Żydzi

Po roku 1989 nastąpiło odrodzenie życia żydowskiego w Polsce. Wiele osób powróciło do swoich żydowskich korzeni. Powstały nowe organizacje działające na rzecz rozwoju życia społeczności żydowskiej w Polsce.

Mniejszość żydowska nie ma swoich przedstawicieli w Parlamencie. Mniejszość ta nie wystawiała również swoich kandydatów w wyborach samorządowych przeprowadzonych w 2006 r.

W roku szkolnym 2005/2006 języka hebrajskiego uczyło się w 2 placówkach oświatowych (w Warszawie i Wrocławiu) 66 uczniów należących do tej mniejszości. Język jidysz (tradycyjny język Żydów polskich) nauczany jest na kursach organizowanych przez organizacje żydowskie.

Początki najstarszej monoteistycznej religii świata jaką jest judaizm, czy też mozaizm, sięgają drugiego tysiąclecia p.n.e.. Żydzi to wyznawcy religii mojżeszowej. Istotne znaczenie w życiu mniejszości żydowskiej odgrywa działalność Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej. Podstawową zasadą judaizmu jest wiara w jednego i jedynego Boga (osobowego, niepodzielnego, będącego bytem niematerialnym, bezcielesnym i wiecznym), będącego Stwórcą świata, ojcem całej ludzkości, opiekunem narodu wybranego, surowym, sprawiedliwym i miłosiernym. Bóg ten zawarł z ludem Izraela wieczyste przymierze, obiecując ochronę i pomoc w zamian za podporządkowanie się nakazom Boga. Człowiek powinien oddawać mu najwyższą cześć, a zbawienie może osiągnąć przez modlitwę, pokutę, dobre uczynki i wypełnianie przykazań. Wiele innych szczegółów judaizmu zmieniało się na przestrzeni wieków.

Główne organizacje:

• Towarzystwo Społeczno - Kulturalne Żydów w Polsce,

• Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny,

• Stowarzyszenie Żydów Kombatantów i Poszkodowanych w II Wojnie Światowej,

• Fundacja „Shalom”,

• Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego.

Najważniejsze tytuły prasowe:

• „Dos Jidisze Wort - Słowo Żydowskie” - dwutygodnik,

• „Midrasz” - miesięcznik.

Największe imprezy kulturalne:

• Festiwal Kultury Żydowskiej „Warszawa Singera”,

• Dni Książki Żydowskiej w Warszawie,

• Obchody Rocznicy Powstania w Getcie Warszawskim,

• Spotkania z Kulturą Żydowską Simha we Wrocławiu,

• Koncert Hawdałowe organizowane we Wrocławiu.

W życiu politycznym Żydów istniało kilka orientacji:

++ asymilatorzy (traktowanie Żydów jako Polaków wyznania mojżeszowego);

++ syjoniści ( akcentowanie przez nich religijnej i narodowej odrębności);

++ autonomiści (traktowanie kraju, w którym zamieszkują jako ich ojczyzny; pragnienie pełnej kulturalnej i politycznej autonomii z żydowskim parlamentem);

++ konserwatyści (dążenie do utrzymania wiodącej roli religii, zwalczanie prądów emancypacyjnych wśród społeczności żydowskiej).

Synagogi

Spośród wielu żydowskich obiektów kultowych, takich jak mykwy (łaźnie rytualne), domy przedpogrzebowe, bejt midrasze (domy studiów talmudycznych), chedery, jesziwy (szkoły religijne), synagogi są najważniejszą instytucją judaizmu.

Synagoga - z greki: miejsce zebrań, zgromadzenie - odpowiada hebrajskim nazwom:
 - Bejt Ha-knesset (dom zgromadzenia) - obiekt modlitewny, przeznaczony wyłącznie odprawianiu judaistycznych obrzędów religijnych;
 - Bejt Ha-midrasz (dom nauki, szkoła) - miejsce studiowania Tory i Talmudu;
 - szul - w języku jidisz "szkoła".

Powszechnie używane słowa w języku polskim odpowiadające pojęciu synagogi to bożnica (lub bóżnica) - czyli miejsce poświęcone Bogu. W XIX wieku określenie to było niechętnie stosowane przez polskich zwolenników reformy judaizmu, gdyż określało świątynię pogańską
 - dom modlitwy,
 - szkoła żydowska,
 - tempel - nazwa używana raczej rzadko, oznacza synagogi postępowe budowane przez Żydów niemieckich, będących pod wpływem Haskali.

