Przekazywanie emocji w kontaktach społecznych.
Biologiczne podstawy wyrażania emocji
- teoria Karola Darwina (1872 r. Wyrażanie emocji u ludzi i zwierząt) fizyczne okazywanie emocji (wyraz twarzy, szerokie otwieranie oczu) są uwarunkowane genetycznie i nie zależą od procesów uczenia się. Badania XX wieczne potwierdzają teorie- dzieci niewidome, które nigdy nie widziały twarzy osób wyrażających emocje wyrażają je w identyczny sposób co ludzie widzący.
- teoria o wyrażaniu tych samych emocji przez różne kultury (Darwin opierał się na badaniach Scotta, który w Kalkucie obserwował reakcje żony ogrodnika na jej umierające dziecko.
- eksperyment Paula Ekmana: studenci pięciu narodowości określali na podstawie obrazków mimiki twarzy emocje. Badania wykazały dużą zgodność pomiędzy wynikami studentów różnych kultur. ← wyniki nie zadowoliły Ekmana (podejrzewał wpływ mediów i prasy na podobieństwo odpowiedzi). Wyjazd do Nowej Gwinei i plemienia Fore → podobne wyniki odnośnie radości, smutku, wściekłości i odrazy (problemy z zaskoczeniem i lękiem).
- potwierdzenie teorii Darwina- uniwersalny charakter wyrazu emocji tj. radość, smutek, wściekłość, odraza na całym świecie. Emocje wyrażane w życiu codziennym wyrażane są przez emocje, które podlegają wpływowi uczenia się (zaskoczenie, lęk)
Zasady wyrażania emocji w różnych sytuacjach
- wszyscy wyrażają emocje w inny sposób (np. Amerykanie częściej się śmieją, Niemcy są powściągliwi).
- uśmiechanie się- pogodny stan emocjonalny (Darwin i Ekman). Inny pogląd: uśmiech powstaje w określonym środowisku społecznym i tam ma coś osiągnąć np. uśmiech przy powitaniu nie musi być wyrazem wesołości. W obecności innych ludzi bywa się bardziej skłonnym do okazywania wesołości w formie uśmiechu.
- zasady uzewnętrzniania- zasady wyrażania emocji przez wyraz twarzy, są specyficzne dla danej kultury. Zasady te określają:
a) jak należy reagować na różne wydarzenia. Np. w Azji ludzie wyrażają wesołość na wieść o śmierci kogoś z rodziny lub przyjaciela (wierzą, że nie będzie narażony na ziemskie cierpienia), a w kulturze zachodniej pogrzeb = smutek i żal.
b) jak należy reagować na bodźce smakowe i węchowe- np. potrawy chińskie wywołują niekiedy obrzydzenie europejczyków, a zrozumienie przez Chińczyka wyrazu twarzy jego znajomego z Europy związane jest z zasadami uzewnętrzniania.
c) siłę okazywania emocji- mieszkańcy krajów śródziemnomorskich okazują emocję o wiele silniej niż np. Anglicy. Lata 80' wśród młodzieży- okazywanie uczuć jest niestosowne (zachowanie się cool-spokojnie, chłodno)
d) okazywanie emocji ze względu na płeć: kobiety silniej przeżywają emocję, są bardziej skłonne do okazywania negatywnych emocji tj. smutek, strach, lęk, samotność. Mężczyzna o tych „niemęskich” uczuciach będzie rozmawiał tylko z kobietą którą kocha. Płeć żeńska łatwiej wyraża te emocje
e) „maskowanie emocji”- pewne emocje są zastępowane innymi np. uprzejmość przykrywa nawet zdenerwowanie; Japończycy na przykład „maskują” złość czy zdenerwowanie śmiechem.
Możliwość udawania „nieprawdziwych” emocji:
- przyczyny: warunek uzewnętrzniania („maskowanie”), wyrachowanie i celowe metody wprowadzania w błąd (np. kryminalista przed sądem = niewiniątko). Mistrz: Adolf Hitler- był najlepszym aktorem w udawaniu emocji; przekonywał brytyjskiego premiera o pacyfistycznych przekonaniach jednocześnie szykując atak na Czechosłowację.
- wg Freuda- osoby ukrywające emocje nie są w stanie się ukryć- zdradzają je nawet najmniejsze gesty czy inne wyrazy zewnętrzne. Doświadczenie Paula Ekmana i Wallace Friesen: studentki oglądały odrażające filmiki, a potem zadawano na ich temat pytania (część studentek miała symulować odpowiedzi, które świadczyłyby o tym, że przed chwila widziały piękne obrazy). Nagrania z odpowiedziami puszczono innym studentom, którzy bez problemu wskazali te studentki które symulowały odpowiedzi. Brak odpowiedzi na pytanie która część zdradza nieprawdziwość w wyrażaniu emocji.
