norm generalnych . Przyjęcie tego systemu pociągało za sobą konieczność zatrudnienia przez aparat administracyjny coraz większej liczby zawodowych urzędników , co prowadziło do powstania korpusu państwowej służby cywilnej. 

7. Administracja centralna i terytorialna w Austrii, za rządów Marii Teresy i Józefa II.

Wprowadzenie jednolitej organizacji władz państwowych - kolegialnych i opartych na podziale resortowym miało miejsce za panowania cesarzowej Marii Teresy  oraz jej syna Józefa II w latach 1740-1790. Przeprowadzone reformy określa się w związku tym mianem reform terezjańsko- józefińskich .Administracja oparta została na zasadach centralizmu i biurokratyzmu. Wprowadzono także wyraźny rozdział pomiędzy administracją a sądownictwem.

A) Administracja centralna -zarząd centralny  powierzono pięciu kolegialnie zorganizowanym instytucją resortowym .Były to: Nadworna Rada Wojenna- zajmowała się sprawami zarządu wojskiem .W połowie XVIII wieku podzielona została na trzy wydziały : Do spraw rekrutacji, kwaterunku i zaopatrzenia w żywność, Do spraw sądowniczych, Ekonomiczny. Nadworna Izba Skarbowa - zajmowała się sprawami finansów państwa  czyli tzw. zarządem skarbu jednocześnie dla kontroli nad rachunkowością utworzono w 1762  roku Nadworną Izbę Rachunkową. Kancelaria Stanu - sprawowała zarząd dworu monarszego oraz spraw zagranicznych . Najwyższa Izba Sprawiedliwości - pełniła funkcję naczelnego zarządu wymiaru sprawiedliwości , a zarazem sądu najwyższego. Zjednoczona Kancelaria Nadworna Czesko - Austriacka. Był to organ zajmujący się sprawami zarządu wewnętrznego , podzielone na 13 departamentów odpowiadających resortom administracji państwowej .Ponadto w 1761 roku powołano do życia Radę Stanu jako organ doradczy monarchy , a także  kontrolujący wszystkie władze w państwie. Instytucja ta opiniując działalność organów centralnych na potrzeby panującego, zapewniała jednolity , oparty na wspólnych zasadach kierunek zarządu spraw publicznych .

B) Administracja lokalna - reformy terezjańsko - józefińskie wprowadziły także w 1763 roku jednolity zarząd na szczeblu lokalnym . Kraj podzielony został na :

Gubernie w liczbie 6 na czele których stali mianowani przez władcę gubernatorzy(lub w przypadku mniejszych jednostek zwanych starostwami - starostowie krajowi ), mający do pomocy radców gubernialnych .Gubernatorów wyposażono w szerokie uprawnienia, z wyłączeniem spraw skarbowych. Gubernie dzieliły się na:

Cyrkuły na czele których stali starostowie obwodowi podlegli  bezpośrednio gubernatorom. Do kompetencji starostów należały sprawy zarządu oraz policja bezpieczeństwa, ogniowa, targowa, handlowa,  przemysłowa, szkolna,  sprawy komunikacji, z czasem także zaciąg do wojska .

Miasta - otrzymały w 1782 roku stosunkowo szeroki  samorząd  sprawowany przez wydział miejski i magistrat z burmistrzem.

Dominia - utworzone w 1784 roku przez cesarza Józefa II - stanowiące zwierzchności gruntowe podlegające władzy pana. Posiadały one pewien zakres samorządu z mianowanym przez pana wójtem oraz  przysiężnikami. Do wykonywania zleconych  przez cyrkuł funkcji administracyjnych ustanowiono urząd mandatariusza - mianowanego i opłacanego przez właściciela wsi. Przeprowadzone reformy zarządu służyły przede wszystkim interesom państwa absolutnego. Pod koniec rządów cesarzowej Marii Teresy wprowadzono stałe wynagrodzenie dla urzędników płatne z budżetu państwa .System opłacania urzędników ze skarbu publicznego utrzymał się odtąd na stałe.

8. Administracja centralna i terytorialna w XVIII wiecznych Prusach.

Głównymi autorami reformy administracyjnej państwa byli kolejni władcy Prus :Fryderyk Wilhelm I (1713-1740)oraz jego syn Fryderyk II wielki (1740-1780). Administracja oparta na nowej zawodowej kaście urzędników, rekrutowanych także z poza stanu szlacheckiego , zorganizowana została zgodnie z założeniami epoki; sprawna, szybka w działaniu i fachowa. Stała się ona wzorem dla wielu państw niemieckich, a zarazem wzorem państwa policyjnego . administracja centralna- król w Prusach sprawował rządy osobiste .Koordynował całą działalność podległych mu ministrów .Przyjmował ich raporty , decyzje podejmował sam w formie tzw. Nakazów gabinetowych , bądź marginaliów , będących odręcznymi decyzjami władcy. Przez pewien czas funkcjonowała w Prusach u boku króla Tajna Rada Stanu - została zniesiona przez Fryderyka II .Centralne, kolegialnie zorganizowane instytucje resortowe oparte zostały  także i tu  na zasadach centralizmu i biurokratyzmu . Nie utworzono jednego organu rządowego , lecz na początku XVIII wieku powołano trzy ministerstwa : Generalny Dyrektoriat - powstał z połączenia  istniejącego od 1660 roku Generalnego Komisariatu Wojny z Generalną Dyrekcją Finansów .Obradujący pod przewodnictwem króla , zajmował się sprawami  policji , wojska oraz finansów. Wewnętrznie dzielił się na pięć realnych departamentów , na których czele stali ministrowie .Ministerstwo Gabinetowe - zajmowało się sprawami zagranicznymi . Ministerstwo Sprawiedliwości - zajmowało się  wymiarem sprawiedliwości oraz sprawami wyznaniowymi, działało pod przewodnictwem kanclerza i kilku ministrów. Ministrowie zachowywali tylko uprawnienia wykonawcze o ściśle określonych granicach. administracja lokalna - scentralizowana i ujednolicona była również od XVIII wieku administracja szczebla lokalnego, której struktura podporządkowana została potrzebom armii. W latach 1713-1723 terytorium państwa podzielono na : Departamenty Kamer na których czele stały organy kolegialne - Kamery Wojny i Domen, ściśle podporządkowane Generalnemu Dyrektorium. Do ich kompetencji należały sprawy administracji, wojska, policji bezpieczeństwa, podatkowe, leśne, zarządu dóbr państwowych oraz sądownictwo w sprawach skarbowych, budowlanych, policyjnych i innych. Przewodniczący - prezydenci. Powiaty - na czele z landratami ( starostami), mianowanymi przez króla spośród kandydatów przedstawionych przez szlachtę. Organem nadzorującym miasta byli mianowani przez króla radcy skarbowi - kontrolowali całość administracji i gospodarki miejskiej.

9. Reformy administracji centralnej i terytorialnej w latach 1764-1766 w Polsce.

( Wielkie komisje i komisje dobrego porządku )

Administracja Rzeczypospolitej ukształtowana jeszcze w dobie monarchii stanowej przetrwała bez większych zmian do połowy XVIII w. Była ona z jednej strony silne zdecentralizowana, ze znaczącą pozycją organów samorządu szlacheckiego - sejmików ziemskich, z drugiej zaś wyraźnie anachroniczna i odbiegająca od rozwiązań stosowanych w tym czasie w innych państwach europejskich. W 1764 roku powołano do życia dwie centralne, resortowe instytucje administracyjne: Komisję Skarbową i Komisję Wojskową. Ich organizacja opierała się na zasadzie kolegialności stosowanej wówczas powszechnie w Europie, jak również odpowiedzialności przed sejmem. Przewodniczyli komisjom z urzędu: Skarbowym -  podskarbiowie, wojskowym - hetmani. Do zadań Komisji Skarbowej - obok funkcji fiskalnych i gospodarki budżetowej - należały: prace nad rozbudową komunikacji i transportu, popieranie inicjatyw dotyczących rozwoju przemysłu i handlu. W zakres uprawnień tej komisji wchodziło także sądownictwo w sprawach  skarbowych i handlowych. Do zadań Komisji Wojskowej należała: organizacja, zaopatrzenie i szkolenie sił zbrojnych, sądownictwo w sprawach osób wojskowych i cywilnych przeciwko wojskowym. W latach 1765-1768 powołano - w celu podniesienia z upadku miast królewskich i uzdrowienia ich gospodarki- Komisje Dobrego Porządku ( boni ordinis ).Zajęły się one: uporządkowaniem miast, ich oczyszczenia, odbudową ulic i domów, wybrukowaniem ulic, bezpieczeństwem przeciwpożarowym itp.

10. Rada Nieustająca

Centralna instytucja administracyjna- Rada Nieustająca - miała pełnić funkcją rządu centralnego , ograniczając jednocześnie maksymalnie władzę królewską. Liczyła ona- oprócz króla-36 członków, tzw. Konsyliarzy , powoływanych co dwa lata przez sejm (w połowie przez senat, w połowie przez izbę poselską ). Spośród posłów powoływany był marszałek Rady . oprócz zebrań plenarnych , Rada Nieustająca prowadziła prace w pięciu departamentach :

a)Interesów Cudzoziemskich - z królem jako przewodniczącym, w składzie 4 członków

b)Policji, czyli Dobrego Porządku -nadzór administracyjny nad miastami królewskimi

c)Wojskowym-przejął on także funkcję zlikwidowanych w 1776 roku komisji wojskowych -  koronnej i litewskiej

d)Sprawiedliwości

e)Skarbowym

Z wyjątkiem pierwszego, pozostałe departamenty liczyły po ośmiu członków. Na ich czele stali  odpowiedni ministrowie, jedynie Departament Sprawiedliwości - z braku ministra - kierował jeden z konsyliarzy. Do Rady należało: kierownictwo i nadzór nad administracją w państwie, inicjatywy ustawodawcze, kontrola urzędów centralnych, a od 1776 roku także interpretacja obowiązującego prawa. Wprowadzono stałe pensje dla członków Rady Nieustającej  ”. Bezpośrednio związany z działalnością administracyjną był Departament Policji Rady Nieustającej , którego zakres kompetencji został jednak określony bardzo wąsko i ograniczał się do kontroli Komisji Marszałków Obojga Narodów , wprowadzonej w 1776 roku w miejsce dawnej jurysdykcji marszałkowskiej . Dopiero uchwalona w tym samym roku ustawa rozszerza znacznie władzę  tego departamentu. Z uwagi na rosnącą niepopularność Rady Nieustającej doszło do jej obalenia na początku Sejmu Czteroletniego w 1789 roku.

