Aktualna sytuacja w
szkolnej edukacji
zdrowotnej w Polsce

W 1999r w wyniku reformy

programowej wprowadzono, obok
przedmiotów, ścieżki edukacyjne o
charakterze wychowawczo-
dydaktycznym w tym edukację
prozdrowotną. Ścieżka ta
powinna być realizowana od IV
klasy szkoły podstawowej, we
wszystkich typach szkół. Treści
związane z edukacją zdrowotną
znajdują się w wielu przedmiotach,
a także innych ścieżkach, w tym
zwłaszcza „Wychowania Do Życia
W Rodzinie”.

Cele i treści edukacji

prozdrowotnej

Zapisy dotyczące celów

edukacyjnych, zadań szkoły, treści
nauczania oraz osiągnięć w
podstawie programowej byłe w
latach 1999-2002 kilkakrotnie
modyfikowane i uzupełniane w
kolejnych rozporządzeniach.
Wpłynęło to na niejednorodność
zapisu, brak spójności, ciągłości i
jednolitego układu
zaprojektowanego w podstawie
programowej z 1997r.

Cele edukacji
prozdrowotnej:

• Szkoła podstawowa (kl.IV-VI):

„kształtowanie umiejętności
dbania o swoje zdrowie”;

• Gimnazjum: „kształtowanie

zdrowego stylu życia i inspirowanie
harmonijnego rozwoju”;

• LO, Liceum profilowane i

Technikum:

- „pogłębienie wiedzy o realizacji

zachowań prozdrowotnych w ochronie,
utrzymaniu i poprawie zdrowia jednostki
i zdrowia publicznego;

-rozwijanie umiejętności życiowych

sprzyjających rozwojowi fizycznemu,
psychicznemu, społecznemu i
duchowemu;

-kształtowanie aktywnej i

odpowiedzialnej postawy wobec zdrowia
własnego i innych ludzi;

-rozbudzanie potrzeby działania na

rzecz tworzenia zdrowego środowiska”;

• Zasadnicza szkoła zawodowa:

- „pogłębienie podstawowej wiedzy

o zdrowiu (szczególnie
psychicznym i społecznym), jego
uwarunkowaniach i zagrożeniach
oraz kształtowanie
odpowiedzialności za zdrowie
własne i innych ludzi;

-profilaktyka problemów

młodzieży”.

Strategia i metody
działań szkoły

1. Włączenie zdrowia do programu

szkoły;

2. Powołanie szkolnego koordynatora

edukacji prozdrowotnej;

3. Opracowanie szkolnego programu

edukacji prozdrowotnej;

4. Współdziałanie z pielęgniarką

szkolną;

5. Pozyskiwanie pracowników

administracji, stołówki szkolnej i
obsługi;

6.Tworzenie w szkole środowiska

wspierającego edukację
prozdrowotną;

7. Współdziałanie z rodzicami;
8. Współdziałanie ze społecznością

lokalną;

9. Inwestowanie w rozwój osobisty,

społeczny i zawodowy nauczycieli.

Metody pracy

nauczyciela i uczniów:

• Postrzeganie ucznia jako

człowieka(„całości”) - jego
zainteresowań, emocjonalności, potrzeb,
uzdolnień;

• Tworzenie pozytywnego, bezpiecznego

klimatu społecznego, w tym: nawiązanie
emocjonalnego kontaktu z uczniami,
tworzenie wspólnie reguł pracy,
stosowanie wzmocnień pozytywnych,
budujących poczucie własnej wartości,
respektowanie prawa do autentyczności;

• Stosowanie różnorodnych metod

aktywizujących i interaktywnych.

Osiągnięcia, bariery i
potrzeby

• Osiągnięcia:
-Wprowadzenie edukacji

prozdrowotnej jako ścieżki
edukacyjnej do podstawy
programowej mimo zastrzeżeń
dotyczących zapisu tej podstawy.

