PODSTAWY

PSYCHOLOGII

OSOBOWOŚCI

„Nie ma człowieka,
który w każdej chwili
nie jest tym, kim był i
tym kim będzie”

(Oscar

Wilde, 1854-1900)

OSOBOWOŚĆ

Charakterystyczne dla danej jednostki
właściwości myślenia, odczuwania i
działania. Są one niezmienne w czasie
i w różnych sytuacjach. Niemal we
wszystkich definicjach osobowości
znajdujemy dwa podstawowe pojęcia:
wyjątkowość

i

charakterystyczne

wzorce zachowania.

TEORIE OSOBOWOŚCI

Są hipotetycznymi twierdzeniami na
temat struktury i funkcjonowania
osobowości jednostek. Pomagają
osiągnąć

dwa

główne

cele

psychologii jakimi są:
1. Wyjaśnienie struktury, źródeł i
korelatów osobowości.
2.Przewidywanie zachowań i zdarzeń
życiowych na podstawie naszej
wiedzy o osobowości.

TEORIE CECH

Cecha to charakterystyczny wzorzec
zachowań

lub

dyspozycja

do

odczuwania i działania w określony
sposób. Niektórzy przedstawiciele
teorii cech uważają cechy za
predyspozycje powodujące określone
zachowania, natomiast teoretycy
bardziej konserwatywni posługują się
cechami jedynie jako wymiarami
opisowymi, które są po prostu
podsumowaniem

obserwowanego

zachowania.

CECHY W UJĘCIU ALLPORTA

Cechy

to

elementy

tworzące

osobowość i stanowiące podstawę
indywidualności. Odpowiedzialne są
za zachowanie i reakcje jednostki na
bodźce. Gordon Allport uważał, że
czynnikiem

determinującym

zachowanie jest struktura osobowości,
a nie warunki środowiska.

Allport wyróżnił trzy rodzaje cech:



podstawowe

-

cechy,

wokół

których jednostka organizuje swoje
życie,



główne - reprezentują zasadnicze,

charakterystyczne dla danej osoby
właściwości,



drugorzędne

-

specyficzne,

osobiste

właściwości,

które

pomagają przewidzieć zachowanie
jednostki, ale są mniej przydatne do
zrozumienia jej osobowości.

CECHY W UJĘCIU CATELLA

Na podstawie badań Alloporta, Catell

w

1979

roku

ustalił

zbiór

podstawowych wymiarów cech. Na
podstawie przeprowadzonych badań
stwierdził, że u podłoża ludzkiej
osobowości leży 16 czynników, które
nazwał cechami źródłowymi. Połączył
je w pary przeciwstawnych cech, np.
ufny-podejrzliwy, rozluźniony-spięty.

CECHY W UJĘCIU EYSENCKA

MODEL WIELKIEJ PIĄTKI

Według

obecnych

uczonych

strukturę

osobowości

najlepiej

opisuje

pięć

czynników.

Cechy

wyłonione przez Allporta, zostały
zredukowane

do

200

wiązek

synonimów, które posłużyły do
utworzenia

dwubiegunowych

wymiarów cech: pozytywnych i
negatywnych. Wymiary te mają
bardzo szeroki zakres, ponieważ
każdy z nich sprowadza do jednej
kategorii

wiele

cech

mających

odrębne konotacje, ale wspólny
temat.

MODEL WIELKIEJ PIĄTKI

CECHY OSOBOWOŚCI A

DZIEDZICZNOŚĆ

Czy uważacie, że cechy

osobowości są

dziedziczne ?

CECHY OSOBOWOŚCI A

DZIEDZICZNOŚĆ

Cechy

osobowości

oraz

wzorce

zachowań są dziedziczone. Żeby określić
wpływ dziedziczenia na osobowość bada
się cechy członków rodziny o różnym
stopniu

pokrewieństwa,

którzy

wychowali

się

w

podobnych

lub

odmiennych warunkach środowiska. Z
badań wynika, że wszystkie cechy
dziedziczne mają wpływ na osobowość.

TEORIE PSYCHODYNAMICZNE

Wspólnym założeniem teorii, jest fakt,

iż istnieją siły wewnętrzne, które
kształtują osobowość i motywują
zachowanie. W porównaniu do teorii
cech,

wyjaśnia

ona

przyczyny

zachowania i rozwoju osobowości.
Teorie te kładą nacisk na siły
wewnętrzne prowadzące do zmian i
rozwoju osobowości.