11. Komisja Edukacji Narodowej 

Sejm rozbiorowy z lat 1773-1775 przyczynił się do powołania nowych instytucji administracyjnych. Utworzona w 1773 roku Komisja Edukacji Narodowej skupiła w swym ręku funkcje administracyjnej władzy oświatowej, podporządkują sobie prawie wszystkie szkoły i wprowadzając jedność ich zarządu w całym kraju. KEN składała się z 6 członków powołanych na 8 lat przez króla i bezpośrednio podporządkowana królowi. Przejęła ona kontrolę nad całym szkolnictwem w Polsce oprócz  szkół wojskowych i zakonnych , które kształciły zakonników. KEN zajęła się rozbudową szkolnictwa. Powołała szkoły elementarne - w parafiach szkoły te miały nauczyć dzieci czytać i pisać. Na wyższym szczeblu powołano szkoły podwydziałowe ( dziś gimnazjum ), w których pracowało co najmniej 2 nauczycieli ,Na jeszcze wyższym szczeblu - szkoły wydziałowe - 6 nauczycieli ,Szkoły wyższe - Akademia Krakowska, Wileńska. KEN powołała 6 seminariów  nauczycielskich do przygotowania nauczycieli do systemu szkolnego, opracowała systemy nauczania z zakresu biologii , fizyki , szkoła  czytania i pisania dla kobiet  ( W-f to był spacer 1 h ). KEN w 1775 powołała Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych. Staszic, Kołłątaj,  Naruszewicz mięli opracowywać podręczniki zgodnie z nowym programem. Do 1795 r wydano 39 podręczników, w tym 1 elementarz ks. Grzegorza Piramowicza.  

12. Straż Praw i Komisje Wielkie w Konstytucji 3- Maja 1791 r.

Uchwalona 3 maja 1791 roku Konstytucja, realizując postulaty rzeczników reformy państwowej , stworzyła nowoczesną strukturę administracji państwowej szczebla centralnego, kształtując zarazem podstawy odpowiedzialności konstytucyjnej i parlamentarnej ministrów . Także administracja lokalna , pozostając dotychczas w rękach organów samorządowych, została wówczas w znacznym stopniu przekazania władzy rządowej. Na czele władzy wykonawczej postawiono Straż Praw , będącą zatem w zasadzie odpowiednikiem rządu, choć pozbawionym charakteru gabinetu ministrów , bowiem ministrów Straży nie powołano na szefów organów resortowych. Była to instytucja zdecydowanie mniej liczna od Rady Nieustającej. W skład jej wchodzili :  król jako przewodniczący i szef rządu , prymas jako głowa duchowieństwa polskiego , a zarazem przewodniczący Komisji Edukacji Narodowej , 5 ministrów (jeden z marszałków jako minister policji , jeden z kanclerzy jako minister pieczęci do spraw wewnętrznych , drugi jako minister wojny , jeden z podskarbich jako minister skarbu). Ponadto , bez prawa głosu : następca tronu, marszałek sejmu . Ministrów do  Straży powoływał król spośród wszystkich ministrów z korony i Litwy. Straż miała obradować raz w tygodniu , choć w praktyce zbierała się częściej. Straż Prawa stała  na czele całej administracji publicznej . Podlegały jej formalnie Komisje Rządowe ”Obojga Narodów” (zatem wspólnie dla Korony i Litwy):Wojska, Policji, Skarbu i Edukacji Narodowej. Były to kolegialne zorganizowane ministerstwa, złożone z członków wybieranych przez sejm .Kierowali nimi ministrowie nie należący do Straży, co niewątpliwie osłabiło zasadę centralizmu w administracji. Dalszym osłabieniem centralizacji było bezpośrednie podporządkowanie komisji sejmowi , zezwalające im odwoływać się do decyzji Straży do władzy prawodawczej Do zadań utworzonej w czerwcu 1791 roku Komisji Policji -której podlegały główne miasta królewskie -należały nie tylko sprawy bezpieczeństwa i spokoju mieszkańców lecz także sprawy tzw.” Wygody publicznej „. Kraj podzielono na 8 - podległych Komisji -wydziałów politycznych, zwanych „intendencjami”, na których czele stali intendenci policji, mając do pomocy strażników. 

13. Wojewódzkie komisje porządkowe cywilno-wojskowe w latach 1789-1795

W zakresie administracji lokalnej powołano do życia już w 1789 roku Komisję Porządkowo Cywilno - Wojskowe, działające w danej ziemi, województwie lub powiecie. Nowy podział administracyjny wprowadziła ustawa z 2 listopada 1791 roku .Kraj został wówczas podzielony zasadniczo na województwa i powiaty, wyodrębniono jednak z tego podziału pewne ziemie,. Nie wprowadzono również władz administracyjnych I i II instancji , komisjom wojewódzkim nie podlegały bowiem odpowiednie komisje powiatowe. Do kompetencji komisji porządkowych należały niektóre sprawy wojskowe, kontrola ruch ludności, jak również prowadzenie wykazów statystycznych , udzielanie porad z zakresu rolnictwa , popieranie inicjatyw w rzemiośle i handlu, polepszenie komunikacji, sprawy podatkowe, organizacja służb pożarniczych , nadzór nad szkolnictwem parafialnym oraz sprawy opieki społecznej.    

14. Reformy administracji centralnej i terytorialnej Wielkiej Rewolucji Francuskiej.

Administracja centralna we Francji kształtowana była różnie w poszczególnych konstytucjach czasu rewolucji. Pierwsza, z 1791roku, powierzała władzę wykonawczą w ręce króla. Mianował on ministrów. Monarcha pozostał nietykalny i nieodpowiedzialny, wszystkie jego akty wymagały dla swej ważności kontrasygnaty ministerialnej. Konstytucja z 1793 roku stawiała na czele władzy wykonawczej 24-osobową Radę Wykonawczą. Ponieważ konstytucja ta nie weszła ostatecznie w życie, rzeczywistą władzę sprawował Komitet Ocalenia Publicznego. Za rządów wielkiej burżuazji, która przejęła władzę w wyniku zamachu w 1794 roku, uchwalona rok później konstytucja powierzała władzę wykonawczą Dyrektoriatowi - kolegialnej instytucji złożonej z 5 dyrektorów. Powołana do życia 9 lipca 1789 roku Konstytuanta, podjęła prace nad reformą administracji terytorialnej. Istotną cechą nowej administracji było dostosowanie jej do założeń myśli oświeceniowej, w szczególności idei suwerenności ludu i demokracji bezpośredniej. W konsekwencji nacechowana była niesłychanie mocno elementami decentralizacji i samorządności. Reforma administracji terytorialnej, wprowadzona dekretem z 22 grudnia 1789 roku tworzy nowy 4- stopniowy podział administracyjny państwa na: departamenty ( rada departamentalna - generalna ),dystrykty ( rada dystryktu ), kantony, gminy ( zniesiono ich podział na miejskie i wiejskie; rada municypalna ). Władze administracyjne działały zgodnie z zasadą kolegialności .Na czele poszczególnych szczebli podziału administracyjnego stały wieloosobowe rady jako organy uchwałodawcze. W gminach istniały ponadto rady generalne gminne. W adm. gminnej doszło po raz pierwszy do podziału kompetencji na : własne - zarządzanie dobrami, dochodami publicznymi, adm. zakładami należącymi do gminy, zapewnienie obywatelom porządku i bezpieczeństwa, poruczone- niektóre sprawy podatkowe, organizowanie robót publicznych, konserwacji budynków publicznych itp.

15. Administracja publiczne we Francji napoleońskiej.

Okres rządów Napoleona I charakteryzował się licznie przeprowadzonymi reformami wewnętrznymi. Do najważniejszych należały: reforma administracji lokalnej, sądownictwa i kodyfikacja prawa. Nową administrację wprowadzała ustawa z 17 lutego 1800 roku. Cała administracja oparta została na zasadach: centralizmu,   biurokratyzmu, podziału resortowego, hierarchiczności struktur, i zasadzie jednoosobowości. Wprowadzono podział kraju na: departamenty - na czele stał prefekt, mianowany na czas nieoznaczony, któremu podlegała niemal cała administracja. Przy prefekcie utworzono radę prefekturalną do której należało sądownictwo administracyjne I instancji. Ponadto działała w departamencie rada departamentalna jako organ doradczy i uchwalający. okręgi - na czele stał podprefekt, podległy służbowo prefektowi. U jego boku działała rada okręgowa.  kantony oraz  gminy- na czele stał mer. Do pomocy miał radę gminną ( municypalną) . Zlikwidowany został wówczas trwale podział kompetencji na poruczone i własne.

16. Samorząd terytorialny we Francji w XIX wieku.

Rewolucja lipcowa 1830 roku zapoczątkowała we Francji przywracanie instytucji samorządu terytorialnego, zlikwidowanego w czasach napoleońskich. Ustawa gminna z 1831roku wprowadziła zasadę powoływania rad municypalnych w drodze wyborów. Z wyboru pochodzić także miały rady generalne i okręgowe. Przełomowe znaczenie miało przyznanie gminom osobowości prawnej w 1837 roku, co prowadziło do powstania własności komunalnej. Ustawy o administracji departamentalnej (z 1871 roku) i municypalnej ( z 1884 ) stworzyły system administracji terytorialnej, który przetrwał do lat osiemdziesiątych XX wieku. Utrzymano dotychczasowy podział na departamenty, okręgi, kantony i gminy. Utworzono działające w sposób ciągły komisje departamentalne, jako organy pomocnicze rad. Prefekci pozostali organami rządowej władzy wykonawczej oraz reprezentantami polityki rządu w departamencie W samorządzie gminnym wprowadzono w 1884 roku po raz pierwszy zasadę domniemania kompetencji rad municypalnych w sprawach gminnych.

17. Król w Księstwie Warszawskim

Zwycięstwo Napoleona nad Prusami i zawarty z imperatorem Rosji Aleksandrem I traktat w Tylży z 1807 r  , rozbudziły nadzieje Polaków na odzyskanie utraconej niepodległości. Z ziem byłego zaboru pruskiego utworzono suwerenne Księstwo Warszawskie. 22.07.1807 r Napoleon nadał Księstwu  - konstytucję Konstytucja Księstwa była wzorowana w przeważającej mierze na konstytucji  francuskiej. W 1809 r do Księstwa przyłączono tereny po zaborze austriackim. System administracji  opierał się na podziale  na resorty,  skrajnej centralizacji i hierarchicznej strukturze władz -jednoosobowych, na zawodowym , a jednocześnie narodowym, stanie urzędniczym. Najwyższa władza wykonawcza powierzona została królowi (księciu warszawskiemu ). Wprowadzona została monarchia ograniczona, konstytucja formułowała zasadę suwerenności monarchy. Wg Konstytucji korona książęca należała  dziedzicznie do króla saskiego. Książe Warszawski był uosobieniem władzy wykonawczej i stał na jej czele. Do króla należało również ustawodawstwo - wydawał dekrety we wszystkich dziedzinach ( nie   w dziedzinach ograniczonych w sejmie. Król obsadzał urzędy w księstwie Warszawskim , miał tez prawo zwalniania wszystkich urzędników z wyjątkiem mianowanych dożywotnio członków senatu i sędziów. Nominował senatorów, biskupów,  urzędników adm. terytorialnej niższego szczebla, nominował przedstawicieli dyplomatycznych, przyznawał obywatelstwo księstwa warszawskiego, nadawał ordery. Władze obok króla sprawował rząd i ministrowie.

