Ćwiczenia przygotowujące do nauki pisania. Rozwijanie małej motoryki, kształtowanie koordynacji wzrokowo- ruchowej.
Wiek przedszkolny jest niezmiennie ważnym okresem w rozwoju dziecka. Cechuje się intensywnym rozwojem sprawności ruchowej w tym manualnej. Sprawność manualna jest istotna w życiu codziennym dziecka, wiąże się z wykonywaniem czynności samoobsługowych, manipulacyjnych. Osiągnięty w przedszkolu stopień sprawności manualnej decyduje w dużej mierze o powodzeniu dziecka w szkole. Od tego zależy jak opanuje ono zdolność pisania. Przygotowujące się do czynności pisania dziecko wykorzystuje swoją inteligencje i emocje, rozbudzoną wyobraźnię i potrzebę tworzenia, rozwija również w pełni wszelkiej możliwości swego ciała. Pismo rządzi się innym kodem niż rysunek i opanowanie go wymaga starannego przygotowania i systematycznej nauki.
Akt pisania, będący owocem przenikniętych inteligencją i uczuciem mechanizmów motorycznych zakłada osiągnięcie dojrzałości intelektualnej i uczuciowej. Proces przygotowania dziecka do nauki pisania jest procesem długofalowym, złożonym z wielu etapów, wkraczającym w bardzo różne dziedziny rozwoju i wychowania. Obejmuje on przede wszystkim cały okres przedszkolny, a rozpoczyna się już w wieku trzech lat. 1
W pracy wychowawczo - dydaktycznej z dziećmi w przedszkolu wyróżniamy dwa etapy kształtowania umiejętności pisania:
Wyrabianie gotowości do pisania.
Wprowadzenie elementarnej umiejętności pisania.
Oba te etapy różnią się znacznie między sobą, przede wszystkim zakresem działalności dzieci. Mimo tych różnic wzajemnie się warunkują i stanowią integralną całość.
I Rozwijanie sprawności manualnej poprzez działalność plastyczno - konstrukcyjną
Sprawność manualna dziecka jest bardzo ważnym czynnikiem przygotowującym do podjęcia nauki pisania.
Graficzne odwzorowanie liter wymaga dużej sprawności ręki, przede wszystkim zaś kiści i 3 palców: wielkiego, wskazującego i środkowego. Zdaniem T. Wróbla, ruchy pisarskie mają dwojaki charakter.
Składają się na nie:
1) ruch podbiegający, w wyniku którego powstają linie proste i pętle; ruch ten kształtuje profil litery i przebiega w płaszczyźnie pionowej,
2) ruch postępujący, dzięki któremu piszemy litery obok siebie w wyrazie, a więc w płaszczyźnie poziomej. Ruchy poziome, postępujące, wymagają nie tylko udziału palców, ale także przedramienia i łokcia. Kreślenie linii włoskowatych umożliwiają mięśnie wyprostne i śródkostne palców, zaś linii grubych - zginacze palców. Przy pisaniu liter wielkich zaangażowane są ponadto zginacze nadgarstka. Czynność pisania angażuje więc całą rękę dziecka.
Niezbędną do pisania sprawność manualną osiąga dziecko poprzez wykonywanie różnych działań, a w szczególności przez prace plastyczno - konstrukcyjne, które angażują drobne ruchy palców. Działalność plastyczno - konstrukcyjna dzieci, przygotowująca do nauki pisania spełnia różnorodne funkcje: przyczynia się do rozwoju spostrzeżeń i wyobrażeń, ułatwia widzenie i porównywanie przedmiotów, ujmowanie różnic i podobieństw.
W twórczości plastyczno - konstrukcyjnej można dokonać podziału na techniki o charakterze płaskim i przestrzennym.
Przygotowując dzieci do nauki pisania doskonalimy ich małą motorykę i koordynację wzrokowo- ruchową.
1. Mała motoryka
Ruch jest naturalną potrzebą każdego dziecka w wieku przedszkolnym. Stanowi on istotny czynnik w jego rozwoju fizycznym. Dziecko w tym wieku nie może długo skoncentrować się na jednej czynności, co powoduje konieczność częstych zmian zabaw ruchowych i ćwiczeń gimnastycznych.
Dla określenia stopnia rozwoju ruchowego dziecka można mówić o tzw. motoryce dużej i małej. W pierwszym przypadku mamy na myśli ruchy całego ciała lub jego dużych partii, czyli rąk i nóg. Duża motoryka zaangażowana jest w takich czynnościach jak chodzenie, bieganie czy pływanie. Motoryka mała to niewielkie ruchy palców i dłoni, które zaangażowane są przy pisaniu, stąd też często stosowany jest termin grafomotoryka.
Przykłady ćwiczeń:
Ćwiczenie 1.
Materiały: plastelina, modelina lub przygotowana domowymi sposobami masa solna
Przebieg:
-W ciszy i spokoju dzieci zmiękczają w dłoniach plastelinę i starają się utoczyć z niej regularną kulkę o średnicy około 2 cm. Gotową kulkę chwytają i obracają między opuszkami kciuka i palca wskazującego. Jeśli to konieczne można unieruchomić kciuk przytrzymując go drugą dłonią. Łokieć jest oparty o stół przed ramie uniesione niemal pionowo można poprosić dzieci o zamknięcie oczu, aby lepiej poczuły dotyk kulki i jej ruch.
