ONZ (United Nations)

HISTORIA POWSTANIA
Prekursorem ONZ była Liga Narodów, organizacja powstała w 1919 roku na mocy Traktatu Wersalskiego "na rzecz promowania współpracy międzynarodowej oraz w celu osiągnięcia pokoju i bezpieczeństwa." Była to pierwsza organizacja polityczna o charakterze światowym, mająca na celu ograniczenie agresji w stosunkach międzynarodowych. Realizacja tej idei okazała się bardzo trudna. Do Ligi Narodów nie weszły Stany Zjednoczone, Niemcy ani Rosja. Nieobecność tych państw o kluczowym znaczeniu dla polityki światowej negatywnie odbiła się na realnych możliwościach działań podejmowanych w ramach Ligi Narodów. Przyczyniła się także do powstania zwyczaju załatwiania najważniejszych kwestii politycznych z pominięciem struktur Ligi. Późniejsze dopuszczenie do członkostwa zarówno ZSRR, jak i Niemiec nie uzdrowiło już sytuacji.

W tym miejscu chciałabym przytoczyć pewną anegdotę otóż:

Zmęczony wielomiesięcznymi bezowocnymi obradami w sprawie potępienia dokonanej przez Turków masakry Ormian włoski pracownik sekretariatu Ligi Narodów zaproponował własną szyderczą wersję rezolucji:

"Art. 1. Nie wolno dokonać żadnej masakry Ormian, jeżeli Liga Narodów nie została o tym zawiadomiona na jeden miesiąc naprzód.

Art. 2. Gdyby masakra miała rozciągnąć się na kobiety i dzieci, Ligę Narodów należy zawiadomić na dwa miesiące naprzód.

Art. 3. Gdyby masakry Ormian dokonano bez przestrzegania powyższych formalności, uważać ją należy za nieważną i niebyłą" .

Pierwszym krokiem, który doprowadził do powstania ONZ, było podpisanie Karty Atlantyckiej w sierpniu 1941 roku na pokładzie okrętu HMS Prince of Wales kotwiczącego u wybrzeży Nowej Fundlandii na Oceanie Atlantyckim (stąd właśnie nazwa), Prezydent Stanów Zjednoczonych Franklin D. Roosevelt i premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill zaproponowali zasady międzynarodowej współpracy w obronie pokoju i bezpieczeństwa, wyrzekając się stosowania przemocy w stosunkach międzynarodowych oraz uznając prawo wszystkich narodów do suwerenności. 24 września 1941 roku na konferencji międzynarodowej w Londynie Karta Atlantycka została podpisana przez członków koalicji antyhitlerowskiej.

Nazwa "Narody Zjednoczone", wymyślona przez prezydenta Stanów Zjednoczonych Franklina D. Roosevelta, po raz pierwszy została użyta w "Deklaracji Narodów Zjednoczonych" z 1 stycznia 1942 roku, kiedy to przedstawiciele 26 narodów zobowiązali swoje rządy do kontynuowania walki razem przeciwko państwom „osi” - Włochom, Niemcom, Japonii.

W 1945 roku przedstawiciele 50 krajów spotkali się na konferencji założycielskiej w San Francisco w celu sporządzenia Karty Narodów Zjednoczonych. Delegaci tworzyli ją na podstawie wniosków wypracowanych przez przedstawicieli Chin, ZSRR, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych w Dumbarton Oaks, w USA, w 1944 roku.
Karta została podpisana 26 czerwca 1945 r. przez przedstawicieli 50 krajów. Polska, która nie była reprezentowana na konferencji, podpisała ją później i stała się jednym z oryginalnych 51 państw członkowskich.

ONZ oficjalnie powstało 24 października 1945 roku, kiedy Karta została ratyfikowana.

Cele Organizacji Narodów Zjednoczonych są następujące: pr.

1. Utrzymać międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo, stosując w tym celu skuteczne środki zbiorowe dla zapobiegania zagrożeniom pokoju i ich usuwania, tłumienia wszelkich aktów agresji i innych naruszeń pokoju, łagodzić lub załatwiać pokojowymi sposobami, zgodnie z zasadami sprawiedliwości i prawa międzynarodowego, spory albo sytuacje międzynarodowe, które mogą prowadzić do naruszenia pokoju.