- twarz- najlepiej kontrolowana. O nieprawdziwości najlepiej mówią: ruchy ciała (postawa, gesty), sposób mówienia (ton, przerwy). EKMAN: w przypadku zarówno prawdziwych jak i udawanych odpowiedzi studentki uśmiechały się jednakowo, ale rodzaj uśmiechu zdradzał i wskazywał różnice (uniesiona warga przy śmiechu- odraza; opuszczone kąciki ust- smutek; Ekman wykazał że twarz nie jest w pełni kontrolowana, kiedy człowiek próbuje na siłę coś ukryć).
Stres- jego następstwa i zwalczanie.
→ Selye- poświęcił się „problemowi stresu”; badania na zwierzętach- wystawienie ich na działania niskiej temperatury, głodził je, przerywał sen i karmił szkodliwymi substancjami (!!) → zwierzęta wystawione na stres. Organizm był alarmowany o zagrożeniu życia → mógł stawić opór (korzystne zjawisko historyczne: drapieżnik → ucieczka). Współcześnie: walka/ucieczka nie są właściwym zachowaniem w takich sytuacjach (reakcje alarmowe mogą być szkodliwe i prowadzić do wyczerpania)
Charakterystyka stresu
- stres- pojęcie zapożyczone z dziedziny techniki- działania sił zewnętrznych prowadzące do wystąpienia w nim napięcia.
- reakcja ludzi na wydarzenia z życia codziennego zależą od ich spostrzegania (np. na egzamin można reagować niezadowoleniem i niepokojem, bądź opanowaniem i ufnością). Znaczenie ma to jak oceniane jest dane wydarzenie → oszacowanie własnych możliwości skutecznego przeciwdziałania nieprzyjemnej czy groźnej sytuacji (np. egzamin może być stresujący, gdy nie ma się zaufania do swojej wiedzy i umiejętności, inny wie że jest przygotowany i się nie stresuje)
- Richard Lazarus, Susan Folkman: stres- człowiek jest pewien, że nie poradzi sobie z wymogami danej sytuacji i że nie dysponuje dostatecznymi możliwościami skutecznej obrony własnej osoby przed zagrożeniem → prowadzi to → lęku (negatywne działanie: brak koncentracji, zaburzenie pamięci, zmiany w układzie autonomicznym)
Warunki powstawania stresu:
- przyzwyczajanie się do ciągle zmieniających się warunków życia wew. i zew. Podwyższone wymagania wiążą się z przełomowymi wydarzeniami życiowymi w wyniku których porzucane są przyzwyczajenia, przystosowanie się do nowych, zmiennych warunków życia.
- ankieta: 43 zdarzenia z życia człowiek, którym przyporządkowano pewny odpowiedni stopień obciążenia. Wydarzeniem o największej otrszymanej wartości była: smierć partnera (100), rozwód (73), wyprowadzenie się z domu rodzinnego najmłodszego dziecka (29), rozpoczęcie/ukończenie szkoły(26), dni świąteczne (12). Subiektywny stosunek do wydarzeń- trudnośc w określeniu stresogennych czynników ogolnych. Potwierdzenie tezy, że wydarzenia negatywne są bardziej stresogenne niż pozytywne. Wydarzenie samo w sobie NIE prowadzi do stresu. Dopiero OCENA zdarzenia jako NEGATYWNEGO prowadzi do zaistnienia MOZLIWOŚCI stresu. Być może przyczyną stresu są nie tyle WYDARZENIA co towarzyszące im zjawiska (np. nie rozwód a kłótnie z nim związane).
- zamrtwienia i frustracje tworzą stres codzienności (np. spóźniający się autobus). Większośc ludzi gorzej radzi sobie ze stresem codzienności niż przełomowymi wydarzeniami w życiu, gdyż ten typ stresu towarzyszy im przez cały czas.
- działanie stresu może mieć charakter stały i wtedy staje się on poważnym problemem, przyczyną chorób (np. matka sama wychowująca dziecko, pracująca, lecz mimo wszystko o trudnej sytuacji materialnej).
- ważne jest uczucie kontroli- ludzie mogą przez wiele lat radzić sobie ze stresem jeżeli czują, że mogą go w jakimś stopniu kontrolować lub gdy mogą je przewidzieć. Utrata kontroli= wyuczona bezradność.
Osobowość a podatność na stres
- Meyer Friedman, Ray Rosenman: badania zależności pomiędzy schorzeniami naczyń wieńcowych serca a stresem emocjonalnym ( nie uzyskali na nie środków finansowych); wzorzec zachowania A → używane zamiast określania zakresu zależności; stworzenie nowej dziedziny badań.
- Typ A- to typ człowieka, dla którego istotne jest konkurowanie, skłonny jest do agresji i żałuje każdej „straconej” minuty, nie może znieść oczekiwania. Osoby typu A są bardziej narażone na wypadki, pracoholik, nie chcą oddawać kontroli, są określane jako „ciągły huragan”. Początkowo typu A doszukiwano się wśród mężczyzn, jednak także wśród kobiet znaleźć można podobne zależności w zachowaniu.
- Typ B- zaliczono do niego ludzi, którzy radzą sobie inaczej ze stresem. Bardziej spokojni, zrównoważeni, wykonują tylko te pracy z którymi sobie poradzą.