- Pozostający na kciuku kulka plasteliny dotykana jest kolejno wszystkimi palcami, od wskazującego po mały i z powrotem.
- Dziecko chwyta na zmianę prawą i lewą dłonią dużą kule plasteliny i ściska ja z całych sił wszystkimi palcami. Po każdym zaciśnięciu dłoni następuje rozluźnienie.
- W dalszej części ćwiczeń dzieci lepią dowolne postaci, zwierzęta i przedmioty.
- Na zakończenie z wałków plasteliny formują litery i figury geometryczne.
Ćwiczenie 2.
Materiały: dla każdego dziecka: 2 zestawy cienkich woreczków z kolorowej bawełny, 4 woreczki żółte i 4 zielone zawierające ziarna grochu, fasoli, ryż, ziele angielskie, kamyki, małe muszelki.
Przebieg:
Wypełnione i związane woreczki leżą po dwóch stronach małego dywanika, żółte z lewej, zielone z prawej.
- Dziecko bierze żółty woreczek i przez tkaninę dotyka zawartością.
- Szuka zielonego woreczka z taką samą zawartością.
- Trzymając woreczki w obydwu dłoniach porównuje je. Gdy uzna, że oba woreczki wypełnione są tym samym rodzajem ziarna, kładzie je obok siebie.
- Powtarza czynność w poszukiwaniu następnej pary, którą umieści pod pierwszą, i tak aż do ułożenia 8 woreczków.
Ćwiczenie 3.
Materiały: koraliki, guziki, sznurek
Przebieg:
Nawlekanie korali, guzików na żyłkę, sznurek, sznurowadło wg. wzoru,
lub polecenia np. (dwa duże guziki, dwa małe guziki lub korale).
Ćwiczenie 4.
Materiały: ryż, kasza, płatki, butelka, garnuszek, łyżka.
Przebieg:
Przesypywanie ryżu, kaszy, płatków, zarówno łyżką jak i paluszkami, np. do butelki lub garnuszka.
Ćwiczenie 5.
Materiały: gazety
Przebieg:
Wydzieranie obrazków z gazet (lub u młodszych dzieci po prostu darcie gazet na strzępy), gniecenie papieru.
Ćwiczenie 6.
Materiały: muszelki, ciastolina, foremki, kolorowe drobne kamyszki, ryż, kasza
Przebieg:
Zabawa małymi przedmiotami np. wciskanie muszelek w ciastolinę, zdobienie ciastek i pierników posypką itp.
Ćwiczenie 7.
Przebieg:
Masażyk pt. „Idzie rak nieborak” Nauczycielka mówi głośno wyliczankę, a dzieci wykonują palcami ruchy na plecach kolegi.
Ćwiczenie8.
Przebieg:
Masowanie palców. Jedna dłoń masuje palce drugiej od paznokcia do nasady.
- Kciukiem i palcem wskazującym chwycić kciuk drugiej dłoni z obu stron paznokcia. Masować przez pocieranie skręcanie, rozgrzewanie.
- Chwycić kciuk pełną dłonią odgiąć go i zgiąć ponownie. Podobnie postępować z pozostałym palcami.
- Powrócić do palca wskazującego, szczypiąc skórę między palcami u ich nasady.
- Masować kciukiem wnętrze drugiej dłoni, zbliżając się do nasady palców. Następnie całą dłonią pocierać wierch drugiej. Nie spiesząc się dzieci porównują doznania obydwu dłoni. Zamieniają dłonie. Na zakończenie pocierają o siebie wnętrze obu dłoni, opuszczają ręce i lekko wstrząsają dłonią.
Ćwiczenie 9.
Przebieg:
Naśladowanie gry na pianinie, pisania na maszynie.
Ćwiczenie 10.
Materiały: przybory do pisania( flamastry, węgiel, miękkie ołówki), papiery, tkaniny
Przebieg:
Pierwsze pozostawiane przez dziecko ślady rysowane są bezpośrednio palcem. Później zaczyna ono korzystać z udostępnionych materiałów.
2. Kształtowanie koordynacji wzrokowo - ruchowej
Niezbędna sprawność, która jest potrzebna do nauki pisania to dobra koordynacja ruchowo - wzrokowa.
Koordynacja ruchowa obejmuje zarówno harmonijną współpracę różnych grup mięśniowych w trakcie wykonywania różnych czynności, jak i momenty zwalniania napięć mięśniowych i całkowitego wyłączenia ruchów, m. in. ruchów zbędnych w danej czynności.
Inną bardzo ważną cechą motoryczności, która ma ogromne znaczenie w procesie przygotowania do nauki pisania, jest zręczność, czyli inaczej stopień podporządkowania ruchowego oka do ręki, wzroku do czynności rąk.
Przykłady ćwiczeń:
Ćwiczenie 1.
