FITOTERAPIA CHORÓB UKŁADU ODDECHOWEGO
Układ oddechowy powinien zapewniać optymalne utlenowanie krwi żylnej. Wiąże się to ze swobodnym i rytmicznym przepływem powietrza przez górne i dolne drogi oddechowe, wyście-lone błoną śluzową o zachowanej zdolności do samooczyszczania. Chorobom dróg oddechowych z reguły towarzyszą zaburzenia wyżej wymienionych funkcji i stąd od leków stosowanych w pulmo-nologii oczekuje się ich przywrócenia., w tym przywrócenia właściwego usuwania zalegajacej wydzieliny oskrzelowej.
Leki roślinne stosowane w pulmonologii-> nie są skierowane przeciwko przyczynie choroby, ale przeciw jej objawom.
1) leki znoszące lub zmniejszające skurcz mięśni gładkich oskrzeli, rozszerzające oskrzela
2) leki zmniejszające obrzęk zmienionej zapalnie błony śluzowej
3) leki zapewniające właściwe usuwanie wydzieliny oskrzelowej
4) leki przeciwkaszlowe i wyksztuśne
5) leki pobudzające ośrodek oddechowy
6) leki pobudzające odporność
7) leki przeciwgorączkowe
8) leki przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze-> usuwają przyczynę.
Ad.1
→ leki te stosujemy w leczeniu dychawicy oskrzelowej oraz spastycznych nieżytach oskrzeli
→ w stanach ostrych, o dużym nasileniu stosuje się silnie działające leki syntetyczne ->β-sympa-tykomimetyki, glikokortykosteridy, parasymaptykolityki (atropina), leki zwiotczające mięśnie (papaweryna), rozszerzający oskrzela( alkaloid metyloksantynowy-teofilinę).
→ w stanach przewlekłych stosuje się leki roślinne, które działają słabiej i wolniej mn:
*Fructus Ammi visnagae- Owoc aminka egipskiego → zawiera kwas kromoglikowy
*Radix Pimpinellae- Korzeń biedrzeńca
*Herba Lobeliae- Ziele stroiczki
*Herba Ephedrae- Ziele przęśli → wyizolowany alkaloid-efedryna-> rozszerza oskrzela
*alkalid metyloksantynowy-teofilina-> zwiększa drożność dróg oddechowych poprzez rozkurcz oskrzeli , pobudzenie ośrodka oddechowego i zwiększenie jego wrażliwości na CO2.
Leczeni astmy oskrzelowej
Astma oskrzelowa, dychawica oskrzelowa – przewlekła, zapalna choroba dróg oddechowych, u podłoża której leży nadreaktywność oskrzeli, która prowadzi do nawracających napadów duszności i kaszlu, występujących szczególnie w nocy i nad ranem. U podłoża tych napadów leży wydzielanie przez komórki układu oddechowego licznych mediatorów doprowadzających do rozlanego, zmiennego ograniczenia przepływu powietrza w drogach oddechowych, które często ustępuje samoistnie lub pod wpływem leczenia. Astma oskrzelowa zaliczana jest do chorób psychosomatycznych. Może być spowodowana przez przewlekły alergiczny nieżyt nosa (katar sienny), który wymaga leczenia.
Kluczowe znaczenie w etiopatogenezie astmy ma przewlekłe zapalenie, co ukierunkowuje podstawowe kierunki leczenia na szeroko pojętą terapię przeciwzapalną.
W przypadku astmy atopowej objawy choroby są wynikiem reakcji alergicznej typu natychmiastowego oraz niekiedy opóźnionego. W procesie tym biorą udział trzy zasadnicze składniki: alergen, swoiste przeciwciała IgE oraz komórki układu odpornościowego. Najczęstszymi alergenami w astmie oskrzelowej są: roztocze kurzu domowego , sierść i naskórek zwierząt, pióra ptaków domowych, pyłki traw, drzew, chwastów, zarodniki grzybów i inne. Jednym z najsilniejszych czynników ryzyka wystąpienia astmy oskrzelowej jest atopia tj.genetycznie uwarunkowana reakcja, polegająca na nieprawidłowej odpowiedzi immunologicznej na małe dawki antygenów, w wyniku której dochodzi do nadmiernego wytwarzaniu przeciwciał IgE skierowanych głównie przeciwko tym alergenom. Osoby z atopią reagują w sposób chorobowy na styczność z pospolitymi substancjami otaczającego środowiska, nieszkodliwymi dla osób zdrowej populacji.
Leczenie astmy oskrzelowej
Leki β-mimetyczne (agoniści receptorów β-adrenergicznych)
Pobudzenie receptorów β-adrenergicznych w oskrzelach powoduje bezpośrednio rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli. Przykłady leków: salbutamol, fenoterol,salmeterol, formeterol, połączenie fenoterolu z bromkiem ipratropium.
Pochodne ksantyny
Są inhibitorami fosfodiesterazy – enzymu odpowiedzialnego za rozkładanie cyklicznych nukleotydów. Wzrost stężenia cAMP i cGMP w komórkach mięśni oskrzeli powoduje spadek stężenia jonów wapnia i zahamowanie skurczu. Przykłady leków: teofilina, aminofilina
Leki cholinolityczne.