18. Rada Stanu i rząd w Księstwie Warszawskim

Władzę obok króla sprawował rząd i ministrowie. Było ich 6 i samodzielnie kierowali swoimi resortami. Na  czele gł. działów administracji krajowej stali ministrowie: sprawiedliwości, spraw wewnętrznych i religijnych, wojny, przychodów i skarbu, policji, a także minister sekretarz stanu będący szefem kancelarii królewskiej dla spraw Księstwa stale przebywający u boku króla. Zadania każdego ministra : realizacja ustaw sejmowych i dekretów królewskich, każdy dekret wymagał kontrasygnaty właściwego ministra, który ponosił zań odpowiedzialność Władza w KW była jednoosobowa. Ministrowie funkcje swoje sprawowali przy udziale aparatu pomocniczego i władz niższych. Powołano tez Radę Ministrów nieprzewidziana w innych konstytucjach Napoleońskich. W skład jej wchodzili wszyscy ministrowie z osobnym prezesem na czele (mianowanym przez króla ) RM zbierała się , aby rozstrzygnąć kompetencje dwóch resortów. Pozbawiona Funkcji kierowniczych miał służyć tylko porozumiewaniu się ministrów w sprawach przedstawionych do decyzji królowi. w 1812 roku przyznano RM dodatkowe kompetencje. Stała się obok króla centralną władzą rządową. Rada Stanu - nowy organ z doświadczeń francuskich, pełniła dwojakiego rodzaju rolę: 1.Organ konsultacyjno-opiniodawczy monarchy , kompetencje nie były samodzielne 2.kompetencje w dziedzinie sądownictwa. Rada Stanu składała się z 6  ministrów. w 1808 dekret królewski nadał jej inny kształt - powołano 6 radców stanu ( minister bez teki ) W związku z przyłączeniem w 1809 r. do Księstwa Galicji liczbę radców stanu zwiększono do 12, później pojawiła się także kategoria ministra stanu - członka Rady. Istniała ponadto instytucja referendarzy ( początkowo 4 , a później 6 ). Wprowadzono podział Rady na sekcje. Kompetencje : inicjatywa ustawodawcza, opracowywanie projektów ustaw i dekretów królewskich, pełniła funkcje kontrolne administracji, kontrolowała funkcjonowanie  org. adm. Terytorialnej, zajmowała się rozkładem podatków na departamenty, Pełniła funkcję Najwyższego Sądu Administracyjnego, Była sądem kompetencyjnym , rozstrzygała spory między organami administracji a organami sprawiedliwości , Rozpatrywała skargi na urzędników jeżeli popełniali przestępstwa

19. Administracja terytorialna w Księstwie Warszawskim.

W zakresie administracji lokalnej przyjęto, na wzór francuski podział terytorialny Księstwa na departamenty, których było 6. Dekretem z 19 -12-1807roku utrzymano tymczasowo podział na powiaty w liczbie 60. Na czele departamentu postawiono prefekta podlegającego służbowo ministrowi spraw wewnętrznych. Przy prefekcie funkcjonował komisarz policji z intendentem i adiunktem, odbierający polecenia od ministra policji, częściowo za pośrednictwem prefekta. Na czele administracji powiatowej stał podprefekt, spełniający te same funkcje co prefekt w departamencie, któremu sam podlegał. W departamentach i powiatach były też rady o charakterze samorządowym. Do głównych funkcji rad departamentowych należał: rozkład na powiaty ciężarów publicznych,    narady nad potrzebami departamentu, opinie o ulepszeniu administracji, zażalenia na urzędników. Najniższą jednostką administracyjną w Księstwie Warszawskim miała być wg konstytucji tzw. Municypalność(miasta samorządne), zarządzana przez burmistrza lub prezydenta. W miastach tych powołano prezydentów municypalnych mianowanych przez króla a podległych prefektom .Mieli oni do pomocy  zawodowych ławników oraz intendentów policji ,.Organami samorządowymi -Rady Municypalne-zajmowały się one sprawami majątku i urządzeń miejskich. Dekret z 23 lutego 1809 roku wprowadzał tymczasową organizację -każde pozostałe miasto i wieś stanowiły osobną gminę. Administracja w mieście należała do burmistrza -mianowanego przez króla mającego do pomocy honorowych ławników . Organem samorządowym była rada miejska. Władzą administracyjną w gminie wiejskiej był wójt(odpowiednie przepisy zalecały powierzenie stanowisk wójtowskich panom wsi)  którego wyznaczał prefekt- wójt  był mu podległy sprawował urząd w odniesieniu do jednej lub kilku wsi. W przypadku kilku posiadał zastępcę - sołtysa. Wprowadzona w Księstwie Warszawskim nowa administracja w odniesieniu do szczebla gmin wiejskich, uległa istotnym przekształceniem w kierunku zachowania istniejącym nadal stosunkom feudalnym .

20.Władze centralne i terytorialne w Wolnym Mieście Krakowie.

Kongres wiedeński powołał do życia Wolne Miasto Kraków.

a) władze centralne Rządem Wolnego Miasta Krakowa był senat składający się z prezesa oraz 12 senatorów Prezes: koordynował pracę senatu , reprezentował go na zewnątrz, zwierzchnictwo nad Dyrekcją Policji .Senat dzielił się na wydziały: 1 spraw wewnętrznych i sprawiedliwości,  2 policji i milicji, 3 dochodów publicznych i skarbu. Jednoizbowym organem przedstawicielskim było zgromadzenie reprezentantów. Kompetencje:  ustawodawstwo w sprawach drobniejszych , wybieranie senatorów i sędziów , uchwalanie budżetu , stawianie w stan oskarżenia urzędników łamiących prawo. Do centralnych organów adm. zaliczyć należy biuro policji pośredniej. Zajmujące się: bezpieczeństwem, nadzorem na służbą zdrowia, budownictwem, higieną, pożarnictwem, działalnością wójtów, itp. W  1918 wieku utworzono urząd budowniczych który zajmował się sprawami budownictwa mieszkalnego i komunalnego. Ponadto powołano komitet ekonomiczny, urząd protomedyka, intendenta dóbr narodowych, inspektora kopalń oraz komisję włościańską.  

b)Administracja terytorialna . Wprowadzono podział wolnego miasta na gminy miejskie i wiejskie .Cechą charakterystyczną tego podziału było zróżnicowanie jednostek gminnych na gminy w rozumieniu politycznym(ludność wykonywał czynne prawo wyborcze) i administracyjnym( ludność żydowska- pozbawiona większości praw obywatelskich).Na czele administracji gminnej stał wójt - jedyny i jedno osobowy organ ;wybierany przez zgromadzenie gminne. W gminach okręgowych wójt mógł mieć nawet kilku zastępców - mianowanych przez senat - pierwszeństwo zastrzeżona dla właścicieli wsi. Wójt- kompetencje administracyjne: nadzór nad gospodarką rolną i leśną , nadzór nad przemysłem i handlem , własnością narodową  i czystością osiedli. Wójt - kompetencje sądowe - orzekał jako I instancja w sprawach policyjnych . Ustrój administracji terytorialnej Wolnego Miasta Krakowa opierał się głównie na przepisach z czasów Księstwa Warszawskiego. 

21. Reformy podziału administracyjnego w Prusach w I połowie XIX w.

W latach 1808-1815 dokonano reorganizacji władz lokalnych. W 1815 roku wprowadzono jednolity system administracji terytorialnej. Kraj podzielono na: 1) Prowincje ( 10, od 1918r. 12 ) na czele stali nadprezydenci. Przy nadprezydencie utworzono radę prowincjonalną. Organem uchwałodawczo - kontrolującym samorządu prowincjonalnego był sejm prowincjonalny na czele z marszałkiem. Nadzór nad samorządem prowincjonalnym sprawował nadprezydent prowincji. Prowincje dzieliły się na : 2) Rejencje - na czele z prezydentami rejencji ( mianowanymi przez króla), z którymi współdziałał wydział obwodowy. Pełnił on funkcję sądu administracyjnego II instancji. 3) Powiaty - na czele powiatowej administracji ogólnej stali landraci ( starostowie). Podlegały im wszystkie sprawy administracji i policji powiatu. Podstawowym organem samorządy był sejmik powiatowy. Kompetencje: uchwały w sprawach lokalnych, wybór delegatów do sejmu prowincjonalnego, wybór członków wydziału powiatowego. Organem wykonawczym samorządu powiatowego był wydział powiatowy . Wydział sprawował nadzór nad samorządem gminnym , był też sądem administracyjnym I instancji. 4) Gminy miejskie i wiejskie - organami byli: przełożony ( naczelnik ) gminy wraz z ławnikami oraz przedstawicielstwo ( zgromadzenie ) gminne, jako organ uchwałodawczo - kontrolujący.

22. Publiczna administracja terytorialna w Prusach w I połowie XIX wieku.

Pierwszy etap reform zarządu centralnego i administracji lokalnej przeprowadzony został na początku XIX w. Reformy te objęły zagadnienia społeczne, skarbowość, sądownictwo, wojskowość i administrację. Zniesiono kamery wojny i domen. Na czele prowincji stanęli nadprezydenci prowincji - reprezentanci króla. Na czele powiatów stanęli landraci.

23. Samorząd terytorialny w Prusach II połowie XIX w.

W II połowie XIX w. zorganizowano w Prusach na wszystkich szczeblach zarządu lokalnego, (z wyjątkiem rejencji), samorząd. Najniższym szczeblem samorządu był samorząd prowincjonalny. Organem samorządu prowincjonalnego był sejm prowincjonalny. Kompetencje:  lokalne sprawy prowincji- budżet, etaty urzędników,   opinie w sprawach przekazanych przez władze państwowe. Organami wykonawczymi sejmu byli: wydział prowincjonalny oraz wybrany dyrektor krajowy. Organem pruskiego samorządu powiatowego był sejmik powiatowy pod przewodnictwem landrata. Kompetencje sejmiku: sprawy finansów i dróg. Władzą wykonawczą był wydział powiatowy. Najniższą jednostkę pruskiego samorządu stanowił gmina miejska i wiejska. Kompetencje samorządu gminnego podzielono na własne i poruczone. Kompetencje własne: sprawy dróg, szkół, zakładów leczniczych, gazowni, elektrowni itp. Kompetencje poruczone to głównie sprawy policji. Organami wykonawczymi byli naczelnicy gmin, działający w raz z ławnikami. W II połowie XIX w. samorząd miejski rozbudowano. Organami uchwalającymi i kontrolującymi były rady miejskie. Zajmowały się one sprawami budżetu miasta, rozkładały podatki oraz decydowały o majątku miejskim. Organami wykonawczymi były magistraty z burmistrzami na czele.

24. Ustrój Wielkiego Księstwa Poznańskiego w latach 1815-1830.

Wielkie Księstwo Poznańskie powstałe w wyniku ustaleń kongresu wiedeńskiego nie było osobnym tworem państwowym. Jedynymi przejawami pewnej odrębności była nazwa, własny herb oraz flaga. Wielkie Księstwo odróżniał się także instytucją namiestnika królewskiego. Został nim Antoni Radziwiłł. Namiestnik posiadał jedynie uprawnienia o charakterze reprezentacyjnym, nie miał natomiast żadnych kompetencji w zakresie spraw administracyjno - politycznych, zastrzeżonych dla nadprezydenta prowincji i prezydentów rejencji. Oni w praktyce sprawowali pełnię władzy administracyjnej, tak jak w pozostałych prowincjach monarchii pruskiej.

