Wpływ ksenobiotyków na

interpretację wyników

badań laboratoryjnych

Lucyna Pomierny-Chamioło

wpływ ksenobiotyków na wynik badania:



bezpośrednie działanie na przemiany metaboliczne
* indukcja lub hamowanie czynności enzymów
* …………………………………………………………………………………
* …………………………………………………………………………………
* inne mechanizmy związane z podstawowym lub ubocznym
działaniem leków



działanie pośrednie
* uszkodzenia narządowe (……………………………………….)
powodujące zmiany w wynikach badań



czynniki zewnętrzne
* zły dobór …………………………………………………………………
* obecność …………………………………………………………………

Gospodarka elektrolitowa

Na

+

•n

admi

ern

a p

od

aż

pły

nó

w b

ezso

do

wych

•d

ożyl

ny w

le

w

……

………

………

………

………

………

…..

•te

ofl

ina

, p

en

to

ksyfl

ina

•…

………

………

………

………

………

………

……

……

………

….

K

+

•…

……………

……………

……………

……………

……

………

……………

•le

ki

………

………………

…………

………………

…………

………

……..

•g

liko

- i m

in

era

loko

rty

kos

te

roid

y, A

CT

H

•a

nty

bio

tyk

i ne

fro

to

ksycz

ne

(

………

……………

……………

……..)

•in

su

lin

a

………

………………

…………

………………

…………

………

..

•h

orm

on

y t

arc

zy

cy

•p

rze

wlekł

y a

lko

ho

lizm

KRE
W

Gospodarka elektrolitowa

•m

ine

ra

lo- i g

likok

ort

ykos

te

roid

y

•k

ort

yko

tro

fn

a

•……

…………

………………

…………

……………

…………

……..

•……

…………

………………

…………

……………

…………

……..

•………

…………

……………

………………

……………

……………

…..

•N

LP

Z

•be

ta

-blo

ker

y

•i

nh

ib

ito

ry

……………

……………

……………

……………

………

..

•po

daw

an

ie

le

ków

w

po

sta

ci s

oli

pota

sow

ych

•………

…………

……………

………………

……………

……………

...

...

KREW

Na

+

K

+

Równowaga kwasowo-zasadowa

kwasica

metabolicz

na

………………

..,

fenformina

zatrucie

alkoholami

-

……………...

-

……………...

-

………………

..

………………

…

zatrucie

kwasami

nieorganiczny

mi i

organicznymi

Równowaga kwasowo-zasadowa

Alkaloza metaboliczna

• intensywne leczenie

……………………………– alkaloza

hipochloremiczna

• leki powodujące niedobór

……………………………..

• trucizny wywołujące

…………………………………..

Gospodarka mineralna

- ……………………………………….
- ……………………………………….
- ………………………… leki

moczopędne

(hydrochlorotiazyd) oraz

amylorid

- przewlekły alkoholizm
- diuretyki ……………….

(furosemid)
- zatrucia fluorem
-

………………………………………

……….

Ca

2

+

Ca

2+

- alkoholizm
- cyklosporyna
- aminoglikozydy
- diuretyki

tiazydowe

Mg

2+

Gospodarka mineralna

Hipoglikemia

Hipoglikemia

leki

przeciwcukrzycowe

leki

przeciwcukrzycowe

pochodne

…………………………

….

pochodne

…………………………

….

przedawkowanie

insuliny

przedawkowanie

insuliny

leki

……………………

………

leki

……………………

………

……………………

……

……………………

……

paracetamol

paracetamol

leki sercowo-

naczyniowe

leki sercowo-

naczyniowe

beta-blokery

beta-blokery

leki

p/arytmiczne

leki

p/arytmiczne

inne

inne

etanol

etanol

Gospodarka węglowodanowa

Hiperglikemi

a

Hiperglikemi

a

leki

hormonalne

leki

hormonalne

……………………………………

…….