PSYCHOANALIZA FREUDOWSKA

Rdzeniem osobowości są zdarzenia
intrapsychiczne,

zachodzące

w

psychice

jednostki,

motywujące

działanie.

Z

reguły

jesteśmy

świadomi bodźców wpływających na
zachowanie,

jednak

pewne

motywacje działają na poziomie
nieświadomym.

Według

Freuda

ludzkie

działanie

zawsze

determinowane

jest

jakimiś

motywami

i

zawsze

ma

ono

przyczynę i cel. Motywy i cel można
odkryć na podstawie analizy snów,
czynności pomyłkowych, wolnych
skojarzeń i innych behawioralnych
wskaźników.

STRUKTURA OSOBOWOŚCI

WEDŁUG FREUDA

Freud uważał że osobowość człowieka
jest

kompromisem

pomiędzy

biologicznymi

impulsami

i

poszukiwaniem

przyjemności,

a

sprzeciwami społecznymi względem
tych impulsów. W teorii Freuda konflikt
skupia się w trzech współdziałających
systemach: id, ego i superego.



Id - magazyn nieświadomej energii
psychicznej.

Dąży

on

do

natychmiastowego

zaspokojenia

popędów seksualnych i agresji.



Ego - magazyn świadomej energii
psychicznej. Znajduje się pomiędzy
id a superego. Działa zgodnie z
zasadą

rzeczywistości,

zaspakajania potrzeb w sposób
rozsądny i zgodny z przyjętymi
normami.



Superego - wewnętrzny głos
sumienia

liczący

się

z

rzeczywistością. Jest to część
osobowości, kierująca się ideami i
normami.

FREUDOWSKA METAFORA

GÓRY LODOWEJ

Freud

wyróżnił

pięć

stadiów

psychoseksualnych,

w

których

człowiek

skupia

się

na

przyjemnościach

ciała

skoncentrowanych

w

strefach

erogennych.

NAJWAŻNIEJSZE ASPEKTY

TEORII FREUDA

Rozwój
psychoseksulany

MECHANIZMY OBRONNE

Działania obronne polegające na
zmniejszeniu

lęku

przez

nieświadomą zmianę postrzegania
rzeczywistości. Jest to sposób na
pokonanie

naszych

lęków

i

niedopuszczenie ich do świadomości.

TYPY MECHANIZMÓW

OBRONNYCH



regresja - sposób pokonania lęków
polegający

na

powrocie

do

wcześniejszego

stadium

psychoseksualnego,



reakcja upozorowana - kiedy
nieakceptowane

uczucia,

lęki

przekształcane

są

w

ich

przeciwieństwa,



projekcja - mechanizm polegający
na

ukrywaniu

własnych,

niepokojących zachowań, lęków i
uczuć,



racjonalizacja

-

polega

na

usprawiedliwianiu się, dzięki czemu
ukrywamy rzeczywistość i realne
przyczyny naszego postępowania.



przemieszczania

-

oznacza

przekierowanie

agresywnych

zachowań na obiekt neutralny.

KONTYNUATORZY I

PRZECIWNICY FREUDA

Teoria

Freuda

wzbudza

wiele

wątpliwości, ponieważ polega ona na
historycznej rekonstrukcji a nie na
konstrukcji

naukowej

prawdopodobnych i przewidywalnych
rezultatach. Teoria ta nie bierze pod
uwagę

bieżących

bodźców

wpływających

na

zachowanie

człowieka.

Przeciwnicy

Freuda

twierdzili, że świadomość ma większe
znaczenie dla funkcjonowania jednostki
w środowisku i kwestionowali pogląd że
seksualność i agresja są podłożem
motywacji.

Akceptowali

podstawowe

teorie

Freuda, czyli podział osobowości,
wpływ

nieświadomości,

oraz

kształtowanie

się

osobowości

w

dzieciństwie

oraz

wpływ

lęku

i

mechanizmów obronnych.

PRZECIWNICY FREUDA



Alfred

Adler

-

twierdził

iż

większość naszych zachowań wiąże
się

z

próbą

przezwyciężenia

uczucia niższości doznanego w
dzieciństwie.



Karen Horney - uważała, że lęk i
bezradność doznane w dzieciństwie
wzbudzają

potrzebę

miłości

i

bezpieczeństwa.



Carl

Jung

-

wyodrębnił

nieświadomość

zbiorową,

polegającą

na

wspólnym

wyobrażeniu

uniwersalnych

ideałów.

Odrzucił

podstawowe

założenie Freuda o znaczeniu
libido.

