KOMUNIKOWANIE SIĘ Z

PACJENTEM W

ZABURZENIACH

LĘKOWYCH

KOMUNIKOWANIE SIĘ Z

PACJENTEM W

ZABURZENIACH

LĘKOWYCH

Bodys Izabela

Chorzępa Agnieszka

KOMUNIKACJA

Co to jest komunikacja?

Komunikacja jest najczęściej rozumiana, jako przekazywanie wiadomości pomiędzy

nadawcą a odbiorcą. Należy pamiętać, że proces komunikacji powinien przebiegać w

dwóch kierunkach – wtedy będzie on procesem pełnym.

Model komunikacji dwustronnej – co to takiego?

Aby komunikacja była skuteczna i efektywna należy spełnić kilka warunków:



Informacja musi być przekazana w języku zrozumiałym dla obu stron – nadawcy i

odbiorcy;



Musimy zastosować skuteczny nośnik informacji, np. komunikat werbalny, niewerbalny,

pisemny;



Przekazywana przez nas informacja powinna być wolna od zniekształceń przez czynniki

zewnętrzne – ominie ją tzw. szum;



Informacja zostanie odebrana przez osobę, do której chcemy ją skierować.

CO ZROBIĆ,

BY SIĘ SKUTECZNIE KOMUNIKOWAĆ?

Aby nasza komunikacja była skuteczna, powinniśmy zwrócić uwagę na trzy umiejętności: umiejętność

mówienia, umiejętność słuchania i opanowanie mowy ciała.

Umiejętność mówienia wiąże się z precyzyjnym przekazywaniem komunikatów, odnosi się do faktów,

teraźniejszości, jest pozbawiona uogólnień.

Umiejętność mówienia, to:



nie ocenianie swojego rozmówcy – mów o zachowaniu osoby, a nie o samej osobie,



nie uogólniaj – skoncentruj się na faktach i na tym, co dzieje się tu i teraz,



nie interpretuj i nie wyciągaj przedwczesnych wniosków,



nie dawaj „dobrych rad” i nie pouczaj swojego rozmówcy,



wybierz odpowiedni czas i miejsce na rozmowę,



pamiętaj, że możliwości odbioru drugiej osoby są ograniczone – przekazuj tyle informacji, ile

rzeczywiście jest ona w stanie wykorzystać,



obserwuj swojego rozmówcę,



uważaj na pułapki językowe,



przekazuj informacje zwrotne w sposób jasny i rzeczowy,



zwróć uwagę na swój ton głosu.

Techniki Aktywnego Słuchania:

Werbalne:

parafrazowanie

(powtórzenie

własnymi

słowami tego, co mówi do nas rozmówca); klaryfikacja

(prośba o wyjaśnienie, gdy nie możemy zrozumieć

wypowiedzi), zadawanie pytań (pytania otwarte!),

odzwierciedlanie uczuć (koncentracja na uczuciach,

podkreślanie i pomoc w uświadomieniu uczuć rozmówcy),

dzielenie się własnymi odczuciami (opowiadanie

rozmówcy o swoich przeżyciach, doświadczeniach),

podsumowanie.

Niewerbalne: potakiwanie, uśmiech, grymas na twarzy,

aprobata, zdziwienie okazywane za pomocą wzroku.

Mowa ciała jest niezwykle ważna

w procesie komunikacji. Często

kryje się za nią więcej niż za

naszymi

słowami.

Często

dopowiada to, czego nie chcemy

mówić

rozmówcy.

Musimy

zwrócić

uwagę

na

to,

co

prezentujemy

swoim

ciałem

odbiorcy:



zwróć uwagę na swoją mowę ciała

– postaraj się, aby była ona spójna

z przekazywanym przez Ciebie

komunikatem,



dostosuj ton głosu do komunikatu

i audytorium

ZABURZENIA LĘKOWE

Zaburzenia lękowe zwane również nerwicowymi, stanowią jeden z

głównych problemów zdrowotnych współczesnego społeczeństwa.

Podstawowym ich objawem jest lęk który może występować w

przebiegu różnych chorób psychicznych czy somatycznych. Przejawia

się on jako poczucie niepokoju, zagrożenia, które zwykle nie ma

obiektywnych uzasadnień. Uczuciu temu towarzyszą charakterystyczne

objawy

somatyczne,

będące

efektem

pobudzenia

układu

wegetatywnego. Odczuwanie lęku utrudnia funkcjonowanie, poprzez

wywoływanie dyskomfortu, trudności w relacjach międzyludzkich, czy

niemożność podejmowania aktywności złożonej. Lęk może występować

w postaci przewlekłego lub okresowo nasilającego się i falującego

stanu oraz w formie gwałtownych napadów.

