Teorie ekonomiczne

u podstaw

polityki gospodarczej

Dr hab. Witold Toczyski www.toczyski.eu;

http://panda.bg.univ.gda.pl/~toczyski/

Tak !

- Zakuć, zdać, zapomnieć...

- dyplom licencjata

- i co dalej ?…

Studiujemy?

A może studiować ?

1.«uczyć się na wyższej uczelni; być
studentem, odbywać studia »

2.«poznawać dokładnie, gruntownie,
dociekać za pomocą analizy
naukowej; badać»

Wersja

oryginalna

Tłumaczenie

G

audeamus igitur,

iuvenes dum
sumus!

Post iucundam

iuventutem,
post molestam

senectutem,
nos habebit humus,

Radujmy się więc,

dopókiśmy
młodzi,

po przyjemnej

młodości,

po uciążliwej

starości

posiędzie nas

ziemia,

Współczesny podział

ekonomii

EKONOMIA

POZYTYWNA

NORMATYWNA

Ekonomia pozytywna

Bada zależność pomiędzy danymi

kategoriami ekonomicznymi ,

bada stany , wielkości

( bez wartościowania)

odpowiada na pytania :

„co jest?” i „dlaczego tak jest?”

zmierza do stworzenia

teorii opisowo – objaśniającej

Ekonomia pozytywna

Tworzy zespół założeń

,

które określają warunki

w ramach których teoria ma zastosowanie

Formułuje hipotezy

- stwierdzenia odnoszące się do rzeczywistości,

wyrażające przypuszczenie, że coś jest prawdziwe

Odkrywa prawa ekonomii

- że określone zależności występują w gospodarce i

opisują na czym one polegają, są one obiektywne, mogą

mieć charakter przyczynowy, korelacyjny - współistnienia

lub statystyczny

Ekonomia pozytywna

W ekonomii pozytywnej występuje też

przewidywanie,

które stanowi o praktycznym

znaczeniu ekonomii, ponieważ stanowi

ona podstawę

polityki gospodarczej

zwanej też

ekonomią stosowaną,

(jeżeli zaistnieje A to zaistnieje B,

możliwa jest kontrola lub wpływ na

pewne zjawiska).

Ekonomia normatywna

Oparta jest na sądach i ocenach,

odpowiada na pytanie „jak być

powinno?”

Zakłada , że na badanie zależności

ekonomicznych nachodzą

wartości etyczne i moralne.

Inny podział ekonomii

E K O N O M I A

Mikroekonomia Makroekonomia

MIKROEKONOMIA

zajmuje się badaniem

ekonomicznego zachowania

poszczególnych podmiotów gospodarki,

gospodarstw domowych, przedsiębiorstw,

poszczególnych rynków

lub dziedzin wytwarzania, bada

zachowania indywidualnych podmiotów

podejmujących

decyzje wyboru

i czynniki wpływające na te wybory.

MIKROEKONOMIA

Bada poszczególne

podmioty gospodarujące

Analiza funkcjonowania

danego przedsiębiorstwa.

Analiza poszczególnych części

gospodarki.

MAKROEKONOMIA

Analizuje funkcjonowanie gospodarki

jako całości.

Bada wpływ inflacji , stopy bezrobocia ,

wahań kursów walutowych na

„ bogactwo narodów”

Podstawowe zagadnienia

MAKROEKONOMII



Jak funkcjonuje gospodarka narodowa?



Jak mierzyć i interpretować rachunki
narodowe?



Jak mierzyć bogactwo kraju?



Od czego zależy bogactwo kraju?



Od czego zależy tempo wzrostu
gospodarczego?



Polityka gospodarcza – czyli kto i o czym
decyduje,

co oznaczają dla gospodarki takie wielkości

jak

: stopa wzrostu, deficyt budżetowy,

podatki, rynek pracy, promocja zatrudnienia,
wydatki publiczne, stopy NBP, bilans
płatniczy, inflacja itd..