25. Organy autonomiczne w Galicji w latach 1862-1914.

Ziemie polskie przyłączone do Austrii w wyniku rozbiorów, określone mianem Królestwa Galicji i Lodomerii, stały się po 1849 roku jednym a krajów koronnych monarchii Habsburgów. Galicja wchodząca w skład Cesarstwa Austriackiego na podstawie Dyplomu Październikowego  z 1860 roku oraz Patentu Lutowego 1861 rok otrzymała autonomię. W 1860 roku ustanowiono w Galicji Sejm Krajowy- jednoizbowy, -przedstawiciele pochodzili z powszechnych, nierównych, niedemokratycznych wyborów. Sprawował nadzór nad administracją krajową, na czele sejmu stał Marszałek Krajowy. Wydział Krajowy- organ wykonawczy sejmu , wybierany na 6 lat -posiadał inicjatywę ustawodawczą, sprawował nadzór nad samorządem terytorialnym, reprezentował kraj na zewnątrz. Władze Rządowe -najważniejsza zmiana to zmiana podziału z Dystryktów na Powiaty, oddzielono władze rządowe od samorządowych. Administracja Rządowa a.      Minister do spraw Galicji (sprawy krajowe), b.      Namiestnik z Namiestnictwem we dworze (reprezentant cesarza), c. Starosta ze Starostwem Powiatowym (sprawował nadzór nad samorządem gminy)

5.W okresie autonomii oddzielono od administracji wymiar sprawiedliwości .Samorząd terytorialny występował na szczeblu powiatu i gminy (miejskie i wiejskie)

1.Powiat:

a. Rada powiatowa-organ uchwałodawczy -kontrolujący,

b. Wydział Powiatowy- organ wykonawczy - zarządzający. Rada powiatowa sprawowała nadzór na gminami i sprawami wewnętrznymi powiatu

2.Gminy:

a.      Miejska - Rada Miejska-organ uchwałodawczy- nadzorujący; Magistrat -organ wykonawczo- zarządzający z Prezydentem lub Burmistrzem na czele,

b.      Wiejskie - Rada Gminy -organ uchwałodawczo -nadzorujący -Zwierzchność Gminna- organ wykonawczo- zarządzająca z   Naczelnikiem Gminy na czele Samorząd Miejski i Gmina wykonywały zadania własne i pomocnicze. 

26. Król w Królestwie Polskim w latach 1815-1830

Król  wg konstytucji był najwyższą władzą wykonawczą., wyłącznie od niego pochodziła wyłączna władza administracyjna. Król: nominował urzędników i dostojników kościelnych, w jego imieniu wydawano akty sądów i urzędów,  kierował siłą zbrojną i posiadał wyłączne prawo wypowiadania wojny oraz zawierania traktatów i umów, posiadał prawo inicjatywy ustawodawczej, prawo sankcji w stosunku do uchwalanych projektów, wszelkie akty panującego wymagały kontrasygnaty ( podpisu ) właściwego ministra, który ponosił z tego tyt. odpowiedzialność za ich zgodność z konstytucją ( w praktyce nie wszystkie rozkazy  i postanowienia królewskie były kontrasygnowane ). Poza  konstytucyjną instytucją był osobisty pełnomocnik monarchy przy rządzie krajowym , którym został Mikołaj Nowosilcow. Sprawował swój urząd do 1830 roku. Był kontrolerem władz krajowych, zasiadał w Radzie Administracyjnej. Informował w cotygodniowych raportach władcę o bieżącej w Królestwie. Tron Królestwa Polskiego miał pozostać dziedziczny w rodzinie Romanowów wg porządku następstwa ustanowionego dla domu cesarsko - rosyjskiego

27. Namiestnik w Królestwie Polskim w latach 1815-1826

Zastępcą króla był wg konstytucji namiestnik , spełniający swe czynności pod nieobecność monarchy w Królestwie. Został nim wraz z tytułem książęcym gen napoleoński Józef Zajączek. Po jego śmierci w 1826 roku stanowisko to nie zostało obsadzone, a funkcje namiestnika przelano na Radę Administracyjną. Namiestnik miał działać w obrębie udzielonych przez Króla pełnomocnictw, obejmujących (od 1818 r ) znaczną część funkcji rządowo - administracyjnych. Do najważniejszych należały : prezydowanie w Radzie Stanu, wydawanie kontrasygnowanych ministralnie postanowień w Radzie Administracyjnej, prawo mianowania urzędników. Ponieważ władza namiestnika ustawała z chwilą przybycia monarchy do Królestwa, każdorazowemu pobytowi króla w Warszawie towarzyszyło osobne postanowienie, upoważniające namiestnika do dalszego sprawowania powierzonych mu funkcji. Namiestnik dysponował własną kancelarią , na której czele stał radca sekretarz stanu

28. Rada Administracyjna i Rada Stanu w Królestwie Polskim 1815-1830

Centralnym organem władzy i administracji była, odziedziczona po Księstwie Warszawskim, Rada Stanu . Różniła się ona jednak od swojej poprzedniczki w sposób znaczący, dzieli się bowiem na : Zgromadzenie Ogólne Rady Stanu (Rada Stanu), Radę administracyjną . Zgromadzenie Ogólne pełniło te same funkcje co Rada Stanu w Księstwie W-skim, z tym , że w zakresie sądownictwa administracyjnego powołano specjalny organ, tzw. Delegację  Administracyjną (1816 - 1822 r) Po 1822 sądownictwo  adm. wróciło do Rady Stanu. Skład Zgromadzenia Ogólnego : namiestnik, ministrowie, członkowie kolegiów resortowych z tyt. radców stanu,  referendarze stanu ( zatrudnieni jedynie przy pracach Rady ). Przewaga elementu ministerialnego powodowała w praktyce kłopoty z zebraniem pełnego składu Zgromadzenia, trudno było bowiem pogodzić obowiązki wynikające z kierowania resortem z uczestnictwem w obradach tego ciała. W rezultacie regularnie uczestniczyli w pracach Rady Stanu radcy stanu nadzwyczajni ( niezwiązani z żadną komisją resortową ) oraz referendarze, co w istocie prowadziło do obniżenia się autorytetu tej instytucji. Skład Rady Administracyjnej : ministrowie, inne osoby powołane przez króla pod przewodnictwem namiestnika.  R A to organ doradczy wobec monarchy, swoisty gabinet ministrów, który rozpatrywał sprawy przekraczające wyłączną właściwość poszczególnych szefów resortów. W 1826 r po śmierci gen. J. Zajączka na czele Rady stanął prezes mianowany przez króla (spośród członków Rady ), a zakres jego uprawnień uległ rozszerzeniu o kompetencje namiestnika. O d tego momentu Rada Administracyjna staje się najwyższym organem władzy wykonawczej i administracyjnej, reprezentującym osobę monarchy i działającym w jego zastępstwie.

29. Ewolucja podziałów administracyjnych w Królestwie Polski 1815-1914.

Utworzone w 1815 roku Królestwo Polskie - dekretem carskim ustanowił Rząd Tymczasowy Królestwa Polskiego oraz Tymczasową Radę Stanu. Rząd tymczasowy składał się z pięciu namiestników królewskich i działał kolegialnie. Dekretem z 20 maja 1815 roku utworzono również władze ministerialne. Były to dwa Ministerstwa: Przychodów i Skarbu oraz Spraw wewnętrznych. W 1815 roku cesarz Aleksander I nadał Królestwu Polskiemu Ustawę konstytucyjną. W odniesieniu do administracji zastosowano zasadę całkowitej niemal kolegialności zarządu i to na szczeblu centralnym jak i terytorialnym. W latach 1815-1830 Królestwo Polskie było monarchią konstytucyjną. Po upadku powstania listopadowego doszło do faktycznego zawieszenia konstytucji Królestwa Polskiego. W odniesieniu do rządu nastąpiły jednak istotne ograniczenia. Radzie Administracyjnej przewodniczyć miał namiestnik. Rada Stanu podporządkowana została Radzie Państwa Cesarstwa Rosyjskiego , pozostawiono jedynie trzy Komisje Rządowe. W zakresie administracji terenowej utrzymano dotychczasowy podział terytorialny na województwa, obwody, powiaty i gminy. W 1837 roku województwa przemianowano na gubernie a w 1842 roku obwody na powiaty zaś powiaty na okręgi. W miastach urzędy municypalne przemianowano na magistraty. W latach 1861-62 samorząd terytorialny został powierzony radom gubernialnym i radom powiatowym. W zbiorowych gminach wiejskich wprowadzono na wzór rosyjski samorząd,  który tworzyły: zgromadzenie gminne, wójt, urząd i sąd gminny. W gromadach natomiast : zgromadzenie gromadzkie i starosta. Ukazem cesarskim z 25 lutego 1864 roku utworzony został Komitet do Spraw Królestwa Polskiego, którego celem była likwidacja istniejących jeszcze odrębności w administracji. Bezpośredni nadzór powierzono Komitetowi Urządzającemu. Rezultatem prac obu komitetów było zniesienie w 1867 roku Rady administracyjnej, Rady stanu oraz komisji rządowych. Odtąd wszystkie instytucje w Królestwie podlegały strukturom administracji centralnej Cesarstwa Rosyjskiego.

30.  Administracja terytorialna w Królestwie Polskim w latach 1815-1830

W królestwie Polskim zrezygnowano z obowiązującego w Księstwie Warszawskim systemy francuskiego. Na czele województwa stanął organ kolegialny - komisja wojewódzka. We wszystkich sprawach decydowała ona większością głosów, a stojący na jej czele prezes był jedynie organem wykonawczym. Komisja wojewódzka podlegała Radzie Stanu i ministrom. W terenie polecenia komisji wykonywali komisarze obwodowi, działający jako delegaci w poszczególnych obwodach. Administracja miejska - opierała się na urzędach municypalnych, zwanych później ( od 1842 ) magistratami. Składały się one w dużych miastach z prezydenta i radnych, a w małych miastach - z burmistrza i ławników. Urzędnicy  miejscy nie pochodzili  z wyboru - byli mianowani przez odpowiednie władze rządowe. Na czele gmin stali wójtowie, którymi zostawali  właściciele wsi. Wydane w 1818 r. przepisy jednoznacznie o tym przesądzały. 

31. Administracja terytorialna w Królestwie Polskim po powstaniu listopadowym.

W pierwszych dniach powstania władzę naczelną sprawowała Rada Administracyjna. Następnie Rada Adm. przemianowała się w Rząd Tymczasowy, który powierzył urząd dyktatora gen. Józefowi Chłopickiemu. Chłopicki rozwiązał Rząd Tymczasowy i powołał Radę Najwyższą Narodową , której powierzył kierowanie administracja. Dzieliła się ona na 5 selekcji: dyplomatyczna, skarbową administracyjną, wojny oraz sprawiedliwości i oświaty. Sejm po ustąpieniu Chłopickiego ze stanowiska dyktatora powierzył kierowanie powstaniem Rządowi Narodowymi , na czele z ks. Adamem Jerzym Czartoryskim. Zdetronizowano cara Mikołaja I i zlikwidowana unię Królestwa Polskiego z Cesarstwem Rosyjskim. 17.08.1831 Sejm nowa uchwałą zmienił organizację Rządu Narodowego. Władze rządową powierzono prezesowi rady ministrów . Prezes mianował swojego zastępcę  oraz 6 ministrów , zasiadali z głosem doradczym. W zakresie administracji terenowej nie wprowadzono zmian. Utrzymane zostały komisje wojewódzkie, których prezesów i członków mianował Rząd Narodowy. Także pozostałe  organy lokalne pozostawiono bez zmian. Wiązało się to z utrzymaniem w mocy większości artykułów konstytucji Królestwa. 

32.Statut organiczny Królestwa Polskiego z 1832 roku.