LĘK

- to nastrój, w którym dominuje odczucie silnego zagrożenia lub

zatrważającej zmiany wywodzącej się z nieznanego, nierealnego źródła.

Nastrojowi lęku towarzyszy szereg przejawów wzbudzenia psychicznego

(trudność skupienia, rozluźnienia, zaśnięcia, wzmożona czujność,

drażliwość), ruchowego (wzmożenie napięcia mięśni, niepokój, drżenie,

dygotanie, męczliwość) oraz autonomicznego (tachykardia, hipertonia,

zasłabnięcie, zawroty głowy, trudności przełykania, suchość błon

śluzowych, nudności, parcie na mocz i stolec, pocenie się, mrowienie,

uderzenia gorąca.

Typowe są też poznawcze wyobrażenia związane z przezywanym

zagrożeniem (bliskość śmierci, choroby, psychicznego rozpadu, utrata

kontroli nad świadomością lub zachowaniem, stan na krawędzi) lub

zmianą ( niejasna, zaskakująca, przerażająca).

klasyfikacja ICD-10

1) zaburzenia lękowe w postaci fobii:
- agorafobia,
- fobia społeczna,
- specyficzne postacie fobii,
2) zaburzenia lękowe z napadami lęku panicznego,
3) zaburzenia lękowe uogólnione,
4) zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne,
5) reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne:
- ostra reakcja na stres,
- zaburzenia stresowe pourazowe,
- zaburzenia adaptacyjne,
6) zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne):
- amnezja dysocjacyjna,
- fuga dysocjacyjna,
- trans i opętanie,
- dysocjacyjne zaburzenia ruchu,
- drgawki dysocjacyjne,
7) zaburzenia występujące pod postacią somatyczną (np.

zaburzenia

somatyzacyjne,

zaburzenia

hipochondryczne,

uporczywe bóle psychogenne).

KOMUNIKOWANIE SIĘ Z
PACJENTEM W
ZABURZENIACH LĘKOWYCH

Komunikowanie się z pacjentem w lęku należy rozpocząć od zebrania informacji

na temat psychologicznych okoliczności jego wystąpienia u tej osoby i jego

diagnozowania, które można realizować według następujących kryteriów:

1.

Wykluczenie podłoża somatycznego.

Stosunkowo częste somatyczne przyczyny lęku to:

•

choroby układu krążenia (np. zagrażający zawał serca, napadowa
przedsionkowa tachykardia, zator tętnicy płucnej);

•

choroby endokrynologiczne (np. nadczynność tarczycy, guz chromochłonny
nadnerczy);

•

reakcja anafilaktyczna;

•

Hipoglikemia;

•

Hipoksja;

•

Hipowolemia ( np. krwotok wewnętrzny);

•

Zespół abstynencyjny;

•

Stany majaczeniowe;

•

Zatrucia (np. amfetamina, kofeina);

•

Zespół psychoorganiczny.

2.

Wykluczenie, że lęk jest objawem ubocznym
stosowanych leków.

3.

Wykluczenie , że dolegliwości zgłaszane przez
pacjenta są objawami zaburzeń nastroju (depresji
lub manii) lub schizofrenii, zaburzeń typu
schizofrenii lub urojeniowych.

4.

Ocena związku lęku ze stresującymi problemami:

A.

Ewidentny związek:

•

Naturalna reakcja na chorobę;

•

Zaburzenia adaptacyjne;

•

Ostra reakcja na stres;

•

Zaburzenia stresowe pourazowe.

B.

Brak prostego związku:

•

Zaburzenia lękowe uogólnione;

•

Zaburzenia lękowe z napadami lęku ( lęk napadowy);

•

Zaburzenia lękowe w postaci fobii;

•

Zaburzenia obsesyjno- kompulsywne;

•

Zaburzenia depresyjne i lękowe mieszane;

•

Inne zaburzenia nerwicowe.

KOMUNIKACJA PIELĘGNIARKA- PACJENT



Komunikowanie się pielęgniarki z pacjentem chorym psychicznie
polega na przekazywaniu wiedzy, emocji oraz uczuć, a także
odpowiednim ustosunkowaniu się do chorego. O właściwej
komunikacji mówimy wówczas, gdy pielęgniarka pozwala, aby
pacjent mógł wyrazić swoje problemy, pragnienia, wątpliwości,
obawy i lęki. Ta sytuacja ułatwia poznanie jego oczekiwań i
potrzeb.