- Stwierdzono większe prawdopodobieństwo wystąpienia choroby wieńcowej u osób t typu A niż u osobowości typu B.
- w 1980 roku- stwierdzono osobowości typu A z zupełnie zdrowym sercem, potwierdziło to zasadę psychologii, że ludzie przejawiają różne zachowania, że nie da się ich uszeregować i przyporządkować do typów.
- uporządkowanie zależności między chorobami serca a ludzką osobowością: osoby, które z byle jakiego powodu reagują wrogością i ciągle się spieszą- ryzykują dolegliwościami sercowymi a także nienawiązaniem pozytywnych kontaktów z innymi ludźmi, które zapewniają społeczne wsparcie, a tym samym ochronę przed stresem.
- Scherwitz: egotyzm wśród osób typu A; używanie zaimków skierowanych na własne ja (mnie, moje, mój, mi); podniesienie ciśnienia u takich osób. Związek egotyzmu z pracą: osoby które podejmują konkurencję w pracy w imię egotyzmu → są bardziej narażone na choroby, niż osoby rywalizujące z pobudek wyższych.
- Suzannne Kobasa: badała pozytywne cechy, które pozwalają ludziom przeciwstawić się stresowi. Pracownicy pewnej korporacji zachorowali: jedni na poważną chorobę inni na zwykłe przeziębienie. Ci, którzy w ogóle nie zachorowali nawet po przejściu jednego czy kilku krytycznych wydarzeń posiadają odporność. Wykazują trzy cechy: poczucie kontroli, nie czują się bezradni, uważają, że mogą mieć wpływ na innych. Podjęli się także pewnych zobowiązań tworząc związki społeczno-emocjonalne, to co robią jest dla nich ważne, istnieje coś czemu się w pełni poświęcają: przyjaciele, rodzina praca. Gotowi do spostrzegania nowych i nieprzewidywalnych wydarzeń nie jako zagrożeń, ale jako wyzwania. Wyzwaniom stawiają czoło.
- Osobowość odporna stworzona przez Kobasę nie uwzględnia kilku ważnych cech: poczucia humoru; optymiści mają większe szanse skutecznego przeciwdziałania stresowi niż pesymiści.
Możliwości obrony przed stresem
- terapia Zygmunta Freuda: psychoanaliza jako walka w trakcie której stopniowo usuwane są objawy choroby. Terapia Freuda polegała na usunięciu przyczyny i objawów zaburzenia. Cel: pacjent nie cierpi na swoje dolegliwości, pokonane zostały lęki i zahamowania.
- terapia Mority: rozpowszechniona w Japonii. John Weisz → celem terapii nie jest usuwanie symptomów. Próbują raczej skłonić ludzi do innego sposobu myślenia. Lęki i zmartwienia są napędem do działania. Człowiek jest naturą elastyczną- przezyje nawet wtedy, gdy piętrzą się przed nim trudności. Pogodzenie się z nieuchronnością losu.
- zabiegi prowadzące do obrony przed stresem:
a) pierwsza kategoria- zabiegi które mają zmienić reakcję człowieka na stresujące wydarzenia, nie mają natomiast zmieniać samych wydarzeń.
b) druga kategoria- zabiegi i podejmowanie prób zmiany warunków w jakich stres jest doznawany. Poddający się terapii muszą zrozumieć, że zmienić można tylko to co da się zmienić, natomiast resztę- zaakceptować.
* obrona przed stresem poprzez zmianę reakcji człowieka*
- środki nasenne i uspokajające- obniżenie poziomu zdenerwowania; nie nadają się do dłuższego stosowana, ponieważ prowadzą do uzależnienia. Wspierają bierność pacjenta a nie wspierają go w poszukiwaniach i dążeniach do zwalczania stresu.
- ćwiczenia odprężające: biologiczne sprzężenie zwrotne.
- ćwiczenia gimnastyczne- odpoczynek po wysiłku fizycznym odpręża organizm i umysł; regularna zajęcia fizyczne → sprawowanie większej kontroli nad swoim organizmem → kontrola wzrostu pobudzenia w momencie stresu.
- obrona przed negatywnymi emocjami: mechanizmy obronne Zygmunta Freuda. Nieświadome działania mające na celu zaprzeczenie emocjom.
- dzisiaj: manewry poznawcze- ludzie stosują je broniąc się przed negatywnymi emocjami.
* obrona przed stresem poprzez zmianę sytuacji obciążającej*
- społeczne wsparcie- pomoc przy polepszaniu warunków potrzebnych do zwalczania stresu, np. wytłumaczenie przez lekarzy pacjentom procesu operacji, młoda kobieta w ciąży zasięga porady matki czy przyjaciółek ← wsparcie informacyjne. Energiczne wsparcie- oparte na działaniu mającym pomóc. Emocjonalne wsparcie → zwiększa poczucie własnej wartości i przekonanie, że podoła się sytuacji. Polega na wyrażaniu osób postronnych przywiązania i sympatii.