12.05.2007
ZAGADNIENIA WSPÓŁCZESNEGO ISLAMU
Nauka religii:
Stosunek muzułmanów do nauczania religii jest nacechowany przeciwstawnymi dążeniami - z jednej strony Muhammad lubił dzieci i zalecał życzliwe tłumaczenie, z drugiej strony dopuszczał kary cielesne.
Nie wolno wątpić w autorytet nauczyciela, źródła czy autora, na którego powołuje się nauczyciel. Nauki religijne należy przyjmować z pełna otwartością i zaufaniem. Nauczanie religii w klasycznej szkole opierało się na zapamiętywaniu jak największego fragmentu Koranu. W szkołach na prowincjach do dziś stosuje się karę chłosty.
Szkoła religijna jest niezależna od szkoły państwowej, służy lokalnej społeczności, często utrzymywana jest z datków rodziców. Dawniej szkoły utrzymywane były przez lokalne fundacje (Waqfy), aktualnie jest tendencja do łączenia szkółek koranicznych z państwowymi. Dzieci w takiej szkółce nauczane są indywidualnie, stosuje się kary ale też zachęty. W islamie szyickim dzięki hierarchii duchownej istnieją bazowe uzgodnienia programowe pomiędzy nauczycielami religii.
Hadżdż, miejsca kultu:
W tradycji przedmuzułmańskiej istniało wiele sanktuariów (bóstwa plemienne, ponadplemienne). W islamie uznaje się jedynie pielgrzymkę do Mekki i tylko w określonym momencie. Muzułmanie odwiedzają także Medynę (grób Proroka). Z uwagi na ogromne oddalenie geograficzne krańców świata islamu powstały inne miejsca kultu (np. wzgórze świątynne w Jerozolimie), ponadto w tradycji ludowej czcią obejmuje się groby świętych mężów, np. grób Al-Huseyna pod Karbalą czy grób Alego w Nadżafie. Osoby z rodzin imamów również uważane są za święte.
Przed wyruszeniem do Mekki muzułmanin powinien wyznaczyć sobie intencję (niyya), wyrazić szczery żal za grzechy i postanowienie poprawy, powinien wyrównać długi i zobowiązania oraz naprawić krzywdy i zniewagi, powinien zabezpieczyć materialnie swoją rodzinę i podopiecznych do swojego powrotu.
W założeniu hadżdż miał stanowić czynnik integracyjny między muzułmanami - różnymi narodami i rasami. Teren na którym odbywają się uroczystości jest haram, terenem świętym, tylko do muzułmanów, jednak zakaz ten nie ma żadnego uzasadnienia w Koranie ani we wczesnej Sunnie. Zakaz ten został wprowadzony stopniowo (wypędzanie nie-muzułmanów z półwyspu arabskiego), z biegiem czasu ten przepis uzyskał rangę kategoryczną. Muzułmańscy teologowie tłumaczą ze ten zakaz ma stanowić czynnik psychologiczny i społeczny dla bezpieczeństwa wiernych.
Mekka jest jedynym miejscem, który można nazwać świątynią. Klasyczny meczet nie jest miejscem świętym, uświęca go jedynie odmawianie w nim modlitwy czy słuchanie kazań.
Szyci otaczają kultem groby swoich imamów.
Zakāt - podatek płacony przez muzułmanów:
Zakāt był o wiele wyższy niż ğizya - ten który płacili który płaciły ludy księgi (bardziej „opłacało” się być nie-muzułmaninem). Każdy wierny co rok musi uiszczać podatek (jałmużnę), teoretycznie nie mniej niż równowartość 96 gram złota lub 641 gram srebra. Ze względów praktycznych wprowadzono inne sposoby przelicznikowe (np. 5 - 10% produktu wytworzonego przez rolnika, w nieruchomościach - 2,5% wartości).