TEORIE HUMANISTYCZNE

Charakteryzują się spójnością osobistych i
świadomych doświadczeń człowieka i jego
potencjałem rozwojowym. Teoria ta kładzie
nacisk na samourzeczywistnianie, tzn.
dążenie do realizacji własnych marzeń i
talentów. Motywowane jest wrodzonymi oraz
wyuczonymi tendencjami do samorozwoju.
Ja – są to myśli i uczucia dotyczące nas
samych jako odpowiedź na pytanie: „Kim
jestem?”.

TEORIA SAMOREALIZACJI

WEDŁUG MASLOWA

Abraham Maslow uważał ze działanie
człowieka motywowane jest przez
hierarchię wartości, tzn. że na początku
muszą

być

spełnione

potrzeby

fizjologiczne, potrzeba bezpieczeństwa,
przynależności oraz wartości takie jak
spełnienie uznanie i miłość, następnie
samorealizacja, czyli urzeczywistnienie
swoich możliwości.

PODEJŚCIE

SKONCENTROWANE NA

TEORII ROGERSA

Teoria Rogersa kładzie nacisk na naturalne
dążenie jednostki do samorealizacji. Zakładał
on, że ludzie są z gruntu dobrzy, empatyczni i
życzliwi. Uważał on, iż duży wpływ na rozwój
osobowości ma postrzeganie siebie jako
jednostki w środowisku oraz nasze relacje ze
środowiskiem.
Teoria ta skupia się na zbudowaniu własnego
pozytywnego

obrazu

i

samoakceptacji.

Czynnikami pobudzającymi rozwój są szczerość,
akceptacja i empatia.

URZECZYWISTNIANIE JA

REALNEGO WG KAREN

HORNEY

Kształtowanie naszego Ja realnego jest bardzo
ważnym elementem. Nasze działanie ma być
skierowane

na

konkretnym

celu

urzeczywistnienia naszego obrazu własnego
siebie. Konieczne są do tego odpowiednie
warunki, takie jak ciepła atmosfera, życzliwość
czy też poczucie wyjątkowości. Brak tych
warunków

powoduje

powstanie

lęku

podstawowego oraz zaburzeń postrzegania
siebie. Deficyt ten może powodować poczucie
odizolowania, strachu, wrogości.

BEHAWIORYSTYCZNA

KONCEPCJA OSOBOWOŚCI

Teoria powstała w połowie XX wieku.

Uwzględniała to że organizm działa
aby zredukować napięcie przez
niezaspokojone popędy. Zachowania
mające na celu zaspokojenie popędów
stają się z czasem wyuczonym
nawykiem. Uczymy się poprzez
naśladownictwo oraz obserwację
innych.

TEORIE SPOŁECZNEGO

UCZENIA SIĘ I TEORIE

POZNAWCZE

Teorie te ukazują powiązanie pomiędzy
osobowością,

a

poszczególnymi

zachowaniami. Kładą one szczególny
nacisk na indywidualne różnice w
zachowaniu

i

postępowaniu.

Osobowość rozumiana jest jako suma
jawnych i ukrytych reakcji, na którą
wpływ

ma

indywidualna

historia

jednostki.

POZNAWCZO-EFEKTYWNA

TEORIA MISCHELA

Teoria

poznawczych

podstaw

osobowości. Wyszczególnia ona fakt
iż ludzie kształtują swoją osobowość
pod wpływem interakcji z innymi
osobnikami i sytuacjami. Nasze
reakcje

zależą

od

zmiennych

wymienionych w tabeli.

POZNAWCZA TEORIA

SPOŁECZNEGO UCZENIA SIĘ

BANDURY

Wzajemny
determinizm –
interakcje
zachodzące
między
człowiekiem

a

środowiskiem.
W
determinizmie
jednostka,

jej

zachowanie

i

środowisko
pozostają

ze

sobą

w

interakcjach,
wpływających
na

siebie

i

modyfikujących
się wzajemnie.

Poczucie własnej skuteczności – jest
to przekonanie, że jesteśmy w stanie się
poradzić w konkretnej sytuacji. Jeśli
sądzimy, że nie jesteśmy skuteczni, nie
jesteśmy w stanie podejmować ryzyka.