Blokują receptory muskarynowe w oskrzelach powodując rozkurcz mięśni oskrzelowych-> jeśli skurcz był wywołany pobudzeniem nerwu błędnego, co jest przyczyną napadów astmy u ok. 50% chorych. Nie hamują skurczów innego pochodzenia. Przykłady leków: bromek ipratropium,bromek tiotropium
Leki o działaniu przeciwzapalnym:
-kortykosterydy podawane w postaci wziewnej, rzadziej w postaci doustnej lub parenteralnej, np. beklometazon, budezonid, flutikazon
-stabilizatory komórek tucznych (mastocyty-składniki układu immunologicznego, biorą udział w obronie organizmu przed pasożytami, bakteriami i innymi drobnoustrojami, ich główną rolą jest wywoływanie lokalnego stanu zapalnego (m.in. alergie) w reakcji na obce substancje ->zmniejszają wydzielanie mediatorów prozapalnych takich jak histamina, prostaglandyny, interleukina.
-leki przeciwleukotrienowe, które są inhibitorami lipooksygenazy (zileuton, genleuton) lub antagonistami receptorów leukotrienowych (zafirlukast,montelukast).
Inne leki przeciwastmatyczne:
leki o działaniu antyhistaminowym
leki wykrztuśne i mukolityczne
Fitoterapia astmy oskrzelowej
->wyizolowane substancje: efedryna, teofilina
->wyciągi roślinne uzupełniające leczenie lekami syntetycznymi, umożliwiając zmniejszenie ich dawek mn.
Owoc aminka egipskiego- Fructus Ammi visnagae
Aminek egipski – Ammi visnaga
Skład: piranokumaryny, poch. furanochromonu(kelina, wisnagina),flawonoidy, fenolokwasy.
Działanie: półsyntetyczne keliny i wisnadyny- kromoglikany działają profilaktycznie przeciwastma-tycnie , przeciwalergicznie (→ krople do oczu, nosa, inhalacje)
Korzeń i ziele biedrzeńca mniejszego- Radix et folium Pimpinellae
Biedrzeniec mniejszy- Pimpinella saxifraga
Skład: olejek eteryczny, furanokumaryny, kumaryny, saponiny, flawonoidy.
Działanie: olejek i saponiny-działanie wyksztuśne, furanokumaryny i kumaryny- rozkurczaja mięśnie gładkie oskrzeli
Preparaty; Bronchicum Elixir
Ziele doględy wielkiej- Herba Grindeliae
Doględa wielka- Gridelia Robusta
Skład: s-cje żywicowe, olejek eteryczny, flawonidy....
Działanie: żywice, saponidy- działanie wyksztuśne, odkażające drogi oddechowego
Liście i korzenie lepiężnika legarskiego- Folium et radix Petasitidis
Petasites officinalis- Lepiężnik lekarski
Skład: alkohole seskwiterpenowe-petazyna, petazol...
Działanie: petazyna- działanie p/alergiczne, rozkurczowe na mięsnie gładkie.
Liść bluszcza- Folium Hederae helicis
Bluszcz pospolity- Hedera helix-> prep.Bronchopect krople
Cebula zwyczajna- Allium cepa ->prep. Alcep sir.
Ziele szanty- Herba Marrubii
Rosiczka okrągłolistna - Drosera rotundifolia-> prep. Drosetux sir.
Ziele tymianku pospolitego- Herba Thymi
Liść podbiału- Folium Farfarae
Fitoterapia stanów zapalnych dróg oddechowych
Stany zapalne dróg oddechowych są wynikiem infekcji wirusowych ( mn. grypy, odry, ospy, cytomegalii,mononukleozy,) bakteryjnych, pasożytniczych (pierwotniakowe) rzadziej grzybiczych. Fitoterapia jest, obok chemio – i antybiotykoterapii stosowana w leczeniu podstawowym ( stany przewlekłe i nawracające), oraz pomocniczym- objawowym (środki przeciwkaszlowe, osłaniające, przeciwbakteryjne).
Infekcje dróg oddechowych-są bardzo częstymi schorzeniami, szczególnie w chłodniejszych okresach roku (przyczyny→ nabywanie oporności lekowej przez drobnoustroje chorobotwórcze, obniżenie ogólne stanu odporności- nasilenie zanieczyszczenia atmosfery, dym papierosowy, nasilenie stanów alergicznych). Pod wpływem drażniących, tosycznych s-cji w powietrzu -błona śluzowa ulega obrzmieniu, co ułatwia osiadanie i namnażanie się drobnoustrojów->stan zaplny, powiązany ze stopniowym tworzeniem wydzieliny śluzowej, a nawet ropnej.
Objawy: katar, drapanie w gardle,wzrost temperatury, najpierw suchy , niefektywny, potem mokry kaszel, duszność prowadząca często do sinicy, ból w klatce piersiowej.
