Cele komunikacji pielęgniarki z pacjentem:
wzajemne zrozumienie,
kształtowanie właściwych reakcji,
udzielenie skutecznej pomocy.
Zadanie pielęgniarki w procesie komunikowania się:
uzyskanie porozumienia i aktywności pacjenta w realizacji wspólnie określonych celów,
tj. potęgowania, ochrony, czy też naprawy zdrowia oraz przyjęcia za nie odpowiedzialności.
Relacje pielęgniarki z pacjentem powinny:
rozwijać się w klimacie ciepła, bliskości, akceptacji, szacunku, oparcia fizycznego i psychicznego, otwartości, empatii okazywanych pacjentowi,
opierać się na współpracy, kooperacji, udzielaniu różnych form wsparcia pacjentowi,
doskonalić się poprzez rozwijanie umiejętności pielęgniarki w zakresie komunikowania się.
Trudności w porozumiewaniu się z pacjentem
mogą być wynikiem niewłaściwych zachowań pielęgniarki i pacjenta.
Każda rozmowa pielęgniarki z pacjentem powinna być przeprowadzona celowo i sprawnie.
Pielęgniarka powinna jasno i odpowiedzialnie przekazywać swoje komunikaty oraz koncentrować się na reakcjach pacjenta
konieczne jest, aby podchodziła do pacjentów wyrozumiale i indywidualnie
Aby skutecznie porozumiewać się z pacjentem pielęgniarka powinna
Rozpoznać własne możliwości komunikowania się:
pracować nad sobą i własnym rozwojem,
rozwijać wiedzę o sobie, np. o uznawanych przez siebie wartościach, znać swoje mocne i słabe strony, uwzględniać opinie innych o sobie itp.,
mieć określony stosunek do różnych typów osób, z którymi wchodzi w relacje (o różnej płci, wieku, przekonaniach, kulturze, rasie, sprawności fizycznej i psychicznej, higienie, roli, pozycji społecznej, zachowujących się ryzykownie, łamiących normy…),
umieć skoncentrować się na innych,
wykazywać ciekawość poznawczą wobec innych,
mieć umiejętność prowadzenia dialogu,
rozwijać swoją emocjonalność - okazywać i kontrolować uczucia, być empatyczną, otwartą, ale zrównoważoną emocjonalnie,
mieć gotowość dotknięcia drugiej osoby,
respektować autonomię innych,
mieć gotowość do otwierania się wobec innych, dzielenia się z nimi,
wyrażać wspólnotę z innymi, np. okazywać zaangażowanie w sytuację pacjenta,
umieć zachować się asertywnie,
mieć własny styl komunikowania się, umieć prezentować siebie.
Rozpoznać możliwości komunikowania się ze strony pacjenta, wynikające z:
biologicznego wymiaru choroby
zdolność do komunikowania się, związana z fizycznymi i psychicznymi możliwościami, wynikającymi z wieku, niedorozwoju układu nerwowego, zmniejszonej sprawności organizmu wrodzonej, nabytej, będącej następstwem procesu chorobowego,
zdolność do rozumienia otrzymywanych komunikatów, reagowania na nie,
możliwość komunikacji werbalnej i niewerbalnej; psychicznego wymiaru choroby
psychicznego wymiaru choroby
poziom intelektualny, zasób słownictwa, poglądy, przekonania, wierzenia, nawyki, przestrzeganie norm,
stosunek do siebie, wiedza o sobie,
wiedza o sytuacji, w której się znajduje i stosunek do niej, umiejętność radzenia sobie w sytuacji choroby,
doświadczenia z kontaktów ze służbą zdrowia, przekonania dotyczące leczenia i opieki,
stosunek do osób uczestniczących w kontaktach,
znajomość celu komunikowania się z pielęgniarką i in. osobami,
gotowość do współpracy,
potrzeby psychiczne wynikające z choroby;
społecznego wymiaru choroby
wpływ choroby na zmianę dotychczasowych ról i funkcji,
rodzaj ograniczeń, które pojawiły się pod wpływem choroby,
konsekwencje w najbliższym środowisku, rodzinie, stosunek bliskich i ważnych dla chorego osób do choroby i do niego samego,
zmniejszenie samodzielności,
częstotliwość i formy kontaktów społecznych
pogodzenie się lub jego brak z rola chorego,
wsparcie społeczne lub jego brak;
duchowego wymiaru choroby
wartości moralne i ich hierarchia,
przekonania religijne,
stosunek do Boga i więzi z Nim,
znaczenie, jakie pacjent nadaje chorobie i cierpieniu,
zagadnienie nadziei i sensu życia, ich źródła
Rozpoznać warunki konieczne do skutecznego komunikowania się z pacjentem
- przewidywać oraz identyfikować:
bariery mogące stanowić przeszkody w komunikacji,
czas, którym dysponują obie strony kontaktu,
miejsce kontaktu z pacjentem i jego rodziną,
okoliczności - obecność innych osób, szum, nastrój uczestników, przestrzeń międzyosobowa, możliwość zachowania prywatności, wiedza i umiejętności komunikowania się itd.
KOMUNIKOWANIE SIĘ PIELĘGNIARKI Z DZIECKIEM
Pierwsze doświadczenia dziecka związane z chorobą, jej początkiem, przyjęciem do szpitala/poradni często rzutują na atmosferę dalszych z nim spotkań.
O ile to możliwe, należy przygotować dziecko do pobytu w instytucji oraz do czynności, w których będzie brało udział.
Na oddziale/w poradni powinna panować atmosfera życzliwości, a personel powinien mieć umiejętności nawiązywania kontaktu z dziećmi i ich rodzicami.