……………………………………

…….

doustne tabletki

antykoncepcyjne

doustne tabletki

antykoncepcyjne

syntetyczne estrogeny i

progestageny

syntetyczne estrogeny i

progestageny

hormony tarczycy

hormony tarczycy

leki sercowo-

naczyniowe

leki sercowo-

naczyniowe

………………………………

………………………………

………………………………

………………………………

……..

………………………………

………………………………

………………………………

………………………………

……..

leki beta-

adrenolityczn

e

leki beta-

adrenolityczn

e

Gospodarka węglowodanowa

leki utrudniające

oznaczenie

leki zmieniające

wynik oznaczenia

antybiotyki

(………………………
…………………………………

…………………………………
………………………………)

dopegyt

morfna

salicylany

L-DOPA

sulfonamidy

……………………….....

Podnoszące stężenie

glukozy:

kwas nikotynowy

karbamazepina

estrogeny

diuretyki

…………………….

kortykosterydy

PAS

Wpływ leków na wynik ogólnego badania moczu

glukoza

Gospodarka węglowodanowa

leki zmniejszające tolerancję
glukozy

leki psychotropowe

– pochodne ………………..
- chlorprotiksen
- haloperidol
- sole Li
- ………………………………

 leki p/zapalne i p/bólowe

- indometacyna
- paracetamol
- morfna

Gospodarka węglowodanowa

leki zmniejszające tolerancję
glukozy

 leki p/nowotworowe:

- alkilujące
- ……………………
- hamujące mitozę

Inne:

– fenytoina
- heparyna

ksenobiotyki wpływające na wynik oznaczeń

lipidowych



palenie tytoniu – dawkozależny wzrost
……………… oraz spadek …………………….



przewlekły alkoholizm – wzrost stężenia
cholesterolu całkowitego i TG, spadek LDL i HDL



leki stosowane po przeszczepach – wzrost
cholesterolu całkowitego po cyklosporynie,
wzrost TG przy leczeniu azatiopryną



kortykosteroidy – wzrost TG, a spadek HDL



doustne tabletki antykoncepcyjne – wzrost
……………..
………………………………………………………………..

Gospodarka lipoproteinowa

korzystny

wpływ

korzystny

wpływ

beta blokery

(pindolol,

celiprolol,

dilewalol)

beta blokery

(pindolol,

celiprolol,

dilewalol)

leki alfa 1-

adrenolityczne

(prazosyna,

doxazosyna,

urapidil)

leki alfa 1-

adrenolityczne

(prazosyna,

doxazosyna,

urapidil)

ośrodkowe

sympatykolityki

(metyldopa,

klonidyna)

ośrodkowe

sympatykolityki

(metyldopa,

klonidyna)

niekorzystn

y wpływ

niekorzystn

y wpływ

beta blokery

(propranolol, atenolol,

metoprolol, acebutolol,

oxprenolol)

beta blokery

(propranolol, atenolol,

metoprolol, acebutolol,

oxprenolol)

…………………….

………………………..

(hydrochlorotiazyd,

chlortalidon,

indapamid)

…………………….

………………………..

(hydrochlorotiazyd,

chlortalidon,

indapamid)

diuretyki pętlowe

(furosemid, kwas

etakrynowy)

diuretyki pętlowe

(furosemid, kwas

etakrynowy)

Gospodarka lipoproteinowa

leki hipotensyjne

Glukokortykosteroidy



działanie przeciwzapalne, przeciwalergiczne i
immunosupresyjne

hydrokortyzon, prednizolon, prednizon,

metyloprednizolon

- nasilenie ……………………………..
- działanie ……………………………..
- supresja reakcji na zakażenie lub uraz

-

zahamowanie

………………………………………………………

-

osłabiają

działanie

leków

…………………………………………..