• Bariery utrudniające pracę

szkoły i skuteczność jej działań:

-brak w Polsce systemu kształcenia

przeddyplomowego i doskonalenia
nauczycieli w zakresie edukacji
zdrowotnej;

-niedostateczne wsparcie

metodyczne dla nauczycieli;

-zbyt małe zainteresowanie szkół

wyższych i ośrodków naukowych
wspieraniem rozwoju szkolnej
edukacji zdrowotnej.

• Potrzeby:
-konieczność usuwania

wymienionych barier;

-opracowanie zasad ewaluacji

efektów edukacji zdrowotnej oraz
sposobów oceniania pracy i
osiągnięć uczniów

Narodowe Standardy Edukacji
Zdrowotnej w USA

• Opracowanie zasad ewaluacji

efektów edukacji zdrowotnej oraz
sposobów oceniania pracy i
osiągnięć uczniów

• Wiele krajów zmaga się z

trudnościami pomiaru skuteczności
edukacji zdrowotnej, podobnie jak
programów profilaktycznych.

• Kwestia ta jest najlepiej rozwiązana

w USA, gdzie obowiązują Narodowe
Standardy Edukacji Zdrowotnej,
określające, co uczniowie powinni
wiedzieć i umieć zrobić

Narodowe Standardy
Edukacji Zdrowotnej w
USA

W USA edukacja zdrowotna jest

jednym z ośmiu komponentów
całościowego programu zdrowia w
szkole.

Należą do nich: edukacja zdrowotna,

edukacja i aktywność fizyczna,
służba zdrowia, zdrowie psychiczne
i służby społeczne, posiłki szkolne,
polityka szkoły, środowisko
fizyczne, promocja zdrowia
nauczycieli i innych pracowników,
włączenie rodziców i społeczności
lokalnej.

Narodowe Standardy
Edukacji Zdrowotnej w USA

Uczniowie powinni wiedzieć i umieć zrobić:

1. Będą rozumieć podstawowe zasady

promocji zdrowia i zapobiegania
chorobom.

2. Wykażą umiejętnośc uzyskiwania

wartościowych informacji o zdrowiu oraz
produktach i usługach sprzyjających
zdrowiu.

3. Wykażą umiejętności praktykowania

zachowań sprzyjających zdrowiu i
redukowania zachowań ryzykownych dla
zdrowia.

4. Wykażą umiejętności

analizowania wpływu na zdrowie
kultury, mediów, technologii i
innych czynników.

5. Wykażą umiejętność

wykorzystywania
interpersonalnego komunikowania
dla wspierania zdrowia.

6. Wykażą umiejętności stawiania

sobie celów i podejmowania
decyzji służących zdrowiu.

7. Wykażą umiejętność pełnienia roli

rzeczników w sprawach zdrowia
własnego, rodziny i społeczności.

Nowe rozwiązania w
szkolnej edukacji
zdrowotnej w niektórych
krajach Europy

Koncepcje i praktyka szkolnej edukacji

zdrowotnej w różnych krajach są
zróżnicowane i zależne od
uwarunkowań kulturowych, systemów
szkolnych, a także doceniania roli i
potrzeby tej edukacji przez twórców
polityki edukacyjnej i zdrowotnej. Do
początku lat 90.XX w. Dominującą
koncepcją w krajach europejskich
było zintegrowanie treści edukacji
zdrowotnej z różnymi przedmiotami.
W ostatniej dekadzie, w wielu
krajach, intensywnie poszukuje się
nowych rozwiązań.

Demokratyczna i środowiskowa
edukacja zdrowotna w Danii

Koncepcja ta jest rozwijana przez

duńskich pedagogów pod kierunkiem
Bjarne B. Jensena od początku lat 90.XX
w., w kontekście szkoły promującej
zdrowie. Początkowo określano ją jako
„środowiskową edukację zdrowotną”
zakładając, że edukacja zdrowotna i
ekologiczna powinny być ze sobą ściśle
powiązane. Punktem wyjścia była
zmiana paradygmatu z tradycyjnego,
moralistycznego na nowy,
demokratyczny.