Efektywne komunikowanie się z pacjentem wymaga od
pielęgniarki wiedzy o tym procesie, musi być również celowe,
świadome i stosowane adekwatnie sytuacji.



Ważnym elementem, który ma wpływ na komunikowanie się z
pacjentem psychiatrycznym jest autentyczność — polegająca na
szczerości, niezakładaniu maski. Taki zachowanie pielęgniarki nie
wywołuje lęku i chęci wycofania się chorego. Ma również wpływ
na budowanie zaufania, które jest procesem, a nie jednorazowym
zdarzeniem.



Zaufanie buduje się również przez akceptację i samoakceptację.
Akceptacja jest to bezwarunkowy, pozytywny stosunek do innych,
szacunek dla ich indywidualności oraz życzliwość, a także troska
— niezależnie od sytuacji. Dzięki temu pielęgniarka pomaga
dostrzegać pacjentowi swoje mocne strony i budować jego wiarę
we własne możliwości.



Komunikowanie się pielęgniarki z pacjentem
odbywa się w sposób werbalny oraz niewerbalny.
Komunikacja werbalna dokonuje się za pomocą
słów, a niewerbalna przez kontakt wzrokowy,
wygląd, mimikę, ton głosu, postawę ciała, sposób
poruszania się i gestykulacji, a także dystans
przestrzenny oraz dotyk. O jakości i precyzji
komunikowania decyduje zbieżność obu jej
sposobów — im bardziej są zbieżne, tym bardziej
jest ono precyzyjne i poprawne. Mowa ciała jest
równie ważna jak słowna, a jeśli chodzi o
przekazywanie informacji o emocjach — nawet
ważniejsza. Przekaz ten jest z reguły mniej
świadomy, co w przypadku komunikowania się
pielęgniarki z pacjentem jest szczególnie ważne,
komunikaty nadawane i odbierane w sposób
niewerbalny mają wpływ na rozwój prawidłowych
relacji pomiędzy osobą opiekującą się i chorym.

CELE KOMUNIKOWANIA SIĘ Z PACJENTEM
PSYCHIATRYCZNYM SPROWADZAJĄ SIĘ W
PRZYPADKU PIELĘGNIARKI DO

:



zainicjowania, podtrzymania i rozwoju terapeutycznego relacji,



diagnozy problemów zdrowotnych pacjenta,



planowania z pacjentem i jego rodziną zindywidualizowanej
opieki,



wdrożenia określonych celów interwencji pielęgniarskich,



oceny — wraz z pacjentem — jego zindywidualizowanej opieki,



udzielania informacji pozytywnych i uświadamiania choremu
jego mocnych stron oraz możliwości,



obniżania lęku pacjenta oraz łagodzenia napięć wywołanych
chorobą i stosowanymi metodami leczniczymi,



poznania oczekiwanego i otrzymywanego wsparcia
społecznego pacjenta,



oceny rozwoju pacjenta i jego reakcji na plan terapeutyczny,



edukowania zdrowotnego pacjenta.

METODY WŁAŚCIWEJ KOMUNIKACJI

Komunikację zakłócają

niewłaściwe zachowania pielęgniarki

wobec pacjenta, takie jak przerywanie

wypowiedzi, zaprzeczanie i negowanie,

lekceważenie i okazywanie irytacji.

Aby

dokładnie

zrozumieć

treść

wypowiedzi oraz to, co przeżywa

pacjent psychiatryczny, pielęgniarka

powinna

stosować

odpowiednie

techniki komunikowania, używając ich

w sposób świadomy, selektywny i z

wrażliwością.

Do najważniejszych metod stosowanych podczas komunikacji
należą:

• odzwierciedlenie emocji — ujmowanie w słowa tego, co pacjent
przeżywa, wypowiadając odpowiednie treści,

• wyjaśnienie albo interpretacja, czyli skupienie się na treści tego,
co pacjent mówi, poszukiwanie logicznych powiązań i znaczeń,

• powtarzanie — ujmowanie wypowiedzi pacjenta innymi słowami,

• pytania wyjaśniające,

• umiejętne operowanie milczeniem oraz milcząca akceptacja,

• konfrontowanie, rozpoznawanie swoich uczuć, bycie świadomym
doświadczeń pacjenta, opisywanie i dzielenie uczuć — modelowanie
ekspresji uczuciowej,

• interpretowanie pytań,

• informowanie, udzielanie rad i wygłaszanie opinii opartych na
doświadczeniu pielęgniarki,

• wspieranie przez słuchanie oraz stwierdzenia wyrażające
zrozumienie i aprobatę dla pacjenta,

• budowanie nadziei, pocieszanie, wzbudzanie wiary pacjenta oraz
dostarczanie bodźców kierujących jego uwagę na tematy
pogodniejsze,

• identyfikowanie mocnych stron pacjenta,

• modelowanie,

• nagradzanie.

