Prawa mniejszości narodowych

mgr Vita Zahurovska

Katedra Ochrony Praw Człowieka i Międzynarodowego

Prawa Humanitarnego

Rodzaje mniejszości

Religijne

(obejmują wyznawców religii innych

niż dominująca w danym kraju)

Językowe

(grupy osób, które posługują się we

wzajemnej komunikacji i publicznie

językiem różniącym się od języka

większości lub języka oficjalnego)

narodowe

etniczne

mniejszości

Rodzaje mniejszości

Konwencja w sprawie zapobiegania i

karania zbrodni ludobójstwa z 1948 r.

Konwencję w sprawie likwidacji wszelkich

form dyskryminacji rasowej z 1965 r.

Artykuł II przewiduje ochronę dla grup

narodowych, etnicznych, rasowych i

religijnych, co z kolei może prowadzić do

wniosku, iż grupę narodową i rasową należy

traktować jako odrębną od grupy etnicznej.

Dyskryminacja rasowa oznacza „wszelkie

zróżnicowanie, wykluczenie, ograniczanie lub

uprzywilejowanie z powodu rasy, koloru

skóry [...], pochodzenia narodowego lub

etnicznego”, można stwierdzić, że pojęcie

rasy obejmuje pochodzenie narodowe i

etniczne.

Pogląd Capotortiego:
Termin mniejszość etniczna jest pojęciem szerszym, bardziej ogólnym,

obejmującym również mniejszość narodową i rasową.

Rodzaje mniejszości

•

Ludność tubylcza

1) ludy w niepodległych państwach, które są uznawane jako tubylcze z
uwagi na ich pochodzenie od ludności zamieszkującej to państwo czy
region geograficzny i które, niezależnie od ich statusu prawnego,
zachowały pewne własne społeczne, ekonomiczne, kulturalne i polityczne
instytucje,

2) których społeczne, kulturowe i ekonomiczne warunki odróżniają je od
innych części wspólnoty narodowej i których status jest uregulowany
całkowicie lub częściowo przez ich własne zwyczaje lub tradycje lub przez
specjalne prawa albo regulacje.

Konwencja dotycząca ludów tubylczych i plemiennych w krajach
niepodległych przyjęta 7 marca 1989 r., MOP

Definicja mniejszości narodowych

•

pozostawanie w wyraźnej mniejszości w stosunku do reszty ludności w państwie
oraz niezajmowanie w nim dominującej pozycji;

•

w miarę jednorodny charakter zbiorowości mniejszościowej;

•

legitymowanie się obywatelstwem kraju osiedlenia;

•

odrębne pochodzenie etniczne;

•

posiadanie specyficznych, odrębnych cech: kultury, tradycji, religii, języka;

•

dążenie do kultywowania swych odrębnych cech narodowych i kulturowych, a tym
samym odróżnianie się od pozostałej ludności w państwie w sposób wyraźny lub co
najmniej dorozumiany;

•

samokategoryzacja;

•

posiadanie przez mniejszość stosownej reprezentacji jej interesów wobec władz

państwowych

Definicja mniejszości narodowych

Polska:

Ustawie o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz językowych z dnia 6 stycznia 2005 r.

„Mniejszością narodową, w rozumieniu ustawy, jest grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie
następujące warunki:

1)

jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej

;

2)

w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą

lub tradycją;

3)

dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji

;

4)

ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana

na jej wyrażanie i ochronę;

5)

jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

od co najmniej 100 lat;

6)

utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie.”

Mniejszości narodowe:

białoruska, czeska, litewska, niemiecka, ormiańska, rosyjska, słowacka, ukraińska i

żydowska

.

Mniejszości etniczne:

karaimska, łemkowska, romska i tatarska

.

Granice korzystania z praw mniejszości narodowych

limitacja

• klauzule limitacyjne

zostały przewidziane w

drugich paragrafach art.