2. Rozwijać pomiędzy narodami przyjazne stosunki oparte na poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów oraz stosować inne odpowiednie środki dla umocnienia powszechnego pokoju.

3. Rozwiązywać w drodze współpracy międzynarodowej problemy międzynarodowe o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym lub humanitarnym, jak również popierać prawa człowieka i zachęcać do poszanowania tych praw i podstawowych wolności dla wszystkich bez względu na różnice rasy, płci, języka lub wyznania.

4. Stanowić ośrodek uzgadniania działalności narodów, zmierzającej do osiągnięcia tych wspólnych celów.

Członkostwo

Członkowie założyciele - państwa, które brały udział w konfederacji w San Francisco (50) oraz Polska, która wcześniej podpisała Deklarację Narodów Zjednoczonych, a następnie podpisała Kartę NZ (16.10.1945r.) i ratyfikowała ją, ale w konfederacji w SF nie uczestniczyła ze względu na brak rządu uznanego na forum międzynarodowym (Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i przeważająca większość krajów świata - uczestników konferencji uznawały za rząd Rzeczypospolitej Polskiej Rząd RP na uchodźstwie z siedzibą w Londynie, z kolei ZSRR uznawał podporządkowany sobie Rząd Tymczasowy w Warszawie).
Członkiem ONZ może być każde państwo, które jest państwem miłującym pokój, które przyjmie zobowiązania znajdujące się w Karcie Narodów Zjednoczonych i będzie zdolne i zdecydowane zobowiązania te wypełniać. Przyjęcie następuje na podstawie uchwały Zgromadzenia Ogólnego podjętej na zalecenie Rady Bezpieczeństwa
W praktyce ONZ przyjmowała w swe szeregi wszystkie państwa, ubiegające się o miejsca.
W rezultacie liczba 51 państw pierwotnych urosła do w 1960r. od stu, a pod koniec 1991r. do stu sześćdziesięciu sześciu. Większość nowych członków to byłe terytoria kolonialne i mandatowe.

Obecnie członkami ONZ są 192 państwa.
Karta zezwala także na zawieszenie lub wykluczenie członka, który uporczywie łamie zasady obowiązujące w organizacji. Taka sytuacja miała miejsce w 1992, gdy wykluczono z Organizacji Jugosławię. Dyskutowano także nad wykluczeniem RPA za stosowanie apartheidu.

Do ONZ nie należą:

• Watykan (status obserwatora),

• Palestyna (status obserwatora),

• Portoryko (państwo stowarzyszone ze Stanami Zjednoczonymi)

• Niue (państwo stowarzyszone z Nową Zelandią)

• Wyspy Cooka (terytorium stowarzyszone z Nową Zelandią)

• Tajwan (Tajwan) – uznawana za część ChRL,

• Kosowo – państwo do lutego 2008 stanowiło autonomiczną część Serbii pod zarządem międzynarodowym, jednostronnie ogłosiło niepodległość 17 lutego 2008, aktualnie uznawane za niepodległe przez 72 państwa.

• Sahara Zachodnia – terytorium o nieustalonym statusie międzynarodowym (roszczenia zgłaszają Maroko i Front Polisario)

• Somaliland – uznawany za część Somalii,

• Abchazja – uznawana za część Gruzji, Abchazja jest aktualnie uznana za niepodległe przez 4 państwa, w tym członka Rady Bezpieczeństwa ONZ.

• Górski Karabach – uznawany za część Azerbejdżanu,

• Naddniestrze – uznawane za część Mołdawii,

• Cypr Północny – uznawany za część Cypru.

Zasady obowiązujące państwa członkowskie pr.

Suwerenna równość wszystkich członków.

Wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych.

Rozwiązywanie sporów środkami pokojowymi.

Okazywanie wszelkiej pomocy ONZ w każdej akcji podjętej zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych, jako środka zapobiegawczego lub przymusu.