Przebieg:
Stoimy w rozkroku, ręka
prawa wyprostowana do przodu, ucho „przyklejone” do ręki, wzrok podąża za
ręką, która kreśli leniwe ósemki w powietrzu. (Zabawa „Słoń”)
Ćwiczenie 2.
Przebieg:
Kreślenie leniwych ósemek ( na tablicy, na biurku, po piasku, w powietrzu),
ósemek alfabetycznych - metoda Dennisona
Ćwiczenie 3.
Materiały: koraliki, drewniane klocki, patyczki wełna, tasiemki, klocki Dienesa;
Przebieg:
Dzieci układają:
- z koralików, klocków [dużych i małych] meble, pojazdy, drzewa, rośliny, budowle, figury;
- z patyczków: płoty, drabiny, domy;
- z tasiemki, z różnokolorowej wełny: dywaników, kilimków, frędzli;
- z elementów mozaiki geometrycznej- postaci ludzi i zwierząt;
Ćwiczenia 4.
Materiały: Przygotowane przez nauczycielkę na kartkach papieru wzory figur geometrycznych (dla każdego dziecka).
Przebieg:
Dziecko dobiera do konturów figur geometrycznych przedstawionych na kartce, takie same figury i nakłada je na wzór.
Ćwiczenie 5.
Materiały: Przygotowane przez nauczycielkę na kartkach papieru wzory figur geometrycznych
Przebieg:
Nauczycielka pokazuje dzieciom kompozycje . Zadaniem dziecka jest zapamiętanie jej i graficzne odtwarzanie kompozycji geometrycznych.
Ćwiczenie 6.
Materiały: farby, pedzle, kubek wody, wata, flamastry, kartki
Przebieg:
tworzenie różnych kompozycji - szlaczków ;
kompozycji postaci człowieka, pojazdów, przedmiotów, domów;
malowanie jednocześnie obydwoma rękami na dużym arkuszu przypiętym do tablicy lub podłogi;
malowanie palcami na przemian ruchem spokojnym, swobodnym;
zamalowywanie całej powierzchni kartki;
malowanie palcem [na całej powierzchni różnokolorowych linii poziomych i pionowych];
malowanie pędzlem linii prostych, splątanych nici, kłębuszków, jaskółek;
malowanie pęczkiem waty - duże i małe chmury, kałuże itd.
zamalowywanie dużych konturowych rysunków, przedmiotów;
malowanie flamastrami - zamalowywanie określonym kolorem;
zamalowywanie powierzchni konturów np. kwiatów, domów;
Ćwiczenie 7.
Materiały: kreda, arkusze papieru, kreda, farba klejowa
Przebieg:
rysowanie kredą na tablicy i dużych arkuszach rozłożonych na podłodze;
kreślenie patykiem na mokrej, gęsto pokrytej farbą klejową powierzchni;
rysowanie świecą, tuszem;
Ćwiczenie 8.
Materiały: kolorowy papier
Przebieg:
wydzierania łatwych kształtów np. piłek, baloników, kolorowych liści itp.
układanie kompozycji z kolorowych pasków;
Ćwiczenia 9.
Materiały: kolorowe stemple
Przebieg:
tworzenie różnych kompozycji - szlaczków ;
tworzenie kompozycji postaci człowieka, pojazdów, przedmiotów, domów;
Ćwiczenie 10.
Materiały: obrazki, domino obrazkowe
Przebieg:
układanie obrazka z części wg. identycznego wzoru;
uzupełnianie brakującej części obrazka;
dobieranie par jednakowych obrazków [dobieranki, loteryjki, domino obrazkowe],
rozpoznawanie zmian ilościowych i jakościowych w układach elementów - [zabawa " Co się tu zmieniło?"]
Ćwiczenie 11.
Przebieg:
marsz na palcach;
marsz chodem bociana;
marsz wokół sali z ćwiczeniem w reagowaniu na sygnał słowny: stój, naprzód;
Ćwiczenie 12.
Przebieg:
bieg z podskokami,
przylot i odlot bocianów - bieg w określonym kierunku, poruszając się falistym ruchem z rozkrzyżowanymi ramionami;
Ćwiczenie 14.
Przebieg:
Wróbelki- imitowanie ruchów i zachowań ptaków
Piłka skacze- podskakiwanie obunóż
Szczur- zabawa z linką, przeskakiwanie przez linkę
Skok królika- podskakiwanie w przysiadzie podpartym, imitowanie skoków królika ;
Ćwiczenie15.
Przebieg:
rzucanie i chwyt woreczka obiema rękami;
rzucanie i chwyt woreczka jedną ręką;
rzucanie i chwytanie woreczka w ruchu itd.
Ćwiczenie 16.
Przebieg:
chorągiewką w powietrzu;
patykiem na piasku;
kolorową kredą na tablicy;
kredkami na dużych arkuszach.
Literatura:
Berthet Denise, Wprowadzenie do nauki pisania, Wydawnictwo Cyklady, Warszawa 2002
Przygotowały:
Kuźmińska Patrycja, Jankowska Paulina, Łuczak Marta, Kamińska Kamila
PWiPP, grupa B, studia stacjonarne