PODSTAWOWE KATEGORIE EKONOMICZNE

Teoria ekonomiczna - zespół (system) twierdzeń,
logicznie i rzeczowo uporządkowanych, wyjaśniających
funkcjonowanie całej gospodarki lub ważnych jej
fragmentów
System ekonomiczny - zespół instytucji oraz
mechanizmów koordynujących i kontrolujących
podejmowanie oraz realizację decyzji gospodarczych
Prawa ekonomiczne - stale powtarzające się w
danych warunkach relacje pomiędzy zjawiskami i
procesami ekonomicznymi. Sa historyczne, obiektywne
i statystycznie prawdziwe. Mogą być powszechne, ale
tez właściwe tylko dla jednego systemu.

EKONOMIA JEST BAZĄ POLITYKI

GOSPODARCZEJ

Narzędzia ekonomii



Dane (szeregi czasowe i dane
przekrojowe)



Wskaźniki (indeksy)



Dane nominalne i realne



Zmiany względne i bezwzględne



Wykresy



Eksperyment



Modele

Prądy myślowe

1.

MERKANTYLIZM

2.

FIZJOKRATYZM

3.

SOCJALIZM UTOPIJNY

4.

EKONOMIA KLASYCZNA

5.

SOCJALIZM tzw. NAUKOWY – ten prąd wywołał największą katastrofę

ekonomiczną

6.

NURT MARGINALISTYCZNY



AUSTRIACKA SZKOŁA PSYCHOLOGICZNA



MATEMATYCZNA SZKOŁA LOZAŃSKA

WSPÓŁCZEŚNE



MONETARYZM - FRIEDMAN SZKOŁA MONETARNA)



INSTYTUCJONALIZM



TEORIE POPYTOWE - KEYNSIZM



NAUKA SPOŁECZNA KOŚCIOŁA



KOMUNITARYZM



TEORIE DOBROBYTU – WELFARE STATE

TEORIE NEOKLASYCZNE

(podażowe)

-monetaryzm, nowa ekonomia

klasyczna, ekonomia podaży

W teoriach tych duży nacisk kładzie się

na przeciwdziałanie i usuwanie
interwencji instytucji publicznych w
działanie rynku, a także likwidację jej
negatywnych konsekwencji

Teorie neoklasyczne

Neoliberałowie (1)



Bronili zasad wolnego rynku,



Popierali zwiększenie swobody

działania prywatnych

przedsiębiorców i obywateli (redukcja

zasięgu sektora publicznego)



Przeciwstawiali się działaniom

związków zawodowych, które

poprzez nacisk na zwiększenie płac,

przyczyniały się do zwiększenia

bezrobocia,

Neoliberałowie (2)

Krytykowali ingerencję państwa w życie i

postępowanie obywateli, sprzeciwiali się

np.:



Mieszaniu się państwa w sprawy gospodarcze,



Programom społecznej pomocy państwa,



Państwowej kontroli środków żywności,

lekarstw i narkotyków,



Nakazowi zapinania pasów podczas jazdy

samochodem,



Obowiązkowi szkolnemu,

pojęcia związane z

liberalizmem

- racjonalizm



antropocentryzm



trójpodział władzy



utylitaryzm



społeczeństwo obywatelskie



społeczeństwo otwarte



libertarianizm, libertynizm



homo oeconomicus, homo socialis

Monetaryzm (1)



Friedman, A. Metzler, D. Laidler.



Według monetarystów podstawowy wpływ
na kształtowanie polityki ekonomicznej
mają:



długookresowa stabilność
gospodarki wymagająca
nienaruszania mechanizmu
rynkowego;



polityka pieniężna zapewniająca
równowagę na rynkach
finansowych i bezinflacyjną podaż
pieniądza

Monetaryzm (2).



pieniądz wpływa na zmiany sytuacji
gospodarczej w czasie; podaż pieniądza
jest głównym czynnikiem wpływającym w
krótkim okresie na wielkość PNB,
natomiast w długim okresie wpływa ona
głównie na ceny.