Przewlekłe zapalenie oskrzeli (przewlekła obturacyjna choroba płuc-POChP)- charakteryzuje się męczącym kaszlem z odpluwaniem nadmiernie wytwarznego śluzu w drogach oddechowych , prowadzącym do szeregu powikłan, również z innych układów; dotyczy cześciej mężczyzn, palaczy papierosów.
Przeziębienie – infekcje wirusowe górnych dróg oddechowych wskutek wychłodzenia ogranizmu
(->mechanizm- wychłodzenie organizmu-> na drodze odruchowej (układ wegetatywny) osłabienie przepływu krwi w błonach śluzowych-> niedobór tlenu+ spadek miana przeciwciał +schłodzenie błony śluzowej dróg oddechowych= namnażnie wirusów i bakterii.
Przebieg przeziębienia ulega komplikacjom jeżeli dołączą się wirusy grypy , bakterie , zaś u osób z obniżoną odpornościa infekcje często nawracają.
Schorzeniom zapalnym układu oddechowego, obok wspomnianych wcześniej sprzyjają: „niedoleczenie” wcześniejszych infekcji, zaburzenia flory jelitowej i limfatycznego układu immunologicznego jelita na skutek antybiotykoterapii, przewlekły stres, nadużywanie pewnych leków, alkoholizm, narkomania....
SUROWCE ROSLINNE DZIAŁANIU PRZECIWZAPALNYM
→ łagodzą stany zapalne przez zmniejszenie obrzęku, odczynu uczuleniowego, skurczu oskrzeli i skurczu naczyń włosowatych oraz wspomagają mechanizmy samooczyszczania dróg oddechowych przez działanie wyksztuśne i mukolityczne. Schorzeniach o lekkim nasileniu stanowią leki z wy-boru, zaś przy przewlekłych lub ciężkich wspomagają leczenie podstawowe.
*surowce i olejki eteryczne:->działają wyksztuśnie i mukolitycznie ( wewnętrznie i jako inhalacje).
Mechanizm działania wyksztuśnego: wchłaniają się w jelicie cienkim, a wydalane są przez drogi oddechowe , drażniąc błonę śluzową zwiększją wydzielanie gruczołów, pobudzają wytwarzanie wydzieliny, wzmagają odruch kaszlowy i upłynniają wydzielinę (dz. mukolityczne -> bezpośrednie działanie upłynniające wydzielinę (sekretolityczne) i bezpośrednie lub pośrednie stymulowanie sekrecji surowiczej wydzieliny w oskrzelach (sekretomotoryczne).Oczyszczenie dróg oddecho-wych jest szczególnie wskazane rano , gdyż w nocy gromadzi się dużo wydzieliny wskutek zmniej-szenia wrażliwości ośrodka kaszlu podczas snu .
Aby działanie mukolityczne było skuteczne, konieczne jest nawodnienie chorego!!!-> np. odwary z surowców.
*Anthodium et Oleum Chamomillae
*Herba et Oleum Thymi
*Folium et Oleum Salviae
*Oleum Pini
*Oleum Therebinthinae
*Oleum Eucalypti
*Oleum Cinnamoni zeylanici
*Oleum Myrti
*Oleum Cedrae
*Bulbus et Oleum Allii sativi
*Bulbus Cepae
* surowce śluzowe → ulegają hydrolizie, tworząc mn. kwas glukuronowy, który dyfunduje do krwi i dociera do dróg oddechowych, tworząc tam , w środowisku wodnym roztwory koloidalne, które cienką warstwą powlekają błony śluzowe, osłaniając mechanoreceptory śluzowe przed podrażnie- niem przez egzo- i endogenne czynniki drażniące i łagodząc stany zapalne .
*Folium Plantaginis lanceolatae
*Radix et Folium Althaeae
*Flos Malvae silvestris
*Flos Malvae arboreae
*Flos Verbasci
*Flos Tiliae
*Lichen islandicus
* surowce saponinowe i alkaloidowe-> działanie wykszuśne i mukolityczne.
Mechanizm działania poprzez odruch żołądkowo -płucny. Drażniąc błonę śluzową żoładka , podudzają włókna parasympatyczne w oskrzelach stymulując wydzielanie śluzu, jego upłynnianie oraz usuwanie.
*Radix Primulae
*Radix Saponariae
*Folium Hederae
*Radix Glycyrrhizae
*Radix Senagae
*Radix Ipecacuanhae
*Cortex Quebracho
Ponieważ zapadalność na w/w schorzenia wiąże się często z osłabieniem układu immunologiczne-go-> stosuje się roślinne preparaty działające immunostymulująco ,
zaś w leczeniu schorzeń wywołanych bakteriami- antybiotyki i sulfonamidy.
Przykłady surowców olejkowych:
Owoc anyżu i olejek anyżowy- Fructus et Oleum Anisi
Biedrzeniec anyż- Pimpinella anisum
Skład: olejek anyżowy (mn.anetol)
Działanie: wyksztuśne, wiatropędne, pobudza wydzielanie przewodu pokarmowego (polecany szczególnie dzieciom!!!), pobudza laktację .
Owoc kopru i olejek koprowy- Fructus et Oleum Foeniculi
Koper włoski – Foeniculum vulgare
Skład: olejek eteryczny ( anetol, fenchon ), flawonoidy, olej tłusty, białko, cukry,...