14 lutego 1832 roku  car Mikołaj I wydał Statut Organiczny. Ogłoszono go jako rzekomą zmianę konstytucji, w rzeczywistości znosił ona dawną konstytucję. W miejsce istniejącej od 1830 roku unii, Statut inkorporował Królestwo do Cesarstwa Rosyjskiego, znosił odrębność koronacji i wojska. Zachowywał osobny skarb Królestwa i rząd. Radzie administracyjnej przewodniczyć miał z urzędu mianowany przez cesarza namiestnik. Została ona oddzielona od Rady stanu. Rada stany podporządkowana została Radzie Państwa Cesarstwa Rosyjskiego, utraciła tez swoje funkcje związane z systemem parlamentarnym z uwagi na likwidację sejmu. W 1841 roku Radę zniesiono. Pozostawiono jedynie trzy Komisje Rządowe : spraw wewnętrznych , duchownych i oświecenia publicznego, sprawiedliwości, przychodów i skarbu. Na ich czele postawiono w miejsce ministrów dyrektorów głównych. W zakresie administracji terenowej utrzymano czasowo dawny podział terytorialny na województwa, obwody, powiaty, gminy, zachowując dotąd działające władze lokalne.  W prawdzie Statut Organiczny utrzymywał w administracji i sądownictwie język polski jako urzędowy, lecz od 1836 roku znajomość języka rosyjskiego dawała pierwszeństwo w przyjmowaniu do służby państwowej.  

33. Administracja w Rosji w XIX w.

1.      Rada Nieustająca - utworzona w 1801 roku  - 12 członków pochodzących z arystokracji- organ doradczy cesarza, ze stale urzędującą kancelarią.

2.      Urząd ministrów - utworzony w 1802 roku w miejsce kolegiów- wraz z podległymi im ministerstwami. Początkowo było ich 8 później liczba wzrosła do 11. Dzieliły się na departamenty, na których czele  stali dyrektorzy. Decyzje podejmowali jednoosobowo- składali sprawozdania cesarzowi ze swej działalności. Wchodzili w skład Rady Państwa, nie tworzyli jednak gabinetu.

3.      Komitet Ministrów - utworzony w 1812 roku - jako kolejny organ doradczy cesarza. Skład: ministrowie, szefowie departamentów, kierownicy urzędów centralnych. Komitet obradujący z udziałem monarchy zyskał miano Rady Ministrów.

4.      Rada Państwa - utworzona w 1810 roku - nie uzyskała uprawnień władczych Kompetencje:       organ doradczy , którego uchwały nie wiązały monarchy, przygotowywanie i opiniowanie projektów ustaw, od 1882 roku- Komisja Kodyfikacyjna. Z chwilą jej powołania zakończyła działalność  Rada Nieustająca. Skład:       ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, inne osoby powołane przez cesarza, Dzieliła się na departamenty, posiadała tez własną kancelarię.

5.      Senat Rządzący - zreorganizowany w 1802 roku - powierzono mu funkcje: sądu najwyższego o uprawnieniach kasacyjnych. Kompetencje: nadzór nad wpływami z podatków, wydatkami państwowymi, wszystkimi ministerstwami, ogłaszanie ustaw, strażnik prawa i praworządności jako trybunał administracyjny. Dzielił się na departamenty, przy których funkcjonowali oberprokuratorzy.

6.      Kancelaria Cesarska - dzieliła się na wydziały. Kancelarii podlegały policja i żandarmeria państwowa. Po roku 1882 pozostawiono tylko jeden wydział pełniący rolę osobistej kancelarii cesarza.

34. Administracja lokalna w Rosji XIX w.

Imperium dzieliła się na: Gubernie  - na czele stali gubernatorzy, jako przedstawiciele władzy centralnej w terenie. Zespoły guberni tworzyły generał-gubernatorstwa podległe władzy generał-gubernatorów. Gubernie dzieliły się na: Powiaty - zarządzane przez tzw. sądy ziemskie złożone z naczelnika jako przewodniczącego oraz asesora i dwóch sielskich. Dwóch pierwszych wybierała szlachta a dwóch ostatnich chłopi. Powiaty dzieliły się na: Stany - na których czele stali prystawi. Istniała także administracja niezespolona ( szkolna, pocztowa, kolejowa, wojskowa) podległa osobnym władzom. Całość administracji lokalnej podlegała nadzorowi ze strony władz centralnych w Petersburgu.  

35. Samorząd terytorialny w Rosji XIX w.

Reforma ziemska została wprowadzona w 1864 roku. Jednostkami samorządu były tzw. ziemstwa. Kompetencje: sprawy gospodarcze, komunikacyjne, opieka zdrowotna, szkolnictwo. Organami ziemstw były:          w powiatach - zgromadzenia powiatowe jako instytucje uchwałodawcze oraz zarządy powiatowe jako organa wykonawcze, w guberniach - odpowiednio zgromadzenia  i zarządy gubernialne. Zgromadzenia pochodziły z wyborów i zbierały się na sesje dwa razy w roku pod przewodnictwem marszałków szlachty. Zarządy składały się z przewodniczącego  i dwóch członków wybieranych z pośród radnych. W 1870 roku powołano do życia samorząd miejski. Organami jego byli: duma miejska  - składająca się z kilkudziesięciu radnych, zarząd miejski,  prezydent - przewodniczący dumy. Kompetencje: zarządzanie majątkiem, uchwalanie budżetu miasta, sprawy porządku publicznego, opieka zdrowotna, opieka społeczna, sprawy gospodarki i kultury. w 1892 roku kompetencje samorządu miejskiego ograniczono. Samorząd wiejski wprowadzono w 1864 roku. Najniższą jednostką podziału administracyjnego były gromada. Organami samorządu były: zgromadzenie gromadzkie - jako organ uchwalający, starosta - jako organ wykonawczy - funkcje policyjne. Kilka gromad tworzyło gminę, której organami były: zgromadzenie gminne, wójt, zarząd gminny, sąd gminny. W 1861 roku wprowadzony został nadzór nad gromadami ze strony tzw. mirowych pośredników. W roku 1874 wprowadzono w ich miejsce urzędy do spraw chłopskich, a po ich zniesieniu w 1889 roku nadzór powierzono naczelnikom ziemskim oraz urzędom gubernialnym.

36. Istota systemu rządów parlamentarno - gabinetowych w Wielkiej Brytanii XIX w.

W XVII wieku w wyniku rewolucji burżuazyjnej odrzucono system władzy absolutnej i wzmocniła się pozycja organu ustawodawczego - parlamentu. W wieku XVIII  wykształciła się tam odpowiedzialność konstytucyjna i polityczna ministrów. System sprawowania władzy zaczął się opierać na ścisłym współdziałaniu władzy  ustawodawczej i wykonawczej - zależność parlament - rząd. Początki angielskiego gabinetu ministrów wywodzącego się z Tajnej Rady królewskiej wiążą się ze zwyczaje spotykania się władców w swym gabinecie z grupa najwyższych dygnitarzy celem omówienia doniosłych spraw. W XVIII obowiązek przewodniczenia obradom przekazano jednemu z ministrów z czasem nazwanemu premierem. W myśl zasady król panuje - lecz nie rządzi, gabinet zaczął nabierać charakteru instytucji samoistnej , działającej bez udziału króla. ale uzależniony od parlamentu - ( wotum nieufności, odpowiedzialność solidarna czyli gabinetowa ministrów ). Parlament stanął ponad rządem.  W XIX gabinet był właściwym organem kolegialnym rządu, złożonego z 20 najważniejszych ministrów, rząd powołani przez premiera ministrowie  - 100. W I poł. XIX podział zadań  w obrębie adm. rządowej nie był jeszcze systematyczny , a organizacja zarządu centralnego niejednolita. Dopiero później utworzono klika nowoczesnych resortów ( rolnictwa, administracji terytorialnej, szkolnictwa ). Do dnia dzisiejszego struktura adm. centralnej odbiega znacznie od regulacji istniejących w większości państw.

37. Samorząd terytorialny w Wielkiej Brytanii w XIX w.

Anglia do końca XIX wieku stanowiła przykład kraju, którego administracja terytorialna opierała się wyłącznie  na organach samorządowych. Miały one szerokie uprawnienia , ewaluowały w kierunku decentralizacji. W XIX wieku przeprowadzono reformy samorządu lokalnego. I etap dotyczył miast. Wprowadzono tu demokratyczne wybieranie do  Rad miejskich oraz organów wykonawczych burmistrzów i ławników . Zreformowano również samorząd hrabstw.  Administracja przeszła w ręce,  rad hrabstw działających w 52 nowo powołanych tzw. hrabstwach administracyjnych. Hrabstwa podzielono na dystrykty. miejskie i wiejskie , powołano rady dystryktowe, a w większych parafiach rady parafialne  tworząc tym samym trójstopniowy podział administracyjny ( hrabstwa - dystrykty - parafie ). Odrębną organizację posiadał Londyn - zarząd sprawowały  Rada Hrabstwa Londynu Rady prowadziły działalność na sesjach plenarnych oraz w poszczególnych komisjach. Zatrudniały one także zawodowych urzędników, będących wykonawcami poleceń rad. Obok adm. samorządowej , która miał charakter ogólny i zespolony , rozwijać się zaczęła adm. Niezespolona W celu usprawnienia , ujednolicenia i kontroli samorządu powołano Urząd Administracji Lokalnej.

38. Dzielnicowe organy władzy państwowej w Królestwie Polskim w latach 1916-1918.

Administracja centralna: . Od początku organy centralne nazywano ministerstwami. Na ich czele stali kierownicy resortów - ministrowie. Tworzyli oni kolegialnie Radę Ministrów pod przewodnictwem prezesa Rady Ministrów. Administracja terytorialna: Już na początku 1919r. wydane zostały tymczasowe przepisy o organizacji urzędów powiatowych na terenie byłego Królestwa Polskiego. Na ich czele stali Komisarze Ludów reprezentujący w terenie władzę centralną, kierujący pracą urzędów powiatowych,. W 1919r. urzędy powiatowe przekształcono na mocy rozporządzenia Rady Min w  Starostwa ze starostami na czele. Organ pośredni pomiędzy starostwem a ministerstwem  (województwo) wprowadzono na mocy ustawy z sierpnia 1919r. o organizacji władz administracyjnych II instancji. Podzieliła ona byłe Królestwo na 5 województw:  Na czele województwa stanął wojewoda, Wojewoda jako przedstawiciel rządu w terenie, zarządzający województwem, wykonywał także zarządzenia poszczególnych ministrów.. Organ pomocniczy stanowiła Rada Wojewódzka o charakterze opiniodawczym. Samorząd terytorialny: 1.Samorząd gminny: a)     samorząd gmin wiejskich :  Pierwsze zmiany wprowadzono już w 1918r..Nową instytucję stanowiła Rada Gminna z Wójtem na czele . b)     samorząd gmin miejskich: Na mocy dekretu z 1918r. o organizacji samorządu miejskiego wprowadzono pojęcie gminy jako samodzielnej jednostki tery. Członkami gminy stali się wszyscy obywatele polscy, Organami uchwałodawczymi i kontrolującymi samorządu miejskiego były Rady Miejskie wybierane na 3 lata w demokratycznych,5-cio przymiotnikowych wyborach. Organ wykonawczy stanowił magistrat. W jego skład wchodzili: burmistrz (prezydent), zastępcy burmistrza, ławnicy (1/10 składu osobowego rady miejskiej). Nadzór nad samorządem różnił się w zależności od wielkości miasta. Miasta niewydzielone z powiatów podlegały władzom powiatowym, a miasta wydzielone-tworzyły tzw. powiaty miejskie, nadzorował wojewoda. 2. Samorząd powiatowy: Organami uchwalającymi i kontrolującymi były Sejmiki Powiatowe, które wybierały na 3 lata organ wykonawczy - Wydział Powiatowy. Na czele Sejmiku i wydziału powiatowego stał starosta. Nadzór nad samorządem powiatowym należał do wojewodów, przy współudziale wydziałów wojewódzkich oraz ministra spraw wew. 3. Samorząd wojewódzki. Funkcje samorządu wojewódzkiego na ziemiach Królestwa Polskiego pełniły Rady Wojewódzkie.