Założenia:



wzrost podaży pieniądza jest podstawowym
czynnikiem kształtującym tempo wzrostu
nominalnego PNB



ceny i płace są względnie giętkie



sektor prywatny jest stabilny

Nowa ekonomia klasyczna

(teoria racjonalnych

oczekiwań)



Uczestnicy rynku formułują swoje oczekiwania na

temat przyszłości, łącznie z przyszłą polityką, w

oparciu o informacje minione, obecne i

przewidywane w okresie przyszłym.



Państwo powinno skupiać się na rozwiązaniach

nie naruszających mechanizmu rynkowego,

sprzyjających utrzymaniu stabilności cen i

wzrostu podaży.



Kwestionuje ona wszelki sens prowadzenia

polityki ekonomicznej poza stabilizacyjnymi

działaniami rządu i na rzecz minimalizacji zmian

wydatków publicznych, rozmiarów emisji

pieniądza i podatków.

Ekonomia podaży



Źródłem trudności gospodarczej są ograniczenia po stronie

podaży.



Działania:



zwiększenie wydajności oszczędzania i inwestowania



zwiększenia podaży przez skłanianie przedsiębiorców

do wzrostu produkcji i inwestycji



pobudzenie oszczędności, powiększenie zasobów

kapitału i ułatwienie dostępu do nich ludziom interesu.



Wymóg stabilnej podaży pieniądza jako ważny czynnik

polityki propodażowej



Istotne znaczenie ma racjonalna polityka fiskalna.



Wysokie podatki wpływają hamująco na poziom aktywności

gospodarczej, wzrost zatrudnienia, na proces akumulacji

kapitału. Krzywa Laffera.

Krzywa Laffera

Stopa podatkowa

Przychód

z podatków

Krzywa Laffera

Maksymalny

przychód

z podatków

t*

1

Ile wynosi t*?

Teorie popytowe



Głównym czynnikiem wpływającym na

zwiększanie tempa wzrostu jest

zwiększanie popytu globalnego i

zmniejszanie bezrobocia.



Wzrost popytu stwarza bodźce do wzrostu

inwestycji, a to oznacza wzrost produkcji i

zatrudnienia.

J

. Keynes, A. Okun, R. Harrod, E. Domar



Keynesiści opowiadają się za odpowiednią

ingerencją państwa w procesy

gospodarcze.

TEORIE POPYTOWE



keynesizm, teoria państwa dobrobytu;

Keynes z prawa Say`a, że

„w gospodarce każda

podaż stwarza sobie popyt”

wysnuwa wnioski:

1.

Jeżeli tak jest w rzeczywistości , w

gospodarce nie może być zakłóceń.

2.

Jeżeli paradygmat Say`a jest prawdziwy ,

to bezsensowne jest zajmowanie się

popytem globalnym

Teorie popytowe

W 1936 roku Keynes wydał pracę „Ogólna teoria

zatrudnienia, procentu i pieniądzaa w niej:



analiza:



makroekonomiczna



krótkookresowa



dotyczy prawie wyłącznie strony popytowej

gospodarki



kategorie przyczynowo – skutkowe



odrzucone założenia neoklasyczne:



względna izolacja rynków



interpretacja stopy procentowej jako zjawiska

niepieniężnego



ilościowa teoria pieniądza

Teorie popytowe



Gdyby skarb państwa wypełniał stare butelki

banknotami, zagrzebywał je w opuszczonych

szybach węglowych na dostępnej głębokości i

zasypał te szyby śmieciami, a następnie

pozostawił wydostanie tych banknotów – w myśl

doskonale wypróbowanych zasad laisses –

faire'yzmu – prywatnym przedsiębiorcom

(oczywiście po uzyskaniu dzierżawy terenu

banknotonośnego), bezrobocie zostałoby

przezwyciężone, a w wyniku tego zarówno dochód

realny społeczeństwa, jak i jego kapitał rzeczowy

osiągnęłyby prawdopodobnie poziom znacznie

wyższy aniżeli istniejący obecnie.

Źródło: The General Theory of Employment, Interest and Money, 1936r.