Działanie- wyksztusne, rozkurczające, wiatropędne( głównie u dzieci!!!), mlekopędne .
W dużych dawkach- odurzenie, drgawki, uczulenie.
Ziele macierzanki- Herba Serpylli
Macierzanka piaskowa- Thymus serpyllum
Skład: olejek eteryczny( fenole, terpeny), flawonoidy, garbniki, gorycze.
Działanie: wyksztuśne, przeciwkaszkowe, odkażające oraz w nieżycie żołądka i jelit.
Ziele tymianku- Herba thymi
Tymianek właściwy- Thymus vulgaris
Skład: olejek tymiankowy (fenole, ich etery, terpeny), flawonoidy, garbniki, fenolokwasy, cukry, sole glinu.
Działanie: wyksztuśne, bakteriobójcze, przeciwskurczowe , ułatwia trawienie , działa wiatropędnie,
Preparaty: Bronchicum sir. , Herbapect Thymi-sir. , Tymsal spray.
Korzeń Omanu- Radix Inulae
Oman wielki- Inula helenium
Skład: oleje eteryczny( seskwiterpeny-alantolakton->silny alergen! i terpeny), stigmasterol, inulina.
Zastosowanie: wyksztuśne i p/zapalne.
Koszyczek rumianku- Anthodium Chamomillae
Rumianek lekarski – Matricaria chamomilla
Skład: olejek eteryczny (chamazulen, bisabolol) , flawonoidy, kumaryny, śluzy.
Działanie: p/zapalne (na drogi oddechowe i przewód pokarmowy), p/alergiczne, rozkurczowe, wiatropędne, bakteriobójcze, p/grzybicze, immunostymulujace, zastosowanie- wewnętrznie i zewnętrzne.
Może uczulać!!!
Preparaty: Azulan, Azuseptol
Przykłady surowców śluzowych:
Liść babki lancetowatej- Folium Plantaginis lanceolatae
Babka lancetowata (wąskolisna)- Plantago lanceolata
Skład: glikozydy irydoidowe, polisacharydy o charakterze śluzów, garbniki, flawonoidy, zw. krzemu.
Działanie: p/zapalne na drogi oddechowe i przewód pokarmowy, wyksztuśne,immunostymulujące,
p/bakteryjne, p/wirusowe (wewnetrzne i zewnętrzne).
Preparaty: Babicum, Bronchomil, Lancetan, Sir. Plantaginis.
Kwiat i liść ślazu- Flos et Folium Malvae
Ślaz dziki- Malva sylvestris
Skład: śluz, garbniki, antocyjany.
Działanie: p/zapalny, osłaniające, zmiękczające, wyksztuśne ( dla dzieci!!!)
Korzeń i liść prawoślazu- Radix et folium Althae
Prawoślaz lekarski- Althaea officinalis
Skład: korzeń-śluz, pektyny, sacharoza, skrobia, asparagina, betaina; liść- śluz, flawoidy, fenolokwasy, kumaryny, związki mineralne.
Działanie: maceraty- > nieżyty przewodu pokarmowego i dróg oddechowych (u dzieci!!!), działanie osłaniające , przeciwkaszlowe; również zewnętrznie.
Preparaty: Sir. Althae, Pectosan, Neopectosan, Pectovit, Tussiflos, Althagen, Althamel.
Surowce saponinowe:
Liść bluszcza- Folium Hederae helicis
Bluszcz pospolity- Hedera helix
Skład: saponiny, sterole, flawonoidy, fenolokwasy, olejek eteryczny.
Działanie: wyksztuśne, rozkurczowe, p/ grzybicze.
Preparaty: Bronchopect, Hedelix, Hederasal, Hederoin, Prospan.
Kwiat dziewanny- Flos Verbasci
Dziewanna kutnerowata- Verbascum phlomoides
Dziewanna wielkokwietowa- Verbascum thapsiforme
Skład: śluz, saponiny, irydoidy, flawonoidy, karotenoidy.
Działanie: wyksztuśne( saponiny), osłaniająco i powlekajaco(śluz).
Prep : Noverban, Sirupus Verbasci
Korzeń lukrecji- Radix Glycyrhizae
Glycyrhiza glabra – Lukrecja gładka
Skład: saponiny triterpenowe( glicyryzyna), flawonoidy, hudroksykumaryny, fitosterole..
Działanie: wyksztuśne, przeciwzapalne, rozkurczowe na przewód pokarmowy i drogi oddechowe.
Działania uboczne: zatrzymanie wody w organiżmie, zawroty głowy, hipokalemia.
Korzeń mydlnicy- Radix Saponariae
Mydlnica lekarska- saponaria officinalis
Skład: saponiny( saporubina), cukry, sole mineralne
Działanie: wyksztuśne
Preparaty: Tussiflos, Tussten: zewnętrznie:Urticosan płyn, Fitomed-szampon.