TEORIA INTELIGENCJI

SPOŁECZNEJ CANTORA

Głównym

pojęciem

tej

teorii

jest

inteligencja społeczna. Są to kompetencje
wnoszone przez ludzi do wykonywania ich
codziennych życiowych zadań.
Istnieją trzy rodzaje różnic indywidualnych:



Wybór celów życiowych



Wiedza odnosząca się do interakcji
społecznych



Strategie realizacji celów

TEORIA JAŹNI

Wiliam James opisał trzy składniki
doświadczenia związanego z jaźnią:



Ja materialne – Ja cielesne wraz z
otaczającymi

je

przedmiotami

fizycznymi



Ja społeczne – świadomość jak
spostrzegają nas inni



Ja duchowe – Ja kontrolujące
własne myśli i uczucia

Najważniejszymi aspektami jaźni są :
samowiedza i formy Ja.

Samowiedza – jest strukturą psychiczną ,
która odpowiada za motywację, interpretacje,
organizacje, regulowanie procesów i zachowań
interpersonalnych i intrapersonalnych.



Ja idealne – wyobrażenie o tym jakim
najbardziej chcesz się stać.



Ja możliwe – Ja, które jest wprowadzane w
życie.



Samoocena – pozytywne i negatywne oceny
samego siebie.

PORÓWNANIE TEORII OSOBOWOŚCI

Dziedziczność czy środowisko?



Teoria Freuda – dziedziczność



Teorie humanistyczne, społecznego
uczenia się, poznawcze i jaźni -
środowisko

lub

interakcja

ze

środowiskiem.

Procesy uczenia się czy

wrodzone zachowanie?



Teoria

Freuda

–

determinizm

wewnętrzny



Teorie humanistyczne – wpływ
doświadczenia



Teorie społecznego uczenia się,
poznawcze i jaźni – wyuczone
doświadczenia

Nacisk na przeszłość, teraźniejszość czy

przyszłość?



Teorie cech - przeszłość



Teoria Freuda – zdarzenia ze wczesnego
dzieciństwa



Teorie humanistyczne – teraźniejszość i przyszłość



Teorie społecznego uczenia się – dawne i bieżące
zdarzenia



Teorie

poznawcze

i

jaźni

–

przeszłość,

teraźniejszość i przyszłość

Świadomość czy nieświadomość?



Teorie cech – nie poświęcają uwagi
temu rozróżnieniu



Teoria

Freuda

–

procesy

nieświadome



Teorie humanistyczne, społecznego
uczenia się i poznawcze – procesy
świadome



Teorie jaźni – nie posiadają jasnego
stanowiska

Dyspozycje wewnętrzne czy sytuacja

zewnętrzna?



Teorie cech – czynniki dyspozycyjne



Teorie społecznego uczenia się –
czynniki sytuacyjne



Teoria Freuda, teorie humanistyczne,
poznawcze i jaźni– interakcja między
zmiennymi

osobowościami

a

sytuacyjnymi

TESTY OBIEKCYJNE - MMPI

Minnesocki

Wielowymiarowy

Inwentarz osobowości (MMPI) jest
skonstruowany

na

podstawie

doświadczeń diagnostycznych autorów.
Test

ten

pozwala

ustalić

ocenę

obiektywny – można podsumować
wyniki za pomocą komputera. MMPI
posiada

10

skal

klinicznych

przynależących do konkretnej grupy.

TESTY PROJEKCYJNE

W testach tych przedstawia się
osobie

abstrakcyjne

wzory,

niedokończone rysunki lub rysunki,
które umożliwiają bardzo różną
interpretacje.

Możemy

uzyskać

pełniejszy obraz osobowości. Testy
projekcyjne są najczęściej stosowane
przez psychologów.

TEST RORSCHACHA

W tym teście wykorzystywane są
czarno-białe

lub

kolorowe

symetryczne plamy atramentowe.
Następnie zadawane jest pytanie:
„Co to może być?”, a odpowiedzi są
dokładnie analizowane. W kolejnej
fazie przypomina się badanemu jego
odpowiedzi i prosi o ich rozwinięcie.
Analiza

testu

oparta

jest

na:

lokalizacji,

treści

oraz

determinantach.

TEST APERCEPCJI

TEMATYCZNEJ (TAT)

TAT został opracowany
przez

Henry’ego

Murraya.

Test

ten

polega na pokazaniu
obrazków z scenkami
posiadającymi

wiele

znaczeń i prosi się o
wymyślenie historii na
ten temat.

BIBLIOGRAFIA



Myers David G., Psychologia, Wydawnictwo Zysk i S-
ka, 2003



Philip G. Zimbardo, Richard J. Gerrig, Psychologia i
życie, PWN, 2006

Przygotowały :

Marzena Baran

Katarzyna Dudka

Ewelina Karpik