Powstrzymanie się od groźby użycia siły lub użycia jej w sposób nieuzgodniony z celami ONZ.

Nieingerowanie ONZ w sprawy, które należą do kompetencji wewnętrznej państwa.

Wpływanie na państwa, które nie są członkami ONZ, aby postępowały zgodnie z jej zasadami w stopniu koniecznym do utrzymania bezpieczeństwa i pokoju.

Pierwsza próba obejścia zasady równości w czasie głosowania na zgromadzeniu Plenarnym ONZ była pomysłem ZSRR. Władze radzieckie doprowadziły bowiem do tego, iż członkostwo ONZ zostało przyznane ZSRR oraz oddzielnie... Ukrainie i Białorusi. Stalin i jego następcy faktycznie dysponowali więc trzema głosami. Ten kuriozalny fakt pomógł zresztą obu swoiście" wyróżnionym" republikom - po rozpadzie ZSRR nie musiały one występować o przyjęcie do grona Narodów Zjednoczonych, gdyż przysługiwał im status członków-założycieli tej organizacji.

Organizacje

Zgromadzenie Ogólne jest organem plenarnym, skupiającym wszystkich członków ONZ, reprezentowanych przez swoich delegatów. Każde państwo ma jeden głos.
Obraduje na dorocznych sesjach zwyczajnych (rozpoczynają się w trzeci wtorek września i zazwyczaj trwają do 22 grudnia), a w razie potrzeby także na sesjach nadzwyczajnych i specjalnych. Uchwały Zgromadzenia mają jedynie charakter zaleceń. Zgromadzenie Ogólne może się zajmować wszystkimi sprawami wchodzącymi w zakres kompetencji ONZ. Wyjątek stanowią kwestie dotyczące utrzymania pokoju i bezpieczeństwa na świecie, wymagające podjęcia akcji zbrojnej. Zgromadzenie zobowiązane jest przekazać je Radzie Bezpieczeństwa. Ponadto decyduje o przyjęciu nowych członków, wykluczeniu z ONZ, wybiera członków Rady Gospodarczo-Społecznej i Rady Powierniczej, niestałych członków Rady Bezpieczeństwa, a także sędziów Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości.

Rada Bezpieczeństwa - najważniejszy organ ONZ, od którego zależy utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa na świecie.

Składa się z pięciu członków stałych (Stany Zjednoczone, Rosja, Wielka Brytania, Chiny, Francja) oraz 10 członków niestałych, wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne na dwa lata zgodnie z tzw. kluczem regionalnym (5 miejsc dla Afryki i Azji, 2 Ameryki Łacińskiej, 2 Europy Zachodniej i 1 Europy Środkowej). Teoretycznie państwa te powinny posiadać "szczególne zasługi w utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa", w praktyce jednak decyduje parytet geograficzny.

Obecnie prowadzone są prace nad ewentualnym rozszerzeniem liczby członków RB, wśród kandydatów na członków stałych wymienia się m.in. Niemcy, Japonię, Indie i Brazylię (G4). Żywo dyskutowana jest też kwestia powołania członków półstałych, którymi mogłyby zostać mocarstwa regionalne np. Włochy, Arabia Saudyjska, Nigeria, Egipt czy Pakistan. W Unii Europejskiej rozważano swego czasu, by prawa Wielkiej Brytanii i Francji scedować na całą Wspólnotę, nie zgodziły się na to jednak same zainteresowane państwa.

Każdy członek Rady ma jeden głos. Decyzje zapadają większością 9 głosów, a w sprawach ważnych muszą być jednomyślni stali członkowie Rady (tzw. prawo weta stałych członków Rady). Rada jest głównym organem bezpieczeństwa międzynarodowego. Działa na rzecz zapobiegania wszelkiego rodzaju zagrożeniom i naruszeniu pokoju oraz ma uprawnienia do podejmowania akcji w razie naruszenia pokoju i aktów agresji. ONZ zawiera z państwami członkowskimi układ, na mocy którego państwa są zobowiązane postawić do jej dyspozycji określone siły zbrojne w celu przeprowadzenia przez Radę misji militarnych.

