Klimat społeczny w szkole promującej zdrowie

Magdalena Woynarowska-Sołdan

Uniwersytet Warszawski

Znaczenie pozytywnego klimatu społecznego szkoły

Wyniki wielu badań wskazują, że pozytywny, wspierający klimat społeczny szkoły:

• sprzyja osiągnięciom szkolnym uczniów, ich motywacji do nauki, satysfakcji ze szkoły, a w przypadku nauczycieli - satysfakcji z pracy,

• wpływa korzystnie na zdrowie psychiczne, poczucie własnej wartości, samopoczucie uczniów i pracowników, zmniejsza ryzyko występowania różnych dolegliwości, urazów,

• zmniejsza ryzyko występowania wśród uczniów zachowań ryzykownych (palenie tytoniu, picie alkoholu, używanie innych substancji psychoaktywnych, zachowania związane z przemocą itd.).

Można uznać, że pozytywny klimat społeczny szkoły decyduje o jakości życia szkoły i jest zasobem dla zdrowia uczniów i pracowników. Z tego powodu jeden z pięciu standardów szkoły promującej zdrowie dotyczy klimatu społecznego szkoły. Został on sformułowany w następujący sposób:

Szkoła promująca zdrowie tworzy klimat społeczny sprzyjający: satysfakcji z nauki i pracy w szkole, osiąganiu sukcesów oraz wzmacnianiu poczucia własnej wartości u uczniów i pracowników, zdrowiu i rozwojowi uczniów i pracowników, uczestnictwu, partnerstwu i współdziałaniu członków społeczności szkolnej, rodziców i osób ze społeczności lokalnej

Pojecie klimatu społecznego szkoły

Termin „klimat społeczny szkoły” ma w piśmiennictwie wiele synonimów:

• klimat psychospołeczny, klimat pedagogiczny, klimat organizacyjny,

• atmosfera szkoły (klasy), atmosfera wychowawcza,

• środowisko psychospołeczne szkoły, środowisko emocjonalne klasy, środowisko społeczne,

• kultura szkoły,

• etos szkoły, ukryty program szkoły.

Analiza piśmiennictwa wskazuje, że klimat społeczny szkoły jest pojęciem złożonym
i niejednoznacznym, różnie definiowanym. Uniemożliwia to stworzenie uniwersalnej definicji. Dla potrzeb autoewaluacji w szkołach promujących zdrowie przyjęto, że klimat społeczny szkoły jest pojęciem:

• Subiektywnym - dotyczy tego, jak członkowie społeczności szkolnej postrzegają, oceniają i reagują na to, co się dzieje w szkole, w klasie, w relacjach między członkami społeczności szkolnej. Poszczególne elementy klimatu społecznego szkoły mogą być odmiennie postrzegane przez uczniów, nauczycieli i innych pracowników oraz rodziców
  i z tego powodu należy zbierać opinie wszystkich tych grup;

• Posiadającym wiele wymiarów, zależnych m. in. od celu badania. Definicję klimatu społecznego szkoły można tworzyć przez wyliczenie wszystkich wymiarów.

W związku z powyższym, klimat społeczny szkoły zdefiniowano poprzez ustalenie specyficznych dla SzPZ wymiarów. Wyróżniono dwie grupy wymiarów:

1. Pozytywne:

• satysfakcja z nauki lub pracy w szkole,

• stwarzanie członkom społeczności szkolnej możliwości uczestnictwa w życiu i pracy szkoły,

• relacje międzyludzkie,

• wsparcie społeczne,

• motywowanie do osiągania sukcesów,

• możliwości efektywnej pracy na lekcjach,

• przestrzeganie praw uczniów, znajomość reguł i ich ocena.

2. Negatywne:

• przeciążenie nauką i pracą oraz częste odczuwanie stresu w szkole,

• występowanie przemocy i zachowań aspołecznych wśród uczniów.

.

Metody badania klimatu społecznego szkoły (tabela)

Grupa badana	Metoda i technika
Metody jakościowe
A. Uczniowie klas III szkoły podstawowej	Technika „Narysuj i napisz” - temat: „Co lubię w mojej klasie?”, „Czego nie lubię w mojej klasie?”
B. Uczniowie klas V szkoły podstawowej	Praca pisemna na temat: „Jak mi się żyje w mojej klasie?”
Metody ilościowe
C. Uczniowie klas: VI szkoły podstawowej, II gimnazjum, II szkoły ponadgimnazjalnej	Ankieta dla uczniów „Klimat w mojej szkole”
D. Nauczyciele	Ankieta dla nauczycieli „Klimat społeczny w mojej szkole”
E. Pracownicy szkoły, którzy nie są nauczycielami	Ankieta dla pracowników, którzy nie są nauczycielami „Klimat społeczny w mojej szkole”
F. Rodzice uczniów	Ankieta dla rodziców uczniów „Klimat społeczny w szkole mojego dziecka”

Badania nad klimatem społecznym szkoły w szkołach promujących zdrowie

Metody i narzędzia do badania klimatu społecznego szkoły zostały sprawdzone dwukrotnie, łącznie w 23 szkołach promujących zdrowie, które wyraziły zgodę na udział w badaniach pilotażowych. Wzięło w nich udział ponad 3000 osób ze wszystkich grup społeczności szkolnej. Badanie przeprowadzili szkolni koordynatorzy do spraw promocji zdrowia i nauczyciele. Dzięki opiniom osób badanych i przeprowadzających badanie oraz zastosowaniu statystycznych procedur analizy psychometrycznych właściwości podskal kwestionariuszy (analiza rzetelności i trafności) powstała ostateczna wersja narzędzi do badania klimatu społecznego w szkołach promujących zdrowie wraz z zestawem instrukcji do badania. Instrukcje te zawierają wskazówki dotyczące sposobu przeprowadzania badania, analizy prac i kwestionariuszy oraz wykorzystania wyników. Materiał ten jest obecnie w druku i ukaże się w najbliższym czasie w wydaniu specjalnym zeszytów pt. „Edukacja zdrowotna i promocja zdrowia w szkole”.

Analiza wyników badań

Aby przeanalizować informacje z rysunków i wypracowań uczniów należy zakwalifikować zawarte w nich treści do odpowiednich kategorii odpowiadających wymiarom klimatu społecznego klasy. W przypadku kwestionariuszy należy wyliczyć średnie arytmetyczne dla każdej podskali i zrobić ich zestawienie. Wyniki badania można przedstawić liczbowo i graficznie, uzyskując profile klimatu społecznego danej szkoły.

Badanie klimatu społecznego szkoły powinno być dokonywane okresowo z użyciem tych samych narzędzi, uzyskane wyniki powinny być porównywane. Należy je analizować w sposób wszechstronny, pogłębiony, z udziałem przedstawicieli wszystkich grup społeczności szkolnej. Tylko takie podejście może być podstawą do podejmowania dalszych działań dla poprawy tego klimatu.

---