Duża ilość określeń na żydowski obiekt sakralny ma swoje przyczyny w jego wielofunkcyjności. Nie był on tylko miejscem modlitw i nabożeństw, lecz także miejscem studiowania Tory i Talmudu, salą zebrań i siedzibą kahału. Synagoga mieściła różne urzędy gminne: kancelarię, archiwum, pomieszczenia sądów rabinackich, skarbiec, a nawet była przytułkiem dla wędrowców oraz więzieniem.

Synagogi na ziemiach polskich, powstające na przestrzeni wieków, charakteryzowały się różnorodnością pod względem rozmiarów, materiału budowlanego, zewnętrznych form architektonicznych, a także wystroju wnętrz. Przepis talmudyczny nakazywał zakładanie synagog w miejscowościach, w których zamieszkiwało co najmniej 10-ciu dorosłych Żydów (tzn. powyżej 13-go roku życia). Gminy nie posiadające odpowiednich środków finansowych lub nie mogące z innych obiektywnych przyczyn wznieść odrębnego budynku, używały na ten cel pomieszczeń w domach mieszkalnych (w Warszawie w pierwszej połowie XIX wieku było ich ponad 100).

Najważniejszym zadaniem jest dla nich ochrona pamięci i ochrona klimatu społecznego.
W tożsamości Żydów polskich była prawie dwupokoleniowa przerwa. Z tego powodu większość z nich to Żydzi świeccy. Dopiero od kilku lat można mówić o tworzeniu się nowego obrazu judaizmu.
Szczególne miejsce w działalności mniejszości żydowskiej (w Polsce szacuje się jej wielkość na 10-30 tysięcy), zajmuje opieka nad cmentarzami. Jest to jej moralne i zapisane prawo. W samym okręgu warszawskim znajduje się 1200 cmentarzy.

Cmentarze żydowskie

Przed wybuchem II wojny światowej, na obecnym terytorium Polski znajdowało się około 1.000 cmentarzy żydowskich. Podczas okupacji nekropolie te niszczono i budowano z nich drogi. Po wojnie opuszczone cmentarze również stały się źródłem kamienia budowlanego. Praktykom tym nie przeszkadzały władze, wręcz niektórymi zarządzeniami wspomagały te działania. Dopiero pisma Urzędu do Spraw Wyznań z 1976 i następne z 1990 i 1991 roku wydały zakaz naruszania żydowskich nekropolii, oraz przypomniały o potrzebie ich ochrony.
Według danych zebranych przez ŻIH z 1995 roku obecnie istnieje:
   - 350 cmentarzy bez nagrobków, zarośniętych drzewami i krzewami,
   - 260 cmentarzy zamienionych na pola uprawne, parki, tereny zabudowane,
   - 400 cmentarzy z nagrobkami, z tym, że na 150-ciu zachowały się nagrobki w liczbie ponad 100.

Ostatnich 150 cmentarzy jest obecnie objętych opieką konserwatorską ze względu na wpis do Rejestru Zabytków i wartości plastyczno-artystyczne. Nie znaczy to, że są one doprowadzone do właściwego stanu. Większość jest zarośnięta krzewami, niewielka liczba posiada ogrodzenie i tablice informacyjne. Tylko 46 cmentarzy jest obecnie własnością Związku Gmin Wyznaniowych Żydów w RP, a jedynie na kilku odbywają się pochówki.

Najbogatszy w obiekty kultury żydowskiej jest obszar Małopolski i w mniejszym stopniu Podlasia i Białostocczyzny. W pozostałych regionach z wyjątkiem dużych ośrodków jak np. Warszawa, Łódź, Wrocław, nasycenie tych obiektów jest dużo mniejsze, również ich ranga jest niższa.

Rozwój zainteresowań turystycznych dotyczących kultury żydowskiej spotyka się z próbą wykorzystania i zagospodarowania tych obiektów. Urządza się kawiarnie, restauracje oferujące kuchnię żydowską (np. na Kazimierzu), sprzedawane są pamiątki, literatura żydowska, fotografie, kasety z muzyką żydowską. Obiektom przywracany jest ich dawny wygląd, zaś w ich wnętrzu urządzane są muzea lub wystawy judaistyczne. Jednak mimo ogromnej liczby zachowanych synagog i cmentarzy żydowskich w Polsce, niewiele jest przystosowanych optymalnie do zwiedzania. Jedynie obiekty zaliczone do pierwszej rangi można uważać za reprezentacyjne i nadające się do wykorzystania na cele turystyczne. Reszta z pewnymi wyjątkami jest zaniedbana, opuszczona, popadająca w coraz większą ruinę.

---