Korzeń i kwiat pierwiosnka- Radix et folium Primulae
Pierwiosnek lekarski- Primula officinalis
Skład: korzeń-saponiny triterpenowe, glikozyd fenolowy, olejek, garbniki, cukry.; kwiat: flawonoidy, saponiny, glikozydy fenolowe
Działanie: wyksztuśne, wysokie dawki: wymiotne
Preparaty: Bronchicum, Pectosol, Herbapect, Bronchosol-> z korzenia, Sinupred-z kwiatów.
Surowce alkaloidowe
Kora Quebracho- Cortex Quebracho
Kwebracho- Quebracho blanco
Skład: alkaliody indolowe ( aspidospermina i johimbina)
Działanie: p/kaszlowe i przeciwastmatyczne i w zaburzeniach aktywności seksualnej mężczyzn.
Korzeń wymiotnicy prawdziwej- Radix Ipecacuanhae
Wymiotnica prawdziwa- Uragoga ipecacuanhae
Skład: alkaloidy (emetyna), saponiny, skrobia, żywice
Działanie: wyksztuśne, w większych dawkach- wymiotne, p/pierwotniakowe.
Preparaty złożone: Agryflos, Apihelix, Apipulmol, Bronchicum-Elixir, Bronchosol, Bronchosol, Cepasmel, Cepastil, Gryposon, Infektoten, Pectobonisol, Pectosan, Pectosol, Syrop Pini, Syrop Tymiankowy złożony, Syrop Prawoślazowy złożony.
Preparaty do inhalacji, płukania gardła, ssania i do nacierania: Aromagel,Depulol-żel, Herbolen balsam, Olbas oil, Olbas Pastiles,Inhalol, Pulmex, Pulmex Baby-maść, Septosan,WICK Vaporub balsam ( zawierają olejki-> tymiankowy, majerankowy-maść majerankowa; cząbrowy, gożdzikowy, herbaciany, eukaliptusowy, lawendowy,różany, sosnowy...)->działają p/wirusowo, p/bakterynie-a drobnoustroje nie nabywają na nie oporności!!!!
ROŚLINY O DZIAŁANIU NAPOTNYM I PRZECIWGORĄCZKOWYM
Kora wierzby- Cortex Salicis-> sur. p/reumatyczne
Kwiat i owoc bzu czarnego – Flos et fructus Sambuci
Bez czarny- Sambucus nigra
Skład:kwiaty- flawonoidy, kwasy fenolowe, olejek eteryczny, garbniki, śluz; owoce- glikozydy antocyjanowe, garbniki, kwasy organiczne, fenolokwasy, wit. C, B, cukry, pektyny.
Działanie:kwiaty- moczopędne, napotne, zwiększją elastyczność i zmniejszają przepuszczalność naczyń włosowatych; owoce- odtruwające .
Wskazania: kwiat- gorączka, przeziębienia, łagodny środek napotny i przeciwgorączkowy, wzmacniający naczynia włosowate, moczopędny; owoce- odtruwanie organizmu( gościec, dna, choroby zakażne, dermatozy....
Kwiatostan lipy wraz z podsadką- Inflorescentia Tiliae
Lipa drobnolistna-Tilia cordata
Lipa szerokolistna- Tilia platyphyllos
Skład: flawonoidy, śluzy, olejek, triterpeny, sole mineralne.
Działanie: napotne, uspokajające,hypotensyjne, p/migrenowe.
Preparaty: Agryflos, Gryposan, Infektoten-mieszanki ziołowe
Owoc i liść maliny właściwej-Fructus et folium Rubi idaei
Malina właściwa-Rubus idaeus
Działanie: owoce- napotnie; liście-ściągające, p/zapalne, p/bakteryjne, rozkurczowe na przewód pokarmowy.Prep:Rubital syr.
Kwiat wiązówki błotnej-Flos Ulmariae
Wiązówka błotna- Filipendula ulmaria
Skład: glikozydy fenolowe(salicyna,olejek eteryczny(aldehyd salicylowy, salicylan metylu), garbniki, flawonoidy.
Działanie: napotne, p/gorączkowe,p/zapalne, p/bólowe, moczopędne, żólciopędne, ściągające, p/bakteryjne( w infekcjach z goczką oraz chorobach gośćcowych- pozwala obniżyć dawki leków p/zapalnych).
Preparaty: Pyrosan, Reumosan, Remogran
Przeciwskazania: nadwrażliwość na salicylany, dzieci do 12 r.ż.
Kora wierzby- Cortex Salicis-> choroby reumatyczne.
IMMUNOTERAPIA
Układ odpornościowy, układ immunologiczny – układ narządów umożliwiających działanie mechanizmom odporności. W skład układu odpornościowego wchodzą:
komórki uczestniczące w reakcjach immunologicznych
przeciwciała,cytokiny itp.
|
|
|
Umożliwiają one działanie mechanizmów organizmu, mających na celu jego ochronę przed chorobami, poprzez identyfikację i likwidowanie patogenów i komórek nowotworowych. Mechanizmy te wykrywają różnorakie odmiany czynników chorobotwórczych, od wirusów po robaki pasożytnicze, dlatego muszą rozróżniać zdrowe komórki i tkanki organizmu, w celu jego prawidłowego funkcjonowania. Wykrywanie patogenów jest skomplikowane, ponieważ dzięki ewolucji przystosowują się, zmieniając „ metody” działania.