Personel powinien mieć kolorowe, nie białe, fartuchy, z identyfikatorami.
Przy pierwszym kontakcie należy przedstawić się dziecku i zwracać się do niego po imieniu.
Podczas rozmowy wskazane jest, aby oczy dorosłego znajdowały się na wysokości oczu dziecka - można np. usiąść.
Nie należy ani stwarzać przesadnego dystansu, ani naruszać osobistej przestrzeni dziecka.
Dziecko należy szanować, traktować je rzeczowo, nieprotekcjonalnie, poważnie, ale życzliwie, naturalnie, bez patosu. Nie wolno bagatelizować jego zainteresowania sprawami związanymi z chorobą i leczeniem. Nie powinno się zbywać go obietnicami, ani odwlekać w czasie informacji, których się domaga.
Należy pamiętać, że jest ono bystrym, wrażliwym obserwatorem, że konkretnie, często dosłownie przyjmuje komunikaty otoczenia.
Nie wolno kłamać.
Należy go aktywnie słuchać, starać się je zrozumieć.
Przekazywanie dziecku informacji powinno być rozłożone w czasie, spokojne, uczciwe, w atmosferze życzliwości, bezpieczeństwa i zaufania, adekwatne do wieku dziecka i jego możliwości poznawczych. Nie powinno się używać trudnego, specjalistycznego języka. Nie należy się spieszyć.
Należy zapobiegać jego poczuciu ubezwłasnowolnienia i przedmiotowości.
Nie należy go unikać.
Należy szczególnie dbać o jego poczucie bezpieczeństwa, wspierać jego poczucie wpływu na własne życie
(zapewniać obecność bliskich, informować o czekających je zabiegach, dawać wybór, uczyć je przygotowania się do niedogodności związanych z chorobą, zapewniać o możliwości korzystania z fachowej opieki teraz i w przyszłości, stymulować jego rozwój, wspierać w samorealizowaniu się, popierać zainteresowania pozaszpitalne, planowanie na przyszłość itd.).
Zawsze należy pamiętać o potrzebie kontaktu emocjonalnego dziecka z najbliższymi - brak najbliższych powinien być rekompensowany przez personel zainteresowaniem dzieckiem i spędzaniem dużej ilości czasu. Rodzicom, którzy zbyt rzadko odwiedzają dziecko, należy uświadamiać zasadnicze znaczenie ich obecności dla jego samopoczucia i zdrowienia.
Ważne jest, aby umożliwiać dziecku dzielenie się z otoczeniem emocjami (np. lękiem, poczuciem zagrożenia, wątpliwościami…) myślami, fantazjami, a także typowe dla wieku zajęcia, np. zabawę, słuchanie/czytanie bajek itp.
Otoczenie należy przystosować do realizowania tych aktywności przez dziecko. Wskazane jest np., aby na ścianach znajdowały się optymistyczne malowidła/obrazki/plakaty.
Rodzice powinni być traktowani jak sojusznicy i pozyskiwani do współpracy w procesie leczenia dziecka.
KOMUNIKOWANIE SIĘ PIELĘGNIARKI Z OSOBĄ STARSZĄ
Przeszkody w komunikowaniu się:
zaburzenia mowy, np. dyzartria, afazja - utrudniają kontakt, obniżają poczucie własnej wartości pacjenta, powodują jego frustrację złość, smutek, przygnębienie, a także zniecierpliwienie otoczenia, lekceważenie pacjenta, bagatelizowanie jego komunikatów;
upośledzenie słuchu - słuch ulega upośledzeniu ok. 50. r. ż., pojawia się ograniczenie słyszalności tonów o wysokiej częstotliwości, rozmów w hałasie, towarzyszy temu pogorszenie się relacji z otoczeniem, wycofanie, przygnębienie, zniecierpliwienie, podejrzliwość;
upośledzenie wzroku - patologiczne zmiany w siatkówce, starcza zaćma, jaskra, zwyrodnienie plamki żółtej, odwarstwienie siatkówki - występuje opór przed akceptacją kalectwa, zdolności kompensacyjne są relatywnie mniejsze, a większa jest potrzeba wsparcia z zewnątrz;
demencja - powyżej 85. r. ż. około 25% - sukcesywnie spada sprawność umysłowa, stopniowo narastają trudności związane z przyjmowaniem zmian, nabywaniem umiejętności, pojawia się zależność od opiekunów.
Zasady komunikowania się:
Umiejętne nawiązywanie kontaktu - okazywanie zainteresowania, zwracanie uwagi na stan psychiczny i jego zmiany, stwarzanie klimatu życzliwości, spokoju, zaufania i cierpliwości, szczerość i autentyczność, dawanie pacjentowi czasu.
Skupienie i podążanie za pacjentem - okazywanie zainteresowania, brak przejawów zniecierpliwienia, nieprzerywanie wypowiedzi pacjenta, niewygłaszanie monologów.
Wymienianie informacji - aktywne słuchanie, jasność i konkretność komunikatów, dostosowywanie się do stylu, języka i tempa wypowiedzi pacjenta, przekazywanie pacjentowi aktualnych informacji.
Empatia i wrażliwość na komunikaty pacjenta - werbalne i niewerbalne, gdy pacjent np. niewprost informuje o swoim stanie.
Wyrażanie pozytywnych emocji - szczególnie życzliwości i ciepła.
Szacunek, cierpliwość, wyrozumiałość i tolerancja.
Stwarzanie atmosfery bezpieczeństwa - m.in. poprzez zaangażowanie i kompetentne postępowanie.
Uwzględnianie roli i postawy rodziny w opiece nad pacjentem.
1