……………………………………………………………………………
…………
- induktory enzymów wątrobowych

osłabiają

działanie glukokortykosterydów

zmiany

martwicze

swoiste dla

wątroby

………………

…

………………

…

swoiste dla

wątroby

………………

…

………………

…

inne

AST, OCT

inne

AST, OCT

zaburzeni

a

metabolic

zne

albuminy

albuminy

………………

………

………………

………

………………

………

………………

………

PCHE

PCHE

mocznik

mocznik

cholestaza

ALP

ALP

………………

…

………………

…

LAP

LAP

LDL

LDL

Toksyczne uszkodzenia wątroby



powodujące zmiany martwicze:

………………………………………………….
muchomor sromotnikowy
* kwas acetylosalicylowy
* cyklofosfamid



powodujące zaburzenia metaboliczne:

* …………………………………………
* metotreksat
* nitrofurantoina



powodujące cholestazę:

* kwas acetylosalicylowy
* erytromycyna
* nitrofurantoina
* tolbutamid
* androgeny

Ksenobiotyki hepatotoksyczne

Ksenobiotyki hepatotoksyczne

Alkohol etylowy



toksyczne uszkodzenie mitochondriów przez aldehyd octowy ->
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…..



uszkodzenie błon komórkowych



zniszczenie układów mikrokanalikowych ->
……………………… ..............................................................................
.......................



nasila syntezę glicerofosforanu i kwasów tłuszczowych ->
………………………………………………………………………………….

wzrost aktywności:
* dehydrogenazy glutaminowej ……………..
* aminotransferaz AST i ALT
* gamma-glutamylotranspeptydazy ………………….
* niekiedy pseudocholinesterazy PCHE

Indukcja enzymów wątrobowych

barbiturany



nasilają aktywność enzymów mikrosomalnych wątroby
(najsilniej fenobarbital)

…………………………………………………………………

osłabienie działania leków:

przeciwpadaczkowych, przeciwcukrzycowych
przeciwkrzepliwych

przyspieszenie katabolizmu steroidów

………………………………………………….
androgenów
………………...
progesteronu

wzrost stężenia hydroksypochodnych steroidów
w moczu

krwawienia

osłabienie działania
hormonalnych środków
antykoncepcyjnych

przyspieszenie
…………………………………………………

obniżenie poziomu wapnia we krwi

wzrost aktywności fosfatazy alkalicznej we
krwi

przyspieszenie sprzęgania bilirubiny z kwasem

glukuronowym
…………………………………………………..
…………………………………………………………………
…………..

obniżenie poziomu bilirubiny we krwii

HYDANTOINA



indukuje aktywność wątrobowej frakcji fosfatazy
alkalicznej (ALP)

Inhibicja enzymów wątrobowych

izoniazyd



hamuje aktywność enzymów mikrosomalnych
wąrtoby

potęguje działanie:

antykoagulantów, leków przeciwpadaczkowych
(fenytoina, etosuksymid, karbamazepina)



unieczynnia witaminę …………
awitaminoza …....

zapalenia wielonerwowe



powoduje
……………………………………………………………..

wzrost aktywności AST i ALT

Rabdomioliza

Przedostanie się zawartości komórek mięśniowych do

osocza

Czynniki toksyczne:



……………………………….



tlenek węgla



kolchicyna



zatrucie alkoholami



……………………………….

wzrost aktywności kinazy kreatynowej (CK), AST i LDH

………………………………………………………………………………….
.
…………………………………………………………………………………
……….
spadek stężenia wapnia w surowicy
mioglobinuria



środki osmotyczne

mannitol
dextran



antybiotyki aminoglikozydowe

amikacyna
gentamycyna
kanamycyna



antybiotyki ………………………………………………………………



polimyksyny …………………………………………………………….