39. Dzielnicowe organy władzy w zaborze pruskim w latach 1918-1919.

Administracja Terytorialna- Administracja rządowa: Powstała w 1918r Naczelna Rada Ludowa -organ wykonawczy (Komisariat). Obok niemieckich Landratów wprowadzono polskich Starostów jako Naczelników Powiatów. Dopiero po zawarciu traktatu wersalskiego, w sierpniu 1919r. wydano ustawę o tymczasowej organizacji zarządu byłej dzielnicy pruskiej. Samorząd terytorialny: 1.Samorząd gminny: a) samorząd gmin wiejskich: struktury samorządu gminnego nie uległy zmianom. Wprowadzono jedynie demokratyczną ordynację wyborczą. b)samorząd gmin miejskich: samorząd miejski oparto na tych samych zasadach co na ziemiach byłego Królestwa Polskiego. 2. Samorząd powiatowy: Na ziemiach byłego zaboru pruskiego pewne uprawnienia nadzorcze posiadały sądy administracyjne,. 3. Samorząd wojewódzki: W chwili odzyskania niepodległości istniał tylko na ziemiach byłego zaboru pruskiego, jako dawny pruski samorząd prowincjonalny. Jego organem uchwałodawczym był Sejmik Wojewódzki Organem wykonawczym był Wydział Wojewódzki ze Starostą Krajowym na czele.

40. Dzielnicowe organy władzy państwowej w Galicji w 1918 roku.

Administracja terytorialna: Administracja rządowa: Powstała w 1918r. w Krakowie Polska Komisja Likwidacyjna Na czele powiatów stanąć mieli Komisarze Powiatowi, kierujący całością administracji Utworzono w marcu 1919r. urząd Generalnego Delegata Rządu dla byłej Galicji, który miał przejąć większość kompetencji byłego namiestnika, a także sprawować kontrolę i kierownictwo nad działami administracji nie zespolonej. Samorząd terytorialny: 1.Samorząd gminny: a)     samorząd gmin wiejskich: częściową demokratyzację istniejących tu struktur samorządu gminnego,. Polska Komisja Likwidacyjna wprowadziła dodatkowe kurie w wyborach samorządowych. b) samorząd gmin miejskich: wybory do samorządu nadal odbywały się wg systemu kurialnego, poszerzonego jedynie na mocy dekretu z 1918r. o czwartą kurię. Nadzór nad samorządem sprawowały organy administracji ogólnej (starostowie w I, zaś wojewodowie w II instancji) oraz organy wykonawcze samorządu wyższego stopnia. 2. Samorząd powiatowy: samorząd powiatowy praktycznie nie działał. Jego organy zostały rozwiązane, a w ich miejsce powołano tymczasowe zarządy ze starostami jako komisarzami na czele. Nadzór nad samorządem powiatowym należał do wojewodów, przy współudziale wydziałów wojewódzkich oraz ministra spraw wew. 3. Samorząd wojewódzki: Rady Wojewódzkie nie działały w Galicji, uprawnienia samorządowe  posiadał Tymczasowy Wydział Samorządowy (zlikwidowany w 1929r.).

41. Administracja centralna w II RP.

Rada ministrów - stanowiła organ kolegialny , tworzyli ją ministrowie z prezesem Rady Ministrów na czele. Stanowiła centralny organ administracji publicznej. Organem pomocniczym premiera i Rady Ministrów było Prezydium Rady Ministrów. Ministrowie, tworzyli wewnątrz Rady Ministrów Komitet Ekonomiczny. Ministrowie - kierownicy wyodrębnionych resortów, członkowie ciał kolegialnego, Rady Ministrów. W 1932 roku istniały ministerstwa: Spraw zagranicznych, Spraw wojskowych, Sprawa wewnętrznych, Wyznań religijnych i oświecenia publicznego, Skarbu, Sprawiedliwości, Rolnictwa i reform rolnych, Przemysłu i handlu, Pracy i opieki społecznej,  Komunikacji, Poczt i telegrafów. Dzieliły się na departamenty - z dyrektorami na czele - a te na wydziały - z naczelnikami . Aparat pomocniczy ministra stanowiło ministerstwo.

42. Terytorialna rządowa administracja zespolona w II RP.

Stojący na czele każdego województwa Wojewoda pochodził z mianowania prezydenta RP. Wojewoda był przedstawicielem rządu centralnego w województwie, był ponadto szefem administracji ogólnej zespolonej w województwie. Do zakresu jego działania należały: administracja spraw wewnętrznych, sprawy przemysłu i handlu ( z pewnymi wyjątkami), rolnictwa, opieki społecznej i pośrednictwa pracy, robót publicznych, wyznaniowe oraz kultury i sztuki. Miał prawo do wydawania rozporządzeń i zarządzeń. Z każdym wojewodą współpracowały dwa ciała kolegialne: rada wojewódzka i wydział wojewódzki. Kompetencje analogiczne do wojewody posiadał Komisarz Rządu Miasta Stołecznego Warszawy. Stał on na czele administracji ogólnej stolicy. Na czele powiatów grodzkich, na jakie w 1928 r. podzielono Warszawę stanęli starostowie grodzcy - sprawowali całą administrację państwową. Starosta był przedstawicielem rządu w powiecie oraz szefem administracji ogólnej. Ze starostą współpracowały organy samorządu powiatowego: sejmik powiatowy i wydział powiatowy. Miasta tworzyły dla celów administracji państwowej odrębne powiaty miejskie - na czele ze starostami grodzkimi.

43. Administracja niezespolona w II RP.

Administracja niezespolona objęła w II RP przede wszystkim wojsko, sądownictwo, skarbowość, szkolnictwo, kolejnictwo, pocztę i telegraf, górnictwo, wykonanie reformy rolnej, inspekcję ( ochronę ) pracy. Administrację

wojskową wykonywali w terenie dowódcy okręgów korpusów i podlegli im komendanci garnizonów oraz powiatowe komendy uzupełnień. Administrację sądową wykonywali: I prezes Sądu Najwyższego, Prezesi sądów apelacyjnych, okręgowych i grodzkich, Prokuratorzy. Resort skarbu - posiadał w terenie izby i urzędy skarbowe, urzędy akcyz i monopoli państwowych oraz dyrekcje i urzędy celne. Resort szkolnictwa ( kuratorów i inspektorów szkolnych) - podporządkowano ministerstwu wyznań religijnych i oświecenia publicznego. Administrację kolejową wykonywały dyrekcję kolei państwowych. Oddziału i urzędy kolejowe. Administrację pocztową wykonywały dyrekcje , urzędy i agencje pocztowe. Administrację górniczą wykonywało ministerstwo przemysłu i handlu. Administrację ziemską ( rolną ) wykonywało ministerstwo reform rolnych. Ministrowi pracy i opieki społecznej podporządkowano okręgowych i obwodowych inspektorów pracy. 

44. Samorząd terytorialny w II RP przed unifikacją. 

1. 1933 w Polsce Południowej czyli w Galicji Samorządu Terytorialnego nie było. W większości miast byłej Galicji, a także na terytoriach wiejskich wprowadzono Zarząd Komisaryczny, tzn. zamiast organów samorządowych funkcjonowali Komisarze Rządowi. Najbardziej rozwinięty był Samorząd Terytorialny na terenach zaboru pruskiego Na pozostałym terytorium państwa polskiego mimo faktu uchwalenia ustaw przez Sejm w 1920 o samorządzie wojewódzkim nigdzie Samorządu terytorialnego wojewódzkiego nie wprowadzono- nie istniał. 2. Podstawowe założenia Konstytucji Marcowej tzw. Rzeczypospolitej Samorządowej czyli państwa opartego na bardzo szerokim Samorządzie Terytorialnym i Zawodowym nie zostały zrealizowane, a Konstytucja Kwietniowa w ogóle odchodziła od idei samorządu terytorialnego. Stwierdzając, że Samorząd terytorialny pełni funkcje pomocnicze wobec Administracji Rządowej. 3. Problemy samorządowe w byłym Królestwie Polskim i na kresach wschodnich, gdzie w zasadzie Samorządu terytorialnego  poza gminami wiejskimi nie było. W zaborze pruskim i austriackim w zasadzie jedna wioska tworzyła gminę, a w byłym Królestwie Polskim i na Kresach Wschodnich gminy były tworzone na bazie kilku, a nawet kilkunastu wsi. Samorząd Gmin Miejskich.  - wprowadzono go dekretem z 1918 roku. Dzięki tym dekretom Samorząd Miejski był najbardziej rozwinięty dlatego, że Rady Miejskie, które stanowiły organy uchwalające były wybierane na trzy lata w pięcioprzymiotnikowych wyborach. Najmniej demokratyczny Samorząd był w miastach byłej Galicji. Tam nadal wybory były w 4 kuriach. Na ziemiach zaboru Pruskiego - tam również obowiązywały cenzusy majątkowe przy wyborach do rad Miejskich na wzór Królestwa Polskiego. Samorząd Powiatowy: został on uregulowany dekretami Naczelnika z 1918 r. i 1919 r. Na terenach Królestwa Polskiego i Kresach Wschodnich gdzie istniał na podstawie przepisów zaborczych. Jedynym terenem,  gdzie nie istniał Samorząd Powiatowy były tereny Śląska Cieszyńskiego . Samorząd Wojewódzki 1.      na terenach byłego  zaboru pruskiego utrzymał się on tak jak było to w zaborze  Pruskim 2.      W Galicji nie wprowadzono żadnych organów samorządu wojewódzkiego 3. Królestwie Polskim namiastkę samorządu tworzyły tzw. Rady Wojewódzkie,

45. Samorząd terytorialny II RP po unifikacji.

W 1933  na mocy ustawy  scaleniowej wprowadzono jednolitą dla całego kraju  organizację terytorialna. Ustaw dzieliła organy samorządu na wykonawcze i zarządzające oraz stanowiące i kontrolujące. Przewidywała zespolenie organów administracji ogólnej i organów wykonawczych samorządu na szczeblu powiatu i województwa pod przewodnictwem starosty i wojewody. Kompetencje działania organów uchwalających ograniczone zostały do spraw enumeratywnie wyliczonych w ustawie. W razie wątpliwości obowiązywała zasada domniemania kompetencji. Uprawnienia samorządu obejmowały zakres działania własny  ( sprawy gospodarcze , kulturalne,  zdrowia publicznego zaspokojenia lokalnych potrzeb mieszkańców ) i poruczony  ( sprawy należące do właściwości organów administracji rządowej, a zleconych do wykonania samorządowi. ) Dla realizacji zadań przekraczających  możliwości finansowe poszczególnych jednostek samorządowych tworzone były tzw. związki celowe. Posiadały one osobowość prawną oraz własne organy np. Związek Rewizyjny Samorządu Terytorialnego. Samorząd gminny -  częściowa unifikacja , obok gmin jednostkowych - gminy zbiorowe składające się z gromad. Organy uchwałodawcze tych gmin to rada gromadzka lub zebranie gromadzkie. Organ uchwalający w gminach stanowiła rada gminna. Organ wykonawczy - zarząd gminy skł. z wójta , ławników, sekretarz. W gminach miejskich - Rady miejskie  ( wybierane w wyborach powszechnych ) z zarządem miejskim - burmistrz i ławnicy. Samorząd powiatowy organ uchwalający to rady powiatowe pochodzące z wyborów pośrednich i jawnych, dokonywanych przez rady gminne i miejskie. Organ wykonawczy - wydział powiatowy. Nadzór nad samorządem sprawowany przez organy administracji ogólnej minister spraw wew., wojewodowie, starostowie, , a także organy wykonawcze samorządu wyższego stopnia.

