Istota procesu kształcenia

Proces kształcenia odnosi się do ściśle ze sobą powiązanych czynności nauczania-uczenia się, tworzących łańcuchy warunkujących się wzajemnie czynności. Wynika stąd, że proces ten obejmuje wiele podporządkowanych wspólnemu celowi par aktów nauczania-uczenia się (czyli czynność nauczyciela, jak odpytywanie czy wyjaśnianie-czynność ucznia, jak wykonywanie ćwiczeń, eksperymentowanie), a także ich zbiorów (czynności nauczyciela-czynności uczniów).
Proces nauczania-uczenia się charakteryzuje się tym, że te dwie czynności są od siebie zależne, a więc uczenie się, inspirowane przez nauczyciela, samo modyfikuje też jego postępowanie. Oprócz tego ten proces jest systematyczny, zamierzony i długotrwały i zmierza do osiągnięcia wcześniej zaplanowanych rezultatów. W wyniku tego procesu uczniowie osiągają w mniejszym lub większym stopniu cele kształcenia, takie jak zdobywanie wiadomości i umiejętności, rozwijanie zainteresowań i zdolności poznawczych.
6-7-letnie dzieci rozpoczynające naukę szkolną zmieniają swój dotychczasowy tryb życia. Najważniejszą czynnością staje się uczenie się, wzrasta rola wychowawcza osób spoza rodziny. Należy zmierzać do tego, by proces nauczania-uczenia się dążył zarówno do intelektualnego, jak i emocjonalnego rozwoju uczniów.
10-11 lat - okres, gdy uczniowie zdobywają różne wiadomości i umiejętności także poza szkołą, drogą samodzielnego wysiłku poznawczego czy też dzięki środkom masowego przekazu i coraz większym kontaktom z rówieśnikami.
15-16 lat - szybko postępujący proces dojrzewania społecznego. Rosną umiejętności, potrzeby samokształcenia, a także krytycyzm uczniów oraz indywidualne różnice między nimi. Stąd też ważne jest w tym czasie indywidualne do nich podejście.
Geneza i rozwój nowoczesnego modelu kształcenia

Wady wcześniejszych modeli nauczania wywołały chęć stworzenia modelu nowego, udoskonalonego. Założenie: czynności zarówno nauczyciela jak i uczniów w procesie nauczania tworzą całość przy zachowaniu kierownictwa nauczyciela oraz samodzielnego udziału uczniów.

Taki właśnie model został przedstawiony przez Wincentego Okonia. Zostały wyróżnione przez niego zarówno ogniwa(momenty) nauczania jak i odpowiadające im ogniwa uczenia się. Proces nauczania ściśle związany jest z rola nauczyciela, natomiast proces uczenia się z pracą ucznia.

Proces nauczania ma różnorodny przebieg w zależności od:

• wieku ucznia

• właściwości przedmiotu i materiału nauczania

• organizacji życia społecznego klasy

W owym systemie podjęto próbę wykrycia ogniw nauczania wspólnych dla nauczania wszystkich przedmiotów. Tak więc ogniwa dotyczące procesu nauczania powinny mieć odpowiadające im momenty uczenia się. Nie muszą one występować w ustalonym porządku, może podlegać on zmianom, dodatkowo kilka momentów może występować równocześnie.

Model ten przeciwstawny jest:

• teorii progresywistycznej swobodnego wychowania (wychowawca: obserwator pracy dzieci i młodzieży)

• herbartyzmowi (wychowawca: podaje uczniowi gotowe wiadomości)

Wspólne ogniwa procesu nauczania i uczenia się:

• cele i zadania dydaktyczne uświadomione uczniom

• nowy materiał przedstawiony w odpowiedni sposób: np.poprzez słowo żywe lub drukowane

• utrwalanie wiadomości uczniów

• kształtowanie umiejętności nawyków i przyzwyczajeń

• połączenie torii z praktyką

• kontrola wyników nauczania – samokontrola w procesie uczenia się

Wyniki obu procesów zależą od tego czy nauczyciel/wychowawca właściwie kieruje praca lekcyjna i pozalekcyjną uczniów.

Czynności procesów nauczania/uczenia się prowadzą do pozytywnych wyników gdy:

• są zgodne z celem

• mają urozmaicony tok

• przystosowane są do poziomu ucznia

• przebiegają planowo i systematycznie

• podlegają kontroli, samokontroli oraz korekcie

Cechy nowoczesnego modelu kształcenia:

• jedność uczenia się i nauczania – zazębianie się ich

• jedność oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych

• możliwość obejmowania działalnością dydaktyczno-wychowawczą dzieci i młodzieży o zbliżonym wieku życia lecz różnym zasobie wiedzy wyjściowej

• elastyczność metodyczna i organizacyjna-stosowanie różnych metod nauczania i uczenia się

• nowoczesny model procesu nauczania/uczenia się musi być przystosowany do realizacji różnych zadań wychowawczo-dydaktycznych:

• samodzielnego zdobywania wiadomości przez ucznia

• nabywanie wiedzy przez ucznia poprzez doświadczenie

• kontrolowanie końcowych efektów pracy dydaktycznej powiązane z samokontrola ucznia

OGNIWA PROCESU NAUCZANIA

Ogniwa procesu nauczania-uczenia się spełniają swoje zadania niezależnie od toku pracy dydaktyczno-wychowawczej stosowanej przez nauczyciela - toku podającego bądź poszukującego.