Rada Gospodarczo-Społeczna - składa się z 54 członków wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne na trzy lata. Zadaniem Rady jest działanie na rzecz rozwoju międzynarodowej współpracy gospodarczej, społecznej, kulturalnej, w zakresie oświaty, ochrony zdrowia oraz przestrzegania praw człowieka. Prowadzi szczegółową analizę aktualnych problemów w tych dziedzinach, opracowuje konwencje międzynarodowe, a także koordynuje działalność wyspecjalizowanych organizacji ONZ.

Najważniejsze wyspecjalizowane organizacje ONZ to: Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (IBRD), Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF), Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO), Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO), Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Światowa Organizacja Handlu (WTO).

Rada Powiernicza - składa się z 5 stałych członków Rady Bezpieczeństwa. Jej zadaniem jest nadzorowanie administracji sprawowanej przez poszczególne państwa na terytoriach powierniczych ONZ. Działalność Rady zawieszono, gdyż nie ma obecnie takich terytoriów. Ostatnim terytorium było Palau (Ocean Spokojny), które stało się członkiem ONZ w 1994 roku.

Członkowie ONZ nie zdecydowali jednak o jej zniesieniu, gdyż wiązało się to z rewizją Karty Narodów Zjednoczonych, do czego nie było pełnego przekonania.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości - jest głównym organem sądowym ONZ z siedzibą w Hadze. W jego skład wchodzi 15 sędziów wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa. Sędziowie nie reprezentują swoich państw i są od nich niezależni. Ich kadencja trwa 9 lat.

Trybunał rozstrzyga spory między państwami, przekazane mu dobrowolnie przez zainteresowane strony, co tym samym zobowiązuje je do wykonania jego wyroku. Nie ma on jednak możliwości egzekwowania swoich orzeczeń.

Sekretariat - spełnia przede wszystkim funkcje administracyjno-techniczne. Kieruje nim najwyższy rangą funkcjonariusz międzynarodowy - sekretarz generalny, wybierany na pięcioletnią kadencję przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa. Do sekretarza należy dobór pracowników ONZ, może on też brać udział w posiedzeniach głównych organów oenzetowskich z wyjątkiem Trybunału Sprawiedliwości.

Co ciekawe w Sekretariacie pracuje TYLKO około 4500 osób, a w całym ONZ ponad 52 tysiące.

Międzynarodowy Trybunał Karny - pierwszy w historii ludzkości stały sąd międzynarodowy;
Powstał na podstawie Statutu Rzymskiego, wynegocjowanego i przyjętego na przełomie czerwca i lipca 1998 r. Siedzibą trybunału jest Haga.
Powołany do sądzenia pojedynczych osób oskarżanych o popełnienie najcięższych zbrodni, które miały miejsce po 1 lipca 2002 roku. MTK sądzi następujące zbrodnie:

1. ludobójstwo

2. zbrodnie przeciwko ludzkości

3. zbrodnie wojenne

4. agresja (ale rozpatrywanie spraw z tego punktu jest zawieszone do czasu wypracowania jasnej definicji terminu "agresja")

Wszczyna on postępowania tylko wtedy, gdy sądy krajowe nie będą miały takiej możliwości lub będą temu niechętne.

Operacje pokojowe ONZ

• 1950-1953, Korea – utrzymanie podziału Półwyspu Koreańskiego, zahamowanie ekspansji komunizmu

• 1960-1964, Kongo (dziś Demokratyczna Republika Konga) – interwencja ONZ doprowadziła do utrzymania niepodległości kraju i jego integralności terytorialnej; w efekcie wyniosła do władzy prezydenta Mobutu Sese Seko

• od 1964 roku, Cypr – stacjonują siły pokojowe, którym nie udało się zapobiec podziałowi wyspy po interwencji Turcji

• od 1967 roku, Bliski Wschód, obserwacja konfliktu palestyńsko-izraelskiego, stała obecność kontyngentu ONZ w tym regionie, m.in. na Wzgórzach Golan i w Strefie Gazy