Zakāt oznaczał oczyszczenie - muzułmanin płacąc go oczyszczał się z ciążących na nim win. Dawniej był dobrowolny, z biegiem czasu stał się obowiązkowy i ściąganiem go często zajmuje się administracja państwowa. Do celów obrachunkowych używano lokalnych kalendarzy (gł. juliańskich), z tego powodu należało przetrzymywać plony lub pieniądze określoną ilość czasu, do miesiąca postu. Zakāt przeznaczony był dla ludzi bez dochodów (np. dla ludzi zadłużonych nie z własnej winy, dawniej dla niewolników, na rzecz bojowników za wiarę lub ojczyznę, na rzecz podróżnych bez środków do życia, dla studentów), o tym kto go dostanie decydują lokalne władze. Wszyscy potrzebujący mogą starać się o pomoc, nawet żydzi i chrześcijanie. Podatek socjalny dawniej mógł być zgodnie z wolą ofiarodawcy przeznaczony dla członków dalszej rodziny. Zakāt w historii był bardzo szkodliwy gospodarczo, rujnował wielkie fortuny kupieckie.
Ma być wykładnikiem wdzięczności za dobro otrzymane od Boga, ma łagodzić nierówności społeczne, ma być wyrazem szczodrości i wyrazem miłości dla wyznawców tej samej religii. Jest logiczna konsekwencją stosunku Muhammada do bogacenia się (pracując w handlu dostrzegał nierówności społeczne). Wszelkie bogactwa naturalne stanowią własność wszystkich ludzi, można je jedynie dzierżawić (ziemia, las), nikt nie może eksploatować bogactw naturalnych bez zgody ummy. Nieprawne zdobycie bogactw przynosi hańbę. Dawniej istniał Muhtasib, który pilnował zasad handlu, higieny. Co najmniej 1/3 z podatków powinna trafić do skarbca państwa. Każdy procent traktowany jest jak lichwa.
Kāfirūna - poganie, bałwochwalcy:
U zarania epoki islamu stosunek muzułmanów do nie-muzułmanów, nie będących ludem księgi, był bardzo jednoznaczny - islam albo śmierć. Muzułmanin nie może utrzymywać żadnych stosunków z poganami (przyjaźń, małżeństwo) - zakaz koraniczny. Ze względów praktycznych nie można tego egzekwować (dyplomacja).
Koran ma niejednoznaczne podejście do nie-muzułmanów. Pierwszy raz muzułmanie zostali zmuszeni do koegzystowania z poganami podczas najazdu Mongołów. Wielcy Mogołowie - dynastia rządząca w Indiach pochodzenia mongolsko-tureckiego, rządzili nawet dziesięciokrotnie większą ludnością pogańską, która nie chciała przyjąć islamu, powstały liczne ugrupowania o charakterze pośrednim. Poganie dzielą się na bałwochwalców i ateistów.
Kaffāra - pokuta:
Są dwie rodzaje pokuty: ogólna (za całość życia) i specjalna (za określone czyny, np. złamanie przysięgi). Ważne wykroczenia wymagające pokuty: błędy w rytuale pielgrzymkowym, rozmyślne zabójstwo (przypadkowe wymaga zadośćuczynienia rodzinie ofiary) lub złamanie prostu bez ważnej przyczyny. Generalnie winy wobec ludzi należy naprawiać.
Post:
Tradycja postu jest tradycją przedmuzułmańską. Post obchodzi się w dziewiątym miesiącu - ramadanie. W Koranie jest mowa o kilku dniach, dopiero w Sunnie pojawia się mowa o 29 lub 30 dniach (ismaelici poszczą 3 dni). Post powinien mieć intencję. Szkoła hanaficka neguje post, jeśli zagraża on zdrowiu.