Głównymi cechami demokratycznej

edukacji zdrowotnej jest
holistyczne ujęcie zdrowia i
środowiska, orientacja na działanie
oraz aktywne uczestnictwo
uczniów.

ZDROWIE

• alkohol

• dieta

• aktywność
fizyczna

• aktywność w
czasie wolnym

• zachowania
seksualne

• zanieczyszczenia

• ekonomia

• kultura

• mieszkania

• środowisko

• miejsce pracy

• dostępność

• zbiorowe

• indywidualne

DZIAŁANIA

2

3

4

5

6

STYL ŻYCIA

WARUNKI ŻYCIA

fizyczne psychologiczne

1

Koncepcja działania zakłada, że jest

ono ukierunkowane na rozwiązanie
problemu, a decyzję, jaki ma być
to problem, podejmuje dana osoba.
Działanie ma doprowadzić do
zmiany, która może dotyczyć
własnego stylu życia, szkoły,
społeczności lokalnej itd. Podejście
to jest spójne z koncepcją
upodmiotowienia w promocji
zdrowia. Głównym celem edukacji
zdrowotnej jest rozwijanie
kompetencji do działania, na które
składają się następujące elementy:

• Wgląd w siebie i wiedza

obejmująca 4 obszary:

1. Skutki antyzdrowotnego stylu

życia, niekorzystnego środowiska
fizycznego i społecznego;

2. Przyczyny chorób;
3. Sposoby kontrolowania własnego

życia i uczestnictwa w zmianie
warunków życia w społeczności;

4. Sposoby kreowania wizji siebie i

najbliższego otoczenia;

• Zaangażowanie, chęć działania;
• wizja siebie i „świata”

(perspektywa społeczna)

• doświadczanie w konkretnym

działaniu w procesie uczenia się.

Rzeczywiste uczestnictwo
uczniów

Operacjonalizując koncepcję

uczestnictwa uczniów wyróżniono
5 możliwości, wśród których 2
ostatnie nie oznaczają
rzeczywistego uczestnictwa:

-sugestie uczniów, wspólny dialog

(uczniowie i nauczyciel), wspólne
decyzje

-sugestie uczniów, dialog między

uczniami, decyzje uczniów

-sugestie nauczyciela, wspólny

dialog, wspólne decyzje

-sugestie nauczyciela, nie ma

dialogu, uczniowie akceptują lub
odrzucają

-gotowe decyzje (nauczyciela,

przepisy), nie ma dialogu,
uczniowie otrzymują informację

Model IVAC-etapy

• Badanie danego problemu.
• Tworzenie wizji
• Działanie i zmiana

Edukacja społeczna, osobista
i zdrowotna w szkołach w
Irlandii

Celem programu „edukacji

społecznej,

osobistej i zdrowotnej” jest:
• umożliwianie uczniom rozwijania

umiejętności osobistych i społecznych w
tym odpowiedzialnego podejmowania
decyzji;

• wspieranie ich poczucia własnej

wartości i wiary w siebie;

• stwarzanie warunków do refleksji i

dyskusji;

• wspieranie zdrowia i samopoczucia

fizycznego, psychicznego i
emocjonalnego.

W szkołach podstawowych program

wdrożono w 1999r. Na jego
realizację przeznaczonych jest 30
minut w tygodniu, poza treściami
realizowanymi w poszczególnych
przedmiotach. Treści programu
obejmują 3 obszary: „Ja”, „Ja i
Inni”, „Ja i szersza Społeczność”.

W II etapie kształcenia w 3-letniej

szkole (odpowiednik gimnazjum)
realizację programu rozpoczęto w
2000r. Zajęcia w wymiarze 1 lekcji
w tygodniu są prowadzone w
każdej klasie w czasie dogodnym
dla uczniów i szkoły. Są one
wspierane przez nauczycieli innych
przedmiotów. W planowaniu zajęć
uwzględnia się potrzeby uczniów,
możliwości nauczycieli i inne
zasoby oraz cały program
dydaktyczno-wychowawczy szkoły.

Planuje się także sposób oceniania

osiągnięć uczniów oraz, jak
informowani będą rodzice o
postępach i osiągnięciach ich
dzieci.