• 1990-1991, Zatoka Perska – mandat ONZ dla sił brytyjsko-amerykańskich, które wyzwoliły Kuwejt, po zajęciu państwa przez siły irackie (operacja Pustynna Burza)

• 1992-1994, Somalia – zakończona porażką operacja Przywrócić Nadzieję, która miała skłonić do rozbrojenia walczące strony i zabezpieczyć dostawy z pomocą humanitarną skończyła się tragiczną misją sił specjalnych - Operacją w Mogadiszu (udział głównie wojsk amerykańskich) film Helikopter w ogniu

• 1992-1993, Kambodża – największa operacja pokojowa ONZ, zakończona demokratyzacją kraju

• 1992-1995, była Jugosławia – siły ONZ UNPROFOR miały zaprowadzić pokój w dawnych republikach związkowych Jugosławii, poniosły fiasko i zostały zastąpione przez siły NATO

• 1993-1996, Rwanda – siły ONZ UNAMIR miały monitorować układ pokojowy, który zawarły dwie największe grupy etniczne zamieszkujące Rwandę – Hutu i Tutsi. Uznawana jest za największą porażkę ONZ. Masakra ok. 800 tys. ludzi odbywała się na oczach żołnierzy sił pokojowych (zob. Ludobójstwo w Rwandzie).

Inicjatywy Polski

Udział Polski w misjach

Izrael/Syria i Liban – kontyngenty łącznie 985

SENS ISTNIENIA ONZ

Właściwie od początku swego istnienia Organizacja Narodów Zjednoczonych była krytykowana przez sporą grupę polityków. Obawiano się, iż ONZ podzieli losy szlachetnej, lecz mało skutecznej Ligi Narodów. Współczesne Narody Zjednoczone to ogromna machina biurokratyczna o złożonej, często niejasnej strukturze i bardzo rozbudowanej procedurze administracyjnej. Podejmuje jednak liczne działania ważne dla całego globu. Wysiłki wielu osób działających w ramach tej organizacji przynoszą pomoc uchodźcom politycznym, ofiarom wojen i klęsk żywiołowych. Niekwestionowane są też zasługi ONZ na polu wypracowywania norm prawa międzynarodowego, wspierania szeroko rozumianej kultury czy ochrony środowiska naturalnego. Oczywiście nie wszystkie działania podejmowane przez Narody Zjednoczone oceniane są równie dobrze.

Zwraca się szczególnie często uwagę na fakt, iż wiele kosztownych raportów czy opracowań to dokumenty nikomu i niczemu w praktyce nie służące, powstałe jedynie dla satysfakcji ich twórców

i będące niemal modelowym wzorem marnotrawienia publicznych funduszy. Dużo poważniejszym zarzutem stawianym Narodom Zjednoczonym jest jednak kwestia niemocy politycznej. Wobec wielu konfliktów zbrojnych czy też rażących naruszeń praw człowieka ONZ pozostaje bezradna chociażby dlatego, że dla podjęcia kroków mogących rzeczywiście zapobiec grożącej wojnie lub przerwać wojnę już toczącą się, konieczna jest jednomyślność pięciu wielkich mocarstw, a to należy do sytuacji bardzo rzadkich.

Istotę ONZ pokazuje gorzki żart, niegdyś bardzo popularny w kręgach dyplomatycznych.

"Jeżeli wybuchnie konflikt między dwoma małymi państwami, to dzięki działaniu ONZ likwiduje się konflikt; jeżeli wybuchnie konflikt między wielkim a małym państwem -likwidacji ulega małe państwo, jeżeli wybuchnie konflikt między dwoma mocarstwami - likwidacji ulegnie ONZ".

Bibliografia:

Zbigniew Smutek, Janusz Maleska, Beata Surmacz – „Wiedza o społeczeństwie”

Dorota Granoszewska-Babiańska, Dariusz Ostapowicz, Sławomir Suchodolski – „Historia. Dzieje państwa i prawa. 1”

Wikipedia