Układy odpornościowe kręgowców, takich jak człowiek składają się z wielu rodzajów białek, komórek, tkanek i narządów, które oddziałują na siebie w złożonym i dynamicznym systemie. Jako część tej bardziej złożonej odpowiedzi odpornościowej, układ kręgowców cały czas przystosowuje się do bardziej skutecznego rozpoznawania poszczególnych patogenów. Ten proces adaptacji prowadzi do powstania pamięci immunologicznej i pozwala na jeszcze skuteczniejsze wykrywanie poznanych już patogenów podczas przyszłych starć z nimi. To właśnie proces odporności swoistej jest podstawą w szczepieniach ochronnych.
Zaburzenia w systemie odpornościowym mogą wywoływać choroby.Niedobór odporności wystę-puje, kiedy system odpornościowy jest mniej aktywny niż normalnie, wskutek powracających na nowo i zagrażających życiu infekcji. Niedobór odpornościowy może być także wynikiem choroby genetycznej, takiej jak zespół SCID, może być spowodowany środkami farmaceutycznymi, albo zakażeniem, np.zespól nabytego niedoboru odporności (AIDS). Jest to przeciwieństwo do chorób autoimmunologicznych, wynikających z hiperaktywności układu odpornościowego, atakującego własne, normalne tkanki, jakby byłe one obcymi organizmami. Powszechne choroby auto-immunologiczne obejmują reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzycę typu 1, toczeń rumieniowaty układowy.
Układ odpornościowy ochrania organizmy przed infekcją na kilku poziomach, które wzrastają wraz ze swoistością.
Najprostsze są bariery fizyczne, które zapobiegają wejściu do ciała takim patogenom, jak bakterie czy wirusy. Jeżeli patogen przełamie te bariery to wrodzony układ odpornościowy zapewnia natychmiastową, lecz nieswoistą odpowiedź. Wrodzone układy odpornościowe posiadają wszystkie rośliny i zwierzęta.
Jeżeli patogeny skutecznie unikną odpowiedzi nieswoistej (wrodzonej), kręgowce posiadają trzecią warstwę ochronną - adaptacyjny układ odpornościowy . Tutaj układ odpornościowy usprawnia swoją odpowiedź na infekcję, poprzez udoskonalone rozpoznawanie patogenu wyeliminowanego już wcześniej. Po wyeliminowaniu patogenu ta "udoskonalona" odpowiedź jest zachowywana w formie pamięci immunologicznej i umożliwia przystosowanie układu immunologiczny do zorganizowania szybszego i silniejszego ataku na ten patogen w przyszłośc.
Zestawienie elementów układu immunologicznego
|
Odpowiedź nieswoista (wrodzona) |
Swoista odpowiedź na patogeny i antygeny |
|
Ekspozycja prowadzi do natychmiastowej odpowiedzi |
Brak natychmiastowej odpowiedzi na ekspozycję |
|
Elementy odporności komurkowej i humoralnej |
Elementy odporności komórkowej i humoralnej |
|
Brak pamięci immunologicznej |
Ekspozycja prowadzi do powstania pamięci immunologicznej |
|
Występuje u prawie wszystkich organizmów żywych |
Po raz pierwszy pojawiła się u żuchwowców |
Oba rodzaje, wrodzonej i adaptacyjnej odporności polegają na zdolności układu odpornościowego do rozróżniania własnych i niewłasnych molekuł. W immunologii własne molekuły są tymi elementami organizmu ciała, które mogą być rozróżniane wśród obcych substancji przez układ immunologiczny. Na odwrót jest z niewłasnymi molekułami, które rozpoznawane są jako obce molekuły mn.antygeneny, czyli inaczej generatory przeciwciał i są definiowane jako substancje przywiązane do specjalnych receptorów odpornościowych i wywołujące odpowiedź odpornościo-wą.
Kilkanaście barier ochrania organizmy przed infekcją, wliczając w to bariery mechaniczne, chemiczne i biologiczne. Skóra- bariera mechaniczna , stanowi pierwszą linię obrony przed infekcją Gdy organizmy nie są w pełni uszczelnione przed wpływem ich środowisk, uruchamiają się inne systemy, powodujące czynności, mające na celu ochronę ciała, takie jak płuca,jelita, droga moczo-wo-płciowa. Za sprawą płuc kaszel i kichanie mechanicznie wyrzuca patogeny i inne podrażnienia z dróg oddechowych.Łzawienie oczu i oddawanie moczu także powoduje mecha-niczne wydalenie patogenów, natomiast śluz wydzielany przez drogi oddechowe i przewód pokar-mowy stanowi dobrą „pułapką i usidla mikroorganizmy” .
Przed infekcją chronią również bariery chemiczne. Skóra i drogi oddechowe wydzielają peptydy antybakteryjne, takie jak β-defensyny. Enzymy, np.lizozym i fosfolipaza A zawarte w ślinie, łzach i mleku kobiecym także są przeciwbakteryjne. Wydzieliny z pochwy po menarche, gdy stają się nieco kwasowe służą jako chemiczna bariera, podczas gdy sperma zawiera w sobie defensyny i cynk zabijące patogeny. W żołądku kwas żołądkowy i proteazy stanowią silną chemiczną obronę przed patogenami, które dostały się do wnętrza żołądka.