KEYNESIZM (1)



sektor prywatny w gospodarce cechuje

dość duża niestabilność



produkcja określona jest przez łączny

popyt, czynniki podażowe nie mają

istotnego znaczenia;



bezrobocie ma przede wszystkim

charakter przymusowy, wynikający z

niedostatecznych rozmiarów popytu;



między inflacją i bezrobociem istnieje

wymienność /przynajmniej w okresach

krótkich/ - krzywa Phillipsa

KEYNESIZM (2)



istnieje uzasadnienie dla prowadzenia

przez państwo aktywnej polityki

gospodarczej opartej na działaniach

dyskrecjonalnych i automatycznych

stabilizatorach koniunktury



politykę fiskalną cechuje większa

skuteczność niż politykę monetarną



w hierarchii celów polityki ekonomicznej

priorytetowe znaczenie ma ograniczanie

bezrobocia



postuluje się wysoką progresję podatkową

i wzrost świadczeń społecznych

Poszukiwanie nowych

impulsów dla ekonomicznej

polityki



Społeczna nauka Kościoła(SNK)



solidaryzm społeczny (spójność
społeczna, przestrzenna i
ekonomiczna), Komunitaryzm



Welfare State – państwo dobrobytu



Nowa Ekonomia Instytucjonalna

32

solidaryzm

twórcy: E. Durkheim, L. Duguit,

solidaryzm wyrósł jako opozycja do

liberalizmu,

któremu

zarzucono

przekładanie interesów jednostki nad
interesy społeczeństwa jako całości,
a nie akceptuje marksistowskich
zasad socjalizmu

33

solidaryzm

„Tylko społeczeństwo jest obdarzone

niezbędnym autorytetem, aby

stanowić

prawo i wskazywać namiętnościom

punkt,

poza który nie powinny wychodzić”.

E. Durkheim

34

solidaryzm

„Solidarność jest faktem stałym nie

podlegającym żadnym zmianom,

elementem podstawowym, bez

którego żadna grupa społeczna nie

może istnieć”.

L. Duguit

35

solidaryzm – założenia

wyjściowe



homo socialis



świadomość zbiorowa społeczeństwa (ubi
societas, ibi ius)



odrzucenie zarówno pozytywizmu, jak i
koncepcji prawnonaturalnej



solidarność jako konieczność społeczna



państwo jako zjawisko wtórne wobec
społeczeństwa

36

Społeczna nauka Kościoła

Rerum novarum

1891

Quadragesimo anno

1931

Mater et magistra

1961

Pacem in terris

1963

Gaudum et spes

1965

Populorum Progresio

1967

Laborem exercens

1981

Solicitudo rei socialis

1987

Centisimus annus

1991

37

Rola państwa

RERUM NOVARUM

LEON XIII



akceptacja liberalizmu



ograniczone interwencje państwa



państwo ma pilnować przestrzegania prawa i 

poszanowania własności prywatnej

QUADRAGESIMO ANNO

PIUS XII



wolna konkurencja musi podlegać pewnym
regulacjom

c.d.

MATER ET MAGISTRA

JAN XXII



korzyści jednostek muszą być harmonizowane z

dobrem powszechnym



powinna istnieć współpraca pomiędzy krajami



płace powinny być dostosowane do cen towarów



rejony rolnicze powinny być pod szczególną opieką

PACEM IN TERRIS

JAN XXIII



zabezpieczenia socjalne w przypadku choroby,

bezrobocia



w razie potrzeby państwo ma zapewnić zasiłki



powszechny dostęp do nauki

c.d.