46. Kontrola administracji w II RP i jej rodzaje.

Administracja publiczna w II RP podlegała kontroli wewnętrznej, wynikającej z hierarchiczno - instancyjnej  struktury administracji , dokonywanej przez organ wyższego szczebla oraz zewnętrznej  - sprawowanej przez organy niezależne od aparatu administracji. Na kontrolę administracji składa się : 1.      Kontrola parlamentarna - sprawowana przez sejm i senat. jest to możliwość pociągnięcia ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej lub parlamentarnej. Najczęściej wykorzystywano w praktyce interpelacje - dot. one administracji wszystkich szczebli. Po wprowadzeniu ograniczeń w 1926 r  w ich zgłaszaniu ich liczba zmalała. Po 1935 przestały odgrywać większe znaczenie. Ważną formę kontroli stanowiło w całym okresie międzywojennym uchwalanie budżetu oraz kontrolowanie jego wykonania. Za pośrednictwem Komisji Kontroli Długów Państwa parlament sprawował kontrolę nad długami państwa. 2. Kontrola państwowa .  Sprawowała ją Najwyższa Izba Kontroli NIK oraz Izby Okręgowe Kontroli NIK powołana do życia w 1919 r działała na podstawie ustawy z 3.06 1921 r o kontroli państwowej. Na czele NIK stał Prezes mianowany przez prezydenta na wniosek Rady Ministrów. Za swą działalność odpowiadał przed parlamentem. Kontroli podlegały wszystkie jednostki administracji państwowej, a także samorządowej oraz stowarzyszenia i fundacje, które działały z gwarancją finansową Skarbu Państwa. NIK badała działalność finansową oraz zamknięcia rachunków państwa. Co roku prezes NIK składał prezydentowi oraz parlamentowi sprawozdanie z działalności kontrolnej., sejmowi - sprawozdanie z wykonania budżetu wraz z wnioskiem o udzielenie lub nie udzielenie rządowi absolutorium. 3. Kontrola sądowa Sprawowana była przez sądy administracyjne - Najwyższy Trybunał Administracyjny, niższe sądy administracyjne działające na terenie byłego zaboru pruskiego Od 1935 działał powołany na czas przejściowy Inwalidzki Sąd Administracyjny.

47. Sądownictwo administracyjne w II RP.

Konstytucja marcowa z 1921 roku przewidywała powołanie wieloinstancyjnego sądownictwa administracyjnego z Najwyższym Trybunałem Administracyjnym na czele. NTA utworzono na mocy ustawy z 1922 r. wzorowanej na rozwiązaniach austriackich. NTA był sadem jednoinstancyjnym. Na mocy ustawy o NTA utrzymano sądy administracyjne niższej instancji na terenach byłego zaboru pruskiego. Były to: I instancja - wydział powiatowy,     II instancja - wojewódzkie sądy administracyjne, III instancja - rewizyjna a Warszawie. Nadzór nad NTA powierzono Prezesowi Rady Ministrów. Skład: I prezes, Prezesi i sędziowie. Wszyscy posiadali wykształcenie prawnicze, a na mocy rozporządzenia z 1932 r. 1/3 kwalifikacje sędziowskie. NTA dzielił się na izby w liczbie od 2 do 5. Właściwości NTA określała Klauzula Generalna: kontrola zgodności z prawem aktów adm. wydawanych przez organy adm. Skargę do NTA można było wnieść dopiero po wyczerpaniu toku instancji administracyjnych - mógł to zrobić każdy. Kontrola legalności sprawowana przez NTA miała charakter następczy - dopiero po wydaniu decyzji adm. Wyroki Trybunału były ostateczne. NTA był sądem kasacyjnym. Inwalidzki Sąd Administracyjny ( ISA ) - przewodniczący , sędziowie i ławnicy. Utworzony na czas określony - przejął orzecznictwo w sprawach skarg na decyzje o zaopatrzeniu emerytalnym i rentowym inwalidów wojennych i wojskowych osób po nich pozostałych. Trybunał Kompetencyjny - powstał do rozpatrywania sporów kompetencyjnych pomiędzy organami adm. a sądami adm. lub innymi sądami.

48. Administracja ziem polskich pod okupacją radziecką.

Po 17.09.1939 r. pod okupacją radziecką znalazła się prawie  połowa terytorium Rzeczypospolitej. Przejściowo władze  na zajętym terytorium sprawowały Zarządy Tymczasowe, które podległe były terenowym jednostkom Narodowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych (NKWD). 22.10.1939 r. odbyły się  wybory do zgromadzeń ludowych.  Polacy jednakże  nie mogli wysuwać swoich kandydatów co było  następstwem włączenia do republiki białoruskiej województwa białostockiego i nowogrodzkiego natomiast Galicja Wschodnia i Wołyń zostały włączone do republiki ukraińskiej. Na tych ziemiach   wprowadzono radziecki aparat administracyjny, wymiaru sprawiedliwości i partyjny   oraz  wszystkim mieszkańcom wcielonych republik nadano obywatelstwo radzieckie.  Po zajęciu  Wileńszczyzny w  1940 r. , powtórzono schemat wyborów  nowego parlamentu i rządu  komunistycznego. Unifikacji wcielonych ziem polskich z republikami radzieckimi w stosunku do ludności polskiej służyć miały wprowadzone represje (aresztowania, konfiskaty mienia, deportacje cywilów w głąb  Rosji , wymordowanie jeńców wojennych ). W 1941 tereny polskie znajdujące się pod okupacją radziecką znalazły się w rękach Niemiec i zostały włączone do Generalnego Gubernatorstwa (dystrykt Galicja z siedzibą we Lwowie),      w części do Rzeszy (białostockie). Reszta ziem weszła w skład tzw. komisariatów Rzeszy (Ukraina i Wschód).

49. Administracja ziem polskich pod okupacją niemiecką.

Od 01.09.1939 r. ustawą Reichstagu włączono do Rzeszy Wolne Miasto Gdańsk. Dekretem Hitlera z 08.10.1939 wcielono: Pomorze, część woj. łódzkiego, Górny Śląsk, Zagłębie Dąbrowskie, część woj. krakowskiego (zachodnie powiaty), warszawskiego (okręg ciechanowski) oraz Suwalszczyznę. 1.08.1941 włączono okręg białostocki znajdujący się dotychczas pod okupacją radziecką. Z części terytorium wcielonego do rzeszy utworzono 2 nowe okręgi: Gdańsk - Prusy Zachodnie, Kraj Warty, które dzieliły się na rejencje, te zaś na powiaty: miejskie i wiejskie (z wyjątkiem rejencji białostockiej podzielonej na komisariaty obwodowe) pozostałe ziemie włączono do istniejących prowincji niemieckich. Centralnym urzędem Rzeszy dla ziem wcielonych były zgodnie z dekretem z 8.10.1939 Minister Spraw Wewnętrznych.  Na czele administracji okręgu Rzeszy stał mianowany przez kanclerza Rzeszy namiestnik, będący jednocześnie szefem Narodowo-Socjalistycznej Niemieckiej Partii Pracy (NSDAP) Kierował administracją państwową w tym zespoloną bezpośrednio. Znacznie poszerzono także kompetencje nadprezydentów w prowincjach. Administracją rejencji kierował prezes rejencji. Administracja powiatu wiejskiego - starosta. Zaś miejskiego - burmistrz. Wszyscy łączyli w swym ręku także funkcje szefów NSDAP. Szczególną rolę w systemie organów administracji na ziemiach włączonych zajmowały organy policji oraz SS. Wszystkie urzędy sprawowane były przez Niemców. Dekretem z dnia 12.10.1939r. utworzono Generalne Gubernatorstwo. Zostało podporządkowane  zwierzchniej władzy Rzeszy. Stolicą był Kraków. Językiem urzędowym był niemiecki. W skład GG wchodziły początkowo dystrykty: krakowski, radomski, lubelski , a od 1941r. także dystrykt galicyjski.  Dystrykty dzieliły się na powiaty miejskie i wiejskie. Na czele GG stał mianowany przez Hitlera i bezpośrednio mu podległy, generalny gubernator, kierował także NSDAP na podległym mu terenie. Podlegały mu wszystkie działy administracji,  w tym także adm. wymiaru sprawiedliwości. Przy generalnym gubernatorze działali pełnomocnicy ministerstw i centralnych urzędów Rzeszy, w Berlinie rezydował jego przedstawiciel. Organem doradczym i wykonawczym generalnego gubernatora był Urząd Generalnego Gubernatora , od 1940 roku nazywany rządem, kierowany przez sekretarza oraz wydziały główne administracji . Administracją dystryktów kierowali szefowie dystryktów, a od 1941 roku nazywani gubernatorami, podlegający generalnemu gubernatorowi. Na czele powiatu stali starostowie powiatowi oraz miejscy. Spośród polskich organów utrzymano jedynie organy wykonawcze samorządu w miastach (burmistrzowie) oraz gminach wiejskich (wójtowie), którym podlegały zarządy miejskie i gminne. Wójtów i burmistrzowie powoływani byli przez gubernatorów dystryktów, na ogół spośród Polaków.