Ogniwa procesu nauczenia-uczenia się w podającym toku pracy dydaktycznej:
pierwsze: PRZYGOTOWANIE DO PRACY
Nauczyciel, by wytworzyć w uczniach pozytywną motywację do nauki oraz zasygnalizować im odpowiedni tok myślenia (za pomocą wcześniej przygotowanego konspektu) przedstawia zadania danej lekcji, zamierzony efekt końcowy oraz wypunktowany plan.
drugie: PODANIE NOWEGO MATERIAŁU
- słowo mówione (wykład, pogadanka nauczyciela);
- słowo pisane (podręczniki szkolne, inne pomoce dydaktyczne: encyklopedie, słowniki);
trzecie: SYNTEZA (podanego uczniom) MATERIAŁU
- wyeksponowanie w materiale podstawowych faktów, zasadniczych tez;
- taka konstrukcja ma ułatwić uczniom wypełnienie sobie samodzielnie luk szczegółami;
czwarte: KONTROLA WIADOMOŚCI
- wykrywanie braków i luk we wiadomościach i umiejętnościach dzieci i młodzieży;
- ocena opanowanej wiedzy;
- likwidowanie zauważonych luk poprzez wykonywanie ćwiczeń z nauczycielem;

cechy toku:
- szybkie i bezpośrednie przekazywanie uczniom gotowej wiedzy;
- niski stopień aktywności uczniów;
- pamięciowy sposób uczenia się;

Ogniwa procesu nauczenia-uczenia się w poszukującym toku pracy dydaktycznej:
pierwsze: SAMODZIELNE UŚWIADOMIENIE SOBIE TRUDNOŚCI
drugie: SŁOWNE OKREŚLENIE NAPOTKANEJ TRUDNOŚCI
trzecie: FORMUŁOWANIE HIPOTEZ
- praca przy pomocy nauczyciela;
- próba uzasadnienia hipotez na podstawie wiedzy dotychczasowej;
- uznanie za prawdziwą hipotezę ta, która ma najwięcej argumentów za;
czwarte: WERYFIKACJA EMPIRYCZNA
- przedmioty przyrodniczo-matematyczne (obserwacja, eksperyment);
- przedmioty humanistyczne (analiza materiałów - źródła historyczne, słowniki);
piąte: WŁĄCZENIE NOWYCH INFORMACJI I WIADOMOŚCI DO SYSTEMU POSIADANEJ WIEDZY

cechy toku:
- samodzielna praca;
- możliwość z korzystania pomocy nauczyciela;
- zwiększenie nowych umiejętności i wiadomości przez uczniów;
- skłanianie do samodzielnego myślenia;
- tok zajmuje dużo czasu, nie zaleca się stosowania wyłącznie;

Współczesne próby popularyzacji, poszukującego toku pracy dydaktycznej

1. Koncepcja Wychowania Otwartego zajmuje się organizacją, oraz tokiem procesu nauczania-uczenia się

2. Podstawą wychowania otwartego wg J. Piageta jest stały, bezpośredni kontakt z rzeczywistością oraz współdziałanie z rówieśnikami przy czym podkreślił że tempo uczenia się każdego jest inne. Wg Piageta aby zdolny był do tworzenia uogólnień należy mu dać możliwość bezpośredniego poznania świata ( za pomocą bezpośredniego i szerokiego kontaktu z przedmiotami i różnymi zjawiskami)

3. Zwolennicy wychowania otwartego uważają że model książkowego nauczania w szkołach tradycyjnych należy zastąpić nowym modelem nauczania według którego każdy uczeń będzie miał dostęp do różnych środków dydaktycznych oraz swobodę w doborze przedmiotów nauczania, czasu oraz metod uczenia się.

4. Takie założenia reprezentować miała szkoła otwarta która powinna być odpowiednio przystosowana i wyposażona aby rozwijać indywidualne zainteresowania uczniów bez realizacji jednakowych celów nauczania dla wszystkich co było powodem postawienia szkole otwartej zarzutu braku odpowiedniego przygotowania uczniów do rzetelnej pracy oraz braku nauczania podstawowej, usystematyzowanej wiedzy. Taki model szkoły został skrytykowany i uznany za szkodliwydla rozwoju ludzi.

Funkcje wychowawcze kształcenia

1. Proces kształcenia zapewnia dzieciom przyswojenie podstawowej wiedzy oraz rozwój cech osobowości

2. Wiedza operatywna kształtuje poglądy, przekonania, postawy oraz pomaga w tworzeniu i ocenie różnych zjawisk , postępowania swojego i innych. Poprzez proces nauczania uczniowie opanowują metodę samokształcenia oraz opanowują techniki pracy umysłowej przez co ich praca staje się wydajniejsza.

3. Działalność poznawcza uczniów polega na rozwoju intelektualny, emocjonalnym i wolicjonalnym. Wyznacza zadania i funkcje wychowania społeczno-moralnego i estetycznego które związane są z funkcjami i zadaniami wychowania intelektualnego . Są to : -wrażliwość na piękno (przyrody, sztuki), wyrabianie umiejętności oceny estetycznych i moralnych wartości utworów literackich, rozwijanie uczuć patriotycznych, wpajanie demokratycznych zasad i norm współżycia

4. Cechy wychowawcy : wiedza,kultura, takt,spokój, cierpliwość, systematyczność,współpraca z rodzicami Nauczyciel współuczestniczy w przekształceniu „zabawy w uczenie się i uczenie się w pracę”

5. W realizacji wychowawczych Procesów nauczania- uczenia się sprzyja:

• oddziaływanie na uczniów (mass media, rodzina, szkoła, placówki wych)

• wdrożenie do współpracy przy realizowaniu zadań

• nawiązywanie do indywidualnych potrzeb, zainteresowań i możliwości pozawczych ucznia

• łączenie procesów poznawczych z afektywnymi oraz z samodzielną działalnością praktyczną.