Program obejmuje 10 modułów:

przynależność i integracja,
kierowanie sobą, komunikowanie
się, zdrowie fizyczne, przyjaźń,
relacje z innymi i seksualność,
wpływy i decyzje, używanie
substancji psychoaktywnych.

W ostatnim etapie kształcenia(wiek

uczniów 16-18 lat) program edukacji
społecznej, osobistej i zdrowotnej jest w
końcowej fazie opracowywania. Jest on
związany z programem realizowanym
we wcześniejszych etapach edukacji.
Przewiduje się że będzie realizowany w
czasie 2 lekcji w tygodniu, a jego treści
będą obejmować 5 obszarów
tematycznych:

zdrowie psychiczne, zagadnienia

związane z płcią, w kontekście
kulturowym i społecznym, używanie
substancji psycoaktywnych, relacje i
seksualność, aktywność fizyczna i
żywienie.

„Zdrowie”-nowy przedmiot
szkolny w Finlandii

W Finlandii w 2001r dokonano zmian w

prawie oświatowym, wprowadzając
odrębny przedmiot szkolny o nazwie
„zdrowie”. Jego wprowadzenie
uzasadniały następujące argumenty:

-uczenie się o zdrowiu, w celu osiągnięcia

alfabetyzacji zdrowotnej, jest
podstawowym prawem każdego dziecka;

-alfabetyzacja zdrowotna i umiejętności

niezbędne do troski o zdrowie są
zasobem dla społeczeństwa;

-realizacja zadań rozwojowych w

dzieciństwie i młodości wymaga
wsparcia przez edukację zdrowotną;

-w populacji dzieci i młodzieży występuje

wiele problemów zdrowotnych, edukacja
zdrowotna powinna być ukierunkowana
na nowe zagrożenia dla zdrowia;
działania profilaktyczne w dzieciństwie
chronią lub opóźniają rozwój wielu
chorób w wieku dorosłym;

-troskę o zdrowie należy traktować jako

wyzwanie dla młodych ludzi;

-koszty edukacji zdrowotnej są

niewspółmiernie niższe niż leczenie
chorób.

Celem przedmiotu jest: zwiększanie

kompetencji uczniów dla

wzmacniania swego zdrowia,

dobrego samopoczucia i

bezpieczeństwa.

W klasach 1 – 6 treści dotyczące

zdrowia są zintegrowane z innymi

przedmiotami ;

W klasach 7 – 9, każdym roku

obowiązkowy jest kurs 38 godz. ;

W klasach 10 – 12 – jeden

obowiązkowy kurs („Podstawy

zdrowia”) oraz jeden z dwóch

kursów do wyboru („Młodzi ludzie,

codzienne życie i zdrowie” ,

„Zdrowie i badania naukowe”) .

Treści przedmiotu „zdrowie” w klasach 7 – 9:

• Wzrastanie i rozwój – przebieg ludzkiego

życia, różne jego etapy, rozwój fizyczny, rozwój
psychiczny i rozwój społeczny.

• Zdrowie w codziennych wyborach –

potrzeby żywieniowe i problemy w
szczególnych sytuacjach.

• Zasoby dla zdrowia i umiejętności

radzenia sobie – zdrowie, praca i
funkcjonowanie jako jego zasoby.

• Zdrowie, społeczeństwo i kultura –

najczęstsze choroby i zdrowie publiczne .

• Decyzję o wprowadzeniu

przedmiotu ZDROWIE do szkół
poprzedziły długotrwałe starania
grupy naukowców i ekspertów

• Wydanie aktu prawnego

uruchomiło opracowywanie
programów, podręczników dla
uczniów i dla nauczycieli oraz
systemu kształcenia nauczycieli

• Wdrażanie przedmiotu w kolejnych

szkołach zaplanowano po 2 latach
od wydania aktu prawnego i
rozłożono je na 4 lata

• W 2007 r. „Zdrowie” stało się

jednym z przedmiotów do wyboru
na egzaminie maturalnym.