50. Administracja Polskiego Państwa Podziemnego.

Jej organizacje rozpoczęto, jeszcze w czasie trwania kampanii wrześniowej. Struktura organów, uznających władzę rządu emigracyjnego, opierała się na dualizmie równorzędnych w zasadzie pionów: cywilno - politycznego oraz wojskowego. Tworzenie pionu wojskowego rozpoczęło się jeszcze w czasie trwania  kampanii wrześniowej, od utworzenia organizacji wojskowo - politycznej  Służba Zwycięstwu Polski , a następnie  - w jej miejsce - w grudniu 1939 r. Związek Walki Zbrojnej ZWZ.  W lutym 1942 roku ZWZ przemianowano na Armię Krajową. Jej organem dowodzenia była Komenda Główna. Struktura terenowa została dostosowana do przedwojennego podziału terytorialnego: obszary, na które podzielono kraj, dzieliły się na okręgi odpowiadające województwom, te na obwody pokrywające się z powiatami, na szczeblu gmin działały placówki. Podziemne organy cywilne stanowili powołani pod koniec 1940 r. delegat rządu na kraj, jego 3 zastępcy, delegaci okręgowi oraz powiatowi. W lipcu 1940 r. mianowano osobnego delegata rządu dla ziem wcielonych do Rzeszy, delegata dla ziem GG, nie powołano delegata - dla ziem pod okupacją radziecką. Zadaniem delegatów było organizowanie struktur administracyjnych podziemia. Na mocy dekretu prezydenta z 26.04.1944 roku delegat rządu uzyskał rangę ministra, pełniącego na terenie kraju funkcję wicepremiera.. Stanowiło to przejaw zalegalizowania budowy administracji podziemnej na wszystkich szczeblach.  Aparat pomocniczy delegata rządu stanowiła Delegatura Rządu, podzielona na resortowe departamenty. Ich struktury oparto na przedwojennych strukturach odpowiednich ministerstw. Departamenty miały zbierać materiały potrzebne Delegatowi Rządu w wykonywaniu decyzji, przygotować personel dla objęcia urzędów i wykonywania funkcji publicznych z chwilą zakończenia działań wojennych, kierować i nadzorować tymczasową administrację państwową, opracowywać projekty ustaw, które miały być wydane po zakończeniu okupacji. Delegatura zajmowała się między innymi organizowaniem administracji zastępczej, Stojący na czele jednostek lokalnych Delegaci pełnili funkcję przedwojennych władz administracji ogólnej. Delegatów Okręgowych mianował Delegat Rządu w porozumieniu z RJN. Powołano również policję w postaci Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa. 

51. Administracja komunistyczna podczas II wojny światowej.

Od powstania w 1942 roku Polskiej Partii Robotniczej, zaczął kształtować się drugi   obóz polityczny podziemia, „ludowo - demokratyczny”. Odrzucał on Konstytucję kwietniową jako podstawę porządku prawnego w państwie oraz nie uznawał prawa do reprezentowania narodu polskiego przez rząd emigracyjny. Od początku 1944 roku jego działacze przystąpili do budowania konkurencyjnego w stosunku do organów tworzonych przez rząd londyński  systemu. W nocy z 31.12.1943r. na 1.01.1944r. utworzono KRN, która miała pokierować walką z okupantem, a następnie przebudować ustrój polityczny i społeczny w wyzwolonym kraju. KRN działała, opierając się na systemie terenowych rad narodowych: wojewódzkich, powiatowych, miejskich i gminnych. Wiosną 1944 roku rady znajdowały się w stadium zalążkowym. Największą aktywność wykazały w następnych miesiącach na terenie Lubelszczyzny, pod koniec okupacji działało około 100 rad powiatowych oraz około 300 miejskich i gminnych.

52. Administracja centralna Polski Ludowej w latach 1944-1952.

1.01.1944 r. Powstała Krajowa Rada Narodowa składająca się formalnie z 11 organizacji, których  przedstawiciele podpisali tzw. Manifest Demokratyczny organów społecznych, politycznych i wojskowych. Wraz z utworzeniem KRN  utworzono także Armię Ludową. KRN wydała statut tymczasowy Rad Narodowych, który odwołując się formalnie do Konstytucji Marcowej stwierdził konieczność budowy Rad Narodowych szczebla wojewódzkiego i powiatowego. Na czele będzie stała KRN . Równocześnie z tworzeniem się struktur władzy tego nurtu na terenie okupowanego kraju podobne struktury zaczęły się tworzyć na terenie ZSRR . W czerwcu 1943 powstał Związek Patriotów Polskich który przystąpił do organizowania Armii Polskiej na terenie ZSRR nie mogli się ze sobą porozumieć ,obie grupy chciały w kraju rządzić. W  ostateczności o wszystkim zdecydował Stalin . Efektem tych uzgodnień było powołanie do życia w Moskwie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego który miał stać się naczelnym organem Administracji - Przewodniczącym PKWN został szef polskich socjalistów Edward Osóbka-Morawski. PKWN uznał się za jedyną legalną władze wykonawczą ,jedyną władzą ustawodawczą jest KRN. Od września 1944r.   B. Bierut był powszechnie tytułowany Prezydentem .We wrześniu 44 r mamy następującą sytuacje: 1.Dwie głowy państwa a) Prezydent RP na uchodźstwie ,b) Prezydent KRN. W zasadzie 3 organy pretendujące do roli władzy ustawodawczej a) Rada Narodowa w Londynie(istnieją od 1940 jako organ konsultacyjno opiniodawczy władz emigracyjnych), b) Krajowa Rada Jedności Narodowej w kraju, c) Krajowa Rada Narodowa. W istocie mamy trzy rządy - organy do takiej roli pretendujące: 1. Rząd Londyński -jedyny legalny rząd, 2. Krajowa Rada Ministrów-Polskiego Państwa Podziemnego, 3. PKWN. Klasyczna dwuwładza. Ta sytuacja została jeszcze wzmocniona 31,12,44r.kiedy  Stalin przestał liczyć się pozorami i KRN wydała ustawę o utworzeniu rządu tymczasowego - ten rząd tymczasowy uzyskał ograniczone uznanie międzynarodowe. Rząd czy struktura tego organu administracji centralnej nie uległa wielkim zmianom w porównaniu z PKWN podstawowa polegała na tym,  że w PKWN były resorty a KRN nazwano już Ministerstwami. Ustawa powoływała 14 ministerstw. Konferencja Wielkiej Trójki - luty 1945r. 1)     W Jałcie postanowiono że na tego typu terytoriach wyzwalanych będą powstawał rządy przejściowe , 2)     Utworzenie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej 28.06.45r. ,  który zamykał rządy dwuwładzy. Na ustrój państwa polskiego miała wpływ Mała Konstytucja (luty 1947) . W Małej Konstytucji było stwierdzone , iż dalej będzie istniał trójpodział władzy państwowej na: 1)     Władze ustawodawczą / sejm ustawodawczy , 2)     Władze wykonawczą / prezydent RP i Rząd , 3)     Władze sadowniczą / niezależne sądy. W nowej konstytucji stwierdzono, ze Centralnym Organem Administracji Państwowej  jest Rada Ministrów. Prezesa Rady Ministrów mianował Prezydent, W 1950 roku powołano ściśle kierownictwo administracji centralnej poza konstytucyjne - Prezydium Rządu. Do organów administracji państwowej konstytucja zaliczała Rade Ministrów jako naczelny i zarządzający organ władzy państwowej. Uprawnienia Rady Ministrów ujęte w konstytucji PRL można podzielić na 3 grupy: Funkcje kierowniczo - koordynacyjne , Wzajemne relacje między Sejmem a Radą Ministrów: Funkcje wykonawcze. 

53. Administracja terytorialna Polski Ludowej w latach 1944-1952.

Manifest PKWN przewidywał utworzenie terenowego aparatu administracyjnego. Z jednej strony Terenowym Organem Administracji miały być Rady Narodowe, a z drugiej strony Pełnomocnicy Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. 1944r. został opublikowany dekret KRN o trybie powoływania władz administracji ogólnej pierwszej i drugiej instancji . Organami wykonawczymi administracji ogólnej : II instancji zostali Wojewodowie nadaj jednoosobowo kierujący urzędami Wojewódzkimi. Wojewodów mianował Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego  (przed wojną Prezydent) przy czym PKWN musiał zasięgnąć opinii właściwej Wojewódzkiej Rady Narodowej Wojewoda odpowiadał za: a). Administrację publiczną - stąd też podlegał służbowo Ministr. Administracji Publicznej , organizacyjnie: kierownikom innych resortów , których zadania miał realizować . Woj. Rada Narodowa miała nad nim przewagę. W podobny sposób została zbudowana struktura władz administracyjnych I instancji czyli powiatowych. Na czele powiatu stał starosta powołany przez PKWN na wniosek Wojewody. Personalnie i służbowo podległy wojewodzie i jednocześnie nadzorowany przez własna Powiatową Rade Narodową. Ustawa z 11.09.1944r. o organizacji i zakresie działania Rad Narodowych, która sytuowała Rady Narodowe jako tymczasowe ustawodawcze organy samorządowe.  Na czele była KRN, potem były Wojewódzkie i Powiatowe Rady Narodowe oraz Miejskie i Gminne Rady Narodowe. Prezydia miały organizować pracę Rad Narodowych i reprezentować ja na zewnątrz. Rady Narodowe niższego szczebla delegowały swoich przedstawicieli do Rad Narodowych wyższego szczebla. Ustawa została uzupełniona dekretem PKWN  z XI.1944r. o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego, który poszerzał uprawnienia Rad Narodowych, rozbudowywał przepisy dotyczące organów wykonawczych samorządu terytorialnego. Stwierdzają, że organami wykonawczymi będą: Wydziały Wojewódzkie w województwach, Wydziały Powiatowe w powiatach.

Ad. 1. Wydziały Wojewódzkie- przewodniczył Wojewoda Ad. 2. Wydział Powiatowy - na czele ze starostą natomiast w Gminach Miejskich  - na czele z Burmistrzem w Gminach Wiejskich - na czele z Wójtem . Dekret wprowadzeniem dwóch organów wykonawczych Rad Narodowych wprowadził chaos w funkcjonowaniu samorządu terytorialnego  z jednej strony organem wykonawczym Wojewódzkiej Rady Narodowej było jej Prezydium z drugiej strony Wydział Wojewódzki. Ustawa z 1950 roku wprowadziła zmiany. Ustawa ta znosiła stanowiska wojewodów i starostów, znosiła wydziały odpowiedniego szczebla . Odtąd jednolitymi terenowymi organami władzy państwowej stały się Rady Narodowe odpowiednich szczebli przy czym  Rady Narodowe pełniły jak gdyby trojakiego rodzaju funkcje: były organami władzy w terenie, były organami samorządu w terenie, Prezydia Rad Narodowych zaczęły pełnić funkcję organów administracji terytorialnej. Organem wykonawczym i zarządzającym Rad Narodowych były ich Prezydia, które miały działać kolegialnie. Prezydia pełniły drugą funkcję, były organami wykonawczymi terenowej władzy państwowej czyli Terenowymi Organami Administracji. Zwierzchni nadzór nad wszystkimi Radami Narodowymi pełniła Rada Państwa. Konstytucja PRL z 1952 r. była wzorowana na Konstytucji ZSRR . Terenowymi Organami Władzy  i Administracji Państwowej pozostały Rady Narodowe. W roku 1954 nowelizacja ustawy o Radach Narodowych wprowadziła Gromadzkie Rady Narodowe poza Wojewódzkimi, Powiatowymi i Gminnymi.

54. Typy sądownictwa administracyjnego i ich charakterystyka.

W XIX wykształcono 2 typy sadownictwa :

1.      typ angielski - prawo do orzekania w  spornych sprawach administracyjnych zachowały sądy powszechne. I poł. XIX w  uznane za rozwiązanie wzorowe, zyskało nazwę państwa wymiaru sprawiedliwości. Poza St. Zjednoczonymi typ ten przyjęły : Belgia , Włochy, Szwajcaria, Holandia, kraje skandynawskie, także carska Rosja.  II poł. XIX w  powołano  przeciwne sądom powszechnym - osobne , niezawisłe sądy administracyjne .

2.      typ francuski nazywany także kontynentalnym - kompetencje te przekazano odrębnym organom, oddzielonym od struktur sądownictwa powszechnego. Sądownictwo takie przyjęły : Austria, Prusy, Polska okresu  międzywojennego.

                                                     

---