8-11 EKPC, które mimo,

iż nie odnoszą się

bezpośrednio do praw

mniejszości narodowych,

nie wykluczają jednak

możliwości korzystania z

wymienionych wyżej

praw przez osoby

należące do tych

mniejszości.

derogacja

• Wymienione w art. 27

MPPOiP prawa mniejszości

narodowych mogą zgodnie z

art. 4 Paktu podlegać

ograniczeniom w sytuacjach,

gdy „wyjątkowe

niebezpieczeństwo publiczne

zagraża istnieniu narodu i

zostało urzędowo ogłoszone”

• nie można ograniczyć pr. do

używania swojego języka

prywatnie czy wyznawania

religii, można – prawo do

gromadzenia się wspólnie z

innymi członkami .

tzw. klauzula

obywatelska

• polega ona

zagwarantowaniu

lojalności obywatelskiej

członków mniejszości w

stosunku do państwa, w

którym zamieszkują i

którego są obywatelami

Mechanizmy ochrony praw mniejszości narodowych

System uniwersalny

System regionalny

System polityczny:

1. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

z 1948 r.

2. Deklaracja praw osób należących do

mniejszości narodowych lub etnicznych,

religijnych i językowych z 1992 r.

KBWE/OBWE
1. Dokument Końcowy spotkania w Kopenhadze

1990 r. (§30-39 Części IV)

2. Raport spotkania genewskiego 1991 r.

3. Dokument Końcowy spotkania w Helsinkach

(Wyzwania czasu przemian) 1992 r.

System traktatowy:

1. Konwencja o likwidacji wszelkich form

dyskryminacji rasowej z 1965 r.

2. Pakt Praw Ekonomicznych, Społecznych

i Kulturalnych ma charakter progresywny

z 1966 r.

Rada Europy
1. Europejską Konwencję Praw Człowieka i

Podstawowych Wolności z 1950 r.

2. Europejską karta języków regionalnych lub

mniejszościowych z 1992 roku.

3. Konwencję ramową o ochronie mniejszości z

1995 r.

Mechanizmy ochrony praw mniejszości narodowych

Rada

Praw

Człowiek

a

Mandaty

tematyczne:

Niezależny Ekspert

ds. mniejszości

Powszechny

Przegląd

Okresowy

Mandaty krajowe

Forum ds.

Mniejszości

Mechanizmy ochrony praw mniejszości

narodowych

Zgodnie z rezolucją Rady wybrany w 2005 r.

Niezależny Ekspert ds. mniejszości

jest zobowiązany do:

a)

promocji implementacji Deklaracji praw osób należących do mniejszości narodowych lub etnicznych,

religijnych i językowych, w tym za pomocą dialogu z rządem oraz z uwzględnieniem standardów
międzynarodowych i regulacji krajowych dotyczących ochrony praw mniejszości;

b)

ścisłej współpracy zarówno z istniejącymi w ramach ONZ organami, mandatami i mechanizmami, jak i

organizacjami regionalnymi;

c)

uwzględnienia stanowisk organizacji pozarządowych.

Powszechny Przegląd Okresowy (Universal Periodic Review)

Przegląd krajowy jest dokonywany w oparciu o takie dokumenty, jak:

1)

raport państwa, które poddano ocenie,

2)

zbiór informacji Organizacji Narodów Zjednoczonych przygotowanych przez Urząd Wysokiego Komisarza

ds. Praw Człowieka (są to sprawozdania w ramach tzw. procedur specjalnych, sprawozdania organów
traktatowych z zakresu praw człowieka oraz inne odpowiednie dokumenty NZ),

3)

podsumowanie informacyjne przedstawione m. i., przez organizacje pozarządowe oraz instytucje

krajowe.

Urząd Wysokiego Komisarza KBWE do spraw mniejszości

narodowych

•

działa pod egidą Komitetu Wysokich Przedstawicieli, korzystając z usług Biura Instytucji
Demokratycznych i Praw Człowieka, które jest uznane za główną instytucją „ludzkiego wymiaru”. Mandat
Wysokiego Komisarza jest oparty na zasadzie poufności oraz bezstronności, kadencja trwa 3 lata. Okres ten
może zostać przedłużony tylko jednokrotnie.