ZALECANE TECHNIKI KOMUNIKOWANIA
SIĘ Z PACJENTEM Z ZABURZENIAMI
LĘKOWYMI:



WZMOCNIENIE POCZUCIA BEZPIECZEŃSTWA;



OFEROWANIE SIEBIE;



OKAZANIE EMPATII I ZROZUMIENIA;



WYJAŚNIENIE;



KONFRONTACJA;



ZACHĘCANIE DO OPISU PRZEZYĆ;



ZACHĘCANIE DO PORÓWNAŃ;



WZMACNIANIE OBRAZU SIEBIE;



UŁATWIENIE ODREAGOWANIA PRZYKRYCH EMOCJI;



AKTYWNE SŁUCHANIE;



KONFRONTOWANIE;



PARAFRAZOWNIE;



ODZWIERCIEDLANIE;



WERBALIZOWANIE.

W CELU ZAPEWNIENIA
TERAPEUTYCZNEGO KONTAKTU
POMOCNE SĄ:



Cierpliwość i spokój. Dzięki spokojnemu i zdecydowanemu
działaniu osoby pomagającej pacjent nabiera zaufania do jej
kompetencji oraz przekonania, że dolegliwości mogą być
zdiagnozowane i odpowiednio leczone. Spokojna postawa
redukuje niepokój chorego i umożliwia uniknięcie pomyłek, jakie
zdarzać się mogą w trakcie działania w pośpiechu.



Aktywność i zdecydowanie. Chory w silnym niepokoju wymaga
zdecydowanej postawy, która stwarza mu poczucie
bezpieczeństwa. Okazując niezdecydowanie i niepewność, a
zwłąszcza bezradność, osoba pomagająca potęguje niepewność
chorego.



Chęć zrozumienia chorego. Empatia, czyli umiejętność wczucia się
w sytuację pacjenta, wyobrażenie sobie co on czuje,
zakomunikowanie pacjentowi gotowości niesienia pomocy i
sposobu rozwiązywania problemów.



Wysłuchanie i uwzględnienie tego, czego chce pacjent. Kontakt
jest znacznie łatwiejszy, gdy pacjent widzi, że jego zdanie się liczy
i ze osoba pomagająca stara się nawiązać z nim dialog.

Pielęgniarka odpowiedzialna za komunikowanie się z pacjentem

psychiatrycznym powinna znać i praktykować wspomniane techniki,

gdyż efektywne komunikowanie to nie tylko droga wymiany informacji i

uczuć, ale również narzędzie pracy w procesie terapeutycznym.

Obowiązkiem pielęgniarki jest również zapewnienie choremu wsparcia

w trudnych chwilach, umożliwienie pełnego otwarcia i poznania siebie

oraz uświadomienie problemów i wspólne ustalenie sposobów ich

rozwiązania.

W trakcie takiego komunikowania pacjent psychiatryczny ma okazję

pełniej zobaczyć swoje problemy, nazwać je i zobiektywizować, czyli

spojrzeć na nie z pewnego dystansu — jakby z pozycji zewnętrznego

obserwatora. Ma możliwość zrozumienia powiązań i prawidłowości

zachodzących w jego myśleniu, uczuciach, zachowaniu i aktywności.

Poznając siebie, jest coraz bliżej pozytywnego rozwoju własnej osoby.

Bibliografia:

1.

Wilczek- Różyczka E. Komunikowanie się z
chorym psychicznie. Czelej, Lublin 2007.

2.

Sidorowicz S.K. (red.) Psychiatria.
Urban&Partner, Wrocław 2005.

3.

Bilikiewicz A. Podręcznik dla studentów
medycyny. PZWL, Warszawa 2006.

4.

Krupka- Matuszczyk I., Matuszczyk M.
Psychiatria. Podręcznik dla studentów
pielęgniarstwa. Śląski Uniwersytet
Medyczny w Katowicach, Katowice 2007.

5.

Lek. Med. Beata Szenfelden, mgr Zbigniew
Tokarski. Psychiatria i pielęgniarstwo
psychiatryczne. Polski Uniwersytet
Wirtualny.