Šāri‛a - droga życiowa, doktryna prawa muzułmańskiego:
Muhammad w okresie mekkańskim nie stosował prawa muzułmańskiego, takowe pojawiło się dopiero w Medynie, gdzie został administratorem i przywódcą. W Mekce Muhammad wierzył w moralne ulepszenie ludzi bez nacisków, stworzenie prawa stało się gorzką koniecznością. Za Muhammada niektóre przepisy Koranu znoszone były przez inne, pojawiły się sprzeczności, uznano, że przepisy późniejsze znoszą wcześniejsze.
Prawo muzułmańskie zakłada, że zło musi dotknąć w pierwszej kolejności sprawcę zła (np. odszkodowanie), prawo nie zakłada resocjalizacji tylko karę. Prawo musiało być szybkie, działać odstraszająco, kary musiały być drastyczne i przykładne.
Prawo muzułmańskie nie wymaga surowości, wzywa się poszkodowanych o wykazanie łagodnością. Al-Ğāhiz jako pierwszy podkreślił, że prawo medynejskie nie stanowi treści wiary, był największym kpiarzem średniowiecznego islamu (IX w.).
Stosunek islamu do przyrody:
Zgodnie z Koranem człowiek ma strzec porządku w przyrodzie - jest strażnikiem stworzenia (obyczajowość beduińska). Zniszczenie przyrody ma być jedną z oznak końca świata. Tradycja muzułmańska występuje przeciwko gwałtownej ingerencji człowieka w harmonię stworzenia. Tradycje przekazują wypowiedzi Muhammada, np.: „człowiek jest najdoskonalszym tworem bożym, biada temu, kto ów twór niszczy”.
Muhammad ibn Yūsuf as-Sanūsī - założyciel największego współczesnego bractwa mistycznego (Libia, Algieria)
Pewien wpływ na muzułmanów miała ideologia indyjska (misjonarze nestoriańscy), szczególnym szacunkiem cieszą się takie zwierzęta, jak jaskółka (szczebiocząc recytuje Koran), koń (symbol szlachetności), wielbłąd (niezbedny na pustyni), żółta mrówka (wzorzec dobrego muzułmanina - z pokorą przyjmuje swój los).
Słowo Boże:
W islamie dzieli się na kilka kategorii, jest nie tylko narzędziem poznania, ale tez siłą nadającą bieg przyrodzie i historii.
Słowo Boże było objawione w historii na różne sposoby: bezpośrednim rozmówcom Boga (Kālim Allāh) lub przekazywane przez anioły.
Kategorie słowa Bożego: dobra nowina (Bušrā), przestroga (Dikr), rozkaz (Amr), proklamacja (Tablīġ - oznajmienie podstawowych dogmatów wiary).
Prawda objawiona dzieli się na: słowo Boże (uniwersalne, ważne zawsze i wszędzie, ponadczasowe) i słowo prorocze (zależnie od epoki, np. Koran to po części słowo prorocze - wg Muhammada `Abducha i Muhammada Rašid Ridā').
Akt stworzenia:
Kun - „bądź”, „stań się”, podstawa aktu stworzenia; Al-Halaq - stworzyć. Akt stworzenia nie dokonuje się jako „coś z niczego”, jest to proces - stwórczy rozkaz Boży, stale się odnawiający.
Nazewnictwo Boga: Allāh - Bóg, stwórca, Rabb - opatrzność, Pan.
Bóg nie jest tylko kreatorem, sprawuje pieczę np. za pośrednictwem aniołów. Akt stworzenia jest aktem doskonałym, niepowtarzalnym - dziełem Boga.
Strój muzułmański:
Muzułmanin zobowiązany jest utrzymywać swój strój w czystości, gdyż czystość jest widocznym znakiem przynależności do świata wierzących. Tylko czysty muzułmanin może się modlić. Ubiór kobiety ma neutralizować jej kobiecość i chronić przed zaczepkami. Tradycja zakrywania ciała wywodzi się z tradycji innych kultur Wschodu. Istnieją różne wzorce (Turcja - strój europejski, Afganistan - burka).
3