Komensalna flora znajdująca się wewnątrz przewodu pokarmowego i drogi moczowo-płciowej służy jako bariera biologiczna konkurując o pokarm i przestrzeń z patogenicznymi bakteriami, w niektórych przypadkach, przez zmianę warunków w ich otoczeniu, takich jak pH lub dostępność żelaza. To zmniejsza ryzyko osiągnięcia przez patogeny wystarczającej ilości, umożliwiającej wywołanie choroby. Jednakże, ponieważ większość antybiotyków nieswoiście skierowana jest do bakterii i nie wpływa na grzyby, doustne antybiotyki mogą doprowadzić do "nadmiernego wzrostu" grzyba i spowodować np. kandydozę pochwy. Jest to dobry dowód na to, że ponowne wprowadze-nie probiotycznej flory, takiej jak czyste kultury Lactobacillus, normalnie znajdujących się w jogurtach, pomaga przywrócić zdrową równowagę bakteryjnym populacjom przy infekcjach jelitowych u dzieci i dają zachęcające wstępne dane do badań nad bakteryjnym zapaleniem żołądka i jelit, nieswoistym zapaleniu jelit, infekcją dróg moczowych i pochirurgicznych infekcji.
Organizm noworodka ma wykształcony jedynie zaczątek układu odpornościowego, zwany odpornością wrodzoną (nieswoistą). Wraz ze wzrostem i rozwojem organizmu zmienia się także jakość odporności organizmu. Z początkowej odporności wrodzonej układ rozrasta się tworząc tzw. odporność nabytą (swoistą). Ostatnim okresem rozbudowy odporności organizmu jest okres dojrzewania w pełni funkcjonującego układu immunologicznego.
Odporność wrodzona charakteryzuje się brakiem samoczynnie wytwarzanych przeciwciał. Wszystkie pierwiastki i komórki odpornościowe dostarczane są wraz z mlekiem matki. Okres odporności nabytej to czas swoistego „treningu” przyszłego układu odpornościowego. W czasie tym odporność wrodzona przechodzi wiele przemian.
Mikroorganizmy, które pomyślnie przedrą się przez bariery zewnętrzne i wtargną do organizmu napotkają komórki i mechanizmy wrodzonego układu odpornościowego. Ten układ ochrania w sposób nieswoisty, co oznacza, że układy te rozpoznają i odpowiadają na patogeny w standardowy sposób. Ten układ nie nadaje długotrwałej odporności przeciw patogenowi. U większości organizmów wrodzony układ odpornościowy jest głównym i dominującym układem broniącym gospodarza.
W immunologii odpornością swoistą czyli układem swoistej odpowiedzi immunologicznej nazywa się typ odporności zależny od rozpoznawania antygenów przez przeciwciała i receptory rozpoznające antygen limfocytów T i limfocytów B.
Na wytworzenie tego typu odporności potrzebne jest kilka dni, lecz mechanizmy raz uruchomione stają się niebywale efektywne w walce z patogenami. Proces jest specyficzny czyli działa na konkretny czynnik patogenny.
Mechanizmy odpowiedzi swoistej (nabytej) to:
odporność komórkowa – warunkowana przez komórki (limfocyty T), polegająca na bezpośrednim atakowaniu patogenów przez limfocyty,
odporność humoralna – warunkowana przez przeciwciała, polegająca na wytwarzaniu przez limfocyty przeciwciał, których zadaniem jest niszczenie komórek patogennych.
Limfocyty T: pochodzą z komórek macierzystych szpiku kostnego. W drodze do tkanki limfatycznej dojrzewają w grasicy. Tam dochodzi do różnicowania się limfocytów, stają się one immunologicznie kompetentne – zdolne do odpowiedzi immunologicznej. Reagują one na specyficzne antygeny na powierzchni komórek zaatakowanych przez patogeny. Rozróżniamy trzy główne klasy komórek T.
Limfocyty B: u ssaków dojrzewają w szpiku kostnym. Komórka B po rozpoznaniu antygenu dzieli się – powstaje populacja komórek plazmatycznych, które produkują przeciwciała.
Zapalenie jest jedną z pierwszych odpowiedzi układu odpornościowego na infekcję. Objawia się ono przez zaczerwienienie i spuchnięciem, które spowodowane jest zwiększonym przepływem krwi w tkance. Zapalenie jest produktem eikozanoidów i cytokin które uwalniane są przez uszkodzone albo zainfekowane komórki. Eikozanoidy zawierają prostaglandynę i leukotrieny. Prostaglandyna wywołuje gorączkę i wazodilatację naczyń krwionośnych powiązanych z zapaleniem, natomiast leukotrieny niezawodnie przyciągają (leukocyty). Zwykłe cytokiny zawierają interleukiny, które są odpowiedzialne za komunikację pomiędzy krwinkami białymi, chemokiny pobudzające chemotaksję i interferony, które mają wpływ na antywirusowe zmiany, takie jak wyłączenie biosyntezy białka w komórce gospodarza. Czynniki wzrostowe i cytotoksyczne również mogą być uwolnione. Te cytokiny i inne substancje chemiczne włączają kolejno nowe komórki odpornościowe na miejsce infekcji i przyczyniają się do naprawy każdej zniszczonej tkanki, następującej po usunięciu patogenów.