POPULUM PROGRESSIO

PAWEŁ VI



państwo powinno wspomagać rozwój krajów
ubogich



harmonizacja działań dla zapewnienia rozwoju

OCTOGESIMA ADVENIENS

PAWEŁ VI



należy ustanowić prawodawstwo
zapobiegające dyskryminacji płciowej i rasowej

LABOREM EXERCENS

JAN PAWEŁ II



państwo powinno przeciwdziałać bezrobociu



ma obowiązek wypłacać zasiłki

c.d.



musi zapewnić bezpłatną bądź tanią

opiekę zdrowotną

SOLLICITUDO REI SOCIALIS - J.P. II



państwo musi chronić prawa do życia w

każdej fazie istnienia

CENTESIMUS ANNUS - J.P. II



należy ograniczyć prawa pracodawców

w celu ochrony pracowników



powinno się dbać o środowisko

naturalne

Praktykowanie solidarności wewnątrz

każdego społeczeństwa posiada wartość

wtedy, gdy jego członkowie uznają się

wzajemnie za osoby.

Ci, którzy posiadają większe znaczenie

dysponując większymi zasobami dóbr i

usług, winni poczuwać się do

odpowiedzialności za słabszych i być

gotowi do dzielenia z nimi tego, co

posiadają.

Słabsi ze swej strony, postępując w tym

samym duchu solidarności, nie powinni

przyjmować postawy czysto biernej lub

niszczącej tkankę społeczną, ale

dopominając się o swoje słuszne prawa,

winni również dawać swój należny wkład

w dobro wspólne.

ENCYKLIKA SOLLICITUDO REI SOCIALIS

SNK

"Jak jedności społeczeństwa ludzkiego

nie można zasadzać na walce klas,

tak właściwego porządku życia

gospodarczego nie można zdawać na

wolną konkurencję.”

Quadragessimo Anno

43

pojęcia związane z SNK



neotomizm



personalizm (osoba ludzka jako „Imago
Dei”)



humanizm (człowiek jako cel i podmiot,
nigdy środek do celu lub przedmiot
działania innych)



solidaryzm społeczny



personalistyczny ład społeczny (dobro
wspólne)



„chadecja” (chrześcijańska demokracja)

44

welfare state –

państwo dobrobytu



krytyka założeń tradycyjnego
liberalizmu, opartego na koncepcji
państwa jako „stróża nocnego” i
„rządu minimum”



państwo jako gwarant porządku i
bezpieczeństwa obrotu



poszanowanie własności prywatnej

45

welfare state

liberalną koncepcję „państwa

negatywnego” (non facere)

przekształcono w koncepcję

„państwa pozytywnego” (facere)

Ewolucja obejmowała wzrost znaczenia

socjaldemokratycznych koncepcji

rozwoju, oraz dominującą rolę

interwencjonizmu państwowego

welfare state

mieszana ekonomika

(

współdziałanie przedsiębiorstw państwowych i kapitału

prywatnego)



planowanie w gospodarce



ubezpieczenia społeczne



walka z dyskryminacją



opieka społeczna

welfare state

mieszana ekonomika

(

współdziałanie przedsiębiorstw państwowych i kapitału

prywatnego)



planowanie w gospodarce



ubezpieczenia społeczne



walka z dyskryminacją



opieka społeczna

Nowa Ekonomia

Instytucjonalna

Instytucje w ramach NIE postrzega się

jako

reguły gry kształtujące relacje

pomiędzy różnymi podmiotami w

procesie gospodarowania.

Struktury instytucjonalne odnoszą się
do różnych

norm

, które wpływają na

zachowanie ludzi jako podmiotów
gospodarczych, które wyznaczają

zasady postępowania

.

Nowa Ekonomia

Instytucjonalna



większość z tego co ludzie robią jest
regulowane przez instytucje danego
społeczeństwa;



instytucje tworzą "arenę", na której
ludzie starają się realizować swoje cele;



instytucje wyznaczają ramy ludzkich
działań w wymiarze: możesz, nie
możesz, powinieneś, musisz itd.;
instytucje stwarzają więc szanse ale i
ograniczenia;

Nowa Ekonomia

Instytucjonalna



ludzie manipulują instytucjami,
realizując swoje cele. Instytucje nie
determinują więc działań ludzkich w
sposób jednoznaczny;



instytucje nadają szczególny sens i
ciągłość działaniom człowieka;
umożliwiają też przewidywalność jego
zachowań;



z instytucjami związane jest pojęcie
kontroli i regulacji