amfoterycyna B



tetrachlorek węgla



metale ciężkie (Cd, Au,



toksyny wywołujące rabdomiolizę

Ksenobiotyki nefrotoksyczne

barwa

leki zmieniające

czerwonobrunatny

fenol, salicylany,
fenacetyna,

metronidazol,

nitrofurantoina,

metyldopa, lewodopa,

fenotiazyn

y

czerwonoróżowy

ryfampicyna,
fenytoina,

azatiopryna, barwnik

buraków czerwonych,

bakterie

…………………………

zielononiebieski

witamina B2,

……………………,

bakterie

…………………………

Wpływ leków na wynik ogólnego badania moczu

barwa

leki utrudniające

oznaczenie

leki zmieniające

wynik oznaczenia

………………………………

………..

cefalosporyny

sulfonamidy

………………………………

…….....

dekstran

L-DOPA

natrium bicarbonicum

Wywołujące lub zaostrzające
białkomocz:

………………………………

………..

sulfonamidy

………………………………

…………

kortykosterydy

izoniazyd

PAS

 zatrucie jonami złota

 zatrucie kadmem

Wpływ leków na wynik ogólnego badania moczu

białko

leki utrudniające

oznaczenie

leki zmieniające

wynik oznaczenia

kaptopril

witamina C

chloropromazyna i

poch. fenotiazyny

salicylany

L-DOPA

Podnoszące stężenie ciał
ketonowych:

insulina

zatrucie

izoniazydem

Wpływ leków na wynik ogólnego badania moczu

ciała ketonowe

leki utrudniające

oznaczenie

leki zmieniające

wynik oznaczenia

chloropromazyna i

poch. fenotiazyny

PAS

polokaina

sulfonamidy

Wpływające na wydalanie

urobilinogenu:

acetazolamid

natrium

bicarbonicum

…………………………

……………

Wpływ leków na wynik ogólnego badania moczu

urobilinogen

Ocena parametrów:

- ……………………….
- ……………………….
- ………………………
- ……………………….
- MCHC

Niedokrwistości

• ………………………

……

• ………………………

……

• ………………………

……

• ………………………

……

leki

upośledzają

ce

wchłanianie

witaminy

B12

leki

upośledzają

ce

wchłanianie

witaminy

B12

• ……………………………

• ……………………………

• ……………………….....

• ……………………………

• doustne tabletki

antykoncepcyjne

leki

powodujące

niedobór

kwasu

foliowego

leki

powodujące

niedobór

kwasu

foliowego

Niedokrwistość megaloblastyczna

Niedokrwistość hemolityczna

• metyldopa

polekowa

immunologicz

na

polekowa

immunologicz

na

• …………………….

• butapirazol

• ………………......

• zatrucie Cu

toksyczna

toksyczna

Wpływ Pb na erytropoezę

sukcynylo-CoA

+ glicyna

……………………

……

………………….

syntetaz

a ALA

porfobilinogen

uroporfirynog

en III

………………
………………

..

izom

era

z

a

por

fob

ilin

oge

nu

koproporfirynoge

n III

urogen

az

a

protoporfirynog

en

protoporfiryna

IX

hem

……………….

.

oksydaza

……………………

……. ……….

………………

…..

czynniki uszkadzające hemopoezę:



promieniowanie jonizujące i UV



pestycydy



węglowodory aromatyczne



antybiotyki
(…………………………………………… .................................
........................................
……………………………………………………………………)



leki p/padaczkowe (………………………..., prymidon)



leki p/reumatyczne (…………………………………. …….)



leki p/tarczycowe (metizol)



leki psychotropowe (chloropromazyna, sole Li)

Niedokrwistość aplastyczna

• digoksyna

• nitrogliceryna

leki

nasercowe

leki

nasercowe

• ………………………………………………

…………….

• ………………………………………………

…………….

• ………………………………………………

…………......

leki p/zapalne

leki p/zapalne

• ……………………………….

• cefalosporyny

• ……………………….........

• izonizyd i rifampicyna

leki

p/bakteryjne

leki

p/bakteryjne

• metyldopa

• furosemid

• tiazydy

leki

hipotensyjne

leki

hipotensyjne

• fenotiazyny

• karbamazepina

leki

psychotropowe

leki

psychotropowe

Trombocytopenia polekowa