Dopełniacz jest biochemiczną kaskadą, która atakuje powierzchnię obcych komórek. Zawiera ponad 20 różnych protein i nazwano go dopełniaczem ze względu na jego zdolność niszczenia patogenów przez przeciwciała. Dopełniacz jest ważnym humoralnym elementem wrodzonej (nieswoistej) odpowiedzi odpornościowej. Dopełniacze posiada wiele gatunków, także tych nie będących ssakami, takich jak rośliny, ryby i niektóre bezkręgowce.
Immunomodulacja obejmuje zarówno zdolności preparatów roślinnych do stymulacji cytokin czy aktywacji komórek, jak i hamowania tych procesów (immunosupresja).
Immunomodulatory roślinne mają bardzo zróżnicowaną budowę i obejmują mn: alkaloidy, chinony, laktony seskwiterpenowe, fenole , fenolokwasy, polisacharydy, białka . Wiąże się duże nadzieje z wykorzystaniem ich w leczeniu chorób wirusowych, nowotworowych, autoimmunologicznych i neurodegeneracyjnych.
Na wytwarzanie cytokin wpływają: ekstrakty z tarczycy bajkalskiej, z jeżówki wąskolistnej, czerwonej i bladej, z miłorzębu czy aloesu.
Wykazujące aktywność przeciwwirusową składniki roślin mogą oddziaływać na odporność nabytą, obejmującą wytwarzanie przeciwciał i rozwój odporności komórkowej oraz działają wirusobójczo np. ekstrakty z jeżówki czy tarczycy bajkalskiej, wykorzystywane w profilaktyce i leczeniu przeziębień, a nawet grypy ( intensywne badania!!!).
Składniki białkowe, cukrowe i kwasowe z aloesu stymulują do wzrostu i podziału limfocyty B ( produkujące przeciwciała) i T ( uwalniające limfokiny), odpowiedzialne za humoralny system odpornościowy organizmu , aktywują makrofagi, indukują produkcję interferonu odpornościowego, biorąc udział w niszczeniu komórek nowotworowych, komórek zakażonych bakteriami czy wirusami lub zmienionych działaniem czynników chemicznych czy fizycznych mn. chemio- lub radioterapii → badania nad wykorzystaniem w leczeniu nowotworów czy AIDS .
Surowce:
Ziele jeżówki purpurowej- Herba Echinaceae purpureae
Jeżówka purpurowa- Echinacea purpurea
oraz Ziele :Jeżówki wąskolistnej i Jeżówki bladej.
Skład:polisacharydy, alkiloamidy, olejek, flawonoidy, estry kwasu kawowego...
Działanie: stymuluje makrofagi do fagocytozy-> zwiększenie odporności na infekcje bakteryjne, wirusowe, grzybicze; zwiększa aktywność monocytów do wydzielania interferonu o działaniu przeciwwirusowym; dezaktywacja wolnych rodników tlenowych.
Wskazania: terapia wspomagająca i profilaktyczna: w nawracających infekcjach dróg oddechowych i w skłonnościach do przeziębień , grypy, szczególnie u dzieci również podczas antybiotykoterapii również zewnętrznie.
Przeciwskazania: ciężkie uszkodzenie wątroby, grużlica, białaczka, kolagenozy, AIDS, ciąża, karmienie piersia,astma, dzieci do 4 lat.
Preparaty:Echinarur, Echinacea, Immunal, Echinasal, Esberitoź, Bioaron C, Lymphozil-Forte.
Aloe Gel- Żel aloesowy
Aloe vera- Aloes prawdziwy
Aloe ferox- Aloes uzbrojony
Skład; śluz, polisacharydy nieśluzowe, glikoproteiny, fitosterole, triterpeny, białka, kwasy organiczne
Działanie: Składniki białkowe, cukrowe i kwasowe z aloesu stymulują do wzrostu i podziału limfocyty B ( produkujące przeciwciała) i T ( uwalniające limfokiny), odpowiedzialne za humoralny system odpornościowy organizmu , aktywują makrofagi, indukują produkcję interferonu odpornościowego, biorąc udział w niszczeniu komórek nowotworowych, komórek zakażonych bakteriami czy wirusami lub zmienionych działaniem czynników chemicznych czy fizycznych mn. chemio- lub radioterapii → badania nad wykorzystaniem w leczeniu nowotworów czy AIDS ., p/ zapalne, hipoglikemiczne, antyseptyczne na skórę i błony śluzowe. Podawany rekonwalescentom, osobom w podeszłym wieku, w cukrzycy, alergiach, również zewnętrznie.
Preparaty: Biostymina, Bioaron C, Profilaktin, Aloe vera Drinking Gel 85%,