•

Rola Wysokiego Komisarza polega na

:

„wczesnym ostrzeganiu” , w ramach którego może:

a) zbierać i otrzymywać informacje dotyczące kwestii mniejszości ze wszystkich źródeł, łącznie ze środkami
przekazu i organizacjami pozarządowymi,

b) oceniać w możliwie najwcześniejszym stadium udział stron zainteresowanych w napięciach oraz ich charakter,

c) składać wizyty do państw uczestniczących w celu uzyskania informacji o sytuacji mniejszości narodowych.

„wczesnym reagowaniu”.

W ubiegłych latach stanowisko Wysokiego Komisarza obejmowali:

Max van der Stoel

(1993-2001, Holandia),

Rolf Ekeus

(2001-2007, Szwecja)

Knut Vollebaek

(2007-2013, Norwegia).

Od 2013 roku funkcje te pełni

Astrid Thors

z Finlandii.

Europejska karta języków regionalnych lub mniejszościowych

Definicja języków regionalnych i mniejszościowych - języki „tradycyjnie używane na terytorium danego państwa przez
jego obywateli, którzy stanowią grupę liczebnie mniejszą od reszty ludności tego państwa”, a ponadto różnią się od
jego języka oficjalnego.

Karta składa się z V Części:

I postanowienia ogólne;

II Cele i zasady;

III Środki promocji języków regionalnych lub mniejszościowych:

a) Oświata, b) Sądownictwo, c) Władze administracyjne i służby publiczne, d) Media, e) Działalność kulturalna, f)Życie
ekonomiczne i społeczne, g) Wymiana graniczna.

IV Stosowanie Karty;

V przepisy końcowe.

Mechanizmy kontrolne

1)

Sprawozdania

 wstępne i okresowe (co 3 lata)

2)

Komitet Ekspertów

 w skład wchodzi 1 członek każdej ze stron powołany przez Komitet Ministrów z listy osób o

najwyższym poziomie moralnym i uznanej kompetencji w sprawach, których dotyczy Karta.

Kadencja – 6 lat z możliwością ponownego powołania.

Konwencja ramowa o ochronie mniejszości z 1995 r.

Jakie zobowiązania przyjmują na siebie Państwa -Strony ratyfikując Konwencję Ramową?

• zakaz dyskryminacji;

• promowanie rzeczywistej równości;

• promowanie warunków wspierających ochronę oraz rozwój kultury, religii, języka i tradycji;

• wolność zgromadzania się, stowarzyszania, wolność wyrażania opinii, myśli, sumienia i religii;

• dostęp i korzystanie ze środków masowego przekazu;

• wolności dotyczące używania języka: -->

używanie języka mniejszości prywatnie i publicznie oraz w stosunkach z

organami administracji publicznej;



używanie imion i nazwisk osób należących do mniejszości narodowych, w ich własnym języku;



rozpowszechnianie informacji o charakterze prywatnym w języku mniejszości;



umieszczanie nazw topograficznych w języku mniejszości;

• edukacja: 

nauka języka oraz nauczanie w języku mniejszości

; 

swoboda tworzenia instytucji oświatowych.

•

kontakty transgraniczne;

•

współpracę międzynarodową i transgraniczną;

•

uczestnictwo w życiu gospodarczym, kulturalnym i społecznym;

•

udział w życiu publicznym;

•

zakaz przymusowej asymilacji.

Mechanizm monitoringu

Raport Państwa/ Raport alternatywny

Rozpatrywanie raportu przez Komitet Doradczy KRMN

Wniosek do Państw-Strony dodatkowe informacje

Przyjęcie przez KD opinii i przedstawienie Państwu-Stronie

Komitet Ministrów RE przyjmuje rezolucje zawierającą wnioski i zalecenia dla

Państwa-Strony dotyczące